Ιός του Δυτικού Νείλου

Γράφει ο Παναγιώτης Μάνδαλος, Βιολόγος*

Ο ιός του Δυτικού Νείλου είναι μια ασθένεια που ο αιτιολογικός της παράγοντας είναι ένας Φλαβοϊός (οικογένεια Flavoviviridae και ανήκουν στο γένος των Flavovivirus) με διάμετρο γύρω στα 50 nm (νανόμετρα, 1 nm = 10⁻⁹ μέτρα).

Απομονώθηκε για πρώτη φορά στην Αφρικανική Ήπειρο, στην Ουγκάντα το 1937, σε γυναίκα με εμπύρετη κατάσταση, ακριβώς σε περιοχή του Δυτικού Νείλου από όπου... πήρε και το όνομα του.

Οι κύριοι ξενιστές (φορείς) του ιού είναι τα πουλιά και κυρίως τα αποδημητικά πουλιά, που μπορούν να μεταφέρουν τον ιό σε μεγάλες αποστάσεις. Τα πουλιά μάλιστα θεωρούνται σαν φορείς μεγάλου ιικού φορτίου και έτσι μπορούν να επιμολύνουν τα κουνούπια που θα τραφούν με το αίμα τους.

Οι ενδιάμεσοι ξενιστές, είναι τα κουνούπια που με το τσίμπημα, μαζί με το αίμα θα μεταφέρουν και ένα μεγάλο ιικό φορτίο και θα είναι οι φορείς μετάδοσης προς τα θηλαστικά και τον άνθρωπο. Τα θηλαστικά και ιδίως το άλογο και ο άνθρωπος που προσβάλλονται θεωρούνται ξενιστές με χαμηλό ιικό φορτίο και είναι δύσκολη η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο και από θηλαστικό σε θηλαστικό.

Από τα κουνούπια ο κύριος ξενιστής είναι το κουνούπι Culex sp., και κατά δεύτερο λόγο το Aedes sp., και Ochlerotatus sp.

Στην χώρα μας, σε διάφορες ορολογικές εξετάσεις σε άτομα, έδειξαν παρουσία αντισωμάτων που σημαίνει ότι τα άτομα αυτά πέρασαν έστω και ασυμπτωματικά την ασθένεια.

Η εμφάνιση της νόσου γίνεται κατά τους καλοκαιρινούς και τους πρώτους φθινοπωρινούς μήνες, με την ανάπτυξη των κουνουπιών και φυσικά με την άφιξη των αποδημητικών πουλιών. Ο ιός αναπτύσσεται, όταν υπάρχουν υψηλά ποσοστά υγρασίας και υψηλές θερμοκρασίες, ενώ τον χειμώνα μπορεί να επιβιώσει σε θηλυκά κουνούπια που βρίσκονται σε λήθαργο.

Μετά το τσίμπημα από το θηλυκό κουνούπι, απαιτούνται 1-6 μέρες σαν χρόνος επώασης ενώ το 80% των ατόμων περνάει ασυμπτωματικά την ασθένεια. Στις άλλες περιπτώσεις γύρω στα 20%, που εκδηλώνεται με όχι βαριά μορφή μπορεί να προκαλέσει εμπύρετη κατάσταση, μυαλγίες, κεφαλαλγίες και άλγη στην ράχη. Στις χειρότερες περιπτώσεις <1% προσβάλει το ΚΝΣ (Κεντρικό Νευρικό Σύστημα) με εκδήλωση εγκεφαλίτιδας, μηνιγγοεγεφαλίτιδας και μηνιγγίτιδας, ενώ σε ένα 10% παρατηρείται εξάνθημα.

Περισσότερο επιρρεπείς είναι άτομα σε μεγαλύτερη ηλικία >65 και άτομα ανοσοκατασταλμένα. Δεν υπάρχει εμβόλιο ενάντια στον ιό και κατά την εκδήλωση των επιδημιών καλό είναι να χρησιμοποιούνται εντομοκτόνα και εντομοαπωθητικά για την απομάκρυνση ή την εξόντωση των κουνουπιών. Επίσης η αποξήρανση εστιών με νερά που λιμνάζουν και είναι πιθανές εστίες αναπαραγωγής των κουνουπιών. Ο φωτισμός με λαμπτήρες κίτρινου χρώματος απωθεί τα κουνούπια, όπως και φυτά σαν τον βασιλικό, τη μέντα, τη λεβάντα, το δενδρολίβανο, το θυμάρι, κλπ.

Πολύ σπάνιες μορφές μετάδοσης στον άνθρωπο είναι από μεταμόσχευση οργάνων, από θηλασμό, από μητέρα σε έμβρυο και από μετάγγιση από μολυσμένο αίμα.

Έχουν εκδηλωθεί επιδημίες, στην Αίγυπτο το 1950, στο Ισραήλ το 1951-54 και 1957, στην Γαλλία το 1962 και το 2000, στην Ρουμανία το 1996, στην Ιταλία (Βενετία) το 1998, στην Ρωσία και Αμερική το 1999 και ιδίως στην Νέα Υόρκη. Μια μεγάλη επιδημία είχε εκδηλωθεί στην Νότια Αφρική το 1973-1974.

Το 2010 είχε εκδηλωθεί στην Ελλάδα μια επιδημία από τις αρχές Αυγούστου μέχρι τον Νοέμβριο, με ασθενείς στην Βόρεια Ελλάδα και είχαν καταγραφεί 262 κρούσματα, από τα οποία τα 191 εμφάνισαν συμπτώματα στο ΚΝΣ ενώ 71 εμφάνισαν ήπια μορφή, ενώ στοίχισε την ζωή σε 34 άτομα.

Το 2011 είχαμε λιγότερα κρούσματα ενώ παρατηρήθηκε και μείωση των θανάτων. Σε αριθμούς υπήρξαν 101 κρούσματα εκ των οποίων 76 με επιπλοκές στο ΚΝΣ, και μόνο 9 θανάτους και όλοι άνω των 65 ετών με προβλήματα υγείας. Υπήρξε όμως άλλη γεωγραφική εξάπλωση με τα κρούσματα να κατανέμονται στην Θεσσαλία, Εύβοια, Αν. Αττική.

Για το 2012, υπάρχει η εκδήλωση της ασθένειας μέχρι τις μέρες μας σε 5 άτομα όλα στην περιοχή της Νότιας Αττικής και μάλιστα εκεί όπου υπάρχουν εκβολές ποταμών, που σημαίνει υδροβιότοπος με αποδημητικά πουλιά και κουνούπια.

Από τους ασθενείς, μέχρι την 18/7/2012, είχαμε έναν θάνατο ενός 75χρονου στην Αθήνα και μάλιστα παρότι η διάγνωση ήταν έγκαιρη με επιπλοκές στο ΚΝΣ. Η αρρώστια εκδηλώθηκε και σε δύο άτομα νεότερης ηλικίας, ενός 18χρονου και ενός 48χρονου.

Ας πούμε και δύο λόγια για τους ενδιάμεσους ξενιστές του ιού, τα κουνούπια:

Το κουνούπι Τίγρης ή Aedes Albopictus διαφέρει από τα άλλα κουνούπια ως προς το χρώμα του που είναι μαύρο και στην πλάτη του έχει άσπρες ραβδώσεις ενώ στα πόδια του άσπρους δακτυλίους. Τσιμπάει κυρίως την νύχτα αλλά πολλές φορές είναι ενεργά και την ημέρα. Μάλιστα προτιμάει σαν μέρη τους αστραγάλους και τα γόνατα.

Ξεκίνησε από την Νοτιανατολική Ασία και εξαπλώθηκε γρήγορα, γιατί γεννάει τα αυγά του στα εσωτερικά τοιχώματα σε χαρτοκιβώτια, ξύλινες επιφάνειες και έτσι μπορεί να μεταφερθεί εύκολα με τα εμπορεύματα. Τα αβγά του είναι πολύ ανθεκτικά και μπορούν να επιζήσουν και με την ελάχιστη υγρασία. Οι προνύμφες του είναι κοντές και χοντρές με χρόνο ζωής τις 5-10 μέρες ενώ το ενήλικο κουνούπι έχει χρόνο ζωής τις 1-2 εβδομάδες το καλοκαίρι. Μπορούν να πετούν και σε αποστάσεις έως και 40 χιλιόμετρα.

Το φθινόπωρο εναποθέτουν αυγά που εκκολάπτονται την άνοιξη όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Στην Ευρώπη ήρθε σε εμπορεύματα με τις πρώτες αναφορές το 1990, ενώ στην Ελλάδα οι πρώτες αναφορές ήταν το 2004 στην Κέρκυρα και στην Θεσπρωτία, πιθανώς μέσω Αλβανίας.

Το κουνούπι Culex ή κοινό κουνούπι πετά σε μικρές αποστάσεις μέχρι 1 - 1,5 χιλιόμετρα, διακρίνεται από την διακεκομμένη προβοσκίδα του και γερμένη προς τα κάτω. Χρησιμοποιεί τα αστικά κέντρα για την εναπόθεση των αυγών του όπου υπάρχουν λιμνάζοντα νερά, βόθροι, υπόνομοι με στάσιμα νερά, σε λύματα κτηνοτροφικών μονάδων, κλπ.

Ζούνε στην ενήλικη ζωή τους 1-2 εβδομάδες ενώ τον χειμώνα μερικά πέφτουν σε χειμερία στασιμότητα και διαχειμάζουν για να αρχίσουν να γεννάνε όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Μπορούν να μεταδώσουν εκτός από τον ιό του Δυτικού Νείλου, τον Δάγκειο πυρετό, την ελονοσία, τον κίτρινο πυρετό, φιλαριάσεις, κλπ.

* Ο κ. Παναγιώτης Μάνδαλος είναι Βιολόγος, Υποψήφιος Διδάκτορας του Εργαστηρίου Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος στο Τμήμα Ιατρικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και εργάζεται στο Περιφερειακό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας (Π.Ε.Δ.Υ.) Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.