Δασικές πυρκαγιές: η ακτινογραφία ενός εθνικού εγκλήματος

Μετά τις πυρκαγιές της Χώρας του 2012, του 2011, του 2009, του 2007 που έκαψαν συνολικά άνω των 6.000.000 στρεμμάτων δασών και δασικών εκτάσεων, αλλά και εκείνων του 2000 που κατέκαυσαν 2.150.000 στρέμματα δασών και δασικών εκτάσεων

του Ελευθέριου Σταματόπουλου, Δασολόγου - Περιβαλλοντολόγου

Μετά τις πυρκαγιές της Χώρας του 2012, του 2011, του 2009, του 2007 που έκαψαν συνολικά άνω των 6.000.000 στρεμμάτων δασών και δασικών εκτάσεων, αλλά και εκείνων του 2000 που κατέκαυσαν 2.150.000 στρέμματα δασών και δασικών εκτάσεων, ο μέχρι σήμερα απολογισμός είναι πραγματικά εφιαλτικός και αγγίζει τα όρια της Εθνικής κρίσης...

Η καταστροφή μέρους του αισθητικού δρυοδάσους της Δαδιάς, της Ζαχάρως Ηλείας με τις τραγικές συνέπειες σε ανθρώπινες ζωές, του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, του μέρους του Εθνικού Δρυμού Βάλιας Κάλντας το 2000, του ελατοδάσους του Μαινάλου το 2000, της Χαλκιδικής το 2006, η εφιαλτική ανεπανάληπτη και ουσιαστικά δύσκολα αντιστρέψιμη σχεδόν ολόκληρου του Ορεινού δασικού συμπλέγματος του Γράμμου και μέρους του Ταϋγέτου (πρόκειται για την μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή που δοκιμάσαμε σε όλη την σύγχρονη ιστορία του Κράτους μας), του Πάρνωνα, του Νότιου Πήλιου, της περιοχής Αιγίου, της Νότιας Εύβοιας επίσης με νεκρούς, της Λακωνίας και το κάψιμο για δεύτερη φορά μέσα σε 8 χρόνια ολόκληρου του Ορεινού όγκου της Πεντέλης, η παρά τις τοπικές βροχές και για 5 ημέρες της καταστροφής παρθένου Δάσους στα Βόρεια του Αγίου όρους, ενός τόπου Παγκόσμιας Κληρονομιάς το 2012, αλλά και η καταστροφή μεγάλου μέρους της Χίου και του 30-40% των μαστιχόδενδρων το ίδιο έτος, αλλά και εκείνη της Αρχαίας Ολυμπίας το 2007, δείχνουν ανάγλυφα την πραγματικότητα.

Είναι λοιπόν ανάγκη να γίνει μια συνολική συζήτηση πριν από όλα Πολιτική, αλλά και τεχνική για το θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος και των δασών. Μάλιστα η συζήτηση αυτή πρέπει να είναι διακομματική και κατά την γνώμη μας μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία.

Σήμερα η Χώρα μας διαθέτει σχεδόν όλη την απαραίτητη Νομική θωράκιση για να κάνει μια συνολική πολιτική προστασίας περιβάλλοντος. Όμως, παρατηρούνται δεκάδες περιπτώσεις επικαλυπτόμενων αρμοδιοτήτων από διάφορες υπηρεσίες, είτε κρατικές είτε της τοπικής αυτοδιοίκησης και περιπτώσεις πολυνομίας που ουσιαστικά ακυρώνουν την νομική θωράκιση.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της Αγροφυλακής η οποία τυπικά ασκούσε τα καθήκοντα της Δασοφυλακής. Έτσι, στον ίδιο χώρο ασκούσαν φύλαξη η Αγροφυλακή, η Δασοφυλακή και η Ομοσπονδιακή Θηροφυλακή (της Πανελλήνιας Κυνηγητικής Ομοσπονδίας). Δηλαδή τρεις υπηρεσίες από τρεις διαφορετικούς φορείς, δύο Κρατικούς και έναν ιδιωτικό, που δεν προβλεπόταν ο τρόπος συνεργασίας τους και που είχαν οδηγηθεί στη μερική τουλάχιστον απαξίωσή τους χωρίς ουσιαστικό έργο και με παράξενα μεγάλο συνολικό κόστος. Ευτυχώς, από το Μάρτιο του 2011 το προσωπικό της Αγροφυλακής εντάχθηκε στις κατά τόπους Διευθύνσεις Δασών και ουσιαστικά δεν αξιοποιούνται. Ένα άλλο φαινόμενο «κατακερματισμού αρμοδιοτήτων είναι και ο διαχωρισμός της δασοπυρόσβεσης από την Δασοπροστασία και την Διαχείριση δασών.

Η ΔΑΣΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΔΑΣΟΠΥΡΟΣΒΕΣΗ

Όπως είναι γνωστό, το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα είναι παλιό και πολύπλοκο. Από το 1998 πέρασε με νόμο η καταστολή των δασικών πυρκαγιών από την αρμοδιότητα της Δασικής Υπηρεσίας στην Πυροσβεστική Υπηρεσία.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σε δέκα τρία χρόνια που λειτουργεί το σημερινό σύστημα:

α. Κάηκαν 114 άνθρωποι, εκ των οποίων οι 22 ήταν από το προσωπικό κατάσβεσης γεγονός που είναι παγκοσμίως ΠΡΩΤΟΦΑΝΕΣ!

β. Κάηκαν περίπου 9.000.000 στρέμματα δασών, δασικών εκτάσεων και καλλιεργειών. Μέσα σε δέκα τρία μόνο χρόνια έγιναν καταστροφές που αν διατηρούσαμε το παλιό σύστημα θα συνέβαιναν πιθανότατα σε 50 χρόνια.

γ. Κάηκαν 26 πυροσβεστικά οχήματα και πάνω από 4.000 σπίτια.

δ. Και βέβαια πρέπει να σημειώσουμε ότι παρά το ότι το σύστημα κατάσβεσης απεδείχθη αναποτελεσματικό είναι και πολυδάπανο, μιας και κάθε χρόνο η αντιπυρική προστασία κοστίζει περίπου 300-400 εκατομμύρια ευρώ, ενώ με το παλιό και αποδεδειγμένα πιο αποτελεσματικό σύστημα η χώρα μας ξόδευε 23-27 εκατομμύρια ευρώ για κάθε χρόνο. Το ποσό που ξοδεύουμε τα τελευταία χρόνια προκύπτει κατά ελάχιστη εκτίμηση αφού η Πυροσβεστική Υπηρεσία ποτέ δεν δημοσίευσε έναν οικονομικό απολογισμό των συγκεκριμένων δραστηριοτήτων της. Με άλλα λόγια ενώ το σύστημα κατάσβεσης έγινε περίπου 3 φορές αναποτελεσματικότερο… έγινε και τουλάχιστον δέκα φορές ακριβότερο!

Εκτός από το τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος, η οικονομική αιμορραγία καθιστά στη συνέχεια τα κονδύλια της πρόληψης για την προστασία των δασών δυσεύρετα με αποτέλεσμα να μην λειτουργεί ούτε και η πρόληψη.

Η χώρα μας διαθέτει στον χώρο της Δασοπυρόσβεσης ήδη από το 2000 όλον τον απαραίτητο εξοπλισμό με ελάχιστες ανάγκες συμπλήρωσης.

Αναλυτικότερα:

• Η χώρα μας διαθέτει τον μεγαλύτερο στόλο εναέριων μέσων της Ευρώπης και τηρουμένων των αναλογιών και ολόκληρου του κόσμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα εναέρια μέσα που διαθέτουμε, συνολικά (μαζί με τα μισθωμένα ελικόπτερα) μπορούν να μεταφέρουν 220 τόνους νερού την ώρα, ενώ συγκριτικά ο στόλος της Γαλλίας δεν μπορεί να μεταφέρει πάνω από 180 τόνους, της Ισπανίας λιγότερους από 120 τόνους και της Πορτογαλίας περίπου 80 τόνους την ώρα. Αυτά τα εναέρια μέσα στη χώρα μας πολυχρησιμοποιούνται χωρίς να είναι πάντα αναγκαίο, με τεράστιο οικονομικό κόστος (ένα εναέριο μέσο Δασοπυρόσβεσης κοστίζει για μία μόνο ώρα επιχείρησης ανάλογα με τον τύπο 9.000 - 17.000 ΕΥΡΩ).

• Έχουμε περίπου 1.700 πυροσβεστικά οχήματα.

• Και πάλι τηρουμένων των αναλογιών, διαθέτουμε το μεγαλύτερο πυροσβεστικό σώμα στον κόσμο και ετοιμαζόμαστε για την πρόσληψη άλλων 4.000 μονίμων πυροσβεστών. Μόνο οι Στρατηγοί του πυροσβεστικού σώματος (υπολογίζουμε γύρω στους 25), ξεπερνούν σε αριθμό τους Στρατηγούς του Ελληνικού Στρατού.

Παρ’ όλα αυτά και μετά την αλλαγή του συστήματος δασοπυρόσβεσης το 1998, θρηνούμε περίπου 8 νεκρούς συμπολίτες μας κάθε χρόνο, οι μέσοι όροι καμένων δασών και δασικών εκτάσεων έχουν υπερ-τριπλασιαστεί, ενώ παράλληλα μετράμε εκατομμύρια στρέμματα καμένες γεωργικές εκτάσεις και χιλιάδες σπίτια.

Ενώ είναι στην διάθεσή μας περίπου 60.000 εθελοντές Δασοπυροσβέστες, περίπου 650 πυροφυλάκια υπολειτουργούν ή έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους και έχουν μισοκαταστραφεί. Ενώ οι Δασικοί Συνεταιρισμοί υλοτόμων που κατά το παρελθόν ήταν πολύ χρήσιμοι στην κατάσβεση δασικών πυρκαγιών, δεν έχουν ενταχθεί σε κανένα σύστημα και η Τοπική Αυτοδιοίκηση προσπαθεί, αλλά δεν μπορεί να ενεργήσει μιας και απουσιάζει μια συνολική Εθνική πολιτική για το θέμα.

Ταυτόχρονα παρατηρούμε ότι έχουν δημιουργηθεί στεγανά στην ίδια την Πυροσβεστική Υπηρεσία με ψευδή ή τουλάχιστον περίεργα πορίσματα των αιτιών έναρξης των πυρκαγιών (όπως αυτό της Πάρνηθας) και ανεπίτρεπτες τροποποίησης των στατιστικών στοιχείων που πολλαπλασιάζουν τα περιστατικά πυρκαγιών καταγράφοντας τις αναζωπυρώσεις παλιών πυρκαγιών ως νέες, με σκοπό να διαιρούν τα καμένα στρέμματα ανά πυρκαγιά. Παράλληλα μειώνουν… τα συνολικά καμένα στρέμματα. Τα στεγανά αυτά είναι με τα σημερινά δεδομένα αδύνατον να ελεγχθούν ακόμα και από την ίδια την Δικαιοσύνη.

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι τα περιστατικά Δασικών πυρκαγιών μέχρι και το 1997 ήταν περίπου 1.000 κάθε χρόνο σύμφωνα με την επίσημη Ιστοσελίδα του Πυροσβεστικού Σώματος, ενώ από το 2000 και έπειτα πολλαπλασιάστηκαν ακόμα και σε πάνω από 15.000 περιστατικά (15.381 το 2001!, 11.354 το 2011, 12.044 το 2008 και πάντα «καταγράφονται» πάνω από 8.000 περιστατικά τα υπόλοιπα χρόνια).

Ένα τραγικό παράδειγμα

Στο σημείο αυτό πρέπει να παραθέσουμε ως παράδειγμα το τραγικό περιστατικό του θανάτου του Διοικητή των Πυροσβεστικών δυνάμεων Γυθείου που έπεσε νεκρός το 2011 από μια πυρκαγιά μικρής σημασίας χορτολιβαδικής έκτασης. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Γραφείου τύπου της Πυροσβεστικής, ο αξιωματικός κατευθύνθηκε με τον οδηγό του σε δύσβατο σημείο της περιοχής, προκειμένου να αναζητήσει … «περάσματα», από τα οποία θα μπορούσαν να επιχειρήσουν αποτελεσματικότερα τα επίγεια μέσα, για την κατάσβεση της φωτιάς.

Μόλις εντόπισε τα κατάλληλα σημεία, κατέβηκε από το αυτοκίνητο και έδωσε εντολή στον οδηγό του να επιστρέψει και να ενημερώσει τις πυροσβεστικές δυνάμεις για την περαιτέρω δράση τους. Ο οδηγός του αναχώρησε και μόλις επέστρεψε αντίκρισε τον Διοικητή της Πυροσβεστική Υπηρεσίας Γυθείου νεκρό, περίπου στο σημείο που τον άφησε.

Και αναρωτιόμαστε:

α. Πως είναι δυνατόν ο ίδιος ο Διοικητής να μην ήξερε από πριν τα περίφημα «περάσματα» από τα οποία θα μπορούσαν να επιχειρήσουν αποτελεσματικότερα τα επίγεια μέσα;

β. Πως είναι δυνατόν να έκανε το παιδαριώδες σφάλμα και να έμεινε μόνος και χωρίς ασύρματο κοντά στον χώρο της φωτιάς χωρίς να έχει εξασφαλίσει την διαφυγή του; Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει.

Και μόνο αυτό το τραγικό περιστατικό εξηγεί γιατί σχεδόν πάντα τις ώρες της κατάσβεσης μιας δασικής πυρκαγιάς δημιουργούνται συνθήκες πανικού και παρατηρούνται φαινόμενα απερίγραπτης ασυνεννοησίας.

Το πρωτόγνωρο χαρακτηριστικό είναι ότι σήμερα καίγονται ολόκληρα πολύτιμα δασικά συμπλέγματα ακόμα και σε δροσερές περιοχές που καίγονται πάρα πολύ δύσκολα, δεν είναι προσαρμοσμένα να αναγεννόνται μετά από δασικές πυρκαγιές και δεν είχαμε συνηθίσει την απώλεια τόσο μεγάλων Δασικών εκτάσεων.

Οι πυρκαγιές τροφοδοτούνται στους δασικούς ορεινούς όγκους που έχουν αφεθεί κυριολεκτικά στην τύχη τους και βέβαια φτάνουν στα χωριά και στις πόλεις ενισχυμένες οπότε είναι και δύσκολο να σβηστούν. Επομένως και το σύστημα Δασοπυρόσβεσης που δημιουργήθηκε από το 1998 αποδεδειγμένα δεν επαρκεί πια και πρέπει να αναπροσαρμοστεί.

ΑΠΛΕΣ ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ
ΚΑΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

Μετά τη δημιουργία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής χρειάζονται μερικές απλές συνδυασμένες κινήσεις με ελάχιστο ή και καθόλου βραχυπρόθεσμο οικονομικό κόστος, αλλά πολύ μεγάλα βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα πολλαπλά κέρδη, τεράστιο πολιτικό όφελος και τεράστια οικονομία. Η κοινωνία είναι έτοιμη να δεχθεί τις κινήσεις αυτές εφόσον θα είναι σταθερές, συνδυασμένες και σχετικά γρήγορες.

Η δημιουργία του Ενιαίου Φορέα Δασοπροστασίας

Η Πυροπροστασία είναι μέρος της Δασοπροστασίας και συνολικά η Δασοπροστασία είναι μέρος της Διαχείρισης δασών. Ο διαχειριστής του Δάσους ξέρει από πριν και χωρίς άλλη ενημέρωση τα… «περάσματα» του παραπάνω τραγικού παραδείγματός μας, ξέρει ποιο τμήμα καίγεται πιο γρήγορα, ποιο πρέπει να θυσιαστεί, που μπορεί και ποια χρονική στιγμή να γίνει αντιπύρ, που μπορούν να «σταθούν» οι δυνάμεις κατάσβεσης για να πάρουν «αναπνοές» και που μπορούν να ανεφοδιαστούν με νερό ακόμα και μέσα στο καιγόμενο δάσος. Το κυριότερο, ξέρουν τους δρόμους διαφυγής.

Πρέπει να μας γίνει συνείδηση ότι η αντιμετώπιση μιας δασικής πυρκαγιάς δεν είναι μια απλή υπόθεση αεροπυρόσβεσης ή πυρκαγιάς ρουτίνας, είναι μέρος της διαχείρισης και προστασίας των δασών. Ως υπόθεση λοιπόν Διαχείρισης Δασών, δεν μπορεί να την αντιμετωπίσει το τεχνικό προσωπικό της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας παρά το παρατηρούμενο «φιλότιμο» που το χαρακτηρίζει.

Ο Ενιαίος φορέας προτείνουμε να είναι ένστολο και (υπό προϋποθέσεις) και ένοπλο σώμα.

Ο Φορέας θα αναλάβει το εξής έργο :

1. Τον χειμώνα θα προετοιμάζει τα δάση μέσω υλοτομικών και άλλων προγραμματισμένων παρεμβάσεων στη βάση ενός Διαχειριστικού σχεδίου δασοπροστασίας ανά Δασαρχείο, έτσι ώστε να είναι δύσκολο να καούν.

2. Θα συντονίζει τις υπόλοιπες δυνάμεις κατάσβεσης σε τοπικό επίπεδο και θα οργανώσει την δράση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των Εθελοντών και των Δασικών Συνεταιρισμών.

3. Ο Φορέας θα επαναλειτουργήσει απαραιτήτως και τα πυροφυλάκια,

Κυρίως όμως το καλοκαίρι θα παρεμβαίνει κατασταλτικά στην πρώτη πλήξη της πυρκαγιάς. Για να γίνει αυτό θα χρησιμοποιεί ευέλικτα οχήματα και σε περίπτωση προβλήματος θα παρεμβαίνουν τα εναέρια μέσα και η Πυροσβεστική Υπηρεσία η οποία ασφαλώς και θα εξακολουθήσει να αποτελεί τον κορμό της πυρόσβεσης.

Ο Ενιαίος Φορέας δασοπροστασίας έχει ανάγκη στελέχωσης 3.000 περίπου ανδρών και γυναικών, (σήμερα 4.000 περίπου άτομα είναι μόνο οι εποχιακοί δασοπυροσβέστες και άλλοι 4.000 αναμένεται να προσληφθούν στο Πυροσβεστικό Σώμα), θα λειτουργεί μέσα στην Δασική Υπηρεσία η οποία ενισχύθηκε με το προσωπικό της Αγροφυλακής (περίπου 1.500 άτομα) και επομένως έχουμε εξασφαλισμένη χωρίς επιπλέον έξοδα και την περιφερειακή του οργάνωση χωρίς μάλιστα να προσλάβουμε άλλους 4.000 πυροσβέστες.

Ο Ενιαίος Φορέας δασοπροστασίας εκτός από την ευθύνη της πρώτης πλήξης μιας δασικής πυρκαγιάς θα έχει φυσικά και την συνολική ευθύνη των επιχειρήσεων αλλά μόνο στον δασικό και αγροτικό χώρο.

Η λειτουργία του Φορέα θα οργανώνεται από την Ειδική Γραμματεία δασών, αλλά ο συνολικός συντονισμός των επιχειρήσεων θα εξακολουθήσει να ανήκει στην Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας που παρά τα κατά καιρούς κωμικοτραγικά περιστατικά είναι ένας επιτυχημένος θεσμός και πρέπει να ενισχυθεί.

Ο προτεινόμενος Ενιαίος Φορέας Δασοπροστασίας λειτουργεί με παραλλαγές σε όλες τις μεσογειακές Ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ιταλία και Πορτογαλία υπάρχουν ήδη τα ειδικά ένστολα σώματα. Στην Ιταλία είναι το «Guarda forestale» και στην Πορτογαλία το «Corpo forestal», στην Ισπανία το «Servicio de prevencion y extintion de incentios forestales», η Γαλλία από καιρό έχει παρόμοιο με την Ισπανία σύστημα και στις ΗΠΑ λειτουργεί το F.F.C (Fire Forest Corp).

Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει βέβαια ότι με την νέα οργάνωση δεν θα έχουμε στο μέλλον Δασικές πυρκαγιές. Θα μετριάσουμε όμως τις συνέπειες όπως το έχουν κάνει οι παραπάνω Ευρωπαϊκές Χώρες που έχουν παρόμοια Μεσογειακά Οικοσυστήματα.

Ολοκλήρωση του δασολογίου στα πλαίσια του Εθνικού κτηματολογίου

Το θέμα αυτό όσο σύνθετο είναι άλλο τόσο απλό μπορεί να γίνει. Το σίγουρο είναι ότι οι Δασικοί χάρτες θα μας προσφέρουν μια σαφή γνώση το που είναι το Δάσος που πρέπει να προστατεύσουμε, που είναι οι εκτάσεις που θα μπορούσαμε να πολεοδομήσουμε, που είναι οι ιδιωτικές εκτάσεις, που οι Δημόσιες κλπ.

Δυστυχώς η κατάρτιση των δασικών χαρτών στα πλαίσια του Εθνικού Κτηματολογίου που είχε αρχίσει από το 1996 διακόπηκε και συνεχίστηκε μετά το 2008 με αργούς ρυθμούς και ήδη χάσαμε 15 χρόνια. Και να φανταστείτε ότι ο χρόνος αυτός θα ήταν αρκετός για την ολοκλήρωση όλων των Δασικών χαρτών της Χώρας.

Αναδιοργάνωση της Δασικής Υπηρεσίας

Το θέμα αυτό είναι επίσης δύσκολο. Στην Υπηρεσία έχουν δημιουργηθεί πράγματι σε μερικές Διευθύνσεις Δασών στεγανά. Σε χιλιάδες περιπτώσεις γίνονται «χαρακτηρισμοί» εκτάσεων που ήταν πάντα γεωργικές, ως Δασικές, που σκοπό έχουν ουσιαστικά τον εκβιασμό και την ταλαιπωρία των ιδιοκτητών. Παράλληλα γίνονται και αποχαρακτηρισμοί εκτάσεων που κατά παράδοση και από πολλά χρόνια ήταν Δασικές για λόγους και με τις διαδικασίες που το Πανελλήνιο γνωρίζει.

Κυρίως οι δασοφύλακες ενεργούν ανεξέλεγκτα με πολύ δυσάρεστες συνέπειες για όλους. Η αναδιοργάνωσή της Δασικής Υπηρεσίας έχει ξεκινήσει αλλά σε μερικές περιοχές κυρίως της Νότιας Ελλάδας θα πρέπει να ενισχυθεί βασικά με επιστημονικό προσωπικό. Οι περίπου 30 Δασολόγοι - Περιβαλλοντολόγοι και 50 Δασοπόνοι της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας αν μεταταχτούν, αρκούν για τις βασικές ανάγκες της αναδιοργάνωσης.

Με δεδομένο ότι η κάθε Διεύθυνση Δασών έχει ήδη ενισχυθεί σημαντικά από το προσωπικό της διαλυθείσης Αγροφυλακής, δεν θα επιβαρυνθούμε ως Χώρα επιπλέον εξόδων. Τα ευέλικτα οχήματα δασοπυρόσβεσης από την Πυροσβεστική Υπηρεσία θα περάσουν στη Δασική Υπηρεσία οπότε πάλι δεν θα έχουμε επιπλέον έξοδα. Αντίθετα, μερικά περιφερειακά κλιμάκια της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας θα συμπτυχθούν σε πολυδύναμα κλιμάκια οπότε θα έχουμε ακόμα μεγαλύτερη οικονομία.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
(σε εκατομμύρια στρέμματα)

Νομίζουμε ότι είναι αναγκαία στο σημείο αυτό μια συνοπτική αναφορά στην κατάσταση που επικρατεί σήμερα στον Τομέα Προστασίας των Δασών και του Φυσικού Χερσαίου Περιβάλλοντος στη χώρα μας.

Η δασική βλάστηση της Ελλάδας σήμερα έχει ως εξής:

ΔΑΣΗ: 33.592 στρέμματα, 25,46%
ΔΑΣΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ: 31.539 στρέμματα, 23,90%
ΧΟΡΤΟΛΙΒΑΔΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ: 16.088 στρέμματα, 12,19%
ΣΥΝΟΛΟ: 81.219 στρέμματα, 61,55%

Είναι χαρακτηριστικό, όσο και αν αυτό φαίνεται παράξενο, ότι στους ορεινούς μας όγκους όπου βρίσκονται και τα κυριότερα δασικά μας συμπλέγματα, παρατηρούμε, τα τελευταία σαράντα χρόνια, μια πολύ σημαντική και πρωτόγνωρη αναβάθμιση των δασικών οικοσυστημάτων. Το γεγονός αυτό οφείλεται βασικά στην προοδευτική εγκατάλειψη της ορεινής κυρίως υπαίθρου. Έτσι οι εκτάσεις αυτές έχουν μείνει πρακτικά αδιατάρακτες και απαλλάχθηκαν κυρίως από την διαρκή υπερβόσκηση που ήταν μόνιμη αιτία καταστροφής.

Συγκριτικά στον επόμενο πίνακα αναφέρουμε τα ποσοστά δάσωσης (με υψηλά δάση) των μεσογειακών χωρών της Ευρώπης και των ΗΠΑ:

Ιταλία 24,20%
Ελλάδα 25,46%
Παραμεσόγειος Γαλλία 26,70%
Ισπανία 30,80%
Πορτογαλία 35,50%
Καναδάς 34,00%
Η.Π.Α. 33,00%
Ευρώπη κατά μέσο όρο: 42,00%

Στην Ελλάδα υπολογίζουμε ακόμα ότι έχουμε 48 περίπου εκατομμύρια στρέμματα (ποσοστό 35,79% της συνολικής της επιφάνειας) υποβαθμισμένων δασικών οικοσυστημάτων. Τα εδάφη στα δασικά αυτά οικοσυστήματα έχουν ολικά ή μερικά χάσει την παραγωγική τους ικανότητα εξαιτίας της διαρκούς αλλαγής στην χρήση τους για λόγους ιστορικούς, των πυρκαγιών, της υπερβόσκησης, της υπερεκμετάλλευσης, των παράνομων εκχερσώσεων και της επιφανειακής διάβρωσης που ακολούθησε την καταστροφή της βλάστησης και φυσικά σε μερικές περιοχές της Χώρας και της άναρχης και ασύδοτης δόμησης. Αυτά τα δασικά οικοσυστήματα κατά κανόνα, λόγο του είδους της βλάστησης που διαθέτουν, είναι και τα πιο εύφλεκτα οικοσυστήματά μας. Παράλληλα συμβάλλουν σημαντικά στην διατήρηση της βιοποικιλότητας της Χώρας.

Παρά το ότι είναι πολύ δύσκολο να γίνει οικονομική αποτίμηση για το τι κοστίζει ένα δάσος, ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε ότι η συνολική χρηματική αξία του δασικού οικοσυστήματος, σύμφωνα με την παραδεκτή από την Χώρα μας μεθοδολογία που αναπτύχθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και μεταφέρθηκε στα δικά μας οικονομικά δεδομένα, κυμαίνεται (σε τιμές 1997) από 352 €/στρ. για τα οικοσυστήματα φρύγανων και χορτολίβαδων, και έως 4.500 €/στρ. για τα ανώτερα οικοσυστήματα (κωνοφόρων κ.λπ.).

Είναι βέβαιο ότι αυτοί οι υπολογισμοί έχουν διαφορετική σημασία σε κάθε περιοχή της γης, ανάλογα με τη σπανιότητα του δάσους και ανάλογα με τις κλιματολογικές και άλλες συνθήκες που επικρατούν. Για τη χώρα μας που παρουσιάζει μια έλλειψη δασών κυρίως στα αστικά της κέντρα και τα οικονομικά πλαίσια κυρίως στους ορεινούς όγκους είναι πολύ περιορισμένα, η αξία των δασών είναι πολύ μεγαλύτερη.

Η εικόνα της καταστροφής

Ο μέσος όρος των καμένων δασών και δασικών εκτάσεων ανά έτος (περίοδος 1998-2007) ήταν 837.954,45 στρέμματα. Εκείνο που πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι ο αριθμός των πυρκαγιών φαίνεται ότι έχει μια σταθερή ανοδική πορεία και από το 2000 είναι προφανώς πλασματικός.

Αν υποθέσουμε ότι η επικίνδυνα ξηρή περίοδος στην χώρα μας είναι 3 μήνες, δηλαδή 90 ημέρες τον χρόνο, τότε τα περιστατικά φωτιάς ανά ημέρα είναι περίπου 40. Βέβαια όταν η θερμοκρασία για μια μόνο ημέρα ξεπεράσει τους 40 ο C, τότε τα περιστατικά από αυτανάφλεξη και μόνον των ξερών χόρτων αναμένουμε να τριπλασιαστούν. Οπότε δεν είναι παράξενο μια τροπική σχεδόν ημέρα να αντιμετωπίσουμε ακόμα και 120 περιστατικά πυρκαγιών.

Από το έτος 1989 που καθιερώθηκε ξεχωριστός προϋπολογισμός για την πυροπροστασία και μέχρι και το 1997, ο μέσος όρος των καμένων στρεμμάτων ανά πυρκαγιά είχε μειωθεί σημαντικά. Αυτό σημαίνει ότι ο κρατικός μηχανισμός είχε γίνει πιο αποτελεσματικός και αυτό γιατί μπόρεσε να οργανωθεί καλύτερα.

Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι για να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε το πόσο αποτελεσματική είναι η κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών πρέπει να μετρήσουμε τον χρόνο πρώτης επέμβασης. Αν η πρώτη επέμβαση είναι γρήγορη πριν η πυρκαγιά φτάσει στα ψηλότερα δένδρα του δάσους τότε και η κατάσβεση της θα είναι πιο εύκολη και σίγουρη σε λίγα λεπτά. Αντίθετα αν αργήσουμε στην πρώτη παρέμβαση τότε το πιο πιθανό είναι να είναι αδύνατη η παρέμβαση με επίγειες δυνάμεις.

Μόνο σε δέκα τρία χρόνια (από το 1998 που ανέλαβε η Πυροσβεστική Υπηρεσία την κατάσβεση των πυρκαγιών) κάηκαν τόσα δάση όσα καιγόντουσαν στο παρελθόν σε 50 χρόνια περίπου και παρά τα χαλκευμένα στατιστικά στοιχεία, όλοι γνωρίζουμε ότι αυξήθηκε κατά πολύ ο χρόνος πρώτης επέμβασης και ο μέσος όρος καμένων δασών έχει ανεβεί δραματικά.

Ο λυπηρός αυτός μέσος όρος είναι δυστυχώς παγκόσμιο ρεκόρ… και μάλιστα την στιγμή που οι ετήσιες δαπάνες μας για τον σκοπό αυτό δεκα- εικοσαπλασιαστεί!

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1922 – 1992

Τα κυριότερα αίτια των δασικών πυρκαγιών σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία που έχουμε είναι τα εξής:

Καύση αγρών (κυρίως καύση καλαμιάς) 7,60%
Καύση βοσκοτόπων 10,80%
Κακόβουλος εμπρησμός 27,00%
Εργασίες στην ύπαιθρο 2,80%
Σκουπιδότοποι 4,10%
Κεραυνός 1,20%
Τσιγάρα – σπίρτα 2,60%
Εκδρομείς – κυνηγοί 0,90%
Άλλα γνωστά αίτια 1,20%
Τυχαία (αυτανάφλεξη – σπινθήρες ΔΕΗ) 4,90%
Άτομα μειωμένης Αντίληψης 0,40%
Άγνωστα αίτια 35,40%

Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα προκύπτει με σιγουριά ότι μέχρι το 1990 το 27 % των πυρκαγιών είναι κακόβουλοι εμπρησμοί. Αν δεχθούμε της ότι οι μισές από της άγνωστες αιτίες ήταν επίσης εμπρησμοί τότε το 50 % περίπου συνολικών των αιτίων των δασικών πυρκαγιών ήσαν εμπρησμοί αλλά όχι πάντα κακόβουλοι.

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1993 – 2009

Στα τελευταία χρόνια αν και δεν έχουμε επεξεργασμένα στοιχεία, τα πράγματα όσον αφορά τους κακόβουλους εμπρησμούς φαίνεται να έχουν αλλάξει προς το καλύτερο. Υπολογίζουμε ότι από το σύνολο των αιτίων μόνο το 15-20% είναι κακόβουλοι εμπρησμοί. Η διαρκής και μονότονη αναφορά από κάθε ανεύθυνο-υπεύθυνο ότι κάθε πυρκαγιά είναι κακόβουλος εμπρησμός γίνεται περισσότερο για να καλύψει της αδυναμίες του συστήματος παρά στηρίζεται σε πραγματικά περιστατικά. Παρ’ όλα αυτά η συντριπτική πλειοψηφία των αιτίων παραμένει ανθρωπογενής.

Τα διαθέσιμα στοιχεία των καμένων εκτάσεων σε ετήσια βάση είναι τα εξής:

1922 - 902.058 Μικρασιατική καταστροφή
1923 - 186.217
1924 - 113.204
1925 - 173.242
1926 - 104.500
1927 - 175.000
1928 - 278.000 Εκλογές Κυβ. Βενιζέλου
1929 - 45.000
1930 - 102.000
1931 - 295.000 Πολιτικές διαμάχες
1932 - 256.000 Πολιτικές διαμάχες
1933 - 88.800 Εκλογές Κυβ. Τσαλδάρη
1934 - 210.000 Πολιτικές διαμάχες
1935 - 74.000 Κίνημα Βενιζ. Αξ/κών
1936 - 52.000
1937 - 61.367
1955 - 68.000
1956 -164.430
1957 - 34.400
1958 - 246.850 Εκλογές Κυβ. Καραμανλή
1959 - 27.180
1960 - 138.290
1961 - 122.620
1962 - 88.630
1963 - 138.430
1964 - 93.720
1965 - 255.480 Βασιλικό πραξικόπημα - Διάλυση της Ένωσης Κέντρου
1966 - 115.440
1967 - 79.910
1968 - 47.010
1969 - 97.420
1970 - 90.660
1971 - 96.850
1972 - 89.690
1973 - 147.450
1974 - 262.670 Πτώση δικτατορίας
1975 - 165.230
1976 - 68.770
1977 - 489.630 Εκλογές Κυβ. Καραμανλή
1978 - 198.080
1979 - 211.160
1980 - 306.900
1981 - 803.390 Εκλογές Κυβ. Παπανδρέου
1982 - 275.370
1983 - 194.200
1984 - 321.490
1985 - 1.047.520 Εκλογές Κυβ. Παπανδρέου. Ανάληψη της δασοπυρόσβεσης από την Πυροσβεστική Υπηρεσία
1986 - 250.590 Επαναφορά της Δασοπυρόσβεσης στις Δασικές Υπηρεσίες
1987 - 459.430 Πολιτική αστάθεια - Σκάνδαλο Κοσκωτά
1988 - 1.105.000 Πολιτικά γεγονότα. Εκλογές
1989 - 423.635 Πολιτικά γεγονότα. Εκλογές
1990 - 385.934 Πολιτικά γεγονότα. Εκλογές
1991 - 235.737
1992 - 663.463
1993 - 540.492 Εκλογές
1994 - 579.081
1995 - 272.026 Εκλογές
1996 - 253.101
1997 - 354.880
1998 - 1.016.545 Ανάληψη της δασοπυρόσβεσης από την Πυροσβεστική Υπηρεσία
1999 - 197.000
2000 - 2.150.000 Εκλογές
2001 - 360.000
2002 - 259.000
2003 - 286.000
2004 - 192.000 Προηγήθηκαν οι Εκλογές της αντιπυρικής περιόδου – Ολυμπιακοί Αγώνες
2005 - 402.000
2006 - 524.000
2007 - 3.000.000 Πρόωρες Εκλογές, αλλά μετά τις εκλογές

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, η αύξηση του αριθμού των δασικών πυρκαγιών καθώς και των καμένων εκτάσεων ακολουθούν μια εναλλαγή μέχρι τη δεκαετία του 1990 που συμπίπτει σχεδόν πάντοτε με της προεκλογικές περιόδους ή της χρονιές των Εθνικών συμφορών της χώρας της.

Παρατηρήσεις:

Α. Μέχρι την δεκαετία του 1950 θα πρέπει το βασικό αίτιο να είναι η ανάγκη για γη ορισμένων αγροτικών κοινωνικών στρωμάτων. Οι αγρότες ελπίζοντας ότι μετά από μια Κυβερνητική αλλαγή θα τύχουν ευμενούς μεταχείρισης και θα πάρουν κάποιο κομμάτι γης από την νέα Κυβέρνηση… συνήθισαν να καίνε σε περιόδους πολιτικών κρίσεων και εκλογών μεγάλες εκτάσεις Δασών.

Το αίτιο μεταλλάχθηκε μετά την δεκαετία του 1960 σε υπερβολική διόγκωση του Τριτογενή τομέα και ιδιαίτερα του τομέα των τουριστικών επιχειρήσεων. Δηλαδή η ανάγκη οικοπέδων για το χτίσιμο ξενοδοχειακών μονάδων, παραθεριστικών κέντρων και εξοχικών κατοικιών «έκαψε» τα περιαστικά και παραλιακά της δάση. Από τις εκτάσεις αυτές «αποδόθηκε» χωρίς κανέναν σχεδιασμό ένα μεγάλο μέρος (κυρίως κατά την διάρκεια της Δικτατορίας) για οικιστική χρήση. Σήμερα οι περιοχές αυτές είναι κυριολεκτικά ημιπαράνομες με τεράστια προβλήματα κυριότητας που καταπονούν την Δασική Υπηρεσία και γενικότερα τον κρατικό μηχανισμό. Ακόμα και η σύνταξη του Εθνικού Κτηματολόγιου δεν είναι σίγουρο ότι θα δώσει άμεσες λύσεις στο πρόβλημα χωρίς παράλληλα παρά τα τολμηρά νομοθετικά μέτρα διευθέτησης χρόνιων ιδιοκτησιακών προβλημάτων του 2010 - 2012.

Όσο δεν ξεκαθαρίζεται το ποιες είναι δασικές εκτάσεις και το ποιες δεν είναι, το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών θα παραμένει και μάλιστα στο μέλλον θα πάρει εφιαλτικές διαστάσεις.

Β. Η χαλάρωση του κρατικού μηχανισμού που συμβαίνει πάντοτε κατά την διάρκεια μιας προεκλογικής περιόδου.

Οι λόγοι των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα είναι:

• Εγκατάλειψη της υπαίθρου από το ενεργό εργατικό και γεωργικό δυναμικό.
• Παράλογη και δυσανάλογη αύξηση της αξίας της γης κυρίως στις περιοχές γύρω από τα μεγάλα αστικά μας κέντρα και στις περιοχές με τουριστική αξία.
• Αύξηση του κτηνοτροφικού κεφαλαίου εξαιτίας των οικονομικών ενισχύσεων χωρίς αντίστοιχη βελτίωση του συστήματος και τρόπου εκτροφής. Ένα μεγάλο μέρος των δασικών πυρκαγιών οφείλεται στους φθινοπωρινούς εμπρησμούς των εκτάσεων αειφύλλων πλατυφύλλων προκειμένου οι εκτάσεις αυτές να χρησιμοποιηθούν μελλοντικά ως βοσκότοποι.
• Κατ’ εξακολούθηση αμέλεια και αδιαφορία πολλών γεωργών κατά την καύση καλαμιάς αγρών ή προϊόντων καθαρισμού τους.
• Αδυναμία της πολιτείας και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στα πλαίσια των χωροταξικών σχεδιασμών, να οργανώσουν σύγχρονους και ασφαλείς χώρους απορριμμάτων. Μόνο στην Αττική λειτουργούν 50 περίπου ανεξέλεγκτες χωματερές, οι περισσότερες από τις οποίες είναι αυθαίρετες και λειτουργούν ολόκληρο τον χρόνο με απαράδεκτο και τριτοκοσμικό σύστημα της διαρκούς καύσης των απορριμμάτων.
• Διάνοιξη των δασών και απόδοσή τους στην αναψυχή, χωρίς να έχει προηγηθεί η εξασφάλιση λειτουργίας ειδικών κανονισμών και η πλήρης και αποτελεσματική εκπαίδευση - ενημέρωση και πληροφόρηση του κοινού.
• Διάφορα αίτια που έχουν σχέση με την πολιτική, κοινωνική, οικονομική και νομική κατάσταση στην Ελλάδα και τα οποία δημιουργούν αμέλειες, αδιαφορία, αντιδικία, πάθη, σταδιακή διάβρωση θεσμών, αναξιοκρατία, πολιτικές οξύτητες, χαλάρωση κατά την τήρηση των διατάξεων του συντάγματος και των νόμων, ατιμωρησία ενόχων κ.λπ.
• Απροθυμία της πολιτείας να αναβαθμίσει το σημερινό καθεστώς προστασίας και οργανώσει σύγχρονο φορέα δασοπροστασίας ενώ μάλιστα έχει από καιρό συμφωνηθεί ένα πλαίσιο οργάνωσης ενός τέτοιου φορέα.

Στο σημείο αυτό θέλουμε να επισημάνουμε ότι για καθαρά κοινωνιοψυχολογικούς λόγους έχει δημιουργηθεί στην Ελληνική κοινωνία ένα είδος «κοινωνικής συνενοχής» όσο αφορά τις καταπατήσεις δασών και δασικών εκτάσεων. Αν και το φαινόμενο αυτό χρειάζεται ανάλυση περισσότερο από εμάς τους ειδικούς επιστήμονες, σημειώνουμε ότι οι Έλληνες που σε διάφορες ιστορικές περιόδους ξεριζώθηκαν επανειλημμένα από τις εστίες τους (άλλοτε ακούσια και άλλοτε εκούσια), αναζητούν με αγωνία νέες μόνιμες εστίες.

Στην ουσία οι νέες αυτές μόνιμες εστίες εγκατάστασης είναι η αναζήτηση μιας νέας εθνικής και κοινωνικής ταυτότητας. Είναι η αναγκαιότητα του να έχει κάποιος Εθνικές και κοινωνικές ρίζες. Έτσι παρά την όλο και αυξανόμενη ευαισθητοποίηση για την προστασία του περιβάλλοντος και των δασών, η κοινωνία μας έχει μάθει να μην θεωρεί την καταπάτηση δάσους ή την αυθαίρετη δόμηση ως εγκληματική ενέργεια.

Δρ. Ελευθέριος Σταματόπουλος
Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος Μελετητής
Μέλος του ΔΣ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΑΣΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

zougla.gr