Παράλληλα με την προτεινόμενη εκμετάλλευση χρυσού στο Πέραμα Ν. Έβρου, δραστηριοποιήθηκαν στις Σάπες από τη δεκαετία του 1990 διάφορες πολυεθνικές μεταλλευτικές κοινοπραξίες. Την προσπάθεια εγκαθίδρυσης μεταλλευτικής βιομηχανίας
…και η παραπληροφόρηση της εταιρείας «Μεταλλευτική Θράκης»
του Κυριάκου Αρίκα
Παράλληλα με την προτεινόμενη εκμετάλλευση χρυσού στο Πέραμα Ν. Έβρου, δραστηριοποιήθηκαν στις Σάπες από τη δεκαετία του 1990 διάφορες πολυεθνικές μεταλλευτικές κοινοπραξίες. Την προσπάθεια εγκαθίδρυσης μεταλλευτικής βιομηχανίας ξεκίνησε η βρετανική εταιρεία «Greenwich Resources», ακολούθησαν μεταπωλήσεις σε άλλες 5 ξένες κοινοπραξίες και το 2011 περιήλθαν τα μεταλλευτικά δικαιώματα στην αυστραλέζικη εταιρεία «Glory Resources». Τον Νοέμβριο του 2013 εξαγόρασε τα δικαιώματα η καναδέζικη κοινοπραξία «Eldorado Gold», η οποία ως γνωστό δραστηριοποιείται στο Πέραμα Ν. Έβρου και στη Χαλκιδική.
Σε όλα αυτά τα στάδια παρουσιάζεται ως φορέας των δραστηριοτήτων στις Σάπες η θυγατρική εταιρεία με την ελληνική ονομασία «Μεταλλευτική Θράκης (ΜΘ)». Η περιοχή παραχώρησης με τίτλο «ΔΜΜ-Ε5» έχει έκταση 21 τετραγωνικά χιλιόμετρα, από βορειοανατολικά των Σαπών μέχρι τον οικισμό Συκορράχη.
H ΜΘ πρόβαλλε μέχρι το 2001 για την επεξεργασία των εξορυχθέντων πετρωμάτων τη μέθοδο εκχύλησης με κυανιούχο νάτριο, όπως ακριβώς προτείνει μέχρι τώρα και η εταιρεία «Χρυσωρυχεία Θράκης» (ΧΘ) για το έργο Περάματος. Μετά την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας τον Απρίλιο 2001 κατά της επεξεργασίας χρυσού στη Χαλκιδική με τη μέθοδο της κυάνωσης και ενώπιον της μαζικής αντίδρασης των κατοίκων της Θράκης, η εταιρεία ΜΘ των Σαπών θεώρησε σκόπιμο για ευνόητους λόγους να αλλάξει τακτική αφαιρώντας από τις προτάσεις της το καυτό θέμα «κυάνωση» και επινοήθηκε έτσι ένα άλλο σχέδιο επεξεργασίας χρυσού, το οποίο παρουσίασε το 2002 σε σχετική «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ-2002)». Το σχέδιο αυτό έχει απλοποιημένα ως εξής: 1ον) ανάκτηση συμπυκνώματος μεταλλικών θειούχων ορυκτών (σιδηροπυρίτη, χαλκούχων ορυκτών) από τα εξορύξιμα πετρώματα με τη μέθοδο της «επίπλευσης», διότι, κατά την εταιρεία, τα μεταλλικά αυτά θειούχα ορυκτά εγκλείουν τα ίχνη-ψήγματα χρυσού και 2ον) εξαγωγή του «χρυσοφόρου χαλκούχου συμπυκνώματος» στο εξωτερικό για πυρομεταλλουργική ανάκτηση του χρυσού. Το σχέδιο αυτό ως μη αξιόπιστο απορρίφθηκε τότε από το Περιφερειακό Τμήμα Θράκης του ΤΕΕ, τα Νομαρχιακά και Δημοτικά Συμβούλια και όλους τους άλλους φορείς της Θράκης
Η ΜΘ υπέβαλε το Νοέμβριο 2011 (επί κηδεμονίας της «Glory Resources») εκ νέου «Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ-2011)» στο Υπουργείο Περιβάλλοντος με την πρόθεση να υποβάλλει σε δεύτερο στάδιο την τελική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, η οποία ακόμη εκκρεμεί. Σημειώνεται ότι η ΠΠΕ-2011 της ΜΘ ακολουθεί ακριβώς τα ίδια σχέδια όπως και η ΜΠΕ-2002 (με μία μόνο διαφορά στη διαχείριση των τελμάτων, βλ. κεφάλαιο 4). Πολλά στοιχεία της ΠΠΕ-2011, περιγραφές, εικόνες και πίνακες είναι μάλιστα αντιγραφή αυτών της ΜΠΕ-2002.
Δεν θα σταθούμε εδώ σε θέματα προηγουμένων εισηγήσεων μας που ανατρέπουν το παραπάνω αναφερόμενο σχέδιο της ΜΘ, παρά θα περιοριστούμε μόνο στα δεδομένα της εταιρείας που έχουν σχέση με την ορυκτοχημεία και διαχείριση των μεταλλευτικών τελμάτων του προτεινόμενου έργου.
Η παραπληροφόρηση της ΜΘ σχετικά με την ορυκτοχημική σύσταση των τελμάτων
Η νέα ΠΠΕ-2011 της ΜΘ παρουσιάζει στο κεφάλαιο «6.1.1.1.1: Χημική και ορυκτολογική ανάλυση τελμάτων παραγωγικής διαδικασίας» δύο πίνακες με «αναλύσεις» τριών δειγμάτων (ακριβώς όπως και η ΜΠΕ-2002). Ο πίνακας της ορυκτολογικής σύστασης (ΠΠΕ-2011, πιν. 6.3-16), παρουσιάζει τα τέλματα να αποτελούνται σχεδόν μόνο από χαλαζία (!). Η ορυκτολογική αυτή σύσταση διαψεύδεται θεαματικά από τις χημικές αναλύσεις των ίδιων δειγμάτων (ΠΠΕ-11, πίν. 6.3-15), από τις οποίες υπολογίζονται π.χ. μέχρι πάνω από 30 % ορυκτά του καολινίτη και σερικίτη ενώ αυτά αναφέρονται στον πίνακα της ορυκτολογικής σύστασης σαν ίχνη (μικρότερα του 1%). Από τις χημικές αναλύσεις προκύπτουν και άλλα ορυκτά, όπως ασβεστίτης (στο ένα δείγμα) και σιδηροπυρίτης στα τέλματα όλων των φάσεων της μεταλλουργικής επεξεργασίας (επίπλευσης).
► Η εταιρεία υποβιβάζει τη νοημοσύνη των πολιτών της Θράκης εκφράζοντας την ορυκτολογική και χημική σύσταση εκατοντάδων χιλιάδων τόνων τελμάτων με την ανάλυση μόνο τριών δειγμάτων. Τα στοιχειώδη αυτά ορυκτολογικά και τα γεωχημικά δεδομένα της ΠΠΕ-2011 είναι εκτός τούτου αναξιόπιστα, μεταξύ τους αντιφατικά και δεν μπορούν να γίνουν έτσι αποδεκτά.
► Τα δεδομένα της ΜΘ ότι τα τέλματα περιέχουν σχεδόν μόνο χαλαζία και χαρακτηρίζονται έτσι σαν «αδρανή», είναι ψευδή. Τα στοιχεία στον πίνακα της ορυκτολογικής σύστασης είναι λοιπόν αυθαίρετα.
► Είναι απαράδεκτο να απουσιάζουν από τις χημικές αναλύσεις τα στοιχεία: μόλυβδος, ψευδάργυρος, χαλκός, αρσενικό, κάδμιο, τελλούριο, βισμούθιο κ.ά., τα οποία αποτελούν συστατικά των μεταλλευτικών τελμάτων της επεξεργασία θειούχου μεταλλεύματος, όπως αυτό της Οχιάς (βλ. παρακάτω)
► Ενώπιον των ελλιπών και αναξιόπιστων αυτών αναλύσεων, αποτελεί φάρσα η παρουσίαση αποτελεσμάτων εκχυλισιμότητας (δοκιμή τοξικότητας) των τριών αυτών δειγμάτων στους πίνακες 6.3-21 κ. 6.3-22 (ΠΠΕ-2013, σελ. 6-60/61).
► Η εταιρεία αποσιωπεί συστηματικά 1ον) σωρεία ορυκτοχημικών στοιχείων των εξορυχθέντων πετρωμάτων, 2ον) τις επιδράσεις των χημικών αντιδραστηρίων στο σύστημα της μεταλλουργικής επεξεργασίας (επίπλευσης) και 3ον) τα τοξικά υλικά που θα απορρέουν από τις χημικές ενώσεις στα υδατικά διαλύματα της μεταλλουργίας και στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων.
Παρακάτω περιγράφονται οι τρεις αυτοί παράμετροι που συνθέτουν τα μεταλλευτικά τέλματα.
Σύνθεση των μεταλλευτικών τελμάτων
1. Τα εξορυχθέντα πετρώματα - μεταλλεύματα
Η 1η κατηγορία υλικών στη σύνθεση των μεταλλευτικών τελμάτων θα είναι τα εξορυχθέντα πετρώματα, τα οποία μετά τη λειοτρίβηση και την περαιτέρω μεταλλουργική επεξεργασία θα καταλήγουν σαν τοξική λάσπη στο χώρο εναπόθεσης αποβλήτων.
Η εταιρεία προβάλλει στο βόρειο μέρος της παραχώρησης ΔΜΜ-Ε5 δύο μεταλλεία: της «Οχιάς» (υπόγεια εξόρυξη) και του «Αγίου Δημητρίου» (επιφανειακή εξόρυξη), Το πρώτο και κύριο μεταλλείο της «Οχιάς» αφορά κατά την εταιρεία έναν «θειούχο πολυμεταλλικό ορίζοντα» πάχους περίπου 50 μέτρων με περιεκτικότητα χρυσού 17 (;;) γραμμάρια στον τόννο, ο οποίος θα εξορύσσεται υπογείως σε βάθος 200 μέτρων. Το δεύτερο μεταλλείο, του «Αγίου Δημητρίου», θα αποτελέσει επιφανειακή εξόρυξη «οξειδωμένου πετρώματος» με μέση περιεκτικότητα χρυσού 3,5 γραμμάρια ανά τόννο πετρώματος. Πρόκειται δηλαδή για μια επιθερμική εμφάνιση όπως αυτή του Λόφου Περάματος (μέση περιεκτικότητα χρυσού 3,2 g/t).
Στη διάρκεια του έργου 7 ετών θα εξορυχθούν: στην Οχιά 1.110.000 τόνοι και στον Αγ. Δημήτριος 210.000 τόνοι μεταλλεύματος - πετρώματος. Η αναλογία εξορύξιμου και επεξεργασμένου μεταλλεύματος - πετρώματος Οχιάς: Αγ. Δημητρίου θα είναι δηλαδή 5:1. Η ίδια περίπου αναλογία θα αντιστοιχεί στην μείξη (;;) των εξορυχθέντων υλικών (βλ. κεφ. 5), στη μεταλλουργική επεξεργασία και τελικά στην απόθεση τελμάτων. Τα τέλματα θα έχουν δηλαδή κατά προσέγγιση την ορυκτολογική σύσταση του θειούχου μεταλλεύματος της Οχιάς.
Η ορυκτοχημική σύσταση της θειούχας μεταλλοφορίας της Οχιάς
Η εταιρεία είναι πολύ επιφυλακτική σε ότι αφορά την δημόσια πληροφόρηση σχετικά με την ορυκτολογική και χημική σύσταση των εξορυχθένων υλικών. Χαρακτηρίζει μεν το κοίτασμα της Οχιάς σαν «θειούχο», τα ορυκτολογικά και γεωχημικά δεδομένα είναι όμως ανεπαρκή στις μέχρι τώρα δημοσιευμένες μελέτες της. Τα μή μεταλλικά ορυκτά, όπως ο αλουνίτης και ορισμένα φυλλοπυριτικά ορυκτά είναι στην ΠΠΕ-2011 ανύπαρκτα, παρ’ ότι αυτά εμπεριέχονται στα εξορυχθέντα πετρώματα σε μεγάλη ποσότητα (μέχρι 30% και τοπικά μέχρι πάνω από 50%) και έχουν μεγάλη περιβαλλοντική σημασία (βλ. κεφ. 3.1.4). Η ΠΠΕ-2011 (σελ. 6-7) ονομάζει παρεμπιπτόντως εννέα θειούχα ορυκτά χωρίς επεξήγηση και χωρίς τον χημικό τους τύπο (απαραίτητο για τον αναγνώστη σαν πρώτη εικόνα της χημικής σύστασης). Σε συνδυασμό με προηγούμενες εκθέσεις της ΜΘ αθροίζονται τα εξής θειούχα ορυκτά στο μετάλλευμα της Οχιάς: σιδηροπυρίτης FeS2, γαληνίτης PbS, σφαλερίτης ZnS (+Cd), εναργίτης Cu3AsS4, τετραεδρίτης Cu12Sb4S13, τενναντίτης Cu12As4S13, χαλκοπυρίτης CuFeS2, χαλκοσίνης Cu2S, κοβελλίνης CuS, βισμουθινίτης Bi2S3, βορνίτης Cu5FeS4, ρικαρδίτης Cu3Te2. Ο χρυσός κατά την ΠΠΕ-2011 περιέχεται σε εναργίτη και γκολντφιελντίτη (goldfieldite) Cu10-12 (Te,Sb,As,Bi) 4-2S13.
Από τα θειούχα αυτά ορυκτά πηγάζουν λοιπόν μεγάλες ποσότητες θείου (S) και τα τοξικά μεταλλικά χημικά στοιχεία: αρσενικό (As), αντιμόνιο (Sb), μόλυβδος (Pb), τελλούριο (Te), βισμούθιο (Bi), χαλκός (Cu), ψευδάργυρος (Zn) και κάδμιο (Cd). Τα τοξικά αυτά συστατικά μετά τη μεταλλουργική επεξεργασία θα καταλήγουν εν μέρει στο τέλμα σαν συστατικά τόσο της στερεάς φάσης όσο και του διαλύματος των χημικών αντιδραστηρίων.
Η ορυκτολογική σύσταση του πετρώματος Αγίου Δημητρίου
Η ΠΠΕ-2011 χαρακτηρίζει το πέτρωμα της εμφάνισης Αγίου Δημητρίου σαν «οξειδωμένο» αλλά δεν δίνει ουδεμία πληροφορία σχετικά με την ορυκτολογική και χημική του σύσταση. Επ’ αυτών θα αναφέρουμε ορισμένα στοιχεία μιας μελέτης του ΙΓΜΕ (μελέτη Μιχαήλ 1993) και δικών μας παρατηρήσεων:
Ο Άγιος Δημήτριος αποτελεί μια κλασική επιθερμική εμφάνιση με χαρακτηριστικό πυριτικό καπέλο και εξαλλοιωμένα ξεθωριασμένα πετρώματα, τα οποία αποτελούνται από χαλαζία, αλουνίτη, σερικίτη, καολινίτη, πυροφυλλίτη, διάσπορο και κατά θέσεις άφθονο σιδηροπυρίτη. Σημειώνεται ότι ο σιδηροπυρίτης (FeS2) απαντάται συχνά στα εξαλλοιωμένα αυτά πετρώματα και είναι το πρωτεύον αίτιο ορυκτό της όξινης απορροής.
Η εταιρεία, επιδιώκοντας να προβάλει το εξορύξιμο πέτρωμα κατά το δυνατόν ανώδυνο, αποσιωπά τον σιδηροπυρίτη και άλλα θειούχα μεταλλικά ορυκτά δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι δεν θα υπάρχει θέμα όξινης απορροής και εκτόξευσης τοξικών χημικών στοιχείων. Σαν αντιπαράθεση αυτών αρκεί να αναφέρουμε τα αποτελέσματα γεωτρήσεων της επάνω αναφερόμενης μελέτης του ΙΓΜΕ: Το οξειδωμένο σώμα περιέχει ήδη σε μερικά μέτρα βάθος πάνω από 5 % (πιθανώς διάσπαρτο) σιδηροπυρίτη, ο οποίος σε τοπικές συγκεντρώσεις ανέρχεται σε βάθος 10-20 μέτρων μέχρι 20 - 30% (μελέτη Μιχαήλ, ΙΓΜΕ, 1993, διαγράμματα σελ. 19).
Η ΜΘ ισχυρίζεται τόσο στην ΜΠΕ-2002 όσο και στη νεότερη ΠΠΕ-2011, ότι η επιφανειακή εξόρυξη θα προχωρήσει σε βάθος μέχρι 40 μέτρα και ισχυρίζεται σε συγκεκριμένη έκθεσή της, ότι κάτω από το «οξειδωμένο σώμα» βρίσκεται, έτσι επί λέξει: «συμπαγής ανθεκτική ανδεσιτική λάβα σχετικά ασθενώς εξαλλοιωμένη. Στο πέτρωμα αυτό ο σιδηροπυρίτης απαντάται σπάνια». Τα στοιχεία αυτά της ΜΘ είναι αυθαίρετα και διαψεύδονται πάλι παραστατικά από την επάνω αναφερόμενη έκθεση του ΙΓΜΕ, η οποία, με βάση τα αποτελέσματα 12 γεωτρήσεων, περιγράφει και παρουσιάζει σε σχήματα ένα «επίπεδο θειούχου μεταλλοφορίας», το οποίο απαντάται σε βάθη από 35 μέχρι 90 μέτρα. Η έκθεση αναφέρει (σελ. 23) επί λέξει ότι: «πρόκειται για πολυμεταλλικές μεταλλοφορίες» και κατατάσσει στα μεταλλικά θειούχα ορυκτά: τον σιδηροπυρίτη, αρσενοπυρίτη, σφαλερίτη, χαλκοπυρίτη, γαληνίτη, μαγνητοπυρίτη, μαρκασίτη, τετραεδρίτη, σεμσεΐτη και την παραγένεση θειοαλάτων: εναργίτη και τετραεδρίτη-τενναντίτη (βλ. επάνω χημικούς τύπου ίδιων ορυκτών). Με λίγα λόγια: Η πολυμεταλλική αυτή μεταλλοφορία έχει όμοια ορυκτοχημική σύνθεση με τον θειούχο ορίζοντα της Οχιάς, οπότε δημιουργείται το ερώτημα: ποια θα είναι η στάση της ΜΘ εάν η εξόρυξη συναντήσει στα 35-40 μέτρα τον πολυμεταλλικό αυτόν ορίζονται θειούχων; θα διακόψει «με το μαχαίρι» τις εργασίες της ή θα συνεχίσει την επιφανειακή εξόρυξη; Η δική μας πρόβλεψη είναι ότι θα συνεχίσει οπωσδήποτε την εξόρυξη.
Οι εταιρείες αποσιωπούν συστηματικά τις θειούχες μεταλλοφορίες στις προτεινόμενες επιφανειακές εξορύξεις, για να αποφύγουν τις αναμενόμενες αντιδράσεις λόγω των μοιραίων επιπτώσεων στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία. Η επιφανειακή εξόρυξη θειούχου μεταλλεύματος θα έχει ολέθριες συνέπειες και θα δημιουργήσει μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα σχετικά με την ποιότητα των νερών, την όξινη απορροή, τη μόλυνση της περιοχής με αρσενικό, τελλούριο, μόλυβδο, χαλκό, ψευδάργυρο (με το συνοδεύον κάδμιο) και άλλες τοξικές χημικές ουσίες που θα καταλήγουν τελικά στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων.
Θειικά Ορυκτά της ομάδας «αλουνίτη» + θειούχα ορυκτά = ανεξέλεγκτη τοξικότητα
Εκτός από τις θειούχες μεταλλοφορίες, θα παίζουν ρόλο στα εξορυχθέντα πετρώματα - μεταλλεύματα και άλλα συνοδεύοντα ορυκτά προϊόντα με δυσάρεστες επιπτώσεις, όπως π.χ. τα θειικά ορυκτά της ομάδας „αλουνίτη“, τα οποία εύκολα υδρολύονται και επιταχύνουν την όξινη απορροή. Σημειώνεται ότι οι αλουνίτες έχουν μεγάλη εξάπλωση στα εξαλλοιωμένα πετρώματα της περιοχής Σαπών-Πετρωτών-Περάματος. Εκτός των υψηλών περιεκτικοτήτων σε θείο (S), δεσμεύουν ορισμένες παραλλαγές αλουνίτη διάφορα χημικά στοιχεία, όπως Ca, Ba, Sr, Ce και κατά τόπους μεγάλες ποσότητες μολύβδου (Pb). Στη γειτονική περιοχή της Μαυροκορυφής εντοπίσαμε αλουνίτες με περιεκτικότητα μολύβδου (Pb) μέχρι 22,9% κ.β!!!. Πέραν τούτου, οι αλουνίτες είναι πλούσιοι σε αργίλιο (Al), το οποίο απελευθερώνεται κατά την υδρόλυση και επιβαρύνει το υδρολογικό σύστημα. Σημειώνεται ότι το νερό με περιεκτικότητα σε Al πάνω από 0,2 mg/l, έχει τοξικές επιπτώσεις και είναι βλαβερό στην υγεία ανθρώπων (νευροτοξικότητα, εγκεφαλικές παθήσεις), στους υδρόβιους οργανισμούς (π.χ. θανατηφόρο σε ψάρια) και στα φυτά. Αλουμίνιο θα εκπέμπεται επίσης από διαλυτικές διεργασίες του καολινίτη (σε pH κάτω από 4,5) και των άλλων φυλλοπυριτικών ορυκτών (σερικίτη, πυροφυλλίτη, σμεκτίτη).
Η όξινη απορροή επιταχύνεται όταν οι αλουνίτες συνοδεύονται από σιδηροπυρίτη (και άλλα θειούχα ορυκτά). Ως γνωστό, ο σιδηροπυρίτης (FeS2) είναι το πρωτεύον αίτιο ορυκτό της όξινης απορροής. Όταν κατά την εξόρυξη έρχεται στην επιφάνεια υδρολύεται εύκολα και διασπάται σε οξείδια / υδροξείδια του τρισθενούς σιδήρου (Fe2O3, / FeOOH) και σε θείο (S), το οποίο εξελίσσεται σε θειικό οξύ. Η τοξικότητα θα λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις, εάν τα εξορυχθέντα πετρώματα περιέχουν (όπως στη Μαυροκορυφή), μολυβδούχες παραλλαγές αλουνίτη.
2. Χημικά αντιδραστήρια
Η 2η κατηγορία υλικών που θα καταλήγουν στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων είναι τα χημικά αντιδραστήρια της επεξεργασίας (επίπλευσης) και τα σχετικά παράγωγα των χημικών ενώσεων.
Η ΜΘ στην προσπάθεια της να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη, διαφημίζει με έμφαση «ότι θα καταργήσει το κυάνιο», αλλά αποφεύγει κατά δύναμην να επεξηγήσει, ότι αντ’ αυτού θα χρησιμοποιήσει σε μεγαλύτερη ποσότητα μια σειρά τοξικών χημικών αντιδραστηρίων με πιθανόν χειρότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία. Η όλη πληροφόρηση της ΠΠΕ-2011 περί των χημικών αντιδραστηρίων περιορίζεται μόνο σε έναν πίνακα (Πιν. 6.3-8). Παρ’ ότι η ΜΘ προσπαθεί να υποβιβάσει τις τοξικές ιδιότητες των αντιδραστηρίων, εν τούτοις αρκούν τα λίγα στοιχεία του εν λόγω πίνακα για να πάρει ο αναγνώστης ενδεικτικά μία εικόνα των επιπτώσεων στη δημόσια υγεία: Η κατανάλωση χημικών αντιδραστηρίων θα είναι ημερησίως 3,7 τόνοι, ετησίως 1350 τόνοι και στα 7 χρόνια λειτουργίας του έργου 9.450 τόνοι. Παρακάτω αναφέρονται 10 χημικά αντιδραστήρια με την εμπορική ονομασία και τον χημικό χαρακτηρισμό (χωρίς χημικό τύπο), όπως ακριβώς έχουν επι λέξει στον εν λόγω πίνακα: 1. Aero 3894 Promoter: Θειοκαρβιλικές ενώσεις. 2. MIBC (Aero 70 Frother): Μέθυλο-ισοβουτύλο-καρβινόλη. Μέθυλο-αμύλο αλκοόλη, 4-μέθυλο 2-πεντανόλη 3. Dowfroth 250 Frother: Ένωση του προπυλενίου και οξειδομεθανόλης 4. Finnfix 300: Καρβοξύ-μεθυλική κυτταρίνη 5. Ασβέστης: Υδροξείδιο του ασβεστίου. 6. Magnafloc 125: Ανιονικό πολυακριλαμίδιο. 7. Magnafloc LT25: Συμπολυμερές ακρυλικού νατρίου και ακρυλαμιδίου. 8. Magnafloc LT 31: Συμπολυμερές τεταρτοταγούς ακρυλικού άλατος και ακρυλαμιδίου. 9. Καυστικό νάτριο: Υδροξείδιο του νατρίου. 10. Μεταδιθειώδες νάτριο.
Τα αντιδραστήρια χαρακτηρίζονται επί λέξει ως εξής:
Η ΜΘ περιγράφει την τοξικότητα των χημικών αντιδραστηρίων για ευνόητους λόγους με κατά το δυνατόν ήπιο τόνο. Για λόγους συντομίας αναφέρουμε εδώ μόνο σαν παράδειγμα το «ακρυλαμίδιο» που συμμετέχει σε τρία χημικά αντιδραστήρια:
► Περιγραφή στην ΠΠΕ-11 των αντιδραστηρίων (6, 7 και 8) με ακρυλαμίδιο: «Πολύ χαμηλό επίπεδο τοξικότητας μέσω του στόματος. Δεν προκαλεί ερεθισμό στην επιδερμίδα. Μπορεί να προκαλέσει δυσφορία σε περίπτωση επαφής με τα μάτια».
► Περιγραφή σε επιστημονικό σύγγραμμα (www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_acrylamide.htm): «Το ακρυλαμίδιο είναι τοξική ουσία, μπορεί να απορροφηθεί από το δέρμα και να προκαλέσει έντονο ερεθισμό (...). Πειράματα σε ποντίκια έδειξαν ότι είναι καρκινογόνος και τερατογόνος (γονοτοξική) ουσία (...). Πρέπει να αποφεύγεται η εισπνοή σκόνης του και η επαφή του με το δέρμα. Για τον άνθρωπο, το ακρυλαμίδιο θεωρείται πιθανός (probable) καρκινογόνος παράγοντας και κατηγοριοποιείται στην Ομάδα 2A της IARC (International Agency for Research on Cancer). Η Οδηγία 98/83/ΕΚ κατατάσσει το ακρυλαμίδιο στις χημικές ενώσεις που είναι επιβλαβείς για την υγεία, Παράρτημα Ι Μέρος Β και ορίζει παραμετρική τιμή 0,1 μg/l. και την οδηγό τιμή 0,5 μg/l για πιθανότητα πρόκλησης καρκίνου. Το ακρυλαμίδιο που θα ληφθεί με το πόσιμο νερό απορροφάται εύκολα από τον οργανισμό και με τα υγρά του σώματος διασκορπίζεται σε όλους τους ιστούς. Στον οργανισμό το ακρυλαμίδιο μπορεί να μεταβολιστεί σε άλλες ενώσεις οι οποίες όπως και το ακρυλαμίδιο συσσωρεύονται τόσο στους ιστούς του νευρικού συστήματος όσο και στο αίμα όπου δεσμεύονται από την αιμογλοβίνη (...)».
3. Δευτερογενή υλικά - θειικά ορυκτά άλατα
Η 3η κατηγορία υλικών στη σύνθεση των μεταλλευτικών τελμάτων είναι τα διάφορα δευτερογενή ορυκτά άλατα που θα σχηματίζονται στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων.
Όλα τα υλικά που περιγράφηκαν στα κεφάλαια 3.1 και 3.2 συνθέτουν τελικά τα μεταλλευτικά τέλματα ενός περίπου εκατομμυρίου τόνων στη διάρκεια 7 χρόνων λειτουργίας του έργου Σαπών. Οι χημικές ενώσεις και η γένεση γνωστών και άγνωστων τοξικών παραγώγων στη διαδικασία της «επίπλευσης» θα συνεχίσουν βέβαια την πορεία τους και μετά την εναπόθεση στην κολοσσιαία «χαβούζα» τελμάτων (βλ. επόμενο κεφάλαιο). Οι χημικές ενώσεις θα λειτουργήσουν μάλιστα εν μέρει με μεγαλύτερη ένταση λόγω της αστάθειας και γενικά της πτώσης του pH. Οι αντιδράσεις που δεν θα έχουν πλήρη εξέλιξη στην ταχεία διαδικασία της επεξεργασίας-επίπλευσης θα ολοκληρωθούν με την πάροδο του χρόνου στο τέλμα. Τα τέλματα από χημική άποψη θα είναι στην τελική ανάλυση ιδιαίτερα σύνθετα σύνολα και ο χημικός τους χαρακτηρισμός εν πολλοίς είναι αδύνατος.
Στα δευτερογενή ορυκτά ανήκει η μεγάλη ομάδα των θειικών ορυτών αλάτων (π.χ. αλοτριχίτης-διετριχίτης, ροζενίτης-μποϋλεϊτης κ.ά.), τα οποία σχηματίζονται κατά τις διαβρωτικές διεργασίες σε μεταλλευτικά τέλματα, όπως και στα τέλματα του μεταλλείου Κίρκης, τα οποία έγιναν αντικείμενο παλαιοτέρων μελετών μας.
Τα θειικά αυτά άλατα δεσμεύουν, εκτός από το θείο (S), μεγάλες ποσότητες σε αλουμίνιο (Al), χαλκό (Cu), μόλυβδο (Pb) και ιδιαίτερα σε ψευδάργυρο (Zn) και κάδμιο (Cd). Σημειώνεται ότι τα θειικά άλατα είναι ευδιάλυτα σε νερό, γεγονός που έχει δραματικές επιπτώσεις στην όξινη απορροή και την εκπομπή των μεταλλικών αυτών στοιχείων. Έτσι, σε κάθε βροχόπτωση τα άλατα θα ξεπλένονται, θα διαλύονται και τα χημικά στοιχεία που περιέχουν, θα διανέμονται στο υδρολογικό σύστημα το οποίο σε διάστημα μόνο μερικών ωρών θα επιβαρύνεται με ανυπολόγιστες ποσότητες θείου, καδμίου, ψευδαργύρου κ.ά. Τα θειικά άλατα π.χ. στα τέλματα του μεταλλείου Κίρκης περιέχουν έως 2.550 ppm κάδμιο που είναι ένα υπερτοξικό μέταλλο με επιτρεπτό όριο στα ιζήματα κάτω από 0,5 ppm και στο πόσιμο νερό κάτω από 0,05 ppm. Στα λιμνάζοντα νερά στις λεκάνες τελμάτων του μεταλλείου Κίρκης (pH=3,1 !!) μετρήθηκαν από ερευνητές του Πανεπιστημίου Αθηνών ακραίες τιμές τοξικότητας: Η τιμή SO42- ήταν 70 φορές, του μολύβδου 390, του ψευδαργύρου 825 και του υπερτοξικού καρκινογόνου καδμίου 7.060 (!!!) φορές υψηλότερη από το αντίστοιχο επιτρεπτό όριο. Η διάσταση τοξικότητας γίνεται πιο συνειδητή, εάν λάβει κανείς υπόψη, ότι ο όγκος τελμάτων μόνο στην προγραμματιζόμενη «λεκάνη» στον Αλογότοπο θα είναι πολλαπλάσιος απ’ ότι στο μεταλλείο Κίρκης και υπερπολλαπλάσσιος, εάν λάβουμε υπ’ όψη τις προγραμματιζόμενες επεκτάσεις μεταλλευτικών δραστηριοτήτων με περισσότερες εξορύξεις και ισάριθμες λεκάνες μεταλλευτικών τελμάτων (βλ. κεφ. 5).
Ο χώρος εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων
Η εταιρεία σχεδιάζει για την απόθεση τελμάτων μία γιγαντιαία «λεκάνη» στη χαράδρα ενός ρέματος που εκρέει στο κεντρικό ρέμα «Ζεστόρρεμα», στη τοποθεσία «Αλογότοπος». Τα μεταλλευτικά τέλματα θα γεμίσουν το ρέμα σε έκταση 600 (!!) μέτρων και το φράγμα στη κατάντη του ρέματος θα λάβει σταδιακά ύψος μέχρι 40 (!!) μέτρα. Συνολικά θα εναποτεθούν ένα περίπου εκατομμύριο (!!) τόνοι «αφυγραμένου» τέλματος.
Η εταιρεία ισχυρίζεται ότι ο πολφός του τέλματος θα αποστραγγίζεται με σύστημα φιλτροπρέσσας και θα εναποτίθεται στον χώρο αυτό με περιεκτικότητα διαλύματος 15 - 20%. Η ΠΠΕ-2011 δεν περιέχει ουδεμία πληροφορία για την διαδικασία αυτή «αφυδάτωσης». Η «καινοτομία» αυτή της διαχείρισης τελμάτων είναι απομίμημα του «νέου» σχεδίου της εταιρείας ΧΘ Περάματος. Από βιβλιογραφικά δεδομένα συνάγεται, ότι η λειτουργία φιλτροπρέσσας παρουσιάζει ποικιλότροπα προβλήματα, όπως εμφράξεις στο μηχανικό σύστημα, δυσκολίες στεγανότητας, ευαισθησία των φιλτροϋφασμάτων, διαρροές κλπ., και δημιουργούν αμφιβολίες για τη σωστή αφυδάτωση του πολφού τέλματος παραγωγής μέχρι 1.500 (!!) τόνων την ημέρα.
Η πολυσυζητήσιμη «ανακύκλωση» του νερού (ουσιαστικά πρόκειται για τοξικό διάλυμα αντιδραστηρίων) αποτελεί μία ακόμη από τις πολλές αμφίβολες δημοσιοποιήσεις των εταιρειών για να καθησυχάσουν τα πνεύματα της κοινής γνώμης, η οποία αντιτάσσεται στη μεγάλη κατανάλωση νερού. Άλλωστε, είναι πολύ πιθανό ότι ύστερα από μερικούς κύκλους ανακύκλωσης, η υδατική φάση θα μετατρέπεται σε «κοκτέϊλ» τοξικών ουσιών. Σ’ αυτό πρέπει μάλιστα να προστεθεί και το γεγονός ότι την φιλτρόπρεσσα δεν είναι δυνατόν να μη διαπερνά και να παραμένει στην (ανακυκλωμένη) υδατική φάση ένα ποσοστό της κατώτερης κοκκίωσης του πετρώματος (που έχει δυνατότητα προσρόφησης τοξικών ουσιών και ανεξέλεγκτης δημιουργίας επικίνδυνων χημικών ενώσεων). Πού θα φυλάσσεται ή θα διοχετεύεται αυτή η άκρως τοξική υδατική φάση;
Στην ΠΠΕ-2011 και στις άλλες δημοσιοποιήσεις της εταιρείας σχετικά με τη διαχείριση τελμάτων παραγκωνίζεται παντελώς το θέμα βροχοπτώσεων. Σημειώνεται ότι:
► Σφοδρές βροχοπτώσεις θα οδηγούν σε δυσανάλογη πτώση του pH ώστε να μην ελέγχονται οι ενώσεις, τα θειικά άλατα και άλλες ευδιάλυτες σε νερό χημικές ενώσεις, οι οποίες θα ενισχύουν την ενεργό οξύτητα με αποτέλεσμα την διάσπαση άλλων. Τα ευδιάλυτα αυτά άλατα θα διαρρέουν εντός και εκτός του χώρου απόθεσης. Τα δηλητηριώδη αυτά διαλύματα θα βρίσκουν το δρόμο τους στο τεκτονισμένο – κατακερματισμένο υπόβαθρο και φυσικά στο υδρολογικό σύστημα της περιοχής.
► Εκτός των κινδύνων διαρροών, συμβαίνουν τακτικά θραύσεις φραγμάτων, συνήθως ύστερα από καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις, με ολέθριες συνέπειες. Η αναφορές σε Μελέτες Περιβαλλοντικώς Επιπτώσεων των εταιρειών, ότι μία βροχόπτωση που μπορεί να καταστρέψει τα προβλεπόμενο φράγματα στο Πέραμα και Σάπες συμβαίνει μία φορά ανά 10.000 χρόνια, είναι ένα "παραμύθι". Η στατιστική που αναφέρει 95 ατυχήματα σε φράγματα διαφόρων μεταλλείων ανά τον κόσμο τα τελευταία 52 χρόνια (≈2 τον χρόνο), από το 1961 έως 2013, δείχνει παραστατικά ποια είναι η τραγική πραγματικότητα.
Οι επεκτάσεις μεταλλευτικών δραστηριοτήτων θα απαιτήσουν τη χρήση κυανίου
Σε δύο προηγούμενες εισηγήσεις μας δημοσιεύσαμε τα σχέδια των εκάστοτε μητρικών εταιρειών (για ευνόητους λόγους αποσιοπούνται από τη θυγατρική ΜΘ), τα οποία προβλέπουν εννέα (9) «περιοχές» μελλοντικών μεταλλευτικών δραστηριοτήτων: 1) Δυτική Οχιά (Wiper West), 2) Δυτικός Γκρεμός (Scarp West), 3) Καμένο, 4) Σάπανα, 5) Αγ. Νικόλαος, 6) Γαλαξίας, 7) Αγ. Βαρβάρα, 8) Αδουλάριος και 9) Έβρος. Τα πετρώματα των περιοχών αυτών ανήκουν στη λεγόμενης επιθερμική ζώνη, από Σάπες μέχρι Πέραμα - Πετρωτά και αποτελούνται κυρίως από οξειδωμένα πετρώματα του τύπου «Αγίου Δημητρίου» και «Περάματος».
Οι συνθήκες και οι μορφές εξαλλοιώσεων, οι ορυκτολογικές παραγενέσεις, οι περιεκτικότητες χρυσού (1 – 5 g/t) και η σύμφυση των μικροσκοπικών ψηγμάτων χρυσού (μεγέθους συνήθως μέχρι 5 µm=χιλιοστά του χιλιοστού!!) με πυριτικά ορυκτά του πετρώματος απαιτούν τη μέθοδο της κυάνωσης για την ανάκτηση του χρυσού από το πέτρωμα. Το σχήμα περί ανάκτησης του περιβόητου «χρυσοφόρου χαλκούχου συμπυκνώματος» με τη μέθοδο της «επίπλευσης» έχει πολλά αναξιόπιστα στοιχεία. Με πολλές επιφυλάξεις θα μπορούσε η μέθοδος της «επίπλευσης» να δικαιολογηθεί μόνο στην περίπτωση της υπόγειας μεταλλοφορίας θειούχων ορυκτών της Οχιάς. Με άλλα λόγια: Η ανάκτηση του χρυσού από ένα οξειδωμένο πέτρωμα σαν αυτό του Αγίου Δημητρίου (όπως και του Λόφου Περάματος) είναι δυνατή μόνο με κυάνωση, αλλά επειδή η εταιρεία Σαπών αποφάσισε αυθαίρετα να αποκλείσει για ευνόητους λόγους το θέμα «κυάνωση», αναγκάστηκε να δικαιολογήσει την επεξεργασία του οξειδωμένου πετρώματος του Αγ. Δημητρίου προβάλλοντας την παράδοξη μέθοδο, ότι αυτό πριν την «επίπλευση» θα αναμιγνύεται με το θειούχο μετάλλευμα της Οχιάς.
Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι, και η εταιρεία των Σαπών κατά την επέκταση και εξέλιξη των μεταλλευτικών και μεταλλουργικών της δραστηριοτήτων θα προβεί σε πολλαπλές επιφανειακές εξορύξεις και θα χρησιμοποιήσει τη μέθοδο της κυάνωσης.
Επίλογος
Εάν η Πολιτεία αδειοδοτήσει την εκμετάλλευση χρυσού στις Σάπες και στο Πέραμα, θα προδιαγράψει ουσιαστικά την περιβαλλοντική καταστροφή της Θράκης. Οι προγραμματιζόμενες επεκτάσεις των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων από Σάπες μέχρι το Πέραμα και τον παραλιακό χώρο Πετρωτών - Μεσημβρίας θα έχουν δραματικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, στη δημόσια υγεία και σε βασικές επαγγελματικές κοινωνικές δραστηριότητες στη Θράκη.
Η εταιρεία Σαπών με τις προβλεπόμενες περαιτέρω εξορύξεις θα μεταβάλλει σε 10-20 χρόνια την περιοχή παραχώρησης ΔΜΜ-Ε5, έκτασης περίπου 8 Χ 4-2 χιλιόμετρα, από βορεοανατολικά Σαπών μέχρι Κασσιτερες και Συκορράχη, σε μια ζώνη επιφανειακών ορυχείων. Είναι φυσικά άγνωστο τι μεταλλοφορίες θα προκύψουν σε βαθύτερα επίπεδα εξορύξεων. Σημειώνεται ότι κάθε ορυχείο θα συνοδεύεται και από μια «χαβούζα» μεταλλευτικών τελμάτων. Οι μαζικές εξορύξεις και οι γιγαντιαίες λεκάνες μεταλλευτικών τελμάτων θα αλλοιώσουν ριζικά το φυσικό τοπίο και θα δηλητηριάσουν ανεπανόρθωτα την ευρύτερη περιοχή.
Στη συγκεκριμένη λεκάνη των μεταλλευτικών τελμάτων στην τοποθεσία Αλογότοπος, θα απειλούν διαρροές και αστοχίες το υδρολογικό σύστημα στο Ζεστόρεμα και στη συνέχεια στον ποταμό Φιλιούρη που διασχίζει ένα μεγάλο τμήμα του κάμπου Σαπών – Ξυλαγανής - Ν. Σιδηροχώρι και εκρέει στον όρμο Ιμέρου, μεταξύ Μαρώνειας και Φαναριού. Ο καθ’ ένας μπορεί να υπολογίσει τι σημαίνει η αναπόφευκτη δυσφήμιση και υποβάθμιση των γεωργικών προϊόντων της περιοχής Σαπών – Κομοτηνής,
Από την άλλη πλευρά ο χώρος των μεταλλευτικών τελμάτων στο προγραμματιζόμενο έργο Περάματος θα απέχει μόνο 4 χλμ από την Παραλία Μεσημβρίας με απειλητικές επιπτώσεις στην αλιευτική και τουριστική κίνησης της παραλιακής περιοχής: Αλεξανδρούπολη – Μαρώνεια – Φανάρι/Πόρτο Λάγος.
Η Πολιτεία δεν πρέπει να δεχτεί ένα τέτοιο πλήγμα λεηλασίας των φυσικών πόρων. Οι πολίτες της Θράκης έχουν στην τελική ανάλυση δύο επιλογές: ή θα αφήσουν σε ξένες μεταλλευτικές κοινοπραξίες να καταστρέψουν και να δηλητηριάσουν μεγάλες περιοχές της Θράκης, ή θα αντισταθούν ενάντια στα καταστροφικά σχέδια των εταιρειών.
Δρ. Κυριάκος Αρίκας
Υφηγητής Ινστιτούτου Ορυκτολογίας – Πετρογραφίας
Πανεπιστημίου Αμβούργου
Ακολουθούν επεξηγηματικές εικόνες
Παράλληλα με την προτεινόμενη εκμετάλλευση χρυσού στο Πέραμα Ν. Έβρου, δραστηριοποιήθηκαν στις Σάπες από τη δεκαετία του 1990 διάφορες πολυεθνικές μεταλλευτικές κοινοπραξίες. Την προσπάθεια εγκαθίδρυσης μεταλλευτικής βιομηχανίας ξεκίνησε η βρετανική εταιρεία «Greenwich Resources», ακολούθησαν μεταπωλήσεις σε άλλες 5 ξένες κοινοπραξίες και το 2011 περιήλθαν τα μεταλλευτικά δικαιώματα στην αυστραλέζικη εταιρεία «Glory Resources». Τον Νοέμβριο του 2013 εξαγόρασε τα δικαιώματα η καναδέζικη κοινοπραξία «Eldorado Gold», η οποία ως γνωστό δραστηριοποιείται στο Πέραμα Ν. Έβρου και στη Χαλκιδική.
Σε όλα αυτά τα στάδια παρουσιάζεται ως φορέας των δραστηριοτήτων στις Σάπες η θυγατρική εταιρεία με την ελληνική ονομασία «Μεταλλευτική Θράκης (ΜΘ)». Η περιοχή παραχώρησης με τίτλο «ΔΜΜ-Ε5» έχει έκταση 21 τετραγωνικά χιλιόμετρα, από βορειοανατολικά των Σαπών μέχρι τον οικισμό Συκορράχη.
H ΜΘ πρόβαλλε μέχρι το 2001 για την επεξεργασία των εξορυχθέντων πετρωμάτων τη μέθοδο εκχύλησης με κυανιούχο νάτριο, όπως ακριβώς προτείνει μέχρι τώρα και η εταιρεία «Χρυσωρυχεία Θράκης» (ΧΘ) για το έργο Περάματος. Μετά την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας τον Απρίλιο 2001 κατά της επεξεργασίας χρυσού στη Χαλκιδική με τη μέθοδο της κυάνωσης και ενώπιον της μαζικής αντίδρασης των κατοίκων της Θράκης, η εταιρεία ΜΘ των Σαπών θεώρησε σκόπιμο για ευνόητους λόγους να αλλάξει τακτική αφαιρώντας από τις προτάσεις της το καυτό θέμα «κυάνωση» και επινοήθηκε έτσι ένα άλλο σχέδιο επεξεργασίας χρυσού, το οποίο παρουσίασε το 2002 σε σχετική «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ-2002)». Το σχέδιο αυτό έχει απλοποιημένα ως εξής: 1ον) ανάκτηση συμπυκνώματος μεταλλικών θειούχων ορυκτών (σιδηροπυρίτη, χαλκούχων ορυκτών) από τα εξορύξιμα πετρώματα με τη μέθοδο της «επίπλευσης», διότι, κατά την εταιρεία, τα μεταλλικά αυτά θειούχα ορυκτά εγκλείουν τα ίχνη-ψήγματα χρυσού και 2ον) εξαγωγή του «χρυσοφόρου χαλκούχου συμπυκνώματος» στο εξωτερικό για πυρομεταλλουργική ανάκτηση του χρυσού. Το σχέδιο αυτό ως μη αξιόπιστο απορρίφθηκε τότε από το Περιφερειακό Τμήμα Θράκης του ΤΕΕ, τα Νομαρχιακά και Δημοτικά Συμβούλια και όλους τους άλλους φορείς της Θράκης
Η ΜΘ υπέβαλε το Νοέμβριο 2011 (επί κηδεμονίας της «Glory Resources») εκ νέου «Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ-2011)» στο Υπουργείο Περιβάλλοντος με την πρόθεση να υποβάλλει σε δεύτερο στάδιο την τελική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, η οποία ακόμη εκκρεμεί. Σημειώνεται ότι η ΠΠΕ-2011 της ΜΘ ακολουθεί ακριβώς τα ίδια σχέδια όπως και η ΜΠΕ-2002 (με μία μόνο διαφορά στη διαχείριση των τελμάτων, βλ. κεφάλαιο 4). Πολλά στοιχεία της ΠΠΕ-2011, περιγραφές, εικόνες και πίνακες είναι μάλιστα αντιγραφή αυτών της ΜΠΕ-2002.
Δεν θα σταθούμε εδώ σε θέματα προηγουμένων εισηγήσεων μας που ανατρέπουν το παραπάνω αναφερόμενο σχέδιο της ΜΘ, παρά θα περιοριστούμε μόνο στα δεδομένα της εταιρείας που έχουν σχέση με την ορυκτοχημεία και διαχείριση των μεταλλευτικών τελμάτων του προτεινόμενου έργου.
Η παραπληροφόρηση της ΜΘ σχετικά με την ορυκτοχημική σύσταση των τελμάτων
Η νέα ΠΠΕ-2011 της ΜΘ παρουσιάζει στο κεφάλαιο «6.1.1.1.1: Χημική και ορυκτολογική ανάλυση τελμάτων παραγωγικής διαδικασίας» δύο πίνακες με «αναλύσεις» τριών δειγμάτων (ακριβώς όπως και η ΜΠΕ-2002). Ο πίνακας της ορυκτολογικής σύστασης (ΠΠΕ-2011, πιν. 6.3-16), παρουσιάζει τα τέλματα να αποτελούνται σχεδόν μόνο από χαλαζία (!). Η ορυκτολογική αυτή σύσταση διαψεύδεται θεαματικά από τις χημικές αναλύσεις των ίδιων δειγμάτων (ΠΠΕ-11, πίν. 6.3-15), από τις οποίες υπολογίζονται π.χ. μέχρι πάνω από 30 % ορυκτά του καολινίτη και σερικίτη ενώ αυτά αναφέρονται στον πίνακα της ορυκτολογικής σύστασης σαν ίχνη (μικρότερα του 1%). Από τις χημικές αναλύσεις προκύπτουν και άλλα ορυκτά, όπως ασβεστίτης (στο ένα δείγμα) και σιδηροπυρίτης στα τέλματα όλων των φάσεων της μεταλλουργικής επεξεργασίας (επίπλευσης).
► Η εταιρεία υποβιβάζει τη νοημοσύνη των πολιτών της Θράκης εκφράζοντας την ορυκτολογική και χημική σύσταση εκατοντάδων χιλιάδων τόνων τελμάτων με την ανάλυση μόνο τριών δειγμάτων. Τα στοιχειώδη αυτά ορυκτολογικά και τα γεωχημικά δεδομένα της ΠΠΕ-2011 είναι εκτός τούτου αναξιόπιστα, μεταξύ τους αντιφατικά και δεν μπορούν να γίνουν έτσι αποδεκτά.
► Τα δεδομένα της ΜΘ ότι τα τέλματα περιέχουν σχεδόν μόνο χαλαζία και χαρακτηρίζονται έτσι σαν «αδρανή», είναι ψευδή. Τα στοιχεία στον πίνακα της ορυκτολογικής σύστασης είναι λοιπόν αυθαίρετα.
► Είναι απαράδεκτο να απουσιάζουν από τις χημικές αναλύσεις τα στοιχεία: μόλυβδος, ψευδάργυρος, χαλκός, αρσενικό, κάδμιο, τελλούριο, βισμούθιο κ.ά., τα οποία αποτελούν συστατικά των μεταλλευτικών τελμάτων της επεξεργασία θειούχου μεταλλεύματος, όπως αυτό της Οχιάς (βλ. παρακάτω)
► Ενώπιον των ελλιπών και αναξιόπιστων αυτών αναλύσεων, αποτελεί φάρσα η παρουσίαση αποτελεσμάτων εκχυλισιμότητας (δοκιμή τοξικότητας) των τριών αυτών δειγμάτων στους πίνακες 6.3-21 κ. 6.3-22 (ΠΠΕ-2013, σελ. 6-60/61).
► Η εταιρεία αποσιωπεί συστηματικά 1ον) σωρεία ορυκτοχημικών στοιχείων των εξορυχθέντων πετρωμάτων, 2ον) τις επιδράσεις των χημικών αντιδραστηρίων στο σύστημα της μεταλλουργικής επεξεργασίας (επίπλευσης) και 3ον) τα τοξικά υλικά που θα απορρέουν από τις χημικές ενώσεις στα υδατικά διαλύματα της μεταλλουργίας και στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων.
Παρακάτω περιγράφονται οι τρεις αυτοί παράμετροι που συνθέτουν τα μεταλλευτικά τέλματα.
Σύνθεση των μεταλλευτικών τελμάτων
1. Τα εξορυχθέντα πετρώματα - μεταλλεύματα
Η 1η κατηγορία υλικών στη σύνθεση των μεταλλευτικών τελμάτων θα είναι τα εξορυχθέντα πετρώματα, τα οποία μετά τη λειοτρίβηση και την περαιτέρω μεταλλουργική επεξεργασία θα καταλήγουν σαν τοξική λάσπη στο χώρο εναπόθεσης αποβλήτων.
Η εταιρεία προβάλλει στο βόρειο μέρος της παραχώρησης ΔΜΜ-Ε5 δύο μεταλλεία: της «Οχιάς» (υπόγεια εξόρυξη) και του «Αγίου Δημητρίου» (επιφανειακή εξόρυξη), Το πρώτο και κύριο μεταλλείο της «Οχιάς» αφορά κατά την εταιρεία έναν «θειούχο πολυμεταλλικό ορίζοντα» πάχους περίπου 50 μέτρων με περιεκτικότητα χρυσού 17 (;;) γραμμάρια στον τόννο, ο οποίος θα εξορύσσεται υπογείως σε βάθος 200 μέτρων. Το δεύτερο μεταλλείο, του «Αγίου Δημητρίου», θα αποτελέσει επιφανειακή εξόρυξη «οξειδωμένου πετρώματος» με μέση περιεκτικότητα χρυσού 3,5 γραμμάρια ανά τόννο πετρώματος. Πρόκειται δηλαδή για μια επιθερμική εμφάνιση όπως αυτή του Λόφου Περάματος (μέση περιεκτικότητα χρυσού 3,2 g/t).
Στη διάρκεια του έργου 7 ετών θα εξορυχθούν: στην Οχιά 1.110.000 τόνοι και στον Αγ. Δημήτριος 210.000 τόνοι μεταλλεύματος - πετρώματος. Η αναλογία εξορύξιμου και επεξεργασμένου μεταλλεύματος - πετρώματος Οχιάς: Αγ. Δημητρίου θα είναι δηλαδή 5:1. Η ίδια περίπου αναλογία θα αντιστοιχεί στην μείξη (;;) των εξορυχθέντων υλικών (βλ. κεφ. 5), στη μεταλλουργική επεξεργασία και τελικά στην απόθεση τελμάτων. Τα τέλματα θα έχουν δηλαδή κατά προσέγγιση την ορυκτολογική σύσταση του θειούχου μεταλλεύματος της Οχιάς.
Η ορυκτοχημική σύσταση της θειούχας μεταλλοφορίας της Οχιάς
Η εταιρεία είναι πολύ επιφυλακτική σε ότι αφορά την δημόσια πληροφόρηση σχετικά με την ορυκτολογική και χημική σύσταση των εξορυχθένων υλικών. Χαρακτηρίζει μεν το κοίτασμα της Οχιάς σαν «θειούχο», τα ορυκτολογικά και γεωχημικά δεδομένα είναι όμως ανεπαρκή στις μέχρι τώρα δημοσιευμένες μελέτες της. Τα μή μεταλλικά ορυκτά, όπως ο αλουνίτης και ορισμένα φυλλοπυριτικά ορυκτά είναι στην ΠΠΕ-2011 ανύπαρκτα, παρ’ ότι αυτά εμπεριέχονται στα εξορυχθέντα πετρώματα σε μεγάλη ποσότητα (μέχρι 30% και τοπικά μέχρι πάνω από 50%) και έχουν μεγάλη περιβαλλοντική σημασία (βλ. κεφ. 3.1.4). Η ΠΠΕ-2011 (σελ. 6-7) ονομάζει παρεμπιπτόντως εννέα θειούχα ορυκτά χωρίς επεξήγηση και χωρίς τον χημικό τους τύπο (απαραίτητο για τον αναγνώστη σαν πρώτη εικόνα της χημικής σύστασης). Σε συνδυασμό με προηγούμενες εκθέσεις της ΜΘ αθροίζονται τα εξής θειούχα ορυκτά στο μετάλλευμα της Οχιάς: σιδηροπυρίτης FeS2, γαληνίτης PbS, σφαλερίτης ZnS (+Cd), εναργίτης Cu3AsS4, τετραεδρίτης Cu12Sb4S13, τενναντίτης Cu12As4S13, χαλκοπυρίτης CuFeS2, χαλκοσίνης Cu2S, κοβελλίνης CuS, βισμουθινίτης Bi2S3, βορνίτης Cu5FeS4, ρικαρδίτης Cu3Te2. Ο χρυσός κατά την ΠΠΕ-2011 περιέχεται σε εναργίτη και γκολντφιελντίτη (goldfieldite) Cu10-12 (Te,Sb,As,Bi) 4-2S13.
Από τα θειούχα αυτά ορυκτά πηγάζουν λοιπόν μεγάλες ποσότητες θείου (S) και τα τοξικά μεταλλικά χημικά στοιχεία: αρσενικό (As), αντιμόνιο (Sb), μόλυβδος (Pb), τελλούριο (Te), βισμούθιο (Bi), χαλκός (Cu), ψευδάργυρος (Zn) και κάδμιο (Cd). Τα τοξικά αυτά συστατικά μετά τη μεταλλουργική επεξεργασία θα καταλήγουν εν μέρει στο τέλμα σαν συστατικά τόσο της στερεάς φάσης όσο και του διαλύματος των χημικών αντιδραστηρίων.
Η ορυκτολογική σύσταση του πετρώματος Αγίου Δημητρίου
Η ΠΠΕ-2011 χαρακτηρίζει το πέτρωμα της εμφάνισης Αγίου Δημητρίου σαν «οξειδωμένο» αλλά δεν δίνει ουδεμία πληροφορία σχετικά με την ορυκτολογική και χημική του σύσταση. Επ’ αυτών θα αναφέρουμε ορισμένα στοιχεία μιας μελέτης του ΙΓΜΕ (μελέτη Μιχαήλ 1993) και δικών μας παρατηρήσεων:
Ο Άγιος Δημήτριος αποτελεί μια κλασική επιθερμική εμφάνιση με χαρακτηριστικό πυριτικό καπέλο και εξαλλοιωμένα ξεθωριασμένα πετρώματα, τα οποία αποτελούνται από χαλαζία, αλουνίτη, σερικίτη, καολινίτη, πυροφυλλίτη, διάσπορο και κατά θέσεις άφθονο σιδηροπυρίτη. Σημειώνεται ότι ο σιδηροπυρίτης (FeS2) απαντάται συχνά στα εξαλλοιωμένα αυτά πετρώματα και είναι το πρωτεύον αίτιο ορυκτό της όξινης απορροής.
Η εταιρεία, επιδιώκοντας να προβάλει το εξορύξιμο πέτρωμα κατά το δυνατόν ανώδυνο, αποσιωπά τον σιδηροπυρίτη και άλλα θειούχα μεταλλικά ορυκτά δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι δεν θα υπάρχει θέμα όξινης απορροής και εκτόξευσης τοξικών χημικών στοιχείων. Σαν αντιπαράθεση αυτών αρκεί να αναφέρουμε τα αποτελέσματα γεωτρήσεων της επάνω αναφερόμενης μελέτης του ΙΓΜΕ: Το οξειδωμένο σώμα περιέχει ήδη σε μερικά μέτρα βάθος πάνω από 5 % (πιθανώς διάσπαρτο) σιδηροπυρίτη, ο οποίος σε τοπικές συγκεντρώσεις ανέρχεται σε βάθος 10-20 μέτρων μέχρι 20 - 30% (μελέτη Μιχαήλ, ΙΓΜΕ, 1993, διαγράμματα σελ. 19).
Η ΜΘ ισχυρίζεται τόσο στην ΜΠΕ-2002 όσο και στη νεότερη ΠΠΕ-2011, ότι η επιφανειακή εξόρυξη θα προχωρήσει σε βάθος μέχρι 40 μέτρα και ισχυρίζεται σε συγκεκριμένη έκθεσή της, ότι κάτω από το «οξειδωμένο σώμα» βρίσκεται, έτσι επί λέξει: «συμπαγής ανθεκτική ανδεσιτική λάβα σχετικά ασθενώς εξαλλοιωμένη. Στο πέτρωμα αυτό ο σιδηροπυρίτης απαντάται σπάνια». Τα στοιχεία αυτά της ΜΘ είναι αυθαίρετα και διαψεύδονται πάλι παραστατικά από την επάνω αναφερόμενη έκθεση του ΙΓΜΕ, η οποία, με βάση τα αποτελέσματα 12 γεωτρήσεων, περιγράφει και παρουσιάζει σε σχήματα ένα «επίπεδο θειούχου μεταλλοφορίας», το οποίο απαντάται σε βάθη από 35 μέχρι 90 μέτρα. Η έκθεση αναφέρει (σελ. 23) επί λέξει ότι: «πρόκειται για πολυμεταλλικές μεταλλοφορίες» και κατατάσσει στα μεταλλικά θειούχα ορυκτά: τον σιδηροπυρίτη, αρσενοπυρίτη, σφαλερίτη, χαλκοπυρίτη, γαληνίτη, μαγνητοπυρίτη, μαρκασίτη, τετραεδρίτη, σεμσεΐτη και την παραγένεση θειοαλάτων: εναργίτη και τετραεδρίτη-τενναντίτη (βλ. επάνω χημικούς τύπου ίδιων ορυκτών). Με λίγα λόγια: Η πολυμεταλλική αυτή μεταλλοφορία έχει όμοια ορυκτοχημική σύνθεση με τον θειούχο ορίζοντα της Οχιάς, οπότε δημιουργείται το ερώτημα: ποια θα είναι η στάση της ΜΘ εάν η εξόρυξη συναντήσει στα 35-40 μέτρα τον πολυμεταλλικό αυτόν ορίζονται θειούχων; θα διακόψει «με το μαχαίρι» τις εργασίες της ή θα συνεχίσει την επιφανειακή εξόρυξη; Η δική μας πρόβλεψη είναι ότι θα συνεχίσει οπωσδήποτε την εξόρυξη.
Οι εταιρείες αποσιωπούν συστηματικά τις θειούχες μεταλλοφορίες στις προτεινόμενες επιφανειακές εξορύξεις, για να αποφύγουν τις αναμενόμενες αντιδράσεις λόγω των μοιραίων επιπτώσεων στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία. Η επιφανειακή εξόρυξη θειούχου μεταλλεύματος θα έχει ολέθριες συνέπειες και θα δημιουργήσει μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα σχετικά με την ποιότητα των νερών, την όξινη απορροή, τη μόλυνση της περιοχής με αρσενικό, τελλούριο, μόλυβδο, χαλκό, ψευδάργυρο (με το συνοδεύον κάδμιο) και άλλες τοξικές χημικές ουσίες που θα καταλήγουν τελικά στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων.
Θειικά Ορυκτά της ομάδας «αλουνίτη» + θειούχα ορυκτά = ανεξέλεγκτη τοξικότητα
Εκτός από τις θειούχες μεταλλοφορίες, θα παίζουν ρόλο στα εξορυχθέντα πετρώματα - μεταλλεύματα και άλλα συνοδεύοντα ορυκτά προϊόντα με δυσάρεστες επιπτώσεις, όπως π.χ. τα θειικά ορυκτά της ομάδας „αλουνίτη“, τα οποία εύκολα υδρολύονται και επιταχύνουν την όξινη απορροή. Σημειώνεται ότι οι αλουνίτες έχουν μεγάλη εξάπλωση στα εξαλλοιωμένα πετρώματα της περιοχής Σαπών-Πετρωτών-Περάματος. Εκτός των υψηλών περιεκτικοτήτων σε θείο (S), δεσμεύουν ορισμένες παραλλαγές αλουνίτη διάφορα χημικά στοιχεία, όπως Ca, Ba, Sr, Ce και κατά τόπους μεγάλες ποσότητες μολύβδου (Pb). Στη γειτονική περιοχή της Μαυροκορυφής εντοπίσαμε αλουνίτες με περιεκτικότητα μολύβδου (Pb) μέχρι 22,9% κ.β!!!. Πέραν τούτου, οι αλουνίτες είναι πλούσιοι σε αργίλιο (Al), το οποίο απελευθερώνεται κατά την υδρόλυση και επιβαρύνει το υδρολογικό σύστημα. Σημειώνεται ότι το νερό με περιεκτικότητα σε Al πάνω από 0,2 mg/l, έχει τοξικές επιπτώσεις και είναι βλαβερό στην υγεία ανθρώπων (νευροτοξικότητα, εγκεφαλικές παθήσεις), στους υδρόβιους οργανισμούς (π.χ. θανατηφόρο σε ψάρια) και στα φυτά. Αλουμίνιο θα εκπέμπεται επίσης από διαλυτικές διεργασίες του καολινίτη (σε pH κάτω από 4,5) και των άλλων φυλλοπυριτικών ορυκτών (σερικίτη, πυροφυλλίτη, σμεκτίτη).
Η όξινη απορροή επιταχύνεται όταν οι αλουνίτες συνοδεύονται από σιδηροπυρίτη (και άλλα θειούχα ορυκτά). Ως γνωστό, ο σιδηροπυρίτης (FeS2) είναι το πρωτεύον αίτιο ορυκτό της όξινης απορροής. Όταν κατά την εξόρυξη έρχεται στην επιφάνεια υδρολύεται εύκολα και διασπάται σε οξείδια / υδροξείδια του τρισθενούς σιδήρου (Fe2O3, / FeOOH) και σε θείο (S), το οποίο εξελίσσεται σε θειικό οξύ. Η τοξικότητα θα λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις, εάν τα εξορυχθέντα πετρώματα περιέχουν (όπως στη Μαυροκορυφή), μολυβδούχες παραλλαγές αλουνίτη.
2. Χημικά αντιδραστήρια
Η 2η κατηγορία υλικών που θα καταλήγουν στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων είναι τα χημικά αντιδραστήρια της επεξεργασίας (επίπλευσης) και τα σχετικά παράγωγα των χημικών ενώσεων.
Η ΜΘ στην προσπάθεια της να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη, διαφημίζει με έμφαση «ότι θα καταργήσει το κυάνιο», αλλά αποφεύγει κατά δύναμην να επεξηγήσει, ότι αντ’ αυτού θα χρησιμοποιήσει σε μεγαλύτερη ποσότητα μια σειρά τοξικών χημικών αντιδραστηρίων με πιθανόν χειρότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία. Η όλη πληροφόρηση της ΠΠΕ-2011 περί των χημικών αντιδραστηρίων περιορίζεται μόνο σε έναν πίνακα (Πιν. 6.3-8). Παρ’ ότι η ΜΘ προσπαθεί να υποβιβάσει τις τοξικές ιδιότητες των αντιδραστηρίων, εν τούτοις αρκούν τα λίγα στοιχεία του εν λόγω πίνακα για να πάρει ο αναγνώστης ενδεικτικά μία εικόνα των επιπτώσεων στη δημόσια υγεία: Η κατανάλωση χημικών αντιδραστηρίων θα είναι ημερησίως 3,7 τόνοι, ετησίως 1350 τόνοι και στα 7 χρόνια λειτουργίας του έργου 9.450 τόνοι. Παρακάτω αναφέρονται 10 χημικά αντιδραστήρια με την εμπορική ονομασία και τον χημικό χαρακτηρισμό (χωρίς χημικό τύπο), όπως ακριβώς έχουν επι λέξει στον εν λόγω πίνακα: 1. Aero 3894 Promoter: Θειοκαρβιλικές ενώσεις. 2. MIBC (Aero 70 Frother): Μέθυλο-ισοβουτύλο-καρβινόλη. Μέθυλο-αμύλο αλκοόλη, 4-μέθυλο 2-πεντανόλη 3. Dowfroth 250 Frother: Ένωση του προπυλενίου και οξειδομεθανόλης 4. Finnfix 300: Καρβοξύ-μεθυλική κυτταρίνη 5. Ασβέστης: Υδροξείδιο του ασβεστίου. 6. Magnafloc 125: Ανιονικό πολυακριλαμίδιο. 7. Magnafloc LT25: Συμπολυμερές ακρυλικού νατρίου και ακρυλαμιδίου. 8. Magnafloc LT 31: Συμπολυμερές τεταρτοταγούς ακρυλικού άλατος και ακρυλαμιδίου. 9. Καυστικό νάτριο: Υδροξείδιο του νατρίου. 10. Μεταδιθειώδες νάτριο.
Τα αντιδραστήρια χαρακτηρίζονται επί λέξει ως εξής:
- Επιβλαβές σε περίπτωση εισπνοής (αντιδραστήριο 2)
- Πρόκληση ερεθισμού στα μάτια και στο δέρμα (αντιδραστήρια 2, 3, 5, 10)
- Παρουσία νερού προκαλεί εγκαύματα στην επιδερμίδα (5)
- Προκαλεί εγκαύματα και έλκη (9)
- Επιβλαβές σε περίπτωση κατάποσης
- Προκαλεί σοβαρό ερεθισμό στα μάτια
- Είναι ερεθιστικό στο αναπνευστικό σύστημα (10).
Η ΜΘ περιγράφει την τοξικότητα των χημικών αντιδραστηρίων για ευνόητους λόγους με κατά το δυνατόν ήπιο τόνο. Για λόγους συντομίας αναφέρουμε εδώ μόνο σαν παράδειγμα το «ακρυλαμίδιο» που συμμετέχει σε τρία χημικά αντιδραστήρια:
► Περιγραφή στην ΠΠΕ-11 των αντιδραστηρίων (6, 7 και 8) με ακρυλαμίδιο: «Πολύ χαμηλό επίπεδο τοξικότητας μέσω του στόματος. Δεν προκαλεί ερεθισμό στην επιδερμίδα. Μπορεί να προκαλέσει δυσφορία σε περίπτωση επαφής με τα μάτια».
► Περιγραφή σε επιστημονικό σύγγραμμα (www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_acrylamide.htm): «Το ακρυλαμίδιο είναι τοξική ουσία, μπορεί να απορροφηθεί από το δέρμα και να προκαλέσει έντονο ερεθισμό (...). Πειράματα σε ποντίκια έδειξαν ότι είναι καρκινογόνος και τερατογόνος (γονοτοξική) ουσία (...). Πρέπει να αποφεύγεται η εισπνοή σκόνης του και η επαφή του με το δέρμα. Για τον άνθρωπο, το ακρυλαμίδιο θεωρείται πιθανός (probable) καρκινογόνος παράγοντας και κατηγοριοποιείται στην Ομάδα 2A της IARC (International Agency for Research on Cancer). Η Οδηγία 98/83/ΕΚ κατατάσσει το ακρυλαμίδιο στις χημικές ενώσεις που είναι επιβλαβείς για την υγεία, Παράρτημα Ι Μέρος Β και ορίζει παραμετρική τιμή 0,1 μg/l. και την οδηγό τιμή 0,5 μg/l για πιθανότητα πρόκλησης καρκίνου. Το ακρυλαμίδιο που θα ληφθεί με το πόσιμο νερό απορροφάται εύκολα από τον οργανισμό και με τα υγρά του σώματος διασκορπίζεται σε όλους τους ιστούς. Στον οργανισμό το ακρυλαμίδιο μπορεί να μεταβολιστεί σε άλλες ενώσεις οι οποίες όπως και το ακρυλαμίδιο συσσωρεύονται τόσο στους ιστούς του νευρικού συστήματος όσο και στο αίμα όπου δεσμεύονται από την αιμογλοβίνη (...)».
3. Δευτερογενή υλικά - θειικά ορυκτά άλατα
Η 3η κατηγορία υλικών στη σύνθεση των μεταλλευτικών τελμάτων είναι τα διάφορα δευτερογενή ορυκτά άλατα που θα σχηματίζονται στο χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων.
Όλα τα υλικά που περιγράφηκαν στα κεφάλαια 3.1 και 3.2 συνθέτουν τελικά τα μεταλλευτικά τέλματα ενός περίπου εκατομμυρίου τόνων στη διάρκεια 7 χρόνων λειτουργίας του έργου Σαπών. Οι χημικές ενώσεις και η γένεση γνωστών και άγνωστων τοξικών παραγώγων στη διαδικασία της «επίπλευσης» θα συνεχίσουν βέβαια την πορεία τους και μετά την εναπόθεση στην κολοσσιαία «χαβούζα» τελμάτων (βλ. επόμενο κεφάλαιο). Οι χημικές ενώσεις θα λειτουργήσουν μάλιστα εν μέρει με μεγαλύτερη ένταση λόγω της αστάθειας και γενικά της πτώσης του pH. Οι αντιδράσεις που δεν θα έχουν πλήρη εξέλιξη στην ταχεία διαδικασία της επεξεργασίας-επίπλευσης θα ολοκληρωθούν με την πάροδο του χρόνου στο τέλμα. Τα τέλματα από χημική άποψη θα είναι στην τελική ανάλυση ιδιαίτερα σύνθετα σύνολα και ο χημικός τους χαρακτηρισμός εν πολλοίς είναι αδύνατος.
Στα δευτερογενή ορυκτά ανήκει η μεγάλη ομάδα των θειικών ορυτών αλάτων (π.χ. αλοτριχίτης-διετριχίτης, ροζενίτης-μποϋλεϊτης κ.ά.), τα οποία σχηματίζονται κατά τις διαβρωτικές διεργασίες σε μεταλλευτικά τέλματα, όπως και στα τέλματα του μεταλλείου Κίρκης, τα οποία έγιναν αντικείμενο παλαιοτέρων μελετών μας.
Τα θειικά αυτά άλατα δεσμεύουν, εκτός από το θείο (S), μεγάλες ποσότητες σε αλουμίνιο (Al), χαλκό (Cu), μόλυβδο (Pb) και ιδιαίτερα σε ψευδάργυρο (Zn) και κάδμιο (Cd). Σημειώνεται ότι τα θειικά άλατα είναι ευδιάλυτα σε νερό, γεγονός που έχει δραματικές επιπτώσεις στην όξινη απορροή και την εκπομπή των μεταλλικών αυτών στοιχείων. Έτσι, σε κάθε βροχόπτωση τα άλατα θα ξεπλένονται, θα διαλύονται και τα χημικά στοιχεία που περιέχουν, θα διανέμονται στο υδρολογικό σύστημα το οποίο σε διάστημα μόνο μερικών ωρών θα επιβαρύνεται με ανυπολόγιστες ποσότητες θείου, καδμίου, ψευδαργύρου κ.ά. Τα θειικά άλατα π.χ. στα τέλματα του μεταλλείου Κίρκης περιέχουν έως 2.550 ppm κάδμιο που είναι ένα υπερτοξικό μέταλλο με επιτρεπτό όριο στα ιζήματα κάτω από 0,5 ppm και στο πόσιμο νερό κάτω από 0,05 ppm. Στα λιμνάζοντα νερά στις λεκάνες τελμάτων του μεταλλείου Κίρκης (pH=3,1 !!) μετρήθηκαν από ερευνητές του Πανεπιστημίου Αθηνών ακραίες τιμές τοξικότητας: Η τιμή SO42- ήταν 70 φορές, του μολύβδου 390, του ψευδαργύρου 825 και του υπερτοξικού καρκινογόνου καδμίου 7.060 (!!!) φορές υψηλότερη από το αντίστοιχο επιτρεπτό όριο. Η διάσταση τοξικότητας γίνεται πιο συνειδητή, εάν λάβει κανείς υπόψη, ότι ο όγκος τελμάτων μόνο στην προγραμματιζόμενη «λεκάνη» στον Αλογότοπο θα είναι πολλαπλάσιος απ’ ότι στο μεταλλείο Κίρκης και υπερπολλαπλάσσιος, εάν λάβουμε υπ’ όψη τις προγραμματιζόμενες επεκτάσεις μεταλλευτικών δραστηριοτήτων με περισσότερες εξορύξεις και ισάριθμες λεκάνες μεταλλευτικών τελμάτων (βλ. κεφ. 5).
Ο χώρος εναπόθεσης των μεταλλευτικών τελμάτων
Η εταιρεία σχεδιάζει για την απόθεση τελμάτων μία γιγαντιαία «λεκάνη» στη χαράδρα ενός ρέματος που εκρέει στο κεντρικό ρέμα «Ζεστόρρεμα», στη τοποθεσία «Αλογότοπος». Τα μεταλλευτικά τέλματα θα γεμίσουν το ρέμα σε έκταση 600 (!!) μέτρων και το φράγμα στη κατάντη του ρέματος θα λάβει σταδιακά ύψος μέχρι 40 (!!) μέτρα. Συνολικά θα εναποτεθούν ένα περίπου εκατομμύριο (!!) τόνοι «αφυγραμένου» τέλματος.
Η εταιρεία ισχυρίζεται ότι ο πολφός του τέλματος θα αποστραγγίζεται με σύστημα φιλτροπρέσσας και θα εναποτίθεται στον χώρο αυτό με περιεκτικότητα διαλύματος 15 - 20%. Η ΠΠΕ-2011 δεν περιέχει ουδεμία πληροφορία για την διαδικασία αυτή «αφυδάτωσης». Η «καινοτομία» αυτή της διαχείρισης τελμάτων είναι απομίμημα του «νέου» σχεδίου της εταιρείας ΧΘ Περάματος. Από βιβλιογραφικά δεδομένα συνάγεται, ότι η λειτουργία φιλτροπρέσσας παρουσιάζει ποικιλότροπα προβλήματα, όπως εμφράξεις στο μηχανικό σύστημα, δυσκολίες στεγανότητας, ευαισθησία των φιλτροϋφασμάτων, διαρροές κλπ., και δημιουργούν αμφιβολίες για τη σωστή αφυδάτωση του πολφού τέλματος παραγωγής μέχρι 1.500 (!!) τόνων την ημέρα.
Η πολυσυζητήσιμη «ανακύκλωση» του νερού (ουσιαστικά πρόκειται για τοξικό διάλυμα αντιδραστηρίων) αποτελεί μία ακόμη από τις πολλές αμφίβολες δημοσιοποιήσεις των εταιρειών για να καθησυχάσουν τα πνεύματα της κοινής γνώμης, η οποία αντιτάσσεται στη μεγάλη κατανάλωση νερού. Άλλωστε, είναι πολύ πιθανό ότι ύστερα από μερικούς κύκλους ανακύκλωσης, η υδατική φάση θα μετατρέπεται σε «κοκτέϊλ» τοξικών ουσιών. Σ’ αυτό πρέπει μάλιστα να προστεθεί και το γεγονός ότι την φιλτρόπρεσσα δεν είναι δυνατόν να μη διαπερνά και να παραμένει στην (ανακυκλωμένη) υδατική φάση ένα ποσοστό της κατώτερης κοκκίωσης του πετρώματος (που έχει δυνατότητα προσρόφησης τοξικών ουσιών και ανεξέλεγκτης δημιουργίας επικίνδυνων χημικών ενώσεων). Πού θα φυλάσσεται ή θα διοχετεύεται αυτή η άκρως τοξική υδατική φάση;
Στην ΠΠΕ-2011 και στις άλλες δημοσιοποιήσεις της εταιρείας σχετικά με τη διαχείριση τελμάτων παραγκωνίζεται παντελώς το θέμα βροχοπτώσεων. Σημειώνεται ότι:
► Σφοδρές βροχοπτώσεις θα οδηγούν σε δυσανάλογη πτώση του pH ώστε να μην ελέγχονται οι ενώσεις, τα θειικά άλατα και άλλες ευδιάλυτες σε νερό χημικές ενώσεις, οι οποίες θα ενισχύουν την ενεργό οξύτητα με αποτέλεσμα την διάσπαση άλλων. Τα ευδιάλυτα αυτά άλατα θα διαρρέουν εντός και εκτός του χώρου απόθεσης. Τα δηλητηριώδη αυτά διαλύματα θα βρίσκουν το δρόμο τους στο τεκτονισμένο – κατακερματισμένο υπόβαθρο και φυσικά στο υδρολογικό σύστημα της περιοχής.
► Εκτός των κινδύνων διαρροών, συμβαίνουν τακτικά θραύσεις φραγμάτων, συνήθως ύστερα από καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις, με ολέθριες συνέπειες. Η αναφορές σε Μελέτες Περιβαλλοντικώς Επιπτώσεων των εταιρειών, ότι μία βροχόπτωση που μπορεί να καταστρέψει τα προβλεπόμενο φράγματα στο Πέραμα και Σάπες συμβαίνει μία φορά ανά 10.000 χρόνια, είναι ένα "παραμύθι". Η στατιστική που αναφέρει 95 ατυχήματα σε φράγματα διαφόρων μεταλλείων ανά τον κόσμο τα τελευταία 52 χρόνια (≈2 τον χρόνο), από το 1961 έως 2013, δείχνει παραστατικά ποια είναι η τραγική πραγματικότητα.
Οι επεκτάσεις μεταλλευτικών δραστηριοτήτων θα απαιτήσουν τη χρήση κυανίου
Σε δύο προηγούμενες εισηγήσεις μας δημοσιεύσαμε τα σχέδια των εκάστοτε μητρικών εταιρειών (για ευνόητους λόγους αποσιοπούνται από τη θυγατρική ΜΘ), τα οποία προβλέπουν εννέα (9) «περιοχές» μελλοντικών μεταλλευτικών δραστηριοτήτων: 1) Δυτική Οχιά (Wiper West), 2) Δυτικός Γκρεμός (Scarp West), 3) Καμένο, 4) Σάπανα, 5) Αγ. Νικόλαος, 6) Γαλαξίας, 7) Αγ. Βαρβάρα, 8) Αδουλάριος και 9) Έβρος. Τα πετρώματα των περιοχών αυτών ανήκουν στη λεγόμενης επιθερμική ζώνη, από Σάπες μέχρι Πέραμα - Πετρωτά και αποτελούνται κυρίως από οξειδωμένα πετρώματα του τύπου «Αγίου Δημητρίου» και «Περάματος».
Οι συνθήκες και οι μορφές εξαλλοιώσεων, οι ορυκτολογικές παραγενέσεις, οι περιεκτικότητες χρυσού (1 – 5 g/t) και η σύμφυση των μικροσκοπικών ψηγμάτων χρυσού (μεγέθους συνήθως μέχρι 5 µm=χιλιοστά του χιλιοστού!!) με πυριτικά ορυκτά του πετρώματος απαιτούν τη μέθοδο της κυάνωσης για την ανάκτηση του χρυσού από το πέτρωμα. Το σχήμα περί ανάκτησης του περιβόητου «χρυσοφόρου χαλκούχου συμπυκνώματος» με τη μέθοδο της «επίπλευσης» έχει πολλά αναξιόπιστα στοιχεία. Με πολλές επιφυλάξεις θα μπορούσε η μέθοδος της «επίπλευσης» να δικαιολογηθεί μόνο στην περίπτωση της υπόγειας μεταλλοφορίας θειούχων ορυκτών της Οχιάς. Με άλλα λόγια: Η ανάκτηση του χρυσού από ένα οξειδωμένο πέτρωμα σαν αυτό του Αγίου Δημητρίου (όπως και του Λόφου Περάματος) είναι δυνατή μόνο με κυάνωση, αλλά επειδή η εταιρεία Σαπών αποφάσισε αυθαίρετα να αποκλείσει για ευνόητους λόγους το θέμα «κυάνωση», αναγκάστηκε να δικαιολογήσει την επεξεργασία του οξειδωμένου πετρώματος του Αγ. Δημητρίου προβάλλοντας την παράδοξη μέθοδο, ότι αυτό πριν την «επίπλευση» θα αναμιγνύεται με το θειούχο μετάλλευμα της Οχιάς.
Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι, και η εταιρεία των Σαπών κατά την επέκταση και εξέλιξη των μεταλλευτικών και μεταλλουργικών της δραστηριοτήτων θα προβεί σε πολλαπλές επιφανειακές εξορύξεις και θα χρησιμοποιήσει τη μέθοδο της κυάνωσης.
Επίλογος
Εάν η Πολιτεία αδειοδοτήσει την εκμετάλλευση χρυσού στις Σάπες και στο Πέραμα, θα προδιαγράψει ουσιαστικά την περιβαλλοντική καταστροφή της Θράκης. Οι προγραμματιζόμενες επεκτάσεις των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων από Σάπες μέχρι το Πέραμα και τον παραλιακό χώρο Πετρωτών - Μεσημβρίας θα έχουν δραματικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, στη δημόσια υγεία και σε βασικές επαγγελματικές κοινωνικές δραστηριότητες στη Θράκη.
Η εταιρεία Σαπών με τις προβλεπόμενες περαιτέρω εξορύξεις θα μεταβάλλει σε 10-20 χρόνια την περιοχή παραχώρησης ΔΜΜ-Ε5, έκτασης περίπου 8 Χ 4-2 χιλιόμετρα, από βορεοανατολικά Σαπών μέχρι Κασσιτερες και Συκορράχη, σε μια ζώνη επιφανειακών ορυχείων. Είναι φυσικά άγνωστο τι μεταλλοφορίες θα προκύψουν σε βαθύτερα επίπεδα εξορύξεων. Σημειώνεται ότι κάθε ορυχείο θα συνοδεύεται και από μια «χαβούζα» μεταλλευτικών τελμάτων. Οι μαζικές εξορύξεις και οι γιγαντιαίες λεκάνες μεταλλευτικών τελμάτων θα αλλοιώσουν ριζικά το φυσικό τοπίο και θα δηλητηριάσουν ανεπανόρθωτα την ευρύτερη περιοχή.
Στη συγκεκριμένη λεκάνη των μεταλλευτικών τελμάτων στην τοποθεσία Αλογότοπος, θα απειλούν διαρροές και αστοχίες το υδρολογικό σύστημα στο Ζεστόρεμα και στη συνέχεια στον ποταμό Φιλιούρη που διασχίζει ένα μεγάλο τμήμα του κάμπου Σαπών – Ξυλαγανής - Ν. Σιδηροχώρι και εκρέει στον όρμο Ιμέρου, μεταξύ Μαρώνειας και Φαναριού. Ο καθ’ ένας μπορεί να υπολογίσει τι σημαίνει η αναπόφευκτη δυσφήμιση και υποβάθμιση των γεωργικών προϊόντων της περιοχής Σαπών – Κομοτηνής,
Από την άλλη πλευρά ο χώρος των μεταλλευτικών τελμάτων στο προγραμματιζόμενο έργο Περάματος θα απέχει μόνο 4 χλμ από την Παραλία Μεσημβρίας με απειλητικές επιπτώσεις στην αλιευτική και τουριστική κίνησης της παραλιακής περιοχής: Αλεξανδρούπολη – Μαρώνεια – Φανάρι/Πόρτο Λάγος.
Η Πολιτεία δεν πρέπει να δεχτεί ένα τέτοιο πλήγμα λεηλασίας των φυσικών πόρων. Οι πολίτες της Θράκης έχουν στην τελική ανάλυση δύο επιλογές: ή θα αφήσουν σε ξένες μεταλλευτικές κοινοπραξίες να καταστρέψουν και να δηλητηριάσουν μεγάλες περιοχές της Θράκης, ή θα αντισταθούν ενάντια στα καταστροφικά σχέδια των εταιρειών.
Δρ. Κυριάκος Αρίκας
Υφηγητής Ινστιτούτου Ορυκτολογίας – Πετρογραφίας
Πανεπιστημίου Αμβούργου
Ακολουθούν επεξηγηματικές εικόνες
 |
| Γενική άποψη του προτεινόμενου έργου εκμετάλλευσης χρυσού στη περιοχή Σαπών (από χάρτη της ΜΘ) ΣΑ.1: Σάπες, ΣΑ.2: Οικισμός Παλιννοστούντων Ρωσοποντίων, Μ.1: Μεταλλείο υπόγειας εξόρυξης «Οχιάς», Μ.2: Μεταλλείο επιφανειακής εξόρυξης «Αγίου Δημητρίου, ΕΡΓ.: Εργοστάσιο επεξεργασίας, Λ.Α.Τ.: Λεκάνη απόθεσης τελμάτων. |
 |
| Αριστερά: Λεπτομέρεια της εγκατάστασης μεταλλευτικών τελμάτων 1: Λεκάνη απόθεσης τελμάτων, 2: Κύριο Φράγμα στην κατάντη του ρέματος (ύψος μέχρι 40 m). Δεξιά: Παραδείγματα σχηματισμού θειικών ορυκτών αλάτων σε λεκάνη τελμάτων του μεταλλείου Κίρκης. Κ1: Κατακρήμνιση λευκών θειικών αλάτων από τοξικά στάσιμα νερά. Κ2α: Άποψη λεκάνης μεταλλευτικού τέλματος σε περίοδο ξηρασίας με εντυπωσιακά ξασπρισμένο τοπίο λόγω σχηματισμού θειικών αλάτων στην επιφάνεια της λεκάνης. Κ2β: Άποψη της ίδιας λεκάνης ύστερα από νυχτερινή βροχόπτωση. Τα επιφανειακά θειικά άλατα ξεπλύθηκαν και εν μέρει μεταφέρθηκαν στο διπλανό ρέμα. Κατά την εξάτμιση του άκρως επιβαρυμένου όξινου νερού επαναλαμβάνεται η ίδια διαδικασία σχηματισμού θειικών αλάτων που δείχνει η εικόνα Κ1. |
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω