Η Ελιά ή Κότινος, δέντρο ευλογημένο από την αρχαιότητα

Η Ελιά είναι γνωστή από τους αρχαιότατους χρόνους και πιθανότατα κατάγεται από το χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση, πατρίδα της ελιάς είναι η Αθήνα και η πρώτη ελιά φυτεύτηκε από την θεά Αθηνά στην Ακρόπολη.

Οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε την ελιά στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο. Την μετέφεραν είτε Έλληνες άποικοι είτε Φοίνικες έμποροι. Όπως αναφέρει ο Πλίνιος, κατά το 580 π.Χ., ούτε το Λάτιο ούτε η Ισπανία ούτε η Τύνιδα γνώριζαν την ελιά και την καλλιέργειά της...»

Η ελιά ή το λιόδεντρο είναι καλλιεργούμενο είδος της βοτανικής οικογένειας Oleaceae (Olea europaea L., το συχνότερα καλλιεργούμενο είδος ελιάς ανά τον κόσμο). Από τον καρπό της ελιάς παράγεται το πολύτιμο και ευεργετικό ελαιόλαδο. Η ελιά αποτέλεσε στην αρχαιότητα το σύμβολο της θεάς Αθηνάς. Η ελιά ευδοκιμεί σε κλίματα εύκρατα χωρίς ακραίες θερμοκρασίας (με μέση ετήσια θερμοκρασία 16ο C) και υγρασίας, για αυτό είναι ευρύτατα διαδεδομένη στη μεσογειακή ζώνη (όπως Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Τουρκία, Αλγερία και αλλού).

Ευδοκιμεί σε πολλές περιοχές του κόσμου, αρκεί η θερμοκρασία να μην μεταβάλλεται καθοδικά και για μεγάλα χρονικά διαστήματα κάτω από το μηδέν. Γι’ αυτό και ιδιαίτερα κατάλληλες περιοχές για την καλλιέργειά της είναι οι παραθαλάσσιες. Τα δένδρα φυτεύονται σε ευθείες σειρές ή σε ρομβοειδείς διατάξεις. Ανάλογα με την ποικιλία και την ποιότητα του εδάφους η απόσταση μεταξύ των σειρών κυμαίνεται από 7 έως 20 μέτρα.

Ο καρπός της ελιάς ωριμάζει στα τέλη του φθινοπώρου, οπότε και αρχίζει η συγκομιδή της (παραδοσιακά στην Χώρα μας αρχίζει από την 26η Οκτωβρίου –ημέρα εορτασμού του Αγίου Δημητρίου– και έπειτα). Ο καρπός της ελιάς είναι πολύ βασικός για τη Μεσογειακή διατροφή, τόσο ως εδώδιμος (βρώσιμη ή επιτραπέζια ελιά) όσο και επειδή από αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο.

Λόγω του σημαντικού ρόλου που έπαιξε η ελιά ανά τους αιώνες στην καθημερινότητα των λαών της Μεσογείου και ειδικότερα στην Ελλάδα, τα κλαδιά, ο καρπός αλλά και το ελαιόλαδο, ο «χυμός» του ελαιόδεντρου, έχουν συμβολικό χαρακτήρα και κατέχουν τιμητική θέση σε διάφορες δραστηριότητες της ζωής των κατοίκων της Πατρίδας μας. Η ελιά κατείχε στην αρχαιότητα μια ιδιαίτερη θέση και στον αθλητισμό. Είναι πασίγνωστο σε όλους μας το έπαθλο των Ολυμπιονικών, ο κότινος, το στεφάνι από κλαδί της ιερής αγριελιάς, που είχε βλαστήσει έξω από τον οπισθόδομο του ναού του Δία στην Ολυμπία.

Σε ένδειξη της εκτίμησης που δείχνουν οι λαοί της Μεσογείου στο ιερό αυτό δέντρο, πολλά αντικείμενα καθημερινής χρήσης διακοσμούνται με μοτίβα αποτελούμενα από κλαδιά και καρπούς του ελαιόδεντρου. Έτσι, συχνά συναντάμε στην Ελλάδα και στις άλλες μεσογειακές χώρες την ελιά να κοσμεί πήλινα και ξύλινα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, λευκά είδη, κοσμήματα κ.ά. Τα τελευταία χρόνια η ελιά έχει αρχίσει να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο και στην περιβαλλοντική εκπαίδευση των μαθητών όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης.

Όπως συμπεραίνουμε λοιπόν η κυριαρχία του ελαιοδέντρου είναι καθολική σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας των κατοίκων της Πατρίδας μας, αλλά και πολλών Χωρών του Μεσογειακού Νότου.

Ολοκληρώνοντας ας ευχηθούμε καλή συγκομιδή σε όλες και όλους, που την τρέχουσα περίοδο συλλέγουν τους καρπούς των δέντρων τους και φυσικά υπομονή και κουράγιο, γιατί το κρύο είναι πλέον τσουχτερό με την ραγδαία επιδείνωση των καιρικών συνθηκών!

Χρήστος Κ. Γκιουμουσίδης
Γεωτεχνικός – Δασολόγος
Master στην Περιβαλλοντική Πολιτική και Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Υπαίθρου