Η εξέλιξη της εκμετάλλευσης χρυσού στις Σάπες απαιτεί τη χρήση κυανίου

του Δρ. Κυριάκου Αρίκα

Μετά την εταιρεία Περάματος υπέβαλλε πρόσφατα και η εταιρία Σαπών "Μεταλλευτική Θράκης" Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ), η οποία ακολουθεί το ίδιο σχέδιο εξορύξεων και επεξεργασίας πετρωμάτων για την ανάκτηση χρυσού, όπως είχε το 2001 στην πρόταση και στην τότε σχετική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) της "Μεταλλευτικής Θράκης".

Ως γνωστόν, η εκμετάλλευση χρυσού με τη μέθοδο της κυάνωσης αποτελεί στις προτάσεις της εταιρείας του έργου Περάματος αμετάβλητο δεδομένο. Την ίδια διαδικασία ανάκτησης χρυσού από τα εξορυχθέντα πετρώματα προγραμμάτιζε μέχρι το έτος 2001 και η εταιρεία του έργου Σαπών "Μεταλλευτική Θράκης" (ΜΘ).

Μετά την γνωστοποίηση της απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας τον Απρίλιο 2001 κατά της επεξεργασίας χρυσού στη Χαλκιδική με τη μέθοδο της κυάνωσης, η εταιρεία των Σαπών θεώρησε προφανώς σκόπιμο για ευνόητους λόγους να αλλάξει τακτική αφαιρώντας από τις προτάσεις της το καυτό θέμα «κυάνωση» και επινοήθηκε έτσι ένα άλλο σχέδιο επεξεργασίας χρυσού, το οποίο ανακοίνωσε σε Δελτίο Τύπου στις 7 Σεπτεμβρίου 2001.

Σύμφωνα με την ΜΠΕ και την πρόσφατη ΠΠΕ της ΜΘ έχει το νέο σχέδιο επεξεργασίας απλοποιημένα ως εξής: 1) ανάκτηση των μεταλλικών, κυρίως χαλκούχων ορυκτών από τα εξορύξιμα πετρώματα με τη μέθοδο της «επίπλευσης» (διότι τα μεταλλικά ορυκτά εγκλείουν τα ίχνη-ψήγματα χρυσού) και 2) εξαγωγή του «χρυσοφόρου χαλκούχου συμπυκνώματος» για πυρομεταλλουργική ανάκτηση του χρυσού.

Το σχέδιο αυτό ως μη αξιόπιστο απορρίφθηκε από το Περιφερειακό Τμήμα Θράκης του ΤΕΕ, τα Νομαρχιακά και Δημοτικά Συμβούλια και όλους τους άλλους φορείς της Θράκης. Επί του θέματος ασχολήθηκε ειδική επιστημονική Ομάδα Εργασίας (ΟΕ), η οποία αφού ανέλυσε με σχολαστικότητα τα στοιχεία της ΜΠΕ εκπόνησε λεπτομερή έκθεση "Κριτικής" για λογαριασμό του ΤΕΕ Θράκης (Οκτ. 2002, 31 σελ.+ παραρτήματα).

Δεν θα σταθούμε όμως εδώ σε λεπτομέρειες της Κριτικής της ΟΕ και στα αναξιόπιστα στοιχεία που παρουσιάζει η ΜΠΕ της ΜΘ. Το άρθρο αυτό επικεντρώνεται σε ορισμένα συμπληρωματικά γεωλογικά και πετρογραφικά-ορυκτολογικά κριτήρια τα οποία στηρίζουν το συμπέρασμα της εν λόγω "Κριτικής" της ΟΕ του ΤΕΕ Θράκης, ότι η εταιρεία των Σαπών κατά την εξέλιξη των μεταλλευτικών της δραστηριοτήτων θα χρησιμοποιήσει στην τελική ανάλυση τη μέθοδο της κυάνωσης για την ανάκτηση του χρυσού από τα εξορυχθέντα πετρώματα.

Η προβολή μόνο των δύο μεταλλείων, της Οχιάς (υπόγεια εξόρυξη) και του Αγίου Δημητρίου (επιφανειακή εξόρυξη) είναι ένας πολύ επικίνδυνος ελιγμός. Από ορισμένα στοιχεία της ΜΠΕ και από ειδική ιστοσελίδα της τότε μητρικής εταιρείας "Greenwich Resources" στο Internet (Ιανουάριος 2004) προκύπτει ότι η ΜΘ Σαπών είχε ήδη επεκτείνει τις μελέτες και στο κεντρικό και νότιο τμήμα της παραχώρησής της (ΔΜΜ Ε5), σκοπεύοντας να ευρύνει μελλοντικά τις μεταλλευτικές της δραστηριότητες μέχρι τη Συκορράχη. Επ’ αυτού αναφέρει η ίδια η ΜΘ στη ΜΠΕ (σελ. 3-21) έξι ακόμη εμφανίσεις: «Σαπάναι, Γαλαξίας, Λόφος Αγ. Νικολάου, Αγ. Βαρβάρα, Αγ. Κωνσταντίνος και Έβρος, που τις χαρακτηρίζει σαν «μεταλλοφόρες περιοχές» ή «χρυσοφόρες δομές».

Σε άλλο σημείο της ΜΠΕ (σελ. 1-2) αναφέρεται πάλι επί λέξει: «Με βάση τις νέες χρυσοφόρες δομές που ήδη εντοπίσθηκαν, εκτιμάται ότι τα αποτελέσματα της νέας μεταλλευτικής έρευνας θα είναι ιδιαίτερα θετικά με άμεση συνέπεια την περαιτέρω παράταση της μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας στην περιοχή». Στην αναφερόμενη ιστοσελίδα της μητρικής εταιρείας σημειώνονται μάλιστα 9 περιοχές, τρεις επιπλέον τοποθεσίες στο κεντρικό/βόρειο τμήμα (Δ. Οχιάς, Αψίδα και Α. Γκρεμού) και την περιοχή «Αδουλάριος» στο νότιο τομέα της παραχώρησης.

Τέτοιες αναφορές στην ογκώδη ΜΠΕ παραμένουν απαρατήρητες από αναγνώστες χωρίς ειδικές γνώσεις των γεωλογικών και γεωμορφολογικών ιδιαιτεροτήτων της περιοχής, συγκεντρώνοντας έτσι την προσοχή τους μόνο στις γνωστές δραστηριότητες της εταιρείας στο κεντρικό/βόρειο τμήμα της παραχώρησης ΔΜΜ Ε5. Σημειώνεται, ότι η ΜΘ αποσιωπούσε επίμονα στη δημόσια συζήτηση τα μελλοντικά της σχέδια επεκτάσεων μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και για ευνόητους λόγους αποσιωπεί το θέμα αυτό και στη πρόσφατη ΠΠΕ.

Θεωρείται λοιπόν απαραίτητο να εξάρει κανείς εδώ τη βαρύτητα των παραπάνω σημειώσεων της τότε ΜΠΕ και της σχετικής ιστοσελίδας, διότι οι 6-9 αυτές ονοματικά αναφερόμενες «μεταλλοφόρeς περιοχές» - που ενδέχεται κάποτε να εξελιχθούν σε μεταλλεία - υποδηλώνουν:
1) τη διάσταση των εξορύξεων από Σάπες μέχρι Συκορράχη και 2) τον τρόπο επεξεργασίας των εξορύχθέντων πετρωμάτων. Για το πρώτο σημείο έγινε λόγος σε προηγούμενα δημοσιεύματα. Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται παρακάτω στο δεύτερο σημείο, δηλαδή στον τρόπο εξόρυξης και στη μέθοδο ανάκτησης του χρυσού από τα εξορυχθέντα πετρώματα.

Η εμπειρία τριών δεκαετιών και οι διάφορες επιστημονικές μελέτες μας σχετικά με την γεωλογία, ορυκτολογία - πετρογραφία και γεωχημεία - κοιτασματολογία των περιοχών αυτών, μας επιτρέπουν να ισχυριστούμε ότι οι παραπάνω αναφερόμενες εμφανίσεις απαιτούν επιφανειακή εξόρυξη και για την ανάκτηση του χρυσού πρέπει στην τελική ανάλυση να χρησιμοποιηθεί η μέθοδος της κυάνωσης. Για το συμπέρασμα αυτό είναι απαραίτητο να γίνουν εδώ οι εξής επεξηγηματικές παρατηρήσεις:

Πολυάριθμες εμφανίσεις της λεγόμενης "ζώνης επιθερμικού χρυσού", από Σάπες μέχρι Πέραμα - Πετρωτά, αποτελούνται κυρίως από οξειδωμένα σώματα τύπου Αγίου Δημητρίου και Περάματος που ως γνωστό προορίζονται για επιφανειακή εξόρυξη. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και οι από την εταιρεία χαρακτηρισμένες «νέες χρυσοφόρες δομές» των επάνω ονοματικά αναφερόμενων 6-9 εμφανίσεων, οι οποίες προβλέπονται από τη ΜΘ για την «περαιτέρω παράταση της μεταλλευτικής δραστηριότητας». Οι συνθήκες και ζώνες εξαλλοιώσεων, οι ορυκτολογικές παραγενέσεις, οι περιεκτικότητες χρυσού (1-5 g/t) και η σύμφυση των μικροσκοπικών ψηγμάτων χρυσού (μεγέθους συνήθως 5-10 µm = χιλιοστά του χιλιοστού!!) με πυριτικά ορυκτά του πετρώματος απαιτούν τη μέθοδο της κυάνωσης για την ανάκτηση του χρυσού από το πέτρωμα.

Το σχήμα της ΜΘ σχετικά με την ανάκτηση του περιβόητου "χρυσοφόρου χαλκούχου συμπυκνώματος" με τη μέθοδο της επίπλευσης έχει πολλά τρωτά και αναξιόπιστα στοιχεία, τα οποία, όπως αναφέρθηκε επάνω, δεν αποτελούν το θέμα της παρούσας εισήγησης. Με πολλές επιφυλάξεις θα μπορούσε η μέθοδος της επίπλευσης να δικαιολογηθεί (εν μέρει) μόνο στην περίπτωση της υπόγειας μεταλλοφορίας θειούχων ορυκτών της Οχιάς, δεν ισχύει όμως για τις εν λόγω εμφανίσεις οξειδωμένων πετρωμάτων από Σάπες μέχρι Συκορράχη και στη συνέχεια μέχρι Πέραμα - Πετρωτά, για τον απλό λόγο ότι τα μεταλλικά θειούχα ορυκτά - που κατά την ΜΘ εγκλείουν τα ψήγματα χρυσού στην περίπτωση της Οχιάς, είναι στα οξειδωμένα πετρώματα των εμφανίσεων αυτών κατά το πλείστον εξαλλοιωμένα, δηλαδή ανύπαρκτα και έτσι δεν υφίσταται καν θέμα ανάκτησής τους με τη μέθοδο της επίπλευσης. Τα μικροσκοπικά ψήγματα του χρυσού απαντώνται εδώ μέσα στο πυριτικό υλικό.

Η ΜΘ δεν θα μπορούσε π.χ. να προβάλλει θέμα "επίπλευσης" για την ανάκτηση συμπυκνώματος θειούχων μεταλικών ορυκτών από τα εξορύχθέντα οξειδωμένα πετρώματα του Αγίου Δημητρίου, διότι απλούστατα «η μεταλλοφορία έχει οξειδωθεί με φυσικό τρόπο και το σύνολο των θειούχων ορυκτών έχει εξαφανισθεί», όπως μάλιστα εκφράζεται επί λέξει και σε έκθεση συμπληρωματικών στοιχείων της ΜΘ. Αυτός είναι ο λόγος που κατά την τότε ΜΠΕ και την πρόσφατη ΠΠΕ, θα πρέπει το πέτρωμα του Αγ. Δημητρίου να αναμιγνύεται με το κοίτασμα της Οχιάς (κατά τη γνώμη μας, παράδοξη και αμφίβολη μέθοδος). Με άλλα λόγια: Η ανάκτηση του χρυσού από ένα οξειδωμένο πέτρωμα σαν αυτό του Αγίου Δημητρίου είναι δυνατή μόνο με κυάνωση.

Πιο παραδειγματική είναι η περίπτωση του οξειδωμένου πετρώματος (κοιτάσματος) του Περάματος. Η εταιρεία του Περάματος προβάλλει, ακόμη και στις πρόσφατες προτάσεις της: επιφανειακή εξόρυξη και για την ανάκτηση του χρυσού από το πέτρωμα μόνο τη μέθοδο της κυάνωσης, διότι όντως δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική μέθοδος, δηλαδή «τα κοιτάσματά της είναι τέτοια που δεν μπορεί να κάνει τίποτε το διαφορετικό» όπως εκφράσθηκε επί λέξει από τον τότε διευθυντή της ΜΘ σε δημοσιευμένη συνέντευξή του.

Πως λοιπόν επέμενε ο τότε διευθυντής στην ίδια συνέντευξη «αλλά η δική μας απόφαση είναι ότι εμείς δεν θα χρησιμοποιήσουμε κυάνιο…» και προβάλλει η ΜΘ το ίδιο σχέδιο μεταλλουργίας στην πρόσφατη ΠΠΕ, εφ’ όσον οι «ελπιδοφόρες εμφανίσεις» που προορίζονται μελλοντικά για «την περαιτέρω μεταλλευτική και μεταλλουργική δραστηριότητα» είναι όμοιες με αυτήν του οξειδωμένου πετρώματος του Περάματος;;;

Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι και η εταιρία των Σαπών κατά την εξέλιξη των μεταλλευτικών και μεταλλουργικών της δραστηριοτήτων θα χρησιμοποιήσει στην τελική ανάλυση τη μέθοδο της κυάνωσης.

Δρ. Κυριάκος Αρίκας
Υφηγητής Ινστιτούτου Ορυκτολογίας-Πετρογραφίας Πανεπιστημίου Αμβούργου

Γεωλογικός χάρτης της εταιρείας "Μεταλλευτική Θράκης". Οι μπλε κηλίδες χαρακτηρίζουν τις πολυάριθμες επιθερμικές πυριτιώσεις στις αντίστοιχες περιοχές (αριθμούνται περίπου 250 μικρές και μεγάλες εμφανίσεις πυριτιώσεων). Σημειώνεται, ότι οι βραχώδεις πυριτιωμένες κορυφές (πυριτικά καπέλα) των λόφων διαμορφώνουν το ιδιαίτερα όμορφο ανάγλυφο του φυσικού τοπίου και κινδυνεύουν να πέσουν θύμα μελλοντικών εξορύξεων.

Δεξιά, αναφέρονται ευανάγνωστα οι περιοχές ενδιαφέροντος, όπως κατανέμονται στους χάρτες παραχώρησης ΔΜΜ-Ε5 από ανατολικά Σαπών μέχρι Συκορράχη.

Χάρτης περιοχών ενδιαφέροντος στην παραχώρηση ΔΜΜ-Ε5 (από την ιστοσελίδα της πρώην μητρικής εταιρείας "Greenwich Resources", Ιανουάριος 2004). Με κίτρινο χρώμα παρουσιάζονται 9 περιοχές, οι οποίες προβλέπονται για την επέκταση των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων.
Οι περιοχές αυτές συμπεριλαμβάνουν πολυάριθμους λόφους επιθερμικών εξαλλοιώσεων - πυριτιώσεων (βλ. παραπάνω χάρτη). Οι γνωστές στη δημοσιότητα εμφανίσεις ανατολικά Σαπών: Οχια, Άγιος Δημήτριος (και Γκρεμός) παρουσιάζονται με καφετί και στον παραπάνω χάρτη με πράσινο χρώμα.