Τρισδιάστατη φουρτούνα στο Αιγαίο

Το διήμερο 10 και 11 Οκτωβρίου 2012, το ΑΙΓΑΙΟ, ήρθε και πάλι στην επικαιρότητα. Την μια μέρα, η δήλωση του Τούρκου ΥΠΕΞ κ. Νταβούτογλου στη συνάντησή του με τον πρόεδρο της Βουλής

Το διήμερο 10 και 11 Οκτωβρίου 2012, το ΑΙΓΑΙΟ, ήρθε και πάλι στην επικαιρότητα.

Την μια μέρα, η δήλωση του Τούρκου ΥΠΕΞ κ. Νταβούτογλου στη συνάντησή του με τον πρόεδρο της Βουλής: «Εμείς πάντοτε επιθυμούμε το Αιγαίο ως θάλασσα φιλίας και συνεργασίας να είναι πάντοτε ελεύθερο» ή σε διαφορετική μετάφραση: «Επιθυμούμε το Αιγαίο, ως μία θάλασσα ειρήνης και φιλίας, να είναι ανοικτό σε κάθε είδους συνεργασία»...

Την άλλη, η παρά τις διαψεύσεις τόσο της Τρόικας, όσο και των υπουργών Οικονομικών και Ναυτιλίας, είδηση ότι η Τρόικα έθεσε θέμα εκκένωσης νησιών με λιγότερους από 150 κατοίκους ώστε να επιτευχθούν οικονομίες κλίμακας.

Με την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης (1923), οι Μεγάλες Δυνάμεις, πίστευαν ότι δίνοντας στην Τουρκία την Ανατολική Θράκη με τα Στενά και στην Ελλάδα το Αιγαίο, θα εξασφάλιζαν μια βιώσιμη ισορροπία δυνάμεων.

Η ισορροπία αυτή, φαινόταν εφικτή και διατηρήθηκε 50 χρόνια. Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν από το 1973 όταν στην εφημερίδα κυβερνήσεως της Τουρκίας δημοσιεύτηκε χάρτης του ΒΑ Αιγαίου όπου περιοχές των τουρκικών χωρικών υδάτων αλλά και διεθνών, παραχωρούνταν για διενέργεια ερευνών.

Το «παιχνίδι» της Τουρκίας στο Αιγαίο είχε αρχίσει. Συνεχίστηκε το 1974 με το υδρογραφικό «Τσανταρλί», το 1976 με το ερευνητικό «Χόρα», το 1987 με το ίδιο σκάφος – μετονομασμένο σε «Σισμίκ». Επαναλήφθηκε το καλοκαίρι του 2010 με το ερευνητικό «Πίρι Ρέις» στο Καστελόριζο και το «Τσεσμέ» μεταξύ Αλεξανδρούπολης και Μαρώνειας. Αν αναρωτηθεί κανείς γιατί όλα αυτά, μάλλον η απάντηση βρίσκεται στη Μαδρίτη, 8 Ιουλίου του 1997, όπου ο Έλληνας πρωθυπουργός (Σημίτης) και ο Τούρκος πρόεδρος (Ντεμιρέλ) υπέγραψαν κοινή δήλωση, γνωστή ως «Συμφωνία της Μαδρίτης», στην οποία, για πρώτη φορά, γινόταν αναφορά σε ζωτικά συμφέροντα της Τουρκίας στο Αιγαίο. Ίσως, αυτή η Συμφωνία δίνει στη γείτονα χώρα, το δικαίωμα να θεμελιώνει αυθαίρετες αξιώσεις σε τρία επίπεδα:

Α) Εθνικής κυριαρχίας

Ελλάδα και Τουρκία στο Αιγαίο, για τα χωρικά τους ύδατα, όπου ασκούν πλήρη εθνική κυριαρχία, διατηρούν τα έξι (6) ναυτικά μίλια. Με αυτό το καθεστώς, η Ελλάδα ασκεί κυριαρχία στο 35%, η Τουρκία στο 9% ενώ το 56% είναι διεθνή ύδατα.

Η Ελλάδα με την επικύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (Ν. 2321/1995), απέκτησε και μέσω αυτής το δικαίωμα επέκτασής μέχρι τα 12 ν.μ, αλλά δεν το έπραξε. Σε αυτή την περίπτωση, η Ελλάδα θα ασκούσε κυριαρχία στο 64%, η Τουρκία στο 10%, και το 26% θα ήσαν διεθνή ύδατα.

Η Τουρκία, αμφισβητεί το δικαίωμα επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων από τα 6 στα 12 ν.μ. Στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευσή της, το 1995, όταν η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών, αποφάσισε ότι ενδεχόμενη επέκταση τους θα αποτελούσε αιτία πολέμου (casus belli).

Οι θέσεις αυτές – χωρίς νομικό έρεισμα - μετά την ισχύ (1994) της ΔΣ για το Δίκαιο της Θάλασσας, οδήγησαν την Τουρκία στην «κατασκευή» της «θεωρίας των γκρίζων ζωνών» για εκατοντάδες ελληνικά νησάκια και βραχονησίδες στο Αιγαίο, αρχίζοντας από τις βραχονησίδες Ίμια (1996). Η Τουρκία δηλαδή ισχυρίζεται ότι στο Αιγαίο υπάρχουν 150 ακατοίκητα νησάκια και βραχονησίδες υπό αμφισβητούμενο ιδιοκτησιακό καθεστώς.

Β) Οικονομικής εκμετάλλευσης

Η Οικονομική εκμετάλλευση του Αιγαίου έχει άμεση σχέση με τον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).

Στην υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ, το κράτος ναι μεν δεν ασκεί πλήρη κυριαρχία αλλά έχει δικαιώματα, για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων.

Μετά το 1974, όλες οι Ελληνικές Κυβερνήσεις, δέχονται ως μοναδικό πρόβλημα στο Αιγαίο, την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Ένα θέμα νομικής φύσης καθόσον η Τουρκία δέχεται τη γεωλογική έννοια της υφαλοκρηπίδας, ισχυριζόμενη ότι τα ελληνικά νησιά στο Αιγαίο δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα γιατί αυτά καθαυτά είναι η φυσική προέκταση της υφαλοκρηπίδας της Ανατολίας.

Στην πρώτη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την «Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα», η οποία υπογράφτηκε το 1958, και ίσχυε από το 1964 μέχρι το 1994 εφίστατο η γεωλογική έννοια της υφαλοκρηπίδας. Από το 1994, όμως ισχύει η νέα Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το «Δίκαιο της Θάλασσας», στην οποία υιοθετείται πλέον η νομική και όχι η γεωλογική έννοια της υφαλοκρηπίδας. Επίσης η έννοιά της υφαλοκρηπίδας υπερκαλύπτεται πλέον από αυτή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) για την οποία, στη νέα Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών, υπάρχει εκτενής αναφορά.

Βλέποντας η Τουρκία το θέμα της ΑΟΖ, αντιλαμβάνεται το πρόβλημα που της δημιουργεί το Καστελόριζο, και επινοείται τη «θεωρίας της μειωμένης επήρειας» για την ΑΟΖ. Τι ακριβώς συμβαίνει. Το Καστελόριζο, αναμφισβήτητα κατοικούμενο ελληνικό νησί, διαθέτει δική του ΑΟΖ και αποτελεί σημείο οριοθέτησης της Ελληνικής ΑΟΖ με την Αίγυπτο και την Κύπρο. Η γεωγραφική του θέση, δημιουργεί πρόβλημα στην Τουρκία η οποία χάνει τα θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο και κατά συνέπεια την ΑΟΖ.

Με τη «θεωρία της μειωμένης επήρειας», η Τουρκία ισχυρίζεται ότι το Καστελόριζο και όλο το νησιωτικό του σύμπλεγμα (συνολικά 13 νησάκια) δεν βρίσκονται στο Αιγαίο, αλλά στη Θάλασσα της Λεβαντίνης και ως εκ τούτου δεν έχει εκεί συνέχεια η ελληνική ΑΟΖ. Έτσι, προετοιμάζουν νέο casus belli και για την ανακήρυξη της Ελληνικής ΑΟΖ.

Γ) Έρευνας - διάσωσης

Λέγοντας Έρευνα και διάσωση στο Αιγαίο αναφερόμαστε στην παροχή βοήθειας σε περίπτωση ατυχήματος, τόσο σε αεροπλάνα όσο και σε πλοία.

Το Αιγαίο, καλύπτεται από το FIR (Flight Information Region) Αθηνών, το οποίο έχει οριοθετηθεί στο πλαίσιο συνδιασκέψεων αεροναυτιλίας το 1950, 1952 και 1958. Το FIR Αθηνών καλύπτει ολόκληρο τον ελληνικό εθνικό εναέριο χώρο και επιπλέον διάσπαρτα τμήματα του διεθνούς εναερίου χώρου. Η Τουρκία τότε αποδέχθηκε τον καθορισμό του FIR Αθηνών για τον οποίο η Ελλάδα ορίστηκε υπεύθυνη Έρευνας και διάσωσης, Search and Rescue (SΑR).

Η διεθνής πρακτική αλλά και οι συστάσεις των ΙΜΟ (International Maritime Organization) και ICAΟ (International Civil Aviation Organization) που περιλαμβάνονται στο κοινό Διεθνές Εγχειρίδιο Αεροναυτιλιακής και Θαλάσσιας Έρευνας και Διάσωσης (International Aeronautical and Maritime Search and Rescue Manual), προκρίνουν την υιοθέτηση ταυτόσημων περιοχών για τη ναυτική και την αεροπορική έρευνα και διάσωση, κατά τρόπο που να συμπίπτουν με τα όρια των FIR.

Από τον Αύγουστο του 1974, η Τουρκία αυθαίρετα επέκτεινε τον χώρο της δικαιοδοσίας της μέχρι το μέσο του Αιγαίου εντός του FIR Αθηνών.

Το 1980, πάλι μονομερώς, σταμάτησε να υποβάλει σχέδια πτήσεως για τις εισόδους των πολεμικών της αεροσκαφών στο FIR Αθηνών με το επιχείρημα ότι η Σύμβαση του Σικάγου δεν αφορά τα πολεμικά αλλά τα πολιτικά αεροσκάφη.

Συμφωνά με τη «Διεθνή Σύμβαση για τη θαλάσσια έρευνα και διάσωση - International Convention on Marine Search and Rescue», η Ελλάδα έχει δηλώσει στον ΙΜΟ ότι θα ασκεί θαλάσσια έρευνα και διάσωση σε όλο το χώρο του FIR Αθηνών.

H Τουρκία, αντιτίθεται στην ελληνική δήλωση, ισχυριζόμενη ότι οι περιοχές ευθύνης για ναυτική έρευνα και διάσωση στην ανοιχτή θάλασσα πρέπει να οριοθετούνται με συμφωνία των ενδιαφερομένων παράκτιων κρατών και κατέθεσε χάρτη με το Αιγαίο διχοτομημένο. Το Δεκέμβριο του 2001, δημοσίευσε στο 24611 τεύχος της εφημερίδας της κυβέρνησής της, χάρτη του Αιγαίου όπου το τμήμα ανατολικά του 25ου μεσημβρινού (διέρχεται από το μέσο του Αιγαίου) το θεωρεί ως περιοχή εθνικής ευθύνης της για θέματα έρευνας και διάσωσης. Για την Τουρκία, μέσα από το «αθώο» θέμα της έρευνας και διάσωσης, το Αιγαίο είναι ήδη διχοτομημένο.

Στη «δίσεκτη» και «πονηρή» εποχή μας, με την οικονομική κρίση, την τρόικα και τα μνημόνια, όσο ελλιπή κι αν φαίνονται τα επιχειρήματα των Τούρκων, δεν πρέπει να εφησυχάζουμε.

Τα δυο περιστατικά στις 10 και 11 Οκτωβρίου, που είχαν επίκεντρο το Αιγαίο από τη μια μεριά με τις εσφαλμένες μεταφράσεις, ερμηνείες και διερμηνείες στη Βουλή και από την άλλη, τις εσπευσμένες διαψεύσεις επί διαψεύσεων τριών υπουργών για τις δήθεν απαιτήσεις της τρόικα, δείχνουν ότι υπεύθυνα κυβερνητικά πρόσωπα "παίζουν εν ου παικτοίς" που στην καθομιλουμένη σημαίνει ότι αντιμετωπίζουν χωρίς σοβαρότητα κάτι που απαιτεί σοβαρή αντιμετώπιση.

Και αυτό είναι το πιο ανησυχητικό.

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Νικόλαος
Υποναύαρχος ΛΣ (εα)