Ιστορικά κτίρια της Αλεξανδρούπολης που έχουν κατεδαφιστεί

του Θεόδωρου Ορδουμποζάνη

ordoumpozanis-teo.blogspot.com

Η Αλεξανδρούπολη αν και μία από τις νεότερες πόλεις της χώρας μας, δεν φρόντισε να διατηρήσει κάποια στοιχεία της παλιάς της φυσιογνωμίας και κυρίως κάποια σημαντικά κτίρια της εποχής εκείνης. Έτσι, σήμερα, τα περισσότερα από αυτά τα κτίρια, που θεωρήθηκαν σημαντικά είτε από αρχιτεκτονικής είτε από ιστορικής απόψεως, οι νεότερες γενιές τα γνωρίζουν μόνο από φωτογραφίες.
Για κάποια από αυτά τα κτίρια που έχουν χαθεί γίνεται λόγος παρακάτω. Συγκεκριμένα παρατίθενται κάποια γενικά στοιχεία των κτιρίων αυτών με 1-2 σχετικές φωτογραφίες για κάθε ένα από αυτά...»

Το Πασαλίκι

Είχε κτισθεί στην παραλία της πόλης, εκεί που σήμερα είναι το κτίριο της ΧΙΙ Μεραρχίας. Οι εργασίες ανοικοδόμησής του άρχισαν το 1906 και αποπερατώθηκε το 1908. Προορίζετο για την διαμονή του Διοικητή της περιοχής (του Πασά της περιοχής, εξ΄ ου και η ονομασία του ως «Πασαλίκι»), από χρήματα που είχαν συγκεντρωθεί από ένα (παράνομο) φόρο που είχε επιβάλλει ο Τούρκος Δήμαρχος της πόλης σε βάρος των κατοίκων.

Όταν ο Διοικητής (Πασάς) της περιοχής σε μία επιθεώρησή του ανακάλυψε τον φόρο αυτό, αποφασίσθηκε να μη επιστραφούν τα χρήματα στους κατοίκους από τους οποίους είχαν παράνομα εισπραχθεί, αλλά με αυτά να κτιστεί ένα επιβλητικό κτίριο, που να ικανοποιεί τις ανάγκες του Πασά, κάθε φορά που θα επισκέπτετο τη πόλη για επιθεώρηση ή για κυνήγι! Για τον λόγο αυτό και μετά την απελευθέρωση της πόλης το κτίριο δεν περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο αλλά στο Δήμο Αλεξανδρούπολης, ως Δημοτική περιουσία.

Για την κατασκευή του κτίσματος αυτού, όπως λέγεται, χρησιμοποιήθηκαν πάνω από εκατό βαγόνια ξυλείας που μεταφέρθηκε από την Σουηδία καθώς και δεκάδες έμπειροι τεχνίτες (πετράδες, ξυλουργοί και χτίστες) και πάρα πολλοί εργάτες. Το κτίριο αποτελούσε ένα αριστούργημα της Οθωμανικής αρχιτεκτονικής και ξεχώριζε στη πόλη από τα άλλα κτίρια, ακόμη και της ίδιας ή παρεμφερούς αρχιτεκτονικής (κτίριο Μπαλούλ, Ρωσικό Προξενείο, ξενοδοχείο Ακταίον κ.λ.π.) και λόγω του μεγέθους του αλλά και των ξύλινων διακοσμητικών (εσωτερικά και εξωτερικά) στοιχείων του.

Μετά τη απελευθέρωση της πόλης χρησιμοποιήθηκε στην αρχή ως οικοτροφείο του Διδασκαλείο και της Ζαριφείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας αργότερα καθώς και για τη στέγαση της φιλαρμονικής του Δήμου, συλλόγων και Προσκόπων. Μετά τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου στέγασε την Δημόσια Εμπορική Σχολή (Οικονομικό Γυμνάσιο) και τους Προσκόπους μέχρι το 1955-56 που εγκαταλείφθηκε. Τον Οκτώβριο του 1967 παραχωρήθηκε από το δήμο στον Στρατό, ο οποίος στη συνέχεια το κατεδάφισε την επόμενη χρονιά για να αναγείρει το σημερινό κτίριο της μεραρχίας.

Σιδηροδρομικός Σταθμός Joncion Salonique – Constantinople (Ενωτικός - J.S.C.)

Ο σιδηρόδρομος ήταν η αιτία δημιουργίας αυτής της πόλης. Στην αρχή δημιουργήθηκε η γραμμή που συνέδεε την Αλεξανδρούπολη (Δεδέαγατς ) με το Πύθιο και την Αδριανούπολη το 1871 των Ανατολικών Σιδηροδρόμων και στη συνέχεια η γραμμή που συνέδεε την Θεσσαλονίκη με την Αλεξανδρούπολη (Ενωτικός Σιδηρόδρομος J.S.C.), το 1895. Κάθε ένα από τα παραπάνω σιδηροδρομικά δίκτυα είχε ξεχωριστό δικό του τερματικό σταθμό στη πόλη.

Τα κτίρια αυτού του σιδηροδρομικού σταθμού είχαν ανεγερθεί στη Δυτική πλευρά της πόλης εκεί που σήμερα είναι το το κλειστό γυμναστήριο, το κολυμβητήριο και έφθαναν μέχρι τον χώρο του ξενοδοχείο ΕΓΝΑΤΙΑ. Ήταν ο σταθμός απόληξης της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης – Αλεξανδρούπολης και κτίσθηκε περί το 1895-96 από την εταιρεία «Εταιρεία Σιδηροδρόμων της Joncion Salonique –Constantinople» (σε συντομογραφία J.S.C.), που εκμεταλλευόταν αυτή τη γραμμή και πήρε άδεια από την άλλη σιδηροδρομική εταιρία (των Ανατολικών Σιδηροδρόμων) που εκμεταλλεύετο τις σιδηροδρομικές γραμμές στο ευρωπαϊκό τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και είχε το προνόμια στις εγκαταστάσεις των λιμένων Θεσσαλονίκης και Αλεξανδρούπολης να κατεβαίνουν τα τρένα της μέχρι τη θάλασσα. Προηγουμένως η γραμμή του Ενωτικού Σιδηροδρόμου (J.S.C.), πήγαινε από τον σταθμό του Πόταμου απ΄ ευθείας στον σταθμό Φερετζίκ (Φέρες), παρακάμπτοντας το Δεδέαγατς, χωρίς καμία πρόσβαση στη θάλασσα.

Το κτίριο του κυρίως σταθμού ήταν διώροφο πέτρινο με επίχρισμα (σοβά) και επικλινείς κεραμοσκεπείς στέγες. Εκατέρωθεν του κτιρίου αυτού, στην ίδια ευθεία, υπήρχαν και άλλα κτίρια μονώροφα (πέτρινα) με παρόμοιες επικλινείς κεραμοσκεπείς στέγες. Άλλωστε όλα τα κτίρια – σταθμοί της γραμμής Θεσσαλονίκης – Δεδέαγατς της εταιρίας J.S.C. ήταν πέτρινα, σε αντίθεση με τα κτίρια – σταθμούς της Γαλλικής Εταιρίας (Δεδέαγατς - Αδριανούπολη) που ήταν ξύλινα.

Στις 7 Οκτώβριου του 1915, όταν το Δεδέαγατς είχε καταληφθεί από τους Βουλγάρους, δυνάμεις της Entente βομβάρδισαν από θαλάσσης τη πόλη και μεταξύ των κτιρίων που καταστράφηκαν ήταν και το κτίριο αυτού του σιδηροδρομικού σταθμού. Έκτοτε o σταθμός δεν επισκευάστηκε αλλά προτιμήθηκε προσωρινή λύση με την κατασκευή πρόχειρων τερματικών σταθμών, που λειτούργησαν στον σταθμό της J.S.C για τις ανάγκες της επιβατικής κίνησης και στη στρατιωτική στάση για τις ανάγκες του Μηχανοστασίου και της Διαλογής.

Παλιός επιβατηγός Σιδηροδρομικός Σταθμός

Στο λοξό δρόμο (όπου σήμερα το Κ.Α.Π.Η.)

Όταν η εταιρεία Joncion Salonique - Constantinople» (J.S.C.) υποχρεώθηκε να δημιουργήσει στην Αλεξανδρούπολη ξεχωριστό σταθμό με μεγάλες εγκαταστάσεις (στο δυτικό άκρο της πόλης), όπως ανωτέρω, η γραμμή περνούσε μπροστά από το κτίριο της Στρατιωτικής Στάσης και ακολουθώντας κατά μήκος τη σημερινή οδό Εθνικής Αντιστάσεως (λοξό) κατέληγε στη δυτική είσοδο της πόλης. Μετά τον βομβαρδισμό του σταθμού το 1915 από τα Βρετανικά πλοία και την καταστροφή του, η γραμμή αυτή μέχρι την απελευθέρωση της πόλης λειτούργησε με προσωρινές λύσεις, δηλαδή κατασκευή πρόχειρων τερματικών σταθμών.

Μετά την απελευθέρωση της πόλης η εταιρία αυτή κατασκεύασε μόνιμος επιβατικός σταθμός στη διασταύρωση των οδών Εθνικής Αντιστάσεως με την 14ηη Μαΐου και η απόληξή του ήταν στη διασταύρωση της Εθνικής Αντιστάσεως με την σημερινή Ιωακείμ Καβύρη. Ήταν κτίριο μονώροφο πέτρινο, με εξωτερική ξύλινη επένδυση και ξύλινη οροφή κεραμοσκεπής. Στο εμπρόσθιο τμήμα του και κατά μήκος όλου του κτηρίου (στη σειρά, από Ανατολή προς Δύση, υπήρχαν αίθουσα αναμονής, γραφείο εισιτηρίων και αίθουσα εμπορευμάτων. Κατά μήκος της νότιας πλευράς όλου του κτιρίου υπήρχε ξύλινο υπόστεγο με κεραμοσκεπή στέγη, πλάτους περίπου 6-7 μέτρα που έφθανε σε απόσταση 1-2 μέτρα μέχρι αποβάθρα. Και στο δυτικό άκρο υπήρχε πέτρινο μικρό κτίσμα για τουαλέτες. Ο σταθμός αυτός λειτούργησε ως επιβατικός σταθμός της Αλεξανδρούπολης μέχρι το 1956, όταν και μεταφέρθηκε οριστικά όλη η επιβατική κίνηση του σιδηροδρόμου στον σημερινό (παραλιακό) επιβατηγό σταθμό.

Το 1957 παραχωρήθηκε το κτίριο για χρήση στους Προσκόπους οι οποίοι παρέμειναν εκεί μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Στη συνέχεια, το κτίριο αυτό εγκαταλείφθηκε και περί τα μέσα της δεκαετίας του 1980, κατεδαφίσθηκε από τον Δήμο, στον οποίο είχε παραχωρηθεί από τον ΟΣΕ ο χώρος και ανεγέρθηκε στη θέση του το σημερινό Κ.Α.Π.Η. της πόλης.

Ο Ναός του Αγίου Ελευθερίου

Κτίσθηκε κατά το 1912-13, δηλαδή την περίοδο που είχε καταληφθεί το Δεδέαγατς από τους Βουλγάρους Σχηματικούς χριστιανούς, δυτικά και ακριβώς δίπλα (παράλληλα) του υπάρχοντος σήμερα Ορθόδοξου Ιερού Ναού του Αγίου Ελευθερίου. Χτίσθηκε βιαστικά και με πρόχειρα υλικά για να παραστήσουν ότι η περιοχή δεν έχει μόνο ελληνική εκκλησία (Άγιος Νικόλαος) αλλά και Βουλγαρική.

Η βάση του και σε ύψος περίπου δύο μέτρα από το έδαφος ήταν λιθόκτιστη και από εκεί και πάνω ξύλινη. Έμοιαζε με Χριστιανικό Ναό Βασιλικού ρυθμού, δηλαδή ήταν ένα μακρόστενο ορθογώνιο οικοδόμημα που χωριζόταν με δύο σειρές ξύλινους κίονες σε τρία κλίτη. Το μεσαίο κλίτος ήταν φαρδύτερο από τα πλαϊνά, τα οποία ήταν μεταξύ τους ίσα. Επίσης η στέγη του μεσαίου κλίτους ήταν ξύλινη κεραμοσκεπής αμφικλινής και υψηλότερη από τις επίσης κεραμοσκεπής και επικλινείς στέγες των πλαϊνών κλιτών. Στη πρόσοψη του ναού και στο κέντρο ακριβώς υπήρχε υπερυψωμένο τετράγωνο ξύλινο καμπαναριό ενώ προεξείχε σε όλο το πλάτος του ναού ο πρόναος που ήταν χαμηλότερος από τα πλαϊνά κλίτη με αμφικληνείς ξύλινες στέγες.

Μετά την ενσωμάτωση της πόλης στην Ελλάδα και την αποχώρηση των Βουλγάρων ο Ναός περιήλθε στη δικαιοδοσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και με την ονομασία της προς τιμήν του Αγίου Ελευθερίου υπήχθη στη Μητρόπολη Αλεξανδρούπολης.
Λειτούργησε μέχρι το 1955, όταν κτίσθηκε ακριβώς δίπλα του η νέα εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου, οπότε και γκρεμίστηκε η παλιά.

Παλιό Διδασκαλείο

(Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Αλεξανδρούπολης)

Πρόκειται για ένα παλιό ξύλινο οικοδόμημα, εκεί που σήμερα στεγάζεται η Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Αλεξανδρούπολης, επί της λεωφόρου Δημοκρατίας, διαγωνίως απέναντι από το Δημαρχείο. Ήταν παλαιό τούρκικο δημόσιο κατάστημα χτισμένο σε στυλ «μπαρόκ» και προηγουμένως ανήκε στον Εβραίο Μπαλούκ, ο οποίος, καθώς έλεγε, το είχε κτίσει με χρήματα που είχε κερδίσει σε λαχείο (2.000 χρυσές λίρες).

Είχε υπόγειο, υπερυψωμένο ισόγειο με πέτρινη σκάλα, όροφο και σοφίτα με μπαλκόνι μπροστά. Η πρόσοψη του μπαλκονιού της σοφίτας ήταν με σκαλισμένα ξύλινα κάγκελα καθώς και η προμετωπίδα της κεραμοσκεπής. Μαζί με την αυλή της συμπεριλάμβανε το τετράγωνο που σήμερα ορίζεται από τους δρόμους Λεωφόρος Δημοκρατίας, Καραϊσκάκη, Ειρήνης και Κανάρη. Από τις δύο πλευρές (προς Κανάρη και Ειρήνης) είχε αυλή εκτάσεως περίπου 150 τ.μ. με κάγκελα. Το 1923 ιδρύεται και λειτουργεί στην Αλεξανδρούπολη τριτάξιο και μονοτάξιο Διδασκαλείο στο οποίο φοιτούν μαθήτριες των παρθεναγωγείων Αδριανουπόλεως, Κωνσταντινουπόλεως και των Αρχηγενείων Εκπαιδευτηρίων Επιβατών, το οποίο στεγάζεται στο κτίριο αυτό.

Στο υπερώον (σοφίτα) αυτού του ξύλινου οικοδομήματος ήταν οι κοιτώνες των σπουδαστριών και η σαλοτραπεζαρία, στον πρώτο όροφο οι αίθουσες διδασκαλίας του Διδασκαλείου και στο ισόγειο οι τάξεις των Πρότυπων Σχολείων του Διδασκαλείου. Στο μικρό αύλειο χώρο συνωστίζονταν οι μαθητές και οι μαθήτριες του Διδασκαλείου καθώς και οι μικροί μαθητές των τάξεων του Πρότυπου Δημοτικού.

Με την αποπεράτωση της Ζαριφείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας και την μεταφορά στο κτίριο αυτό του Διδασκαλείου το 1930, το κτίριο παραδίδεται στον Ελληνικό Στρατό για τις ανάγκες στέγασης της Μεραρχίας. Μεταπολεμικά για ένα διάστημα χρησιμοποιήθηκε ως έδρα Ταξιαρχίας και στη συνέχεια ως Στρατιωτική Λέσχη. Μετά την μεταπολίτευση γκρεμίσθηκε και ανεγέρθηκε το υπάρχον σήμερα κτίριο της Στρατιωτικής Λέσχης των Αξιωματικών Φρουράς Αλεξανδρούπολης.

Μύλος Πρωτόπαπα

Ήταν η πρώτη αξιόλογη βιομηχανική μονάδα της περιοχής που κτίστηκε το 1874 σχεδόν ταυτόχρονα με την έλευση της σιδηροδρομικής γραμμής. Ήταν ένας σύγχρονος για την εποχή του ατμόμυλος που ιδρύθηκε από τον έμπορο αλεύρων Γεώργιο Δ. Πρωτόπαπα.
Το εργοστάσιο ήταν συνδεδεμένο με το σιδηροδρομικό δίκτυο με δύο παρακαμπτηρίους, μήκους 300 και 150 μ. αντίστοιχα, που συνδεόταν με πέντε κλείδες και εξασφάλιζε αφενός μεν τον ανεφοδιασμό του με σιτηρά και αφετέρου τη διοχέτευση της παραγωγής του (άλευρα – ζυμαρικά) προς όλη τη βαλκανική ενδοχώρα. Χωροταξικά ήταν στο νότιο τμήμα της σημερινής Λεωφόρου Δημοκρατίας και δυτικά των καταστημάτων «Μαρινόπουλος» στην Ανατολική είσοδο της πόλης.

Το κτίριο, εξαίρετο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, θυμίζει έντονα τον μύλο Αλλατίνη της Θεσσαλονίκης. Κτισμένο από λαξευτή πέτρα (γωνιόλιθοι) και τούβλο (τοξωτά υπέρθυρα, «κατωκάσια» παραθύρων, μαρκίζα στηθαίου στέγης), δημιουργεί με τον απλό τρόπο κατασκευής (ένταξη σε κατακόρυφη ζώνη ανοιγμάτων και προβολή των παραστάδων) μια ενότητα μορφής που ενισχύεται και από την αρμονική διαβάθμιση των υψών (διώροφο μπροστά, στη συνέχεια τριώροφο και μετά πενταώροφο). Στο υψηλότερο τμήμα η στέγη εγκιβωτίζεται σε περιμετρικό στηθαίο, το οποίο στη μια πλευρά φέρει τρίβολο παράθυρο και στις γωνιές πυργοειδείς απολήξεις. Σε πολλά σημεία διακρίνονταν μεταλλικοί σύνδεσμοι («ελκυστήρες») οι οποίοι χρησίμευαν `ως αντισεισμική θωράκιση του κτιρίου.

Στις 7 Οκτώβριου του 1915, όταν το Δεδέαγατς είχε καταληφθεί από τους Βουλγάρους, δυνάμεις της Entente βομβάρδισαν από θαλάσσης τη πόλη και μεταξύ των κτιρίων που καταστράφηκαν ήταν και ο μύλος του Πρωτόπαπα. Έκτοτε το κτίριο εγκαταλείφθηκε. Το 1961 άρχισε η κατεδάφισή του η οποία διήρκησε πολύ χρόνο.

Καθολική Σχολή Θηλέων (Παλιά Μεραρχία)

Στα πρώτα χρόνια ζωής της πόλης, επειδή οι ανάγκες της καθολικής κοινότητας του Δεδέαγατς αυξανόταν συνεχώς, προέκυψε ανάγκη ανέγερσης σχολείων για τα παιδιά τους. Έτσι στις αρχές του 1890 αποφάσισαν να χτίσουν σύγχρονα σχολεία για τις ανάγκες των παιδιά τους αλλά και τις ανάγκες των άλλων κοινοτήτων της πόλης.

Ένα από αυτά ανεγέρθηκε στη συμβολή των σημερινών οδών Βενιζέλου και Μοσχονησίων, λίγα μέτρα πιο κάτω από τον καθολικό τους ναό και το προόριζαν για τα κορίτσια της κοινότητάς τους. Για τον λόγο αυτό το σχολείο το ονόμασαν Σχολή Θηλέων. Η επίσημη ονομασία του, όπως ανεγράφετο στην προμετωπίδα του κτιρίου, ήταν «COLLEGIO S FRANCESCO».

Το κτίριο αυτό χτίσθηκε από πέτρα, ήταν διώροφο, με υπερυψωμένο υπόγειο, κεραμοσκεπή, μεγάλα παράθυρα και θολωτή κεντρική είσοδο με πέτρινα σκαλιά. Από το ισόγειο ξεκινούσαν δύο μεγάλες πέτρινες σκάλες που οδηγούσαν στον πρώτο όροφο. Από το 1894 λειτούργησε ως Σχολή Θηλαίων της Καθολικής Κοινότητας και προσέφερε σημαντικό εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και κοινωνικό έργο Μάλιστα στο σχολείο αυτό προσέφεραν τις υπηρεσίες τους καλόγριες του μοναχικού τάγματος των Φραγκισκανών αδελφών μοναχών. Στους κατοίκους της πόλης ήταν γνωστό και ως «Γαλλικό Σχολείο» ή «Σχολείο των καλογριών» και έστελναν σ΄ αυτό τα παιδιά τους εκτός των Καθολικών και οι προύχοντες Χριστιανοί της πόλης αλλά και τα παιδιά άλλων εύπορων οικογενειών.

Μεταπολεμικά το κτίριο αυτό χρησιμοποιήθηκε ως Γενικό Νοσοκομείο και στη συνέχεια όταν η τοπική Ταξιαρχία μετατράπηκε σε Μεραρχία, στεγάσθηκε σ΄ αυτό ο στρατός μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν και κατεδαφίσθηκε από τους νέους ιδιοκτήτες τους για να αναγερθεί πολυκατοικία, παρά την προσπάθεια της τότε Δημοτικής Αρχής να το κηρύξει διατηρητέο.

Ο Θερινός κινηματογράφος «Έβρος»

Κτίσθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 στο χώρο όπου παλαιότερα στεγαζόταν το κέντρο «Λονδίνο» του Παναγιώτη Παπαδόπουλου. Χωροταξικά στη παραλιακή Λεωφόρο μεταξύ των οδών Σουλίου και Μεσολογγίου. Εκεί μπροστά υπήρχε μια μεγάλη δρυς, κάτω από την οποία που θάφτηκε ο μοναχός Ντεντέ, από τον οποίο κατά την παράδοση πήρε το αρχικό της όνομα η πόλη (Ντεντέ Αγάτς - το δέντρο του ερημίτη). Το δέντρο αυτό κόπηκε, μαζί με πολλά άλλα πλατάνια και δρυς που υπήρχαν στη πόλη, το 1952 – 53 από τον υπηρεσιακό Δήμαρχο Πρωτοδίκη Γουλή.

Ο κινηματογράφος ήταν αμφιθεατρικά κτισμένος με εξώστη από οπλισμένο σκυρόδεμα που είχε πλήρη οπτική επαφή (ο εξώστης) με τη παραλιακή λεωφόρο και τη θάλασσα. Υπήρξε για τη πόλη ένα κτιριακό στολίδι για τρεις και πλέον δεκαετίες. Γκρεμίσθηκε το φθινόπωρο του 1990 παρά τις προσπάθειες πολλών πολιτών να χαρακτηρισθεί διατηρητέο. Σήμερα γίνεται ειδική αναφορά από τον Καθηγητή του Ε.Μ.Π. Ν. Θ. Χολέβα στο μάθημα της Αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου στα Βαλκάνια. Στη θέση του έχει ανεγερθεί μία πολυώροφος οικοδομή.

Παράρτημα Γυμνασίου

Δεν είναι γνωστό το πότε ακριβώς ανεγέρθηκε. Κατά τις αφηγήσεις παλαιών Αλεξανδρουπολιτών φέρεται ότι στον χώρο εκείνο λειτούργησε το πρώτο σχολείο (άγνωστο αν αναφέρονται στο ίδιο κτίριο ή σε άλλο). Οι πρώτες φωτογραφίες που βρέθηκαν για το κτίριο είναι την εποχή της απελευθέρωσης της πόλης με προσκόπους παραταγμένους μπροστά σ΄ αυτό.

Βρισκόταν στο νότιο τμήμα του γηπέδου μπροστά από τον Άγιο Νικόλαο και κατά μήκος της ανηφόρας της οδού Παλαιολόγου από την γωνία με την οδό Μαζαράκη μέχρι λίγο πριν από το 3ο Δημοτικό Σχολείο και η πρόσοψή του ήταν ακριβώς απέναντι από την πρόσοψη του Σχολείου αυτού. Λόγω της ανηφόρας, από την πλατεία της Μητροπόλεως φαινόταν ισόγειο, από την πλευρά της οδού Μαζαράκη διώροφο (με το ισόγειο που χρησιμοποιείτο ως υπόγειο) και από τη οδό Παλαιολόγου, άρχιζε από διώροφο και κατέληγε σχεδόν ως υπερυψωμένο ισόγειο.

Ήταν λιθόκτιστο και σοβατισμένο. Είχε σχήμα ορθογωνίου παραλληλόγραμμου και στην Ανατολική πλευρά, όπου και η είσοδος είχε δύο παράλληλες αίθουσες. Στο Δυτικό μία τετράγωνη αίθουσα με είσοδο προς την οδό Μαζαράκη με πλατύσκαλο και 5-6 σκαλιά και στο κέντρο άλλη μία τετράγωνη αίθουσα με είσοδο ακριβώς απέναντι από την Λεονταρίδειο με πλατύσκαλο και 2-3 σκαλιά. Η όψη της εισόδου ήταν επιμελημένη και διακοσμημένη με αψίδα στην είσοδο και τριγωνικό επιστήλιο στο πάνω μέρος. Στο πάνω μέρος επίσης υπήρχαν τα 3 από τα 9 αγάλματα των Μουσών (οι άλλες 6 Μούσες είχαν τοποθετηθεί ανά τρεις στο 1ο Δημοτικό Σχολείο και την Λεονταρίδειο Σχολή).

Μακρύς ο κατάλογος του… αφανισμού.
Τα παραπάνω κτίρια αναφέρθηκαν ενδεικτικά. Σ΄ αυτά μπορούν να προστεθούν το κτίριο του Διοικητηρίου (παλιά Νομαρχία), ξύλινο, στυλ Μπαρόκ, που στην αρχή χρησίμευσε ως Ρωσικό Προξενείο και μετά την απελευθέρωση της πόλης δόθηκε με δωρεά από τον Ιατρό Κρίτη στο Ελληνικό Δημόσιο για να χρησιμοποιηθεί ως Διοικητήριο της πόλης. Από τον εξώστη του κτιρίου αυτού μίλησε προς το λαό της πόλης ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την επίσκεψή του στη πόλη το 1930. Το κτίριο αυτό έχει κατεδαφισθεί πριν από 4-5 χρόνια και στη θέση του έχει ανεγερθεί νέο (νεοκλασικό) κτίριο το οποίο όμως είναι ημιτελές.

Επίσης το ξύλινο κτίριο επί της οδού Παλαιολόγου στη διασταύρωση με την οδό 14ης Μαΐου, στο οποίο είχαν στεγαστεί το Ελληνικό Προξενείο την εποχή που υπηρέτησε στη πόλη ως Υποπρόξενος της Ελλάδας ο Ίων Δραγούμης, αργότερα το προξενείο της Μεγάλης Βρετανίας. Μετά την απελευθέρωση της πόλης λειτούργησε στο κτίριο αυτό το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετάνια» μέχρι το 1955 και εξ αφορμής των γεγονότων της Κύπρου, μετονομάσθηκε το 1955 σε «ΚΥΠΡΟΣ». Μετά την μεταπολίτευση κατεδαφίσθηκε και αναγέρθηκε πολυώροφος οικοδομή.

Το κτίριο του Σουχώρ (γνωστό σήμερα ως κτίριο Βλασακούδη) επί της Λεωφόρου Δημοκρατίας όπου στεγάστηκαν τα Προξενεία Αυστρίας και του Ιράν.
Το ξενοδοχείο ΑΚΤΑΙΟΝ στη παραλία, δίπλα στο Φάρο.
Το διώροφο ξύλινο (τύπου Μπαρόκ) κτίριο στη γωνία των οδών Βενιζέλου και Μητροπολίτη Ιωακείμ, όπου είχε στεγαστεί το Γαλλικό Προξενείο.

Οι κινηματογράφοι ΤΙΤΑΝΙΑ, ΟΡΦΕΑΣ, ΕΛΛΗΝΙΣ, οι οικίες των Φιμερέλη στη γωνία Παλαιολόγου και Ιωακείμ Καβύρη με τις ανθοφυτευμένες αυλές, το διώροφο του Γανόζη στη γωνία Δικαστηρίων και Μιαούλη με τη βαριά ξύλινη πόρτα, το κτίριο του Χατζησαφέτ Μπέη στη γωνία της Λεωφόρου Δημοκρατίας και 14ης Μαΐου και το καφενείο «ΚΕΝΤΡΟΝ» ακριβώς απέναντι, και τόσες άλλες υπέροχες οικοδομές, μνημεία αρχιτεκτονικής ή ιστορικής αξίας που γεύθηκαν το άρωμα της ζωής αυτής της πόλης, από τη γέννησή της μέχρι την πλήρη ενηλικίωσή της.

Κάποιοι στέρησαν απ΄ αυτή τη πόλη τις παιδικές της μνήμες.

Επίσης κάποια άλλα μικρά μεν αλλά με μεγάλη σημασία για την ιστορία της πόλης κτίρια. Τέτοια είναι τα κτίσματα των οικισμών "Καραγατσιανά", "Τσιμεντένια" και "Απολλωνιάδα", που κατασκευάσθηκαν για να εξυπηρετήσουν τις στεγαστικές ανάγκες των προσφύγων της Ανατολικής Θράκης από την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1922 που θα μπορούσαν κάποια από αυτά με πολύ μικρό κόστος να χρησιμοποιηθούν ως Μουσεία Μνήμης του Προσφυγικού Πληθυσμού της πόλης. Δυστυχώς ούτε κάτι από αυτά έχει σωθεί αν και η αξία τους ήταν, όταν άρχισαν να τα γκρεμίζουν, μηδαμινή.

Και τώρα ψάχνουν πολλοί να βρουν φωτογραφίες των κτιρίων αυτών ή να ασχοληθούν με την καταγραφή τους και την αρχιτεκτονική τους. Ή να χρηματοδοτήσουν συγγραφή βιβλίων και λευκωμάτων ή να δημιουργήσουν Μουσεία.
Αυτή η πόλη περιφρόνησε την ιστορία της.
Και η ιστορία θα της το ανταποδώσει…

Πηγή: ordoumpozanis-teo.blogspot.com
Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο του Θεόδωρου Ορδουμποζάνη και το βιβλίο του "Προκτήτωρ Πόλις - Ταξίδι μνήμης στην πρώιμη Αλεξανδρούπολη"