«Καλήν ημέραν άρχοντες...» στις γειτονιές της Ελλάδας

«Χριστούγεννα Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου,
γραικάτε, διέτε, μάθετε, τώρα Χριστός γεννιέται.
Γεννιέται κι ανατρέφεται στο μέλι και στο γάλα.
Το μέλι τρων' οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοβότανο δώστε στα παλληκάρια».

Με τα Κάλαντα υποδέχονται οι Έλληνες τη γέννηση του Χριστού και με την αισιοδοξία ότι όλα θα πάνε καλά, ή καλύτερα, αφού κατά το «Δωδεκαήμερο» (λαογραφικός όρος) από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τον αγιασμό των υδάτων οι Ουρανοί είναι ανοιχτοί, έτοιμοι να ακούσουν και να ικανοποιήσουν κάθε ευχή...»

Κατώφλι Χριστουγέννων. Κι αν τα πράγματα φέτος έχουν άλλη... γεύση και ο κόσμος είναι μουδιασμένος, τούτες τις στιγμές όλοι προσπαθούν να ξεχάσουν τα προβλήματα και να αφεθούν στο πνεύμα της γιορτής. Έστω και περιορισμένες, οι ετοιμασίες υποδοχής της γέννησης του Χριστού έγιναν στο πλαίσιο των εθίμων της ελληνικής παράδοσης, της εμπλουτισμένης με έθιμα άλλων λαών.

Μυρωδιές από Χριστόψωμα, μελομακάρονα και κουραμπιέδες, σπίτια στολισμένα με δεντράκια, οικογένειες μαζεμένες γύρω από το στρωμένο τραπέζι, συνταγές από την ελληνική παράδοση, άλλα τώρα πια και από τη διεθνή κουζίνα, γεμίζουν τα ελληνικά σπίτια.

Το «Δωδεκαήμερο» είναι έννοια διαχρονική και δεισιδαιμονική, που τη γνωρίζουν και τη χρησιμοποιούν, όχι μόνον οι Έλληνες, αλλά και οι άλλοι χριστιανικοί λαοί (Douze jours, I Dodici giorni, the Twelve days). Για να ξορκίσουν το κακό οι χριστιανοί στολίζουν και φωτίζουν τα σπίτια τους. Κατά τόπους, δε, τηρούν διάφορα έθιμα για τον ίδιο λόγο.

Στην Ελλάδα οι προετοιμασίες για τη γέννηση του Χριστού ξεκινούν από την παραμονή, ψάλλοντας τα κάλαντα και παρασκευάζοντας τα εδέσματα για το γιορτινό τραπέζι. Την παραμονή των Χριστουγέννων οι δρόμοι πλημμυρίζουν από τις φωνές των παιδιών που τραγουδούν «καλήν ημέραν άρχοντες...». Οι «νοικοκυραίοι» τούς ανταμείβουν τώρα πια με χρήματα. Παλιότερα το... αντίτιμο της ευχής ήταν καρύδια, σταφίδες ή σπιτικά γλυκίσματα.

Πρέπει, βέβαια, να αναφερθεί -χωρίς να ανήκει στα έθιμα- η εκκλησιαστική ακολουθία των Χριστουγέννων, που ψάλλεται στις εκκλησίες κατά το ξημέρωμα και είναι γεμάτη από λαμπρούς ύμνους των μεγάλων υμνογράφων της εκκλησίας. Σήμερα, οι προετοιμασίες ξεκινούν πολύ νωρίτερα με το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Έθιμο, που ήρθε στην Ελλάδα από τις χώρες του βορρά. Για πρώτη φορά, χριστουγεννιάτικο δέντρο στολίστηκε στη χώρα στα ανάκτορα από τον βασιλιά Όθωνα. Ευρύτερα επικράτησε στην Ελλάδα μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ελληνικό έθιμο, που έρχεται από τα ιερά ψωμιά της αρχαιότητας, είναι το Χριστόψωμο. Αποτελεί τον βασικό άρτο των Χριστουγέννων. Είναι ένα μεγάλο, ειδικά ζυμωμένο ψωμί, στολισμένο με παραστάσεις από τη ζωή στην ύπαιθρο.

Επίσης, ελληνικό έθιμο είναι το σφάξιμο του γουρουνιού, που είθισται να γίνεται την παραμονή των Χριστουγέννων. Κατά την παράδοση, το χοιρινό κρέας είναι το κύριο πιάτο στα ελληνικά τραπέζια των ημερών. Σε πολλές περιοχές της χώρας, οι οικογένειες συνήθιζαν το γεμιστό κοτόπουλο. Το έθιμο με το γέμισμα της γαλοπούλας είναι πολύ νεότερο και προέρχεται από την αμερικανική ήπειρο.

Οι φωτιές τις ημέρες των Χριστουγέννων είναι ένα ακόμη έθιμο, που επικρατεί σε πολλές περιοχές της χώρας. Ακόμη και στους τόπους όπου δεν ανάβουν φωτιές σε πλατείες, η φωτιά πρέπει να βρίσκεται μέσα στα σπίτια. Οι νοικοκυραίοι, ρίχνοντας στο τζάκι μεγάλα κούτσουρα, προσπαθούν να την κρατήσουν αναμμένη όλη τη νύχτα.

Η ημέρα των Χριστουγέννων σε όλη την Ελλάδα γιορτάζεται γύρω από το τραπέζι, με όλη την οικογένεια να γεύεται το χοιρινό, τα μελομακάρονα, τους κουραμπιέδες και το Χριστόψωμο. Στο παρελθόν, μάλιστα, σε πολλά μέρη της χώρας, οι άνθρωποι την πρώτη μέρα των Χριστουγέννων δεν έκαναν επισκέψεις σε άλλα σπίτια. Σε άλλες ελληνικές γωνιές ο πρώτος επισκέπτης έπρεπε να ρίξει ένα ξύλο στη φωτιά, δίνοντας ευχές για καλή σοδειά, υγεία και ευτυχία.

Συνταγή για Χριστόψωμο

Υλικά

• 1 κιλό αλεύρι σκληρό
• 1 μαγιά ξηρή
• 1 κουτ. σούπας ζάχαρη
• ½ κουτ. γλυκού αλάτι
• 1 κουτ. σούπας γλυκάνισο
• 1 κουτ. γλυκού μαστίχα κοπανισμένη
• 4 κουτ. σούπας μέλι
• ½ φλιτζάνι ελαιόλαδο
• 2 φλιτζάνια χλιαρό νερό

Για το στόλισμα

• ½ κιλό αλεύρι
• ½ κουτ. γλυκού αλάτι
• 2 κουτ. σούπας ελαιόλαδο
• 1 φλιτζάνι χλιαρό νερό
• αμύγδαλα ασπρισμένα
• γαρύφαλλα ολόκληρα

Για το γλασάρισμα:

• μέλι
• νερό

Εκτέλεση

Ξεκινάμε από τη ζύμη. Σε μία λεκάνη κοσκινίζουμε το αλεύρι και βάζουμε μία κουταλιά της σούπας ζάχαρη. Χτυπάμε στο γουδί τη μαστίχα μαζί με λίγο αλάτι και τη ρίχνουμε στο αλεύρι. Ρίχνουμε, επίσης, την ξηρή μαγιά με το γλυκάνισο. Με μια τρυπητή κουτάλα ανακατεύουμε τα ξηρά υλικά της ζύμης, να «πάρουν τον αέρα τους».

Σιγά σιγά ρίχνουμε το χλιαρό νερό και παράλληλα χτυπάμε το μείγμα στο μίξερ. Προσθέτουμε το μέλι και συνεχίζουμε το χτύπημα. Τέλος, χύνουμε το ελαιόλαδο και δουλεύουμε τη ζύμη για 5 λεπτά σε μέτριες στροφές.

Πασπαλίζουμε τον πάγκο με αλεύρι και αρχίζουμε να δουλεύουμε τη ζύμη με τα χέρια. Φτιάχνουμε μία μπάλα και την τοποθετούμε σε λαδωμένη λεκάνη, τη σκεπάζουμε και την αφήνουμε να φουσκώσει για 1 - 1,5 ώρα.

Η ζύμη για το στόλισμα: Κοσκινίζουμε το αλεύρι σε ένα μπολ και ανοίγουμε μία τρύπα στη μέση. Βάζουμε νερό, αλάτι, λάδι και αρχίζουμε να ανακατεύουμε και να ζυμώνουμε με τα χέρια μας για να «δέσουμε» τα υλικά. Ζυμώνουμε, ώσπου να «γυαλίσει» η ζύμη και να ξεκολλάει άνετα από τα χέρια μας.

Όταν φουσκώσει το Χριστόψωμο, το βάζουμε στο λαδωμένο σκεύος, που θα ψηθεί.

Παίρνουμε τη ζύμη για το στόλισμα, την ανοίγουμε με τον πλάστη, την κόβουμε σε κορδέλες, την τυλίγουμε, χαράζουμε με το μαχαίρι σχήματα, ζωάκια, φυλλαράκια, ό,τι θέλουμε και έχει κάποιο νόημα για τους ανθρώπους με τους οποίους θα μοιραστούμε το ψωμί στο τραπέζι. Κολλάμε τη διακόσμηση πάνω στο Χριστόψωμο, αφού προηγουμένως το αλείψουμε αβγό με ένα πινέλο.

Ψήνουμε στο φούρνο στους 190 βαθμούς για 40 με 45 λεπτά. Τα πρώτα 20 λεπτά δεν ανοίγουμε καθόλου την πόρτα του φούρνου για να μην «κάτσει» το ψωμί. Όταν είναι έτοιμο, το περνάμε με μελόνερο (3 μέρη μέλι, 1 νερό).

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ