Σήμερα Mount Polley στον Καναδά, αύριο Πέραμα και Σάπες στη Θράκη

Πρόσφατα μας αιφνιδίασε πάλι η είδηση ενός νέου μεγάλου δυστυχήματος μεταλλείου. Στις 4 Αυγούστου 2014 έσπασε το φράγμα συγκράτησης τελμάτων στο μεταλλείο χαλκού - χρυσού Mount Polley, στον κεντρικό Καναδά της εταιρείας Imperial Metals

Δηλητηριώδη τέλματα, αναχώματα και θραύσεις «χρυσών» φραγμάτων

του Δρ. Κυριάκου Αρίκα

Πρόσφατα μας αιφνιδίασε πάλι η είδηση ενός νέου μεγάλου δυστυχήματος μεταλλείου. Στις 4 Αυγούστου 2014 έσπασε το φράγμα συγκράτησης τελμάτων στο μεταλλείο χαλκού - χρυσού Mount Polley, στον κεντρικό Καναδά της εταιρείας Imperial Metals (βλ. εδώ).

10 εκατομμύρια κυβικά μέτρα μολυσμένου νερού και 4,5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα τοξικής λάσπης μεταλλευτικών τελμάτων κατέληξαν στη διπλανή λίμνη Polley, κατόπιν στο ρέμα Hazeltine και τελικά στη μεγάλη λίμνη Qusnel.

Πρόκειται για την πιο ολέθρια περιβαλλοντική καταστροφή που έπληξε ποτέ την περιοχή. Το δυστύχημα συνέβη στον Καναδά, στη χώρα των μεταλλευτικών κοινοπραξιών που δραστηριοποιούνται σε όλο τον Κόσμο, στην εξελιγμένη αυτή χώρα που δήθεν τηρούνται όλες οι προδιαγραφές ασφάλειας. Από την χώρα αυτή προέρχεται και η μεταλλευτική κοινοπραξία «Eldorado Gold» που δραστηριοποιείται στη Χαλκιδική, καθώς επίσης στη Θράκη με τις θυγατρικές εταιρείες «Χρυσωρυχεία Θράκης» (ΧΘ) στο Πέραμα Νομού Έβρου και την «Μεταλλευτική Θράκης» (ΜΘ) στις Σάπες Νομού Ροδόπης.

Η «Eldorado Gold» ισχυρίζεται όμως ότι δεν υπάρχει πιθανότητα καταστροφικής αστοχίας των δικών της φραγμάτων και διαρροής μεταλλευτικών τελμάτων διότι θα εφαρμόσει την «ξηρή απόθεση», την οποία θα αναλύσουμε παρακάτω.

Η απάτη της «ξηρής απόθεσης» μεταλλευτικών τελμάτων

Η ΧΘ παρουσίασε το 2011 νέο σχέδιο διαχείρισης και εγκατάστασης απόθεσης τελμάτων για το προγραμματιζόμενο έργο εκμετάλλευσης χρυσού στο Πέραμα, το οποίο έχει περιληπτικά ως εξής: Ο πολφός του τέλματος από την μεταλλουργική επεξεργασία κυάνωσης θα μεταφέρεται σε πυκνωτή και φιλτροπρέσσα και στη συνέχεια στο χώρο απόθεσης τελμάτων σαν σφιχτή λάσπη με υγρασία 15-20%.

Η εταιρεία προπαγανδίζει μεν δημοσίως με ιδιαίτερο ζήλο την αφυδάτωση του πολφού τέλματος με φιλτροπρέσσα και μιλάει για ανακύκλωση νερού και για «αφυγραμένο» τέλμα (filter cake), αλλά η πληροφόρηση για τη λειτουργία του συστήματος αυτού είναι ουσιαστικά μηδενική. Η «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων» (ΜΠΕ) της ΧΘ αφιερώνει για τη διαδικασία αυτή ένα κεφάλαιο (κεφ. 5.3.9) με τετριμμένο κείμενο 9 σειρών και για την περιγραφή και λειτουργία της φιλτροπρέσσας μόνο δύο (!) σειρές κείμενο. Με αυτό τον ευτελή τρόπο λύνει λοιπόν η εταιρεία υπεραπλοποιημένα το πρόβλημα της λειτουργίας μιας τέτοιας πολύπλοκης επεξεργασίας από την οποία θα πρέπει να διέλθουν στα 8-9 χρόνια λειτουργίας του έργου Περάματος 23 έως 26 εκατομμύρια (!!!) τόνοι πολφού τοξικού τέλματος.

Η ΧΘ παραγκωνίζει συστηματικά τα ποικιλότροπα προβλήματα της φιλτροπρέσσας, όπως εμφράξεις στο μηχανικό σύστημα, δυσκολίες στεγανότητας, ευαισθησία των φιλτροϋφασμάτων, διαρροές κλπ. Έτσι προκαλούνται αμφιβολίες για τη σωστή διεκπεραίωση της αφυδάτωσης του πολφού τέλματος καθημερινής παραγωγής 8.000 (!!) τόνων. Επίσης υπάρχουν αμφιβολίες ότι στη μαζική αυτή διεργασία το τέλμα θα συμπιέζεται στα 85% σε στερεά. Η εταιρεία μιλάει πότε για 15% και πότε για 15-20% υγρασία - ενώ στην πράξη θα υπερβαίνει το 30%. Αυτή θα είναι λοιπόν η περιβόητη «ξηρή απόθεση»; Τα βιβλιογραφικά δεδομένα μας πληροφορούν ότι η αφυδάτωση όμοιων υλικών, ακόμη και στις ανώτερες πιέσεις (έως 40 bar), δεν υπερβαίνει το 70% σε στερεά. Το 85% της εταιρείας είναι προφανώς υπερβολικό και αυθαίρετο. Το 15%, το 20% και πολύ περισσότερο το 30% υγρασία, έχει τεράστια διαφορά στην συνεκτικότητα αλλά και στη ποσότητα του τέλματος (5% σημαίνει π.χ. στο Πέραμα 400.000 κυβικά μέτρα περισσότερο τέλμα). Εκτός τούτου, η συνεκτικότητα του τέλματος σε περιπτώσεις βροχοπτώσεων θα παίζει βασικό ρόλο στη σταθερότητα της εγκατάστασης απόθεσης που περιγράφεται παρακάτω.

Ένα μέρος του κυανίου και των άλλων χημικών αντιδραστηρίων (μεταδιθειώδες νάτριο, θειικός χαλκός κ.ά.) θα προσροφάται στους κόκκους της στερεάς φάσης ή θα δεσμεύεται στις νέες χημικές ενώσεις. Το δε διάλυμα θα είναι ήδη από την διαδικασία της εκχύλισης φορτωμένο με τοξικά χημικά στοιχεία. Διερωτώμεθα: αυτό το άκρως τοξικό διάλυμα θα ανακυκλώνει (!!) λοιπόν η εταιρεία;

Ύστερα από μερικούς κύκλους ανακύκλωσης, η υδατική φάση θα μετατρέπεται σε «κοκτέιλ» τοξικών ουσιών. Σ’ αυτό μάλιστα πρέπει να προστεθεί και το ποσοστό της κατώτερης κοκκίωσης του πετρώματος που θα διαπερνά την φιλτρόπρεσσα και θα παραμένει στην (ανακυκλωμένη) υδατική φάση, (που έχει δυνατότητα προσρόφησης τοξικών ουσιών και ανεξέλεγκτης δημιουργίας επικίνδυνων χημικών ενώσεων). Πού θα φυλάσσεται / διοχετεύεται αυτή η άκρως τοξική υδατική φάση; Είναι εξωπραγματικό να πιστεύει κανείς ότι καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του έργου θα χρησιμοποιείται το ίδιο νερό. Άρα θα πρέπει να ανανεώνεται περιοδικά με αποτέλεσμα να λάβει ετησίως διαστάσεις πολλών εκατοντάδων χιλιάδων κυβικών μέτρων τα οποία αργά ή γρήγορα θα έχουν την τύχη των 10 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων τοξικού νερού που διέρρευσαν στο τραγικό δυστύχημα του Mount Polley;

Η «πυραμίδα» μεταλλευτικών τελμάτων στο Πέραμα

Η Εταιρεία ΧΘ παρουσίασε το 2011 ένα νέο σχέδιο εγκατάστασης για την απόθεση των μεταλλευτικών τελμάτων: Η εγκατάσταση θα ξεκινήσει με μία λεκάνη που θα περιλαμβάνει ένα ρέμα με την ονομασία «Σπαλτζάκ», 500 μέτρα νότια του οικισμού Περάματος. Το σημείο εκροής του Σπαλτζάκ στο κεντρικό ρέμα «Παλιόρεμα» απέχει από το Θρακικό Πέλαγος μόνο 3,5 χλμ. Η στέψη της νεοσχεδιασμένης αυτής λεκάνης τελμάτων έχει τριγωνικό σχήμα με μήκος πλευρών 900, 750 και 650 μέτρα. Στην νοτιοανατολική πλευρά της λεκάνης, στην κατάντη του ρέματος Σπαλτζάκ, θα ανορθωθεί το κύριο ανάχωμα (φράγμα) ύψους 40 (!) μέτρων και θα κατασκευαστούν 5 μικρότερα περιφερειακά αναχώματα για την αναχαίτιση επιφανειακών νερών.

Η χωρητικότητα της χαράδρας Σπαλτζάκ επαρκεί για την εναπόθεση μεταλλευτικών τελμάτων 1.800.000 κυβ. μέτρων = 2.900.000 τόνων. Για τα υπόλοιπα τέλματα 4.900.000 κυβ. μέτρων = 7.900.000 τόνων, σχεδίασε η εταιρεία την πυραμιδοειδή "ανυψωτική επέκταση" του χώρου εναπόθεσης με εσωτερικά αναχώματα ύψους 5 μέτρων σε 10 επίπεδα, τα οποία θα πατούν επάνω (!!) στο υγρό τέλμα. Σύμφωνα με το σχέδιο της ΜΠΕ η πελώρια αυτή "χαβούζα" θα ανυψωθεί με αυτόν τον τρόπο από υψόμετρο 195 στα 245 μέτρα (δηλαδή κατά 50 μέτρα). Τελικά θα ξεπροβάλλει μια γιγαντιαία "βαθμιδώδης πυραμίδα" από μεταλλευτικά τέλματα και αναχώματα. Το συνολικό ύψος από το βαθύτερο σημείο του ρέματος μέχρι τη στέψη της πυραμίδας θα πλησιάσει τα 90 (!!) μέτρα (συγκριτικά όσο τρεις επανωτές 10όροφες πολυκατοικίες). Το συνολικό μήκος όλων των εσωτερικών αναχωμάτων ανέρχεται σε 13.150 (!!!) μέτρα. Οι μεγάλες αυτές διαστάσεις μήκους των εσωτερικών αναχωμάτων δημιουργούν πολλά ερωτήματα σε ότι αφορά στατιστικά τις πιθανότητες φθορών, ρηγματώσεων και θραύσεων.

Διερωτάται κανείς, πώς είναι δυνατόν να στηριχθεί ένα τέτοιο μεγάλο σύστημα αναχωμάτων σε ασταθή ιζήματα τελμάτων, όταν αυτά με κοκκίωση μερικών μικρών (μερικών χιλιοστών του χιλιοστού!!) θα συμπεριφέρονται σαν αργιλικά ιζήματα με τα γνωστά φαινόμενα "θιξοτροπίας" και ρευστότητας σε περίπτωση βροχοπτώσεων, ώστε να δημιουργούν διαρκή προβλήματα στη σταθεροποίηση των αναχωμάτων. Ένα τέτοιο σύστημα εναπόθεσης τοξικών μεταλλευτικών τελμάτων είναι απαράδεκτο διότι διαχρονικά θα εξελιχθεί σίγουρα σε μία διαρκή πηγή διαρροών τοξικών ουσιών με μεγάλες πιθανότητες σε μια ασυνήθιστη βροχόπτωση, να σπάσουν ορισμένα τμήματα της «πυραμίδας» και να παρασύρουν σαν „ντόμινο“ το πολύπλοκο σύστημα αναχωμάτων και το κύριο φράγμα με ολέθριες επιπτώσεις στο Παλιόρεμα, στον παραλιακό χώρο Μεσημβρίας και στο Θρακικό Πέλαγος.

Η εγκατάσταση απόθεσης μεταλλευτικών τελμάτων στο προγραμματιζόμενο έργο Περάματος.
Τομή κατά μήκος και εγκάρσια του ρέματος «Σπαλτζάκ». Σχηματική παράσταση των αναχωμάτων, της πλήρωσης του ρέματος με τέλματα μέχρι το επίπεδο των ανάντη και κατάντη αναχωμάτων και της ανυψωτικής επέκτασης της εγκατάστασης με εσωτερικά αναχώματα.
Δεξιά, μεταξύ των δύο τομών: μεγέθυνση, με ακριβή διάταξη και διάσταση των εσωτερικών αναχωμάτων.

Η προγραμματιζόμενη λεκάνη τελμάτων στις Σάπες

Η εταιρεία «Μεταλλευτική Θράκης» (ΜΘ), η δεύτερη θυγατρική της Eldorado Gold (από Νοέμβριο 2013), σχεδίασε για το προγραμματιζόμενο έργο εκμετάλλευσης χρυσού στις Σάπες μια γιγαντιαία λεκάνη τελμάτων στη χαράδρα ενός ρέματος που εκρέει στο κεντρικό ρέμα Ζεστόρρεμα, στη τοποθεσία Αλογότοπος, 2 χιλιόμετρα βορειοανατολικά των Σαπών. Η μεγάλη έκταση του ρέματος (1.700 μέτρα) με πολλές διακλαδώσεις στη νότια και νοτιοδυτική πλευρά του, η υψομετρική διαφορά ροής (200 μέτρα) και η σχετικά μεγάλη επιφάνεια της λεκάνης απορροής (σχεδόν ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο) προμηνύουν έντονη ροή μεγάλων ποσοτήτων βρόχινων νερών. Σε ασυνήθιστες βροχοπτώσεις θα δημιουργούνται μεγάλες πιέσεις στην κατάντη του ρέματος που θα οδηγήσουν αργά ή γρήγορα στη θραύση του φράγματος, όπως στο παράδειγμα της παρόμοιας λεκάνης συγκράτησης τελμάτων στο Mount Polley του Καναδά.

Διαρροές και αστοχίες στη γιγαντιαία αυτή λεκάνη τοξικών τελμάτων θα απειλούν το υδρολογικό δίκτυο: Ζεστόρρεμα και στη συνέχεια τον ποταμό Φιλιούρι που διασχίζει ένα μεγάλο τμήμα του κάμπου Σαπών – Ξυλαγανής - Ν. Σιδηροχωρίου και εκρέει στον όρμο Ιμέρου, μεταξύ Μαρώνειας και Φαναριού. Από την άλλη πλευρά θα απειλούν τα μεταλλευτικά τέλματα του έργου Περάματος τον παραλιακό χώρο Μεσημβρίας – Μαρώνειας. Ο καθένας μπορεί να υπολογίσει τι σημαίνει η αναπόφευκτη δυσφήμιση και υποβάθμιση των γεωργικών προϊόντων της περιοχής Σαπών – Κομοτηνής, καθώς και της αλιευτικής και τουριστικής κίνησης στην παραλιακή περιοχή: Αλεξανδρούπολη – Μαρώνεια – Φανάρι - Πόρτο Λάγος. Οι απώλειες απασχόλησης στους βασικούς και παραδοσιακούς αυτούς τομείς δεν συγκρίνονται ούτε κατ’ ελάχιστον με τις λίγες θέσεις εργασίας που υπόσχονται οι εταιρείες.

Η αναφορές στις ΜΠΕ των εταιρειών, ότι μία βροχόπτωση που μπορεί να καταστρέψει τα προβλεπόμενα αναχώματα/φράγματα στο Πέραμα και Σάπες συμβαίνει μία φορά ανά 10.000 χρόνια, είναι ένα "παραμύθι". H στατιστική καταχώριση: Chronology of major tailings dam failures (www.wise-uranium.org/mdaf.html) δείχνει παραστατικά ποια είναι η τραγική πραγματικότητα και καταγράφει 95 ατυχήματα (τα κυριότερα) σε φράγματα διαφόρων μεταλλείων ανά τον κόσμο τα τελευταία 52 χρόνια, από το 1961 έως 2013. Η συγκεκριμένη στατιστική σημειώνει λοιπόν κατά μέσο όρο δύο μεγάλες καταστροφές τον χρόνο σε μεταλλεία. Η θραύση του φράγματος στο μεταλλείο Mount Polley του Καναδά αποτελεί τη δεύτερη περιβαλλοντική καταστροφή στο τρέχον έτος και δεν γνωρίζουμε τι εκπλήξεις θα έχουμε μέχρι το τέλος 2014.

Αριστερά: Η εγκατάσταση απόθεσης μεταλλευτικών τελμάτων στο προγραμματιζόμενο έργο Σαπών.
1: Λεκάνη απόθεσης τελμάτων, 2: Κύριο φράγμα στην κατάντη του ρέματος (ύψος μέχρι 40 μ.).
Δεξιά: Απόψεις της θραύσης του φράγματος στο μεταλλείο Mount Polley του Καναδά
και της διαρροής και εξάπλωσης των μεταλλευτικών τελμάτων στη ευρύτερη περιοχή.

Βιογραφικά στοιχεία του εισηγητή:

Ο Κυριάκος Αρίκας κατάγεται από την Κίρκη Αλεξανδρούπολης. Σπούδασε και σταδιοδρόμησε στη Γερμανία και ήταν μέχρι την συνταξιοδότησή του υφηγητής στο Ινστιτούτο Ορυκτολογίας - Πετρογραφίας του Πανεπιστημίου Αμβούργου με το οποίο συνεργάζεται μέχρι σήμερα. Είναι έμπειρος γνώστης των γεωλογικών συνθηκών στη Θράκη, διότι στα πλαίσια της ερευνητικής του δραστηριότητας ασχολήθηκε πάνω από τρεις δεκαετίες με την γεωλογία, πετρογραφία και κοιτασματολογία - γεωχημεία του νοτιοανατολικού τμήματος της Θράκης και έχει επιτηρήσει επιπλέον πολλές επιστημονικές διατριβές στις περιοχές: Σάπες - Κασσιτερά - Συκορράχη, Πέραμα - Πετρωτά, Κίρκη - Αισύμη, Λουτρά και Φέρες.