ΕΟΖ… Μια συνοπτική προσέγγιση με ερωτοαπαντήσεις

τον Δαμιανού Σταθάκη

Το παρόν κείμενο γράφτηκε λόγω της επικαιρότητας του θέματος και λόγω του ότι ο γράφων έχει κάποια εξοικείωση ως μέλος της πρώην μόνιμης Επιτροπής που σύστησε το 1995 το ΥΠΕΘΟ, υπό τη προεδρία του τότε Γεν. Διευθυντή του ΥΠΕΘΟ κ. Γ. Σταθακόπουλου, για την οργάνωση και λειτουργία της πολύπαθης «ΔΕΒΖΟΣ, ή Διασυνοριακής Ελεύθερης Βιομηχανικής Ζώνης του Ορμενίου Έβρου.

Ο γράφων συνέταξε ένα adhoc συνοπτικό προκαταρκτικό επιχειρησιακό σχέδιο και το... παρουσίασε σε σχετική ημερίδα στην Ορεστιάδα τον Ιούλιο του 1996. Ακόμη, σημειώνεται ότι οι ΕΟΖ, κατά κανένα τρόπο, δεν πρέπει να θεωρηθούν ως πανάκεια για την έλλειψη ουσιαστικής περιφερειακής πολιτικής και πολιτικής προσέλκυσης μεγάλων επενδύσεων και επιχειρηματικών κεφαλαίων. Πρέπει να ιδωθούν ως πρόσθετα έξυπνα αναπτυξιακά εργαλεία για εστιασμένη τοπική ανάπτυξη που, κάτω από ορισμένες συνθήκες, μπορούν να είναι πολύ αποτελεσματικά.

Επίσης, σημειώνεται:
1. πρέπει να μη θεωρηθούν ως χώροι εφαρμογής εργασιακού ντάμπινγκ-όπως υπονοούν κάποιοι επιχειρηματίες,
2. απαιτείται έγκριση της ΕΕ για το καθεστώς λειτουργίας τους-μη παραβίαση κανόνων υγιούς ανταγωνισμού,
3. δεν αναφερόμαστε σε συνήθεις απλές παραλιμένιες τελωνειακές αποθήκες εισαγόμενων και προς εξαγωγή προϊόντων.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ OI EOZ;
Πρόκειται για επακριβώς εστιασμένες και προσδιορισμένες τοπογραφικά γεωγραφικές ζώνες, έκτασης 100-5000 στρεμ, περιφραγμένες για έλεγχο εισερχομένων και εξερχομένων προϊόντων και προσώπων, σε επιλεγμένες περιοχές μιας χώρας που το χαρακτηριστικό τους είναι ότι, είτε αποτελούν θύλακες ισχυρής τοπικής υπανάπτυξης -ανεργία >20%, εισόδημα κατά κεφαλή >60% του εθνικού μέσου όρου και >80% του μέσου όρου της περιφέρειας που ανήκει ο θύλακας, με σημαντική υστέρηση σε διοικητικές, κοινωνικές και τεχνικές υποδομές και υπερδομές, είτε αντίθετα, διαθέτουν όλες ή μερικές διοικητικές, κοινωνικές και τεχνικές υποδομές και υπερδομές, αλλά για λόγους κινδύνου η μη ελκυστικότητας χώρας, στερούνται επενδύσεων.

Ακριβώς για αυτό, τυγχάνουν ειδικών επενδυτικών, φορολογικών, λειτουργικών, αδειοδοτικών και διαγωνιστικών κινήτρων, ώστε να αποκτούν τεχνητό κοστολογικό και διαδικαστικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα -το συγκριτικό πλεονέκτημα γεωγραφικής θέσης η άφθονων πόρων δεν είναι αρκετό- για να προσελκύουν σοβαρά επενδυτικά και επιχειρηματικά κεφάλαια. Δε μπορεί να είναι ολόκληρες περιοχές, π.χ. η περιφέρεια μας, για λόγους νομικούς - αφού το κοινοτικό δίκαιο βάζει κανόνες υγιούς ανταγωνισμού, απαγορεύοντας αθέμιτο διαπεριφερειακό ανταγωνισμό και άλλες κακές πρακτικές επιχειρηματικότητας όπως, η μεταφορά έδρας θα γίνει κανόνας, η αυξημένη λαθρεμπορία, κλπ.

ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΖΩΝΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ;
Στο παγκόσμιο εμπορικό και οικονομικό γίγνεσθαι συναντώνται διάφοροι τύποι οικονομικών ζωνών που είναι γνωστές ως ελεύθερες ζώνες. Οι βασικοί ειδικοί τύποι τους είναι οι εξής:

- Ελεύθερες ειδικές βιομηχανικές ζώνες - free industrial zones: επιτρέπεται η εγκατάσταση μόνο μεταποιητικών βιομηχανικών επιχειρήσεων, εφόσον η τοπική, εντός ζώνης, προστιθέμενη αξία ξεπερνά το 30%. Δεν επιτρέπεται η εγκατάσταση βιομηχανικών επιχειρήσεων που κάνουν απλή συναρμολόγηση τελικών προϊόντων με πολύ χαμηλή προστιθέμενη αξία, γιατί στην ουσία πρόκειται για εμπορικές επιχειρήσεις. Εγκαθίστανται σε περιοχές που έχουν εξειδικευμένο προσωπικό και καλές διοικητικές τεχνικές επικοινωνιακές και συγκοινωνιακές υποδομές και υπερδομές.

- Ελεύθερες ειδικές εμπορικές ζώνες - free trade zones: επιτρέπεται η εγκατάσταση μόνο εμπορικών επιχειρήσεων που εισάγουν τα προϊόντα τους εντός αυτών για διαλογή, συσκευασία, τυποποίηση και απλή συναρμολόγηση τελικών προϊόντων εφόσον αυτά είναι πολύ ογκώδη ως τελικά προϊόντα σε σχέση με τα επιμέρους τμήματα τους και έτσι μειώνουν δραματικά το κόστος μεταφορικής διαχείρισης και διάθεσης. Προτιμάται η εγκατάσταση τους σε χερσαίες ζώνες λιμανιών - σπανιότερα αεροδρομίων - που σε μια ακτινωτή απόσταση υπάρχουν ώριμες ή αναδυόμενες αγορές τουλάχιστον 100 εκατ. καταναλωτών.

- Ειδικές ελεύθερες ζώνες ή πάρκα υψηλής τεχνολογίας: επιτρέπεται η εγκατάσταση μόνο επιχειρήσεων πολύ υψηλής τεχνολογίας όπως, μικροηλεκτρονικής, νανοτεχνολογίας, πληροφορικής, τηλεπικοινωνιακών - δορυφορικών συστημάτων, βιοτεχνολογίας και ιατρικής - φαρμακευτικής τεχνολογίας, με μηδενική σχεδόν εκπομπή ρύπων. Στη ουσία πρόκειται για ειδικού τύπου μεγάλα τεχνολογικά πάρκα όπου τα ισχυρά τους πολλαπλά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα -επενδυτικά, φορολογικά, λειτουργικά, αδειοδοτικά και διαγωνιστικά κίνητρα- προσελκύουν διεθνή κεφάλαια που επενδύουν σε επιχειρήσεις πολύ υψηλής τεχνολογίας. Προτιμάται η εγκατάσταση τους σε περιοχές όπου λειτουργούν πολυτεχνικές, ιατρικές και βιοτεχνολογικές σχολές. Προφανώς, τα παραγόμενα προϊόντα υπηρεσίες προορίζονται για εξαγωγές και όχι για την εγχώρια αγορά για προφανείς λόγους.

- Ειδικές ελεύθερες ζώνες κέντρων η πάρκων logistics: επιτρέπεται η εγκατάσταση μόνο επιχειρήσεων που παρέχουν ολοκληρωμένες μεταφορικές και αποθηκευτικές υπηρεσίες ή υπηρεσίες logistics.

- Ελεύθερες μικτές εμπορικές - βιομηχανικές ζώνες - free industrial and trade zones: είναι ένα μείγμα όλων των ανωτέρω, εκτός ζωνών υψηλής τεχνολογίας, δηλαδή επιτρέπεται η εγκατάσταση εμπορικών και μεταποιητικών βιομηχανικών επιχειρήσεων, άσχετα της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας κατά την παραγωγική διαδικασία. Δεν επιτρέπεται πάντοτε η εγκατάσταση βιομηχανικών επιχειρήσεων που εμπίπτουν σε κλάδους όπως, παραγωγής στρατιωτικού υλικού, εξόρυξης ή επεξεργασίας πετρελαίου και φυσικού αερίου, εξόρυξης μετάλλων και ορυκτών, τσιγάρων και οινοπνευματωδών ποτών.

ΠΟΙΟ ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΕΟΖ;
Το νομικό καθεστώς λειτουργίας των επιχειρήσεων (φορολογικό και εμπορικό) είναι κατ’ εξαίρεση του υπάρχοντος για τη λοιπή χώρα. Οι εντός ΕΟΖ εγκατεστημένες ΜΜΕ υπόκεινται σε ειδικό τελωνειακό, φορολογικό και διαδικαστικό - διοικητικό καθεστώς. Η αναφορά σε νόμους και διατάγματα για ΕΟΖ με το υπάρχον ειδικό τελωνειακό καθεστώς δεν έχουν νόημα. Απαιτείται νέο σύγχρονο και ευέλικτο καθεστώς λειτουργίας τους και θα πρέπει η πολιτεία, σε συνεννόηση με την ΕΕ, να καταρτίσει νέο νομικό καθεστώς με κύρια χαρακτηριστικά του αυτά που περιγράφουμε, ώστε οι ΕΟΖ να είναι πραγματικά ελκυστικές -ποτέ βέβαια να μη θεωρηθούν ως χώροι εφαρμογής εργασιακού ντάμπινγκ*.

Πρέπει να υπάρχουν όχι μόνο ισχυρά οικονομικά κίνητρα, αλλά και ταχύτατες διεκπαιρεωτικες διαδικασίες, που στη λοιπή χώρα μας δημιουργούν για τις επιχειρήσεις ένα πρόσθετο εξωτερικό κόστος λειτουργίας. Εκτιμάτε ότι, λόγω πολυνομίας και γραφειοκρατίας, το πρόσθετο εξωτερικό κόστος λειτουργία είναι ίσο με το 7-10% περίπου του εσωτερικού κόστους λειτουργίας τους, αφαιρώντας έτσι μεγάλο μέρος της κοστολογικής ανταγωνιστικότητας τους.

ΠΟΙΑ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΘΕΣΗΣ - ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΟΖ;
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία και πρακτική, τα βασικά κριτήρια χωροθέτησης μιας ΕΟΖ είναι:

- Κοινωνικοπολιτικά: επιλέγονται σε χώρες ασφαλείς -low country risk- περιοχές που αποτελούν θύλακες μεγάλης υπανάπτυξης και ανεργίας, με σχετικά μικρό εισόδημα, συνολικά και κατά κεφαλή, και βέβαια με σημαντική υστέρηση σε διοικητικές, κοινωνικές και τεχνικές υποδομές και υπερδομές, που όμως δεν είναι συγκοινωνιακά αποκομμένες.

- Οικονομικά - χωροταξικά: η ύπαρξη συνεχών μεγάλων εκτάσεων και το κόστος τους, η προσέγγιση σε σύνθετες συγκοινωνιακές υποδομές (οδικοί και σιδηροδρομικοί άξονες, λιμάνια, αεροδρόμια), η δυνατότητα εύρεσης εργατικού δυναμικού και στελεχών, η προσέγγιση σε ώριμες και αναδυόμενες αγορές, φορολογικό και εργασιακό καθεστώς, τραπεζικό σύστημα

- Περιβαλλοντικά: το καλό κλίμα, το καθαρό μη μολυσμένο περιβάλλον, η ύπαρξη φυσικού κάλλους, κ.λπ., ώστε η διαμονή των στελεχών - εργατών να είναι ευχάριστη.

ΠΟΙΑ ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ - ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ;
Οι εντός των ΕΟΖ εγκαθιστάμενοι τυγχάνουν ειδικών επενδυτικών, φορολογικών, λειτουργικών, αδειοδοτικών και διαγωνιστικών κινήτρων.

- Επενδυτικά: επιχορηγούνται όλες οι πάγιες επενδύσεις με ποσοστά που κυμαίνονται συνήθως από 10%-70%, ώστε να αποκτάται αρχικό κοστολογικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, λόγω μειωμένου χρηματοοικονομικού κόστους.

- Φορολογικά: συνήθως τα φορολογικά κίνητρα αφορούν μειώσεις κάθε είδους φόρων ώστε να αποκτάται διαρκές κοστολογικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Οι μειώσεις είναι τέτοιες ώστε οι συντελεστές φόρου να είναι πολύ ανταγωνιστικοί και εντός της χώρας και διασυνοριακά.

- Λειτουργικά: επιδοτούνται το εργασιακό κόστος, το μεταφορικό κόστος, το ενεργειακό κόστος, εκπαίδευση προσωπικού, δαπάνες R&D, κ.λπ.

- Αδειοδοτικά: για όλες τις αδειοδοτήσεις ακολουθούνται διαδικασίες τύπου με τους δόκιμους αγγλικούς όρους «fast track, one-stop shop, single window clearance, κλπ», με σκοπό να μην υπάρχουν γραφειοκρατικές καθυστερήσεις.

- Διαγωνιστικά: να υπάρχει ειδικό προτιμησιακό καθεστώς για τις κρατικές προμήθειες, κατόπιν εγκρίσεων των Επιτροπών ανταγωνισμού Ελλάδας και ΕΕ.

ΠΟΙΟΙ ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΕΟΖ;
Οι φορείς και οι πηγές χρηματοδότησης μπορεί να είναι:

- Το κράτος: στα πλαίσια των περιφερειακών στρατηγικών και πολιτικών του το κράτος μπορεί να χρηματοδοτήσει τέτοιες υποδομές, με εθνικούς η κοινοτικούς πόρους, με έγκριση βέβαια της Ε.Ε, με σκοπό είτε να στηρίξει τεκμηριωμένα ενδοπεριφερειακούς θύλακες μεγάλης υπανάπτυξης και ανεργίας, με σχετικά μικρό εισόδημα, συνολικά και κατά κεφαλή, είτε περιοχές με δυνατά διατοπικά συγκριτικά και ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα -πχ Αλεξανδρούπολη- με διπλό σκοπό. Πρώτα να προσελκύσει επενδύσεις εξαγωγικού προσανατολισμού και υψηλής τεχνολογίας και δεύτερο να δημιουργήσει νέες και εξειδικευμένες θέσεις εργασίας - άρα ανάπτυξη.

- Οι ΣΔΙΤ: η σύμπραξη δημόσιων και ιδιωτικών φορέων ίσως είναι η ιδανική για τέτοιου τύπου αναπτυξιακές υποδομές. Έτσι υπάρχει, ταχύτητα, ευελιξία, σημαντικά κεφάλαια και καλύτερη αποτελεσματικότητα. Ίσως είναι η προσφορότερη πηγή χρηματοδότησης στη σημερινή εποχή έλλειψης κρατικών πόρων.

- Τα καθαρά τραπεζικά ή άλλα κοινοπρακτικά ιδιωτικά κεφάλαια: τέτοιες κατάλληλες εκτάσεις παραχωρούνται από το Κράτος η τους Δήμους σε τράπεζες, consortia, η ιδιώτες για διάρκεια >20 ετών, με σκοπό να δημιουργηθούν ΕΟΖ διαφόρων τύπων, όπως οι προαναφερόμενοι. Και σ’ αυτή τη περίπτωση υπάρχει, ταχύτητα, ευελιξία, σημαντικά κεφάλαια και καλή αποτελεσματικότητα. Ίσως είναι η δεύτερη προσφορότερη πηγή, μετά τις ΣΔΙΤ.

ΠΟΙΟΙ ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΟΖ - ΝΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗ;
Όλοι οι προαναφερόμενοι φορείς χρηματοδότησης, εν δυνάμει, μπορούν να είναι ταυτόχρονα και φορείς διαχείρισης. Το τι νομική μορφή θα έχει ο διαχειριστής, ΑΕ, ΕΠΕ, Κοινοπραξία, η Αστική Εταιρεία μη Κερδοσκοπικού Σκοπού ή άλλη, δεν έχει τόση σημασία, όσο η αποτελεσματικότητα του φορέα, οικονομική και τεχνική, ώστε ο φορέας να καταστήσει την ΕΟΖ εργαλείο ισχυρής τοπικής, περιφερειακής και εθνικής αναπτυξιακής μόχλευσης.

ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΕΟΖ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - ΘΡΑΚΗΣ;
Δίνονται ενδεικτικές τοποθεσίες και είδος ΕΖΟ που ταιριάζει σε κάθε περιοχή με βάση τη χωροταξία, τις υποδομές και υπερδομές της.

- Περιοχή Ορμένιο - Τριγώνου: κύρια, ελεύθερη ειδική βιομηχανική ζώνη και δευτερευόντως μικτή εμπορική-βιομηχανική ζώνη.

- Περιοχή Αλεξανδρούπολης: χωροθέτηση στη χερσαία ζώνη λιμανιού ή ανατολικά της πόλης προς αεροδρόμιο. Κύρια, ζώνη κέντρου ή πάρκου logistics, δευτερευόντως ειδική εμπορική ζώνη και τριτευόντως πάρκο υψηλής τεχνολογίας ιατροβιοτεχνολογικής κατεύθυνσης.

- Περιοχή Νυμφαίας Κομοτηνής: κύρια ειδική εμπορική ζώνη στο άκρο του νέου κάθετου άξονα

- Περιοχή δυτικά Σαπών: κύρια ελεύθερη ειδική βιομηχανική ζώνη (π.χ, κοντά στη θέση FARMATHEN) και έτσι εξουδετερώνεται η απαράδεκτη εμμονή των χρυσωρυχείων να επενδύσουν σε εξόρυξη καταστρέφοντας την περιοχή μας, αφού το εξωτερικό περιβαλλοντικό κόστος είναι ανυπολόγιστο σε σχέση με τα τεκμηριωμένα πολύ μικρά οφέλη.

- Περιοχή ΒΙΠΕ Ξάνθης: βασικά πάρκο υψηλής τεχνολογίας μικροηλεκτρονικής και νανοτεχνολογικής κατεύθυνσης, λόγω Πολυτεχνείου.

- Περιοχή ΒΙΠΕ Καβάλας: κύρια, ζώνη κέντρου ή πάρκου logistics, δευτερευόντως ειδική εμπορική ζώνη και τριτευόντως πάρκο υψηλής τεχνολογίας μικροηλεκτρονικής κατεύθυνσης, λόγω ΤΕΙ (η χερσαία ζώνη του λιμανιού φαίνεται να μη προσφέρεται, λόγω μεγέθους της και μη προοπτικής επέκτασης της).

- Περιοχή Τελωνείου Δράμας: βασικά, ελεύθερη μικτή εμπορική - βιομηχανική ζώνη.

ΤΕΛΙΚΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ (ΟΥΝ) ΕΟΖ ΣΤΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - ΘΡΑΚΗΣ;
Η απάντηση στο ερώτημα εάν οι Ειδικές Οικονομικές Ζώνες ωφελούν την περιοχή λειτουργίας τους και την εθνική οικονομία εν γένει, είναι ναι. Με απόλυτη όμως προσήλωση στη διασφάλιση του άρτιου σχεδιασμού τους, της ορθά μελετημένης λειτουργίας τους, με τρόπο συμβατό με τις επιδιώξεις ίδρυσής τους, και της καλής τους διοίκησης.

Η ωριμότητα αυτή τη στιγμή για την εκπλήρωση αυτών των προϋποθέσεων είναι μάλλον μικρή. Στο άμεσο μέλλον μπορεί αυτό να αλλάξει αλλά, οι τοπικοί πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες, πριν δεσμευτούν για λόγους εντυπώσεων, οφείλουν να δώσουν και πειστική απάντηση σχετικά με την κατάκτηση της ωριμότητας αυτής. Και βέβαια, εννοείται ότι η υπέρβαση των νομικών κωλυμάτων που αφορούν τέτοια πρότζεκτ δεν είναι καθόλου αυτονόητη.

* εργασιακό ντάμπινγκ = μειωμένες εργατικές αμοιβές εντός των ΕΟΖ σε σχέση με τη λοιπή επικράτεια. Ο όρος αναφέρεται και σε προϊόντα, π.χ. τα τσιμέντα εξάγονται σε χαμηλότερες τιμές σε σχέση με την εγχώρια αγορά.

Δαμιανός Σταθάκης

Πηγή: Εφημερίδα Η ΓΝΩΜΗ