Οι δρόμοι παραγωγής του μεταξιού στην Ελλάδα

Μια γεωργική εκμετάλλευση με μακρόχρονη παράδοση στην Ελλάδα, αν και είχε για μεγάλο διάστημα ατονήσει, κάνει νέα δειλά βήματα τα τελευταία χρόνια.

Η σηροτροφία, δηλαδή η εκτροφή του μεταξοσκώληκα, υπήρξε σημαντική πηγή εθνικού αγροτικού εισοδήματος μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γνωρίζοντας ιδιαίτερη ανάπτυξη σε πολλές περιοχές της χώρας από τον Έβρο έως την Καλαμάτα και πολλά νησιά.

Η βιομηχανική παραγωγή φθηνών συνθετικών υφασμάτων, καθώς και η εισαγωγή στην ελληνική γεωργία δυναμικών καλλιεργειών που δεν απαιτούν πολλά εργατικά χέρια, όπως το βαμβάκι, ήταν μερικοί από τους παράγοντες που οδήγησαν σε κρίση την εκτροφή του μεταξοσκώληκα...»

Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία σε ορισμένες περιοχές της χώρας υπάρχουν παραγωγοί που στρέφονται στη σηροτροφία κατορθώνοντας σε αρκετές περιπτώσεις να εξασφαλίσουν, παρά τα όποια εμπόδια, ένα ικανοποιητικό συμπληρωματικό εισόδημα. Στην τάση αυτή συνηγορεί η παράλληλη στροφή του καταναλωτικού κοινού σε προϊόντα φυσικής προέλευσης.

Εκτός από το Σουφλί του Έβρου, που είναι φημισμένο για τα μεταξωτά του, σηροτρόφοι υπάρχουν σήμερα στην Ορεστιάδα και στις Σέρρες, ενώ μικρότερης κλίμακας παραγωγή γίνεται σε διάφορες περιοχές της χώρας.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Μελισσοκομίας-Σηροτροφίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Πασχάλη Χαριζάνη, η σηροτροφία είναι δυνατό να προσφέρει σημαντική ανάπτυξη στην αγροτική οικονομία.

Όπως λέει ο ίδιος, υπάρχει σύγχρονη μονάδα «αναπήνισης» (η διαδικασία εξαγωγής της κλωστής από το κουκούλι) στο Σουφλί, η λειτουργία της οποίας καθυστερεί ωστόσο εδώ και αρκετά χρόνια εξαιτίας διαδικαστικών ζητημάτων. «Αν λυθούν αυτά τα προβλήματα και τεθεί σε λειτουργία το σύγχρονο αυτό αναπηνιστήριο, τα υπόλοιπα στάδια της σηροτροφίας θα λειτουργήσουν ομαλά επιτρέποντας την υγιή ανάπτυξή της στη χώρα μας», σημειώνει.

Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα είναι άμεσα συνδεδεμένη με την καλλιέργεια της μουριάς, το φύλλο της οποίας είναι η μοναδική τροφή της πολύτιμης κάμπιας.

Στις εγκαταστάσεις του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου Αθηνών στην Ιερά Οδό γίνεται συστηματική εκτροφή μεταξοσκώληκα, ενώ καλλιεργούνται 26 ποικιλίες μουριάς από όλο τον κόσμο, οι οποίες θεωρούνται οι πλέον ιδανικές για τη σηροτροφία. «Το εργαστήριο σηροτροφίας μας αποτελεί σημείο αναφοράς για όλη την Ελλάδα. Στόχος μας είναι η επιστημονική και τεχνική υποστήριξη των σηροτρόφων. Κάνουμε δοκιμαστικά τις ίδιες εκτροφές που κάνουν και οι παραγωγοί ώστε αν αντιμετωπίσουμε κάποιο πρόβλημα να ξέρουμε αν είναι κοινό ή μεμονωμένο.

Πραγματοποιούμε επίσης επισκέψεις στα σηροτροφεία και τα κτήματα που καλλιεργούνται οι μουριές», λέει ο κ. Χαριζάνης. Ο ίδιος επισημαίνει ότι η μουριά είναι ιδιαίτερα ανθεκτική αφού προσαρμόζεται σε διάφορες κλιματολογικές συνθήκες, δεν έχει υψηλές απαιτήσεις φροντίδας, οι εχθροί της είναι σχεδόν ανύπαρκτοι, ενώ όταν το έδαφος είναι καλό μπορεί να έχει πολύ καλή απόδοση σε φύλλα.

«Η μουριά αποτελεί ακόμη μία από τις καλύτερες ζωοτροφές για τα αιγοπρόβατα και άλλα οικόσιτα ζώα, ενώ είναι από τα καταλληλότερα δέντρα για τον σχηματισμό ζωνών πυρασφάλειας. Η καλλιέργειά της αποτελεί μια αγροτική πολυδραστηριότητα που μαζί με τη σηροτροφία μπορεί να αποφέρει πολλαπλό εισόδημα συντελώντας σημαντικά στην προστασία του περιβάλλοντος», σημειώνει.

Ο μορεώνας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου αποδίδει περίπου 500 κιλά φύλλα. Με αυτά εκτρέφονται, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος, 20.000 μεταξοσκώληκες που παράγουν 30-35 κιλά κουκούλια.
Τα φύλλα της μουριάς κόβονται και τοποθετούνται σε δοχεία σε ένα δωμάτιο όπου έχουν εξασφαλιστεί τεχνητά οι κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Εκεί αρχίζει ο κύκλος του μεταξιού...

Πώς γίνεται η διαδικασία για την παραγωγή του μεταξιού

Ο μεταξόσπορος

1 Τα αβγά του μεταξοσκώληκα (ο μεταξόσπορος) τοποθετούνται στον χώρο επώασης και όταν εκκολαφθούν (σε περίπου 10 μέρες) τοποθετούνται φύλλα μουριάς πάνω στις νεαρές κάμπιες οι οποίες αρχίζουν να τρώνε

Η διατροφή

2 Η περίοδος της διατροφής τους διαρκεί 26-30 μέρες. Σε αυτό το διάστημα 20.000 κάμπιες θα καταναλώσουν 500 κιλά φύλλα μουριάς, ενώ το 70% αυτής της ποσότητας θα το φάνε τις τελευταίες δέκα μέρες

Το κουκούλι

3 Μόλις ολοκληρωθεί η φάση διατροφής, οι μεταξοσκώληκες, εκκρίνοντας για τρεις μέρες από τους αδένες τους μία κλωστή, πλέκουν το κουκούλι τους στο οποίο θα φυλακιστούν για δεκαπέντε μέρες, για να το τρυπήσουν μετά και να βγουν στον έξω κόσμο μεταμορφωμένοι σε πεταλούδες. Λίγες ώρες αργότερα ζευγαρώνουν και γεννούν τα αβγά τους, ολοκληρώνοντας έτσι τον βιολογικό κύκλο τους

Η επεξεργασία

4 Η ανθρώπινη παρέμβαση διακόπτει τη φυσική αυτή διαδικασία μόλις ο μεταξοσκώληκας ολοκληρώσει την ύφανση. Τα κουκούλια ψήνονται σε φούρνο ώστε να εμποδιστεί η ανάπτυξη της χρυσαλίδας, η έξοδος της οποίας καταστρέφει τη μεταξωτή κλωστή. Στη συνέχεια τοποθετούνται σε ειδική μηχανή όπου ξετυλίγονται και η κλωστή από πολλά ενοποιείται σε μία. Είναι η πρώτη ύλη που θα χρησιμοποιήσει η βιομηχανία για την παραγωγή του μεταξωτού υφάσματος. (Στη φωτογραφία ο καθηγητής του ΓΠΑ Π. Χαριζάνης μπροστά στο αναπηνιστήριο της σχολής).

Παραγωγοί
Προβλήματα και ελπίδες

Το γεγονός ότι δεν έχει τεθεί ακόμα σε λειτουργία το σύγχρονο αναπηνιστήριο στο Σουφλί είναι, σύμφωνα με ορισμένους παραγωγούς, ένας από τους λόγους που δυσκολεύονται να διακινήσουν το προϊόν τους, αφού δεν υπάρχει αυξημένη ζήτηση από τις ιδιωτικές εγχώριες μονάδες εκμετάλλευσης.

Οι παραγωγοί πουλάνε κατά κανόνα τα κουκούλια στα αναπηνιστήρια, ενώ ορισμένοι από αυτούς τα εκμεταλλεύονται στο πλαίσιο της οικιακής ή συνεταιριστικής οικονομίας δημιουργώντας έργα τέχνης. Μία από τις νέες προσπάθειες που γίνονται για την οργάνωση σηροτροφικών μονάδων είναι αυτή στην Κουμαριά των Σερρών, όπου έντεκα παραγωγοί έχουν φτιάξει έναν συνεταιρισμό και σύγχρονες εγκαταστάσεις καλλιέργειας.

Όπως λέει ο κ. Τριαντάφυλλος Αναγνωστάκης, ένας εκ των παραγωγών, παρά τα πολλαπλά προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν, η περσινή παραγωγή απέδωσε μεικτό εισόδημα της τάξεως των 10.000 ευρώ για κάθε οικογένεια. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι η συγκεκριμένη απασχόληση θα μπορούσε να είναι ακόμα πιο αποδοτική αν υπήρχε πιο οργανωμένη βοήθεια από το κράτος. Όπως λέει, ενώ η τιμή πώλησης για ένα κιλό κουκούλια είναι 10 ευρώ, οι ίδιοι ρίχνουν την τιμή λόγω της μειωμένης ζήτησης στα 2-3 και συντηρούνται από την επιδότηση της ΕΕ, 105 ευρώ για κάθε 20 κιλά ακατέργαστου μεταξιού.

«Όπως όλα τα πράγματα στην Ελλάδα, η σηροτροφία δεν έχει ιδιαίτερη στήριξη από το κράτος. Κανονικά θα έπρεπε τα αβγά να παράγονται εδώ. Το γεγονός ότι τα προμηθευόμαστε από την Κίνα και άλλες χώρες, είναι κακό για την παραγωγή γιατί τα αναγκάζουμε να απασχοληθούν με το πώς θα εξοικειωθούν με τις δικές μας κλιματολογικές συνθήκες κι έτσι οι αποδόσεις ψαλιδίζονται.

Φέτος μάλιστα για πρώτη χρονιά το υπουργείο Γεωργίας δεν προμήθευσε τους παραγωγούς με μεταξόσπορο, αναγκάζοντάς μας να τον αναζητήσουμε μόνοι μας σε οκταπλάσια τιμή και χωρίς να έχουμε καμιά εγγύηση για την ποιότητά του», σημειώνει.

Την έλλειψη αποτελεσματικής κρατικής υποστήριξης υπογραμμίζει και η κ. Μαρία Κουτσελίνη από την Κύμη, όπου ντόπιες γυναίκες έχουν ιδρύσει συνεταιρισμό και εκμεταλλεύονται τα κουκούλια για να φτιάχνουν έργα τέχνης συνεχίζοντας μια μακρόχρονη παράδοση του τόπου τους.

Ο «γκουρού» του μεταξοσκώληκα

Το θαύμα της φύσης έγινε μεράκι και χαρά δημιουργίας

Εκτός από το οικονομικό κίνητρο της σηροτροφίας, δεν λείπουν κι εκείνοι που αντλούν από αυτή ως μόνο κέρδος τη χαρά της δημιουργίας.

Ο κ. Γιάννης Σαλής εκτρέφει στο Λαύριο Αττικής μεταξοσκώληκες αποκλειστικά και μόνο από μεράκι. Η ιστορία της ζωής του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις πολύτιμες κάμπιες που του δίνουν το υλικό για να εκφράσει τη δημιουργική του φαντασία με μοναδικά έργα τέχνης.
«Ξεκίνησα να εκτρέφω μεταξοσκώληκες από 15 χρονών, όταν τους είδα στο μοναστήρι της Υπαπαντής στην Καλαμάτα που είχα πάει εκδρομή με τη μητέρα μου. Τρελάθηκα.
Ζήτησα από μία καλόγρια λίγο μεταξόσπορο. Από τότε μέχρι σήμερα, 50 χρόνια, ασχολούμαι με τη σηροτροφία μόνο για το κέφι μου. Αυτός ο ενθουσιασμός μου με έκανε να σπουδάσω και κλωστοϋφαντουργία», λέει ο κ. Σαλής.

Τα έργα του έχουν κερδίσει τον θαυμασμό και την αναγνώριση από πολλούς φορείς στον χώρο της τέχνης και του μεταξιού, ενώ διθυραμβικά σχόλια έχουν εκφράσει εγγράφως για τη δουλειά του και οι αρμόδιοι του υπουργείου Γεωργίας.
Ο «γκουρού»του μεταξοσκώληκα, στα 73 του χρόνια σήμερα, με αμείωτο πάθος για την τέχνη που υπηρετεί μέσα από το»θαύμα της φύσης», διατηρεί ως βασική του μέριμνα το να μεταλαμπαδεύσει τον ενθουσιασμό και τις γνώσεις του για τη σηροτροφία στα νέα παιδιά.

Στα σχολεία

Εντελώς ανιδιοτελώς κάνει παρουσιάσεις σε σχολεία και το μόνο που ζητά είναι το ενδιαφέρον των αρμόδιων φορέων να του δίνουν αυτή την ευκαιρία. «Βλέπω ότι τα παιδιά ενθουσιάζονται όταν τους μιλάω για τον μεταξοσκώληκα.
Πολλά θέλουν να ασχοληθούν με τη σηροτροφία όταν μαθαίνουν γι’ αυτή. Αποκτούν έτσι ένα δημιουργικό ενδιαφέρον και αποφεύγουν άλλες παγίδες της ζωής...».

Ιστορικό

Από την Κίνα στην Πόλη

Η συστηματική εκμετάλλευση του μεταξοσκώληκα ξεκίνησε από την Κίνα πριν από περίπου 4.000 χρόνια, όπου φυλασσόταν ως εθνικό μυστικό. Μεγάλη ανάπτυξη γνώρισε στο Βυζάντιο όπου η παραγωγή του μεταξιού ήταν κρατικό μονοπώλιο και στήριξε σημαντικά την οικονομία της αυτοκρατορίας. Σύμφωνα με την παράδοση, δύο μοναχοί μετέφεραν από την Κίνα στην Κωνσταντινούπολη το αβγό του θαυματουργού εντόμου μέσα στα κούφια ραβδιά τους, κάνοντας έτσι να διαρρεύσει το μυστικό των Κινέζων. Η παράδοση της σηροτροφίας συνεχίστηκε και μετά τη διάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Κείμενο Αργυρώ Λύτρα
Φωτογραφίες Γρηγόρης Χρυσοχοΐδης

Πηγή: Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ