Αρχαιολογικοί χώροι στο Νομό Έβρου. ΑΡΧΑΙΑ ΖΩΝΗ - ΜΕΣΗΜΒΡΙΑ, ΜΑΚΡΗ, ΤΡΑΪΑΝΟΥΠΟΛΗ, ΠΑΛΑΙΑΠΟΛΗ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ, ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ, ΤΑΦΙΚΟΣ ΤΥΜΒΟΣ ΜΙΚΡΗΣ ΔΟΞΙΠΑΡΑΣ - ΖΩΝΗΣ.
ΑΡΧΑΙΑ ΖΩΝΗ - ΜΕΣΗΜΒΡΙΑ
Η Ζώνη - Μεσημβρία είναι μία από τις αποικίες της Σαμοθράκης που ιδρύθηκαν στα Ν.Α. παράλια της Θράκης, ανάμεσα στη Μαρώνεια και την Αλεξανδρούπολη, στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. Η διπλή ονομασία οφείλεται στο ότι όταν ξεκίνησαν οι ανασκαφές, η θέση ήταν ευρύτερα γνωστή ως Μεσημβρία, τα τελευταία ανασκαφικά δεδομένα όμως οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται μάλλον για τη Ζώνη.
Η Ζώνη αναφέρεται επίσης ως αποικία της Σαμοθράκης. Η πόλη έφτασε σε μεγάλη ακμή τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα. Κατά την Μακεδονική και αργότερα Ρωμαϊκή κυριαρχία, με τη δημιουργία χερσαίων δρόμων, η πόλη αρχίζει να παρακμάζει. Υπάρχουν ωστόσο λίγα δείγματα περιστασιακής κατοίκησης μέχρι και τον 6ο μ.Χ. αιώνα.
Η ανασκαφή άρχισε το 1966 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Έχει αποκαλυφθεί το τείχος, ενισχυμένο με πύργους κατά διαστήματα. Μέσα στα όρια του τείχους υπάρχουν σύνολα κατοικιών. Δείγματα για τον πολεοδομικό ιστό, δύο δημόσια κτίρια, το ιερό της Δήμητρας και ο ναός του Απόλλωνος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα μικρό τμήμα της πόλης στα Ν.Δ. που στα ελληνιστικά χρόνια απομονώθηκε, περιτειχισμένο με δικό του τείχος και αυτόνομη εσωτερική οργάνωση. Στα δυτικά της πόλης και έξω από το τείχος βρίσκεται το νεκροταφείο.
Στον αρχαιολογικό χώρο Ζώνης - Μεσημβρίας γίνονται περιορισμένες αναστηλωτικές εργασίες που αφορούν στη συντήρηση και κατά τόπους αποκατάσταση των αρχαιολογικών λειψάνων που αποκαλύπτονται.
Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα του αρχαιολογικού χώρου είναι:
- Το Ιερό Δήμητρας. Μικρή κατασκευή από λευκό καλά επεξεργασμένο μάρμαρο και διαστάσεις 1.50 Χ 7.50μ. Στο εσωτερικό της βρέθηκαν αργυρά, χρυσά, επάργυρα και επίχρυσα πλακίδια με ανάγλυφες παραστάσεις σχετικές με τη λατρεία της Δήμητρας, 4ος αιώνα π.Χ.
- Το Ιερό Απόλλωνος. Ορθογώνιο κτίσμα με διαστάσεις 9 x 15μ. Έχει πρόναο, σηκό και σώθηκε τριβαθμιδωτή κρηπίδα. Ανήκει σε οικοδομικό συγκρότημα διαστάσεων 35 Χ 45μ. με κεντρική πλακοστρωμένη αυλή που περικλείεται από στοά. Στο εσωτερικό βρέθηκαν, μεταξύ άλλων, πολλά θραύσματα κεραμικής 6ου και 5ου αιώνα π.Χ. και εγχάρακτες επιγραφές.
- Κτιριακό συγκρότημα, όπου μέσα στους τρεις χώρους του βρέθηκε μεγάλος αριθμός αμφορέων. Στο μεσαίο, οι αμφορείς με το στόμιο στο έδαφος θεωρήθηκε ότι εξυπηρετούσαν την αποστράγγιση του εδάφους, 6ος – 5ος αιώνας π.Χ.
- Η μοναδική πύλη στα δυτικά του τείχους της πόλης.
- Σώθηκε διβαθμιδωτή κρηπίδα.
- Τμήμα του δυτικού τείχους με λέσβια τοιχοδομία.
- Τμήμα του δυτικού τείχους και υπολείμματα δύο πύργων.
ΜΑΚΡΗ
Ο χώρος κατοικήθηκε κατά την Νεολιθική περίοδο (5000 π.Χ.) στην περιοχή της Σπηλιάς. Τα επάλληλα κτίσματα που ήταν κατασκευασμένα από πηλό δημιούργησαν μικρό ύψωμα (Τούμπα). Γύρω στο 1000 π.Χ. οι Θράκες είχαν ιδρύσει εδώ μικρό οικισμό. Οι Έλληνες άποικοι τον 7ο αιώνα π.Χ. δημιούργησαν μικρό εμπορικό σταθμό και κατασκευάστηκε ισχυρό αναλημματικό τείχος. Στη βυζαντινή εποχή ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο.
Ο χώρος αποκαλύφθηκε κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πρώτος αρχαιολόγος που τον επισκέφθηκε ήταν ο Γ. Μπαλακάκης που τον ταύτισε με την αρχαία Ζώνη και το ακρωτήριο Σέρρειο. Η ΙΘ’ ΕΠΚΑ άρχισε ανασκαφές το 1988 που συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Αποκαλύφθηκε ο νεολιθικός οικισμός που είναι από τους σημαντικότερους της Βαλκανικής και έγινε φανερό ότι ο αρχαίος οικισμός δεν είναι η πόλη Ζώνη αλλά εμπορικός σταθμός. Το ακρωτήριο Σέρρειο ταυτίζεται πλέον με την απόληξη του Ισμάρου.
Σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα της περιοχής θεωρούνται:
- Νεολιθικός οικισμός.
- Κατοικίες με δάπεδα, τοίχους πασσαλόπηκτους, φούρνους, εστίες κλπ.
- Εμπορικός σταθμός κλασικών ρωμαϊκών χρόνων.
- Διακρίνονται δύο αποθέτες, τείχος και κατοικίες.
- Σπηλιά «του Κύκλωπα». Μικρό σπήλαιο με δύο χώρους.
- Λαξευτές κατασκευές.
- Διακρίνονται σκαλοπάτια, κόγχες, δεξαμενές, παρατηρητήριο.
ΤΡΑΪΑΝΟΥΠΟΛΗ
Η Τραϊανούπολη, η νοτιότερη της σειράς των ρωμαϊκών πόλεων επί του ποταμού Έβρου, αποτέλεσε το σημαντικότερο διοικητικό και εκκλησιαστικό κέντρο της περιοχής. Ο χώρος σημαδεύεται ως ιερός για το χριστιανισμό με το μαρτύριο της Αγίας Γλυκερίας στα 161 μ.Χ.
Η πόλη γνώρισε εκτεταμένη επισκευή των τειχών της από τον Ιουστινιανό και συνέχισε να ακμάζει κατά τους κυρίως βυζαντινούς χρόνους. Εδώ στα 1076 αγορεύθηκε με τέχνασμα αυτοκράτορας ο Νικηφόρος Βρυέννιος. Μετά την καταστροφή της από τον Ιωαννίτζη στα 1206 η Τραϊνούπολη συνεχίζει να ζει ως μικρό πόλισμα το οποίο σποραδικά αναφέρεται στις πηγές μέχρι τα μέσα του 14ου αιώνα. Σήμερα σώζονται εκτεταμένες ταφές, ίχνη του οχυρωματικού περιβόλου, όπως και ναϋδριο των μεσοβυζαντινών χρόνων που ανασκάφηκε πρόσφατα με αξιόλογα αποτελέσματα.
Εντός του αρχαιολογικού χώρου, βρίσκεται ένα μεταγενέστερο ιδιότυπο κτίσμα, η "Χάνα". Πρόκειται για ένα επίμηκες καμαροσκέπαστο κτίριο απαρτιζόμενο από δύο χώρους, από τους οποίους ο μικρότερος στο μπροστά τμήμα της κατασκευής, σώζει εστίες που υποδηλώνουν τη χρήση του, ενώ το πίσω μεγάλο δωμάτιο διατηρεί ακόμη ακέραιο τον καμαρωτό του πλινθόκτιστο θόλο, που υποστηρίζεται από λιθόκτιστα διαφραγματικά τόξα. Το κτίριο σύμφωνα με τους Οθωμανούς συγγραφείς, κτίστηκε από τον εξωμότη στρατηγό του Μουράτ Α' Γαζή Εβρενός, στο τελευταίο τέταρτο του 14ου αιώνα και κατά πάσα πιθανότητα χρησίμευε ως σταθμός των κρατικών υπαλλήλων και στρατιωτών της αυτοκρατορίας.
Σε απόσταση λίγων μέτρων από τη Χάνα, σώζεται ένα συγκρότημα από τέσσερις χώρους λουτρώνων. Οι θολωτές αυτές κατασκευές με τα μικρά παράθυρα, τις γωνιακές κόγχες και τις οξείες φόρμες, θα μπορούσαν να χρονολογηθούν σε μία ευρεία περίοδο, από τα τέλη του 15ου έως τις αρχές του 17ου αιώνα. Είναι οι ίδιοι λουτρώνες των οποίων θεραπευτικές ιδιότητες του νερού εξυμνούνται από τον Εβλιγιά Τσελεμπή λίγο μετά τα μέσα του 17ου αιώνα.
Στην κορυφή του λόφου που υψώνεται στα ανατολικά του αρχαιολογικού χώρου, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το ναϋδριο του Αγίου Γεωργίου, κάποια χαμηλά ερείπια διακρίνονται από τον περίφημο τεκέ Ισικλάρ, περίφημο κάποτε κέντρο του μπεκτασισμού.
ΠΑΛΑΙΑΠΟΛΗ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ
Στην περιοχή Παλαιάπολη, στη βόρεια παραλία της Σαμοθράκης, βρίσκεται ο Αρχαιολογικός Χώρος Παλαιάπολης. Τα λατρευτικά και δημόσια κτίρια είναι αυτά που, κατά κύριο λόγο, διασώζονται μέχρι σήμερα, όπως το Ιερό των Μεγάλων Θεών. Η πρωιμότερη θρησκευτική δραστηριότητα τοποθετείται στον 7ο αιώνα π.Χ. ενώ οι μόνιμες κατασκευές χρονολογούνται από το πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. και κυρίως στον 3ο αιώνα π.Χ. μέχρι την πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο.
Το Ιερό των Μεγάλων Θεών ήταν αφιερωμένο στην λατρεία και την τέλεση των Μυστηρίων των Μεγάλων Θεών που ακτινοβόλησαν στη διάρκεια της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας. Η ταυτότητα και η φύση των θεών της Σαμοθράκης που αναφέρονται με το όνομα Κάβειροι παραμένει αινιγματική.
Η πρώτη έρευνα έγινε από τον Γάλλο Πρόξενο Μ. Champoiseau το 1863 στο κοίλο του Θεάτρου. Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές έγιναν το 1873 και 1875 από τον αυστριακό Α. Conze. Από το 1938 στο Ιερό κάνει ανασκαφές το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης με την διεύθυνση του Κ. Lehmann και στη συνέχεια (μετά το θάνατό του, το 1960) του J.R. McCredie.
Το 1956 αναστηλώθηκαν πέντε κίονες και τα κεντρικά επιστύλια της πρόσοψης του Ιερού με την οικονομική υποστήριξη του Ιδρύματος Bollingen.
Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα του αρχαιολογικού χώρου είναι:
- Το «Τέμενος». Αποτελούσε το πρωιμότερο και μεγαλύτερο μαρμάρινο κτήριο στο ιερό, στο οποίο δέσποζε, κατέχοντας κεντρική θέση στη λατρεία των Μεγάλων Θεών. Το κτίριο περιέτρεχε ζωφόρος με χορεύτριες. Γύρω στα 340 π.Χ.
- Το Ιερό είναι το σημαντικότερο κτίριο μετά το «Τέμενος». Εδώ γινόταν η η μύηση στο δεύτερο βαθμό των Μυστηρίων, την Εποπτεία. Ανάμεσα στο 325 – 150 π.Χ.
- Η Θόλος της Αρσινόης. Αφιέρωμα της βασίλισσας Αρσινόης, συζύγου του Λυσιμάχου, στους Μεγάλους Θεούς. Αποτελεί το μεγαλύτερο γνωστό κλειστό κυκλικό οικοδόμημα στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική (288 – 281 π.Χ.).
- Το Πρόπυλο του Πτολεμαίου Β’.
- Αφιέρωμα του Πτολεμαίου Β’ Φιλάδελφου στους Μεγάλους Θεούς, Ανάμεσα στο 285 – 281 π.Χ.
- Η Στοά. Οικοδομήθηκε επάνω στον δυτικό λόφο για να στεγάσει τους επισκέπτες του Ιερού. Πρώτο μισό του 3ου αιώνα π.Χ.
- Το Ανάκτορο. Είναι το κτίριο του πρώτου βαθμού της μύησης στα Μυστήρια της Μύησης. Πρώιμη αυτοκρατορική περίοδος (γύρω στον 1ο αιώνα π.Χ.).
- Ο Ιερός Κύκλος. Είναι ένας κυκλικός χώρος με πέντε κυκλικές βαθμίδες για όρθιους θεατές που παρατηρούσαν ή μετείχαν στο δρώμενα. Τέλος του 5ου – αρχές του 4ου αιώνα π.Χ.
- Το Μνημείο της Νίκης. Είναι μία ορθογώνια κατασκευή ανοικτή στο βορρά, όπου βρισκόταν τοποθετημένο το άγαλμα της Νίκης της Σαμοθράκης πάνω σε πλώρη πλοίου (σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου). Πρώϊμος 2ος αιώνας π.Χ.
ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ
Στη νοτιοανατολική πλευρά του Διδυμοτείχου, ανάμεσα στη συμβολή των ποταμών Έβρου και Ερυθροποτάμου και το Σιδηροδρομικό σταθμό, υψώνεται ένας βραχώδης οχυρός λόφος γνωστός με το όνομα "Αγία Πέτρα" το ύψος του οποίου είναι 55,90 μέτρα. Στα 1959-60 ο καθηγητής Γεώργιος Μπακαλάκης ταύτισε το λόφο της "Αγίας Πέτρας" με την Πλωτινόπολη.
Οι πηγές μας πληροφορούν ότι η Πλωτινόπολη ιδρύθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τραϊανό για να τιμήσει τη γυναίκα του Πλωτίνη.
Κατά τον Ιεροκλέα και τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο ήταν μία από τις πέντε πόλεις της επαρχίας Αιμιμόντου. Στα εκκλησιαστικά χρονικά αναφέρεται ως έδρα επισκόπου της αυτής επαρχίας που υπαγόταν στο μητροπολίτη Αδριανουπόλεως. Από τον Προκόπιο επίσης είναι γνωστό ότι ο Ιουστινιανός ανοικοδόμησε τα τείχη της Πλωτινόπολης.
Πριν από τον Β' παγκόσμιο πόλεμο διαπιστώθηκε ότι ο λόφος αυτός με τη στρατηγική θέση παρουσιάζει αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Το 1965, κατά την κατασκευή χαρακώματος από στρατιώτες και σε βάθος 1,60μ. βρέθηκε η χρυσή σφυρήλατη προτομή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου (193-211 μ.Χ.).
Συστηματική ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε στην "Αγία Πέτρα" από τη ΙΘ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων το καλοκαίρι του 1977 και στις αρχές της δεκαετίας του '80. Το φθινόπωρο του 1996, μετά από δέκα και πλέον χρόνια, ξανάρχισαν οι ανασκαφές στην Πλωτινόπολη. Η ανασκαφική έρευνα πραγματοποιείται (1996-2005) στο μέσον περίπου της ανατολικής, ομαλής πλαγιάς του λόφου απέναντι ακριβώς από τον ποταμό Έβρο, στην περιοχή όπου στα μέσα της δεκαετίας του '80 ανασκάφηκε το κτίριο με τα ψηφιδωτά δάπεδα.
Ερευνάται η περιοχή βόρεια όπου αποκαλύφθηκε τοίχος με κατεύθυνση βορειοανατολική. Ο τοίχος είναι κατασκευασμένος κλιμακωτά ακολουθώντας την κλίση του εδάφους. Με τα μέχρι στιγμής ανασκαφικά δεδομένα δεν είμαστε σε θέση να βεβαιώσουμε τη χρησιμότητα του. Αν δηλαδή πρόκειται για οχυρωματικό τείχος ή για κάποια άλλη κατασκευή.
Ανασκάφηκαν επίσης και λείψανα κτιρίων τα οποία μαζί με το κτίριο με τα ψηφιδωτά ανήκουν πιθανότατα σε ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα. Η κεραμική, τα νομίσματα και τα άλλα κινητά ευρήματα δείχνουν ότι ο χώρος βρισκόταν σε χρήση από το 2ο μέχρι το τέλος του 6ου αι. μ.Χ.
Στη δυτική περιοχή αποκαλύφθηκε δάπεδο κτιρίου ρωμαϊκών χρόνων (20 αι. μ.Χ.) και σύστημα αγωγών που θα μπορούσε - αν λάβει κανείς υπόψη του και το υπόκαυστο που βρέθηκε λίγο βορειότερα - να σχετιστεί με ένα δημόσιο λουτρό ή με λουτρό πολυτελούς κατοικίας.
Το πιο εντυπωσιακό όμως εύρημα των χρόνων αυτών ήταν ένα πηγάδι, με εσωτερική διάμετρο 2,20 μ., κατασκευασμένο με λαξευτούς γωηόλιθους σύμφωνα με το ισοδομικό σύστημα τοιχοδομίας. Αποκαλύφτηκαν 14 σειρές γωνιόλίθων, μέχρι το βάθος των 7,50 μ.. Μόλις αποκαλύφθηκε και η 14η σειρά, άρχισε να φαίνεται η θεμελίωση του πάνω στο φυσικό βράχο. Αφού λαξεύσανε το φυσικό βράχο, όπου υπήρχαν ρωγμές τοποθέτησαν ψημένες πήλινες πλάκες και κονίαμα, στη συνέχεια, όπου χρειαζόταν, μικρότερους λαξευμένους γωνιολίθους διαφόρων σχημάτων για να τον ευθυγραμμίσουν, και στο τέλος άρχισαν να τοποθετούν τους κανονικούς γωνιολίθους. Μέχρι στιγμής, στο Βάθος των 11,20 μ. όπου έχει φτάσει η ανασκαφή, δεν έχει ακόμη εντοπιστεί ο πυθμένας του.
Η ανασκαφή εξωτερικά του πηγαδιού δεν προχώρησε σε μεγάλο βάθος, από το φόβο μήπως η στατική κατάσταση του δημιουργούσε κάποιο πρόβλημα ασφάλειας. Αποκαλύφθηκε, ωστόσο, τμήμα της εξωτερικής πλευράς των γωνιολίθων. Επιπλέον, από την περιοχή αυτή συλλέχθηκε λεπτή κεραμική αυτοκρατορικών χρόνων. Εδώ πρέπει να σημειωθεί η μεγάλη ποσότητα λατύπης, γεγονός που αποδεικνύει ότι η τελική κατεργασία των γωνιολίθων πριν την τοποθέτηση τους γινόταν στην περιοχή αυτή.
Στο βόρειο τμήμα του πηγαδιού και σε βάθος 2,50 μ. από το σωζόμενο χείλος του βρέθηκε άνοιγμα διαστάσεων 2,25 X 1,15 μ. που οδηγεί σε ορθογώνιο καμαροσκέπαστο θάλαμο. Φράσσεται με μία κάθετη λίθινη πλάκα η οποία φέρει αβαθείς αυλακώσεις προς την πλευρά του πηγαδιού.
Το παραπάνω συγκρότημα (το πηγάδι και ο θάλαμος) έχει σχέση με την υδροδότηση της πόλης και θα πρέπει να είναι σύγχρονο με την ίδρυσή της (2ος αι. μ.Χ.).
Η επίχωση του θαλάμου περιείχε πέτρες, πολλές σπασμένες και ακέραιες πήλινες πλάκες, κονιάματα και πηλό. Αφού αφαιρέθηκε η επίχωση, αποκαλύφθηκε το δάπεδο του θαλάμου το οποίο ήταν στρωμένο με πήλινες πλάκες που σώζονται στη θέση τους μόνο στο νότιο τμήμα. Παράλληλα, διαπιστώθηκε ότι ο θάλαμος έχει διαστάσεις 4 X 2.15 X 3.50μ. και είναι κτισμένος με λαξευμένους γωνιόλιθους πάχους 0,46-0,52 μ. ο καθένας. Οι γωνιόλιθοι της πέμπτης σειράς είναι λαξευμένοι με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργείται μία εσοχή, επάνω στην οποία πατά η θολωτή οροφή του. Στο κέντρο της θολωτής οροφής υπάρχει τετράγωνο άνοιγμα, ενώ στη ΒΑ γωνία βρέθηκε λίθινος κίονας.
Το 2006 ανασκάφηκε η περιοχή βόρεια της εισόδου του θαλάμου του πηγαδιού. Αποκαλύφθηκαν τρεις αγωγοί αποχέτευσης, ο ένας ρωμαϊκών χρόνων και οι δύο παλαιοχριστιανικών. Αποκαλύφθηκε επίσης και τμήμα ψηφιδωτού ρωμαϊκών χρόνων.
Στην περιοχή της ΝΑ γωνίας της τομής, όπου δεν εντοπίστηκαν κτήρια και η ανασκαφή προχώρησε σε βάθος, βρέθηκε αττική εισηγμένη κεραμική (μελαμβαφής και κεραμική με διακόσμηση "Δυτικής κλιτύος") του 4ου αι. π.Χ. μαζί με ντόπια χειροποίητη "θρακική" κεραμική.
Οι ανασκαφικές εργασίες στην Πλωτινόπολη συνεχίστηκαν κατά το 2009, με πιστώσεις του Δήμου Διδυμοτείχου. Η αποκάλυψη τμήματος ψηφιδωτού δαπέδου υπήρξε η αιτία για την συνέχιση της ανασκαφής. Κατά την διάρκεια της ανασκαφής διαπιστώθηκαν τρεις φάσεις εγκατοίκησης, οι οποίες παρά τη χρονική απόσταση που τις διακρίνει, έχουν κοινό στοιχείο την καταστροφή τους από φωτιά.
Στην ανασκαφική περίοδο του 2009 αποκαλύφθηκαν δύο τοίχοι, που ορίζουν το ΝΑ τμήμα μιας αίθουσας οι διαστάσεις της οποίας δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστούν στην παρούσα φάση. Οι τοίχοι αυτοί που σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση, ήταν διακοσμημένοι με κόκκινα, κίτρινα, πράσινα και λευκά επιχρίσματα και ανάγλυφα ιωνικά κομμάτια. Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής διαπιστώθηκε ότι ο χώρος αυτός στη νότια πλευρά διέθετε δυο τουλάχιστον εισόδους, μια ανατολική και μια δυτική. Το δάπεδο της παραπάνω αίθουσας καλύπτεται από ψηφιδωτό που κοσμείται με φυτικά και γεωμετρικά θέματα και είναι κατασκευασμένο με την τεχνική της κομμένης σε σχήμα κύβου πέτρας, διαστάσεων 1,00 Χ 1,00 εκ.
Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι η αίθουσα αυτή έχει άμεση σχέση με το κτίριο που ανασκάφτηκε στα μέσα της δεκαετίας του '80 και έφερε ψηφιδωτά δάπεδα με μυθολογικές παραστάσεις. Πρόκειται ουσιαστικά για την βόρεια και την ανατολική πτέρυγα ενός οικιστικού συνόλου του 3ου αι. μ.Χ. που θα πρέπει να ήταν ή μια πολυτελής Ρωμαϊκή οικία, που χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία κάποιου επιφανούς αξιωματούχου ή ήταν κάποιο οικοδομικό συγκρότημα με δημόσιο χαρακτήρα (λουτρά).
ΤΑΦΙΚΟΣ ΤΥΜΒΟΣ ΜΙΚΡΗΣ ΔΟΞΙΠΑΡΑΣ - ΖΩΝΗΣ
Στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. τέσσερα μέλη μιας πλούσιας οικογένειας γαιοκτημόνων που πέθαναν διαδοχικά, αποτεφρώθηκαν και ενταφιάστηκαν στο ίδιο σημείο, κοντά στο δρόμο που οδηγούσε από την Αδριανούπολη στη Φιλιππούπολη. Στην ίδια θέση κατασκευάστηκε σταδιακά μεγάλος τύμβος, για να διατηρηθεί ανά τους αιώνες ζωντανή η μνήμη των νεκρών.
Η περιοχή ανήκει σήμερα στην Δημοτική Ενότητα Κυπρίνου του Δήμου Ορεστιάδας και βρίσκεται κοντά στα χωριά Μικρή Δοξιπάρα, Ζώνη και Χελιδόνα. Με την ανασκαφή εντοπίστηκαν τέσσερις μεγάλοι λάκκοι που περιείχαν τα υπολείμματα των καύσεων τριών ανδρών και μιας γυναίκας μαζί με πολυάριθμα αντικείμενα που τους συνόδευαν στον άλλο κόσμο, όπως πήλινα, γυάλινα και χάλκινα αγγεία, χάλκινοι λυχνοστάτες και λυχνάρια, χάλκινα φανάρια, όπλα, κοσμήματα, ξύλινα κιβωτίδια κ.ά. Οι πέντε άμαξες με τις οποίες μεταφέρθηκαν οι νεκροί στην περιοχή του τύμβου, ενταφιάστηκαν στον ίδιο χώρο μαζί με τα υποζύγιά τους. Δίπλα τους τάφηκαν άλλα πέντε άλογα. Σε όλες τις άμαξες διατηρούνται τα μεταλλικά λειτουργικά και διακοσμητικά στοιχεία, ενώ σε δύο από αυτές διατηρούνται και αποτυπώματα των ξύλινων τμημάτων τους.
Η έρευνα στον ταφικό τύμβο της Μικρής Δοξιπάρας - Ζώνης άρχισε το 2002 από τη ΙΘ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Θράκης, με υπεύθυνους αρχαιολόγους τον Διαμαντή Τριαντάφυλλο, Διευθυντή τότε της Εφορείας και τη Δόμνα Τερζοπούλου. Μέχρι σήμερα οι εργασίες χρηματοδοτούνται εξολοκλήρου από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Η ανασκαφή είχε σωστικό χαρακτήρα. Στο παρελθόν είχαν προηγηθεί πολλές προσπάθειες καταστροφής του τύμβου και σύλησης των ταφών. Η ένταξη της ανασκαφής στο πρόγραμμα σωστικών ανασκαφών ταφικών τύμβων του βόρειου Έβρου, αποφασίστηκε το 1998, μετά από υπόδειξη του Θανάση Δερμεντζή, κατοίκου της Μικρής Δοξιπάρας, και την διαπίστωση της ύπαρξης πολλών παράνομων ορυγμάτων στην επιφάνειά του. Τα πολυάριθμα θραύσματα επεξεργασμένου μαρμάρου και λατύπης που βρίσκονταν διάσπαρτα στην περιφέρεια του τύμβου, οδήγησαν στην αρχική υπόθεση ότι ο τύμβος κάλυπτε κτιστό τάφο ή σαρκοφάγο. Η υπόθεση αυτή δεν επιβεβαιώθηκε. Σήμερα, οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι στην κορυφή του τύμβου υπήρχε κτιστό ταφικό μνημείο που έχει καταστραφεί ολοσχερώς ή ότι το μνημείο προϋπήρχε στη θέση που αργότερα κάλυψε ο τύμβος ή σε κάποια γειτονική θέση.
Η ανασκαφή άρχισε στις 9 Σεπτεμβρίου του 2002. Λίγες μέρες αργότερα αποκαλύφθηκαν οι τροχοί της πρώτης άμαξας. Τετράτροχες άμαξες θαμμένες μόνες ή μαζί με τα άλογά τους έχουν βρεθεί σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Ασίας, στην Ελλάδα όμως ήρθαν για πρώτη φορά στο φως στον τύμβο της Μικρής Δοξιπάρας - Ζώνης. Η καλή διατήρηση των αμαξών και των σκελετών των αλόγων και η ύπαρξη αποτυπωμάτων των ξύλων σε δύο από τις άμαξες προσέφερε μια μοναδική, ιδιαίτερα ζωντανή ανασκαφική εικόνα.
Η ανασκαφή συνεχίστηκε, κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, καθόλη τη διάρκεια του 2003 και σταδιακά ήρθαν στο φως οι υπόλοιπες τέσσερις άμαξες, οι ταφές πέντε αλόγων και οι τέσσερις μεγάλοι λάκκοι που περιείχαν τα υπολείμματα της καύσης των νεκρών και πολυάριθμα αντικείμενα που είχαν τοποθετηθεί από τους συγγενείς για να συνοδεύουν τους νεκρούς στη μετά θάνατον ζωή τους. Για την προστασία των αμαξών, των ταφών των αλόγων και των καύσεων από τις καιρικές συνθήκες κατασκευάστηκαν ελαφρά στέγαστρα, κάτω από τα οποία ολοκληρώθηκε η επίπονη διαδικασία καθαρισμού και αποκάλυψής τους.
Η ανασκαφική έρευνα ολοκληρώθηκε το 2004. Σήμερα έχει αφαιρεθεί ολόκληρη η επίχωση του τύμβου. Οι άμαξες και οι σκελετοί των αλόγων βρίσκονται ακόμη στο έδαφος, ενώ τα αντικείμενα έχουν απομακρυνθεί από τα ορύγματα των καύσεων. Η συντήρηση των αμαξών και των κινητών ευρημάτων από τις καύσεις βρίσκεται σε εξέλιξη. Στο χώρο της ανασκαφής έχει δημιουργηθεί πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο συντήρησης.
Τα ευρήματα:
- Καύσεις νεκρών και κτερίσματα
Εκτός από τα απανθρακωμένα οστά των νεκρών και τα ξύλα, στις καύσεις εντοπίστηκαν πολλά οργανικά υλικά, όπως υπολείμματα δέρματος και υφάσματος, κομμάτια σχοινιού και φιτιλιού, απανθρακωμένα καρύδια και κουκουνάρια. Με την ανθρωπολογική εξέταση των οστών διαπιστώθηκε ότι οι δύο καύσεις ανήκουν σε άνδρες μέσης ηλικίας. Οι άλλες δύο καύσεις με βάση μόνο τα ευρήματα ανήκουν σε νεαρή γυναίκα και άνδρα αντίστοιχα.
- Ταφές αλόγων και αμαξών
Οι άμαξες χωρίζονται σε δύο ομάδες. Στην πρώτη ομάδα, που βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του τύμβου, πολύ κοντά στην ταφή, ανήκουν οι δύο άμαξες. Δίπλα τους βρέθηκε και η ταφή δύο αλόγων.
Οι τρεις άμαξες της δεύτερης ομάδας βρίσκονται στη νοτιοανατολική πλευρά του τύμβου και η διάταξή τους ακολουθεί την περιφέρειά του. Οι άμαξες στην ομάδα αυτή δεν παρουσιάζουν την κανονική τους μορφή, καθώς τα άλογα έχουν λυθεί από τους ζυγούς, ενώ οι τροχοί και οι άξονες έχουν αποσυνδεθεί. Υπολείμματα ή ίχνη ξύλου δεν διατηρούνται καθόλου, τα μεταλλικά αντικείμενα όμως όπως και οι σκελετοί των αλόγων σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση. Ανάμεσα στις άμαξες βρέθηκε ταφή τριών αλόγων.
Οι άμαξες που βρέθηκαν στη Μικρή Δοξιπάρα – Ζώνη ήταν τα οχήματα με τα οποία μεταφέρθηκαν οι νεκροί στο χώρο ταφής. Αν και ο ρόλος της άμαξας στην ταφική τελετουργία του αρχαίου κόσμου μας είναι γνωστός τόσο από τις πηγές όσο και από την εικονογραφία, Η ανασκαφή στη Μικρή Δοξιπάρα - Ζώνη προσέφερε για πρώτη φορά στον ελληνικό χώρο ένα τόσο ολοκληρωμένο σύνολο τετράτροχων αμαξών. Η πρακτική της ταφής αμαξών και αλόγων μαζί με τους νεκρούς απαντά σε πολλές περιοχές του αρχαίου κόσμου, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία. Τα άρματα, οι άμαξες και τα άλογα στις περιπτώσεις αυτές λειτουργούν ως σύμβολα κύρους και πλούτου των ιδιοκτητών τους. Στην Ελλάδα μέχρι σήμερα είχαν βρεθεί μεμονωμένα εξαρτήματα αμαξών μέσα σε τάφους.
Το άλογο, ένα ζώο δυνατό και περήφανο, αποτέλεσε από τη στιγμή που εξημερώθηκε, σταθερό σύντροφο του ανθρώπου στον πόλεμο, στις μετακινήσεις, στις αγροτικές εργασίες, στο κυνήγι και στα ιππικά αγωνίσματα. Τα φυσικά χαρίσματα του αλόγου και η πρακτική βοήθεια που πρόσφερε στους ανθρώπους, του εξασφάλισαν μια σταθερή θέση στη μυθολογία, τη θρησκεία και την τέχνη του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Οι Ρωμαίοι ειδικότερα ανέπτυξαν σε μεγάλο βαθμό την ιπποφορβία, επειδή είχαν να αντιμετωπίσουν αυξημένες ανάγκες στο στρατό και στις μετακινήσεις και επειδή αγαπούσαν ιδιαίτερα τα ιππικά αγωνίσματα. Ταφές αλόγων έχουν βρεθεί σε πολλές περιοχές του ελληνορωμαϊκού κόσμου.
Η συνήθεια ταφής των αλόγων δίπλα στους ιδιοκτήτες τους, έχει διαπιστωθεί δύο ακόμη φορές σε ανασκαφές ταφικών τύμβων της αυτοκρατορικής περιόδου στην περιοχή του βόρειου Έβρου.
- Περιοχές προσφορών, εναγισμοί και εστίες
Στην αρχαιότητα, μετά την ταφή, οι συγγενείς συνήθιζαν να προσφέρουν προς τους νεκρούς υγρές προσφορές (νερό, κρασί, γάλα, μέλι) ή τροφές σε τελετές που γίνονταν κοντά στους τάφους. Τα αγγεία με τις προσφορές αυτές συνήθως τα έσπαζαν. Συχνά τα έριχναν στη φωτιά που είχε καθαρτήριες δυνάμεις.
Δύο παραλληλεπίπεδες κατασκευές από πήλινες πλίνθους βρέθηκαν στο ανατολικό τμήμα του τύμβου. Επάνω τους υπήρχαν στάχτες και δεκάδες σπασμένα μικρά πήλινα αγγεία. Οι κατασκευές αυτές λειτουργούσαν ως "επιτάφιοι βωμοί" για τις προσφορές προς τιμήν των νεκρών. Κοντά στις δύο αυτές κατασκευές βρέθηκαν δύο μεγάλοι λάκκοι "εστίες" γεμάτοι με στάχτες.
Περισσότερες πληροφορίες στην επίσημη ιστοσελίδα της ανασκαφής...
Δείτε επίσης:
Επιστροφή στο μενού "Γνωρίστε τον Έβρο"
Alexandroupoli Online με πληροφορίες από Περιφερειακή Ενότητα Έβρου και ΙΘ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων.
*Απαγορεύεται η αναδημοσίευση χωρίς άδεια του δημιουργού
*Απαγορεύεται η αναδημοσίευση χωρίς άδεια του δημιουργού
