Ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος

Μήπως τα Δυτικά έθνη έκαναν την αντιπαράθεση με τον Πούτιν αναπόφευκτη ή το πραγματικό πρόβλημα είναι η αποτυχία της Ρωσίας να δεχθεί την ανεξαρτησία των πρώην κρατών - δορυφόρων της; Ο στρατάρχης Φερντινάν Φος έγραψε μια από τις πιο ακριβείς προβλέψεις

Μήπως τα Δυτικά έθνη έκαναν την αντιπαράθεση με τον Πούτιν αναπόφευκτη ή το πραγματικό πρόβλημα είναι η αποτυχία της Ρωσίας να αποδεχθεί την ανεξαρτησία των πρώην κρατών - δορυφόρων της;

Ο στρατάρχης Φερντινάν Φος έγραψε μια από τις πιο ακριβείς προβλέψεις της ιστορίας. Ερευνώντας τη Συνθήκη των Βερσαλλιών και τους ταπεινωτικούς όρους που επιβλήθηκαν στη Γερμανία το 1919, ο πρώην «αρχιστράτηγος» των Συμμαχικών Δυνάμεων... δήλωσε: «Αυτή δεν είναι ειρήνη - είναι μια ανακωχή για 20 χρόνια».

Και έτσι αποδείχθηκε ότι ήταν. Η θριαμβολογία των νικητών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου έθεσε τα θεμέλια για έναν νέο κατακλυσμό. Όταν η Ευρώπη έπρεπε να ξαναχτιστεί το 1945, ο Τσόρτσιλ και ο Τρούμαν, στοιχειωμένοι από τα λάθη των Βερσαλλιών, εξασφάλισαν ότι θα ανασταίνονταν μία νέα Γερμανία, η οποία θα περιλαμβάνονταν αντί να αποκλειστεί.

Η πιο πρόσφατη ανακατάταξη της Ευρώπης άρχισε ακριβώς πριν από 25 χρόνια με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Αφού έχει περάσει ένα τέταρτο του αιώνα, μπορούμε να συμπεράνουμε πλέον ότι οι δυτικοί ηγέτες έχουν επαναλάβει αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «τρέλα των Βερσαλλιών». Όταν τα πλήθη περνούσαν από την Πύλη του Βρανδεμβούργου, προμηνύοντας τη γέννηση μιας νέας Ευρώπης, μήπως η Αμερική και οι σύμμαχοί της έκαναν κάτι λάθος και συμπεριφέρθηκαν με έναν τρόπο που έκανε τη σημερινή αντιπαράθεση με τη Ρωσία αναπόφευκτη; Για να το θέσουμε ωμά, μήπως εξαπάτησαν και ταπείνωσαν τη Ρωσία κατά τη στιγμή της αδυναμίας της, ρίχνοντας έτσι τους σπόρους του ρεβανσισμού για τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν;

Αυτή είναι σίγουρα η άποψη του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Με αφορμή την επέτειο από την πτώση του τείχους, ο άνθρωπος που έκανε τα περισσότερα για να θάψει τον Ψυχρό Πόλεμο εκφώνησε ομιλία στο Βερολίνο, η οποία έμοιαζε γεμάτη θλίψη και πικρία. «Η Ευρώπη είναι πιο τεταμένη και ανήσυχη σήμερα από οποιαδήποτε άλλη φορά από την αρχή αυτού του αιώνα», δήλωσε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. «Ο κόσμος βρίσκεται στα πρόθυρα ενός νέου Ψυχρού Πολέμου. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι έχει ήδη ξεκινήσει», είπε.

Όσο για το γιατί συνέβη αυτό, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ το ανήγαγε στη δεκαετία του ενενήντα, όταν οι ηγέτες της Δύσης υποτίθεται ότι «εκμεταλλεύτηκαν την αποδυνάμωση της Ρωσίας να αναζητήσει κυριαρχία στον κόσμο». Πρόσφερε μια «λίστα» παραδειγμάτων, επικαλούμενος την «διεύρυνση του ΝΑΤΟ, τη Γιουγκοσλαβία, ιδιαίτερα το Κοσσυφοπέδιο, τα σχέδια πυραυλικής άμυνας, το Ιράκ, τη Λιβύη, τη Συρία». Όλα αυτά, πρόσθεσε ο Γκορμπατσόφ, μετέτρεψαν μια «γρατσουνιά» σε μια «αιματηρή ανοιχτή πληγή».

Αυτή είναι μια εντυπωσιακή φράση από έναν άνθρωπο όπως ο Γκορμπατσόφ. Σε αντίθεση με τον σημερινό ένοικο του Κρεμλίνου, ο ίδιος δεν μπορεί να κατηγορηθεί για παρωπίδες εθνικισμού ή ισχυρογνωμοσύνη. Επιπλέον, ο Γκορμπατσόφ μίλησε με τη δυσαρέσκεια κάποιου που πιστεύει ότι παραπλανήθηκε. Σε παλαιότερες συνεντεύξεις, ο ίδιος έχει κατηγορήσει τη Δύση - και ειδικά την Αμερική και τη Γερμανία – ότι διέλυσαν τη συμφωνία που φέρεται να προσέφεραν το 1990. Σε αντάλλαγμα για να επιτραπεί σε μια επανενωμένη Γερμανία να είναι μέρος του ΝΑΤΟ, ο Γκορμπατσόφ λέει ότι του είχαν υποσχεθεί πως η συμμαχία δεν θα επεκταθεί ούτε ένα εκατοστό προς την Ανατολή. Παρά το γεγονός αυτό, το ΝΑΤΟ προχώρησε αλματωδώς προς τα ανατολικά, με τη διεύρυνση των μελών του ώστε να συμπεριλάβει έξι πρώην μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας και τρεις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.

Στο δοκίμιό του για τον εθνικισμό, ο Isaiah Berlin συνέκρινε την αντίδραση μιας ταπεινωμένης χώρας με «λυγισμένα κλαδιά που ξεφυτρώνουν μόλις τα πατήσεις». Στην εκδοχή του Γκορμπατσόφ για τα γεγονότα, που με θέρμη αγκάλιασε ο Πούτιν, η Δύση διέπραξε την τρέλα να πατήσει τη Ρωσία μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου - και η χώρα σήμερα ξεφυτρώνει ξανά. Η κριτική του Γκορμπατσόφ είναι σαφής, αλλά θα είχε μεγαλύτερη βαρύτητα αν θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να αγνοήσει τα γεγονότα του 2014. Ο νούμερο ένα κανόνας του να είναι μια χώρα υπεύθυνη, εξάλλου, είναι «να μην αρπάζει ποτέ εδάφη του γείτονα». Τον Απρίλιο, η Ρωσία προσάρτησε 10.000 τετραγωνικά μίλια της Ουκρανίας από την Κριμαία. Μόνο την περασμένη Παρασκευή, η Ρωσία έστειλε 32 τανκς συνοδεία πυροβολικού και πεζικού στην ανατολική Ουκρανία, όπου ο Πούτιν είχε επιτύχει τον de facto έλεγχο μιας ζώνης του βιομηχανικού κέντρου του γείτονά της, χρηματοδοτώντας μια ένοπλη εξέγερση.

Πότε μια ειλικρινής κριτική γίνεται ειδική έκκληση και μια προσπάθεια να υπερασπιστεί τα απαράδεκτα; Ο Γκορμπατσόφ μπορεί να φαίνεται δίκαια αγανακτισμένος, αλλά η περίπτωσή του δεν είναι πειστική. Έδωσαν στη Ρωσία συγκεκριμένες υποσχέσεις ότι το ΝΑΤΟ δεν θα εξαπλωθεί; Η απάντηση στα αρχεία είναι σαφής: ορισμένοι δυτικοί υπουργοί πράγματι έδωσαν αυτές τις εγγυήσεις. Πρώτος και καλύτερος ο Χανς-Ντίτριχ Γκένσερ, τότε υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας. Κατά τη διάρκεια της συνάντησής του με τον σοβιετικό ομόλογό του, Έντουαρντ Σεβαρντνάτζε, στις 4 Φεβρουαρίου 1990, τα πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα γερμανικά αρχεία δείχνουν ότι ο Γκένσερ δήλωσε: «Γνωρίζουμε ότι η ένταξη στο ΝΑΤΟ μιας ενοποιημένης Γερμανίας θέτει πολύπλοκα ζητήματα. Για εμάς, όμως, ένα πράγμα είναι βέβαιο: το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί προς τα ανατολικά».

Το νόημα αυτών των λέξεων είναι αδιαμφισβήτητο. Αλλά αυτό δεν δικαιώνει την υπόθεση του Γκορμπατσόφ - για κάποιο λόγο αυτό αγγίζει την ουσία του τι θα έπρεπε να αλλάξει με την εξαφάνιση του Ψυχρού Πολέμου. Καμία υπόσχεση που δόθηκε από οποιονδήποτε Γερμανό υπουργό - ή οποιοδήποτε άλλο ηγέτη για το θέμα – δεν θα μπορούσε να δεσμεύσει τα νέα κράτη μέλη, στη συνέχεια, στη δίνη του αναδυόμενου από τα συντρίμμια κομμουνιστικού μπλοκ.

Έξι έθνη έφυγαν από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Η Σοβιετική Ένωση, εν τω μεταξύ, διασπάστηκε σε 15 διάδοχα κράτη. Η ουσία της επανάστασης στον τρόπο σκέψης της Μόσχας που ο Γκορμπατσόφ προήδρευε, ήταν η αποδοχή του ότι κάθε μία από αυτές τις χώρες είχε κάθε δικαίωμα να πάρει το δρόμο της. Η τοτεμική συμβολή του στην ιστορία ήταν να εγκαταλείψει το Δόγμα Μπρέζνιεφ, σύμφωνα με το οποίο η Μόσχα επέβαλε τον κομμουνισμό στην Ανατολική Ευρώπη με τη δύναμη των όπλων.

Αλλά, παραδόξως, ο Γκορμπατσόφ δεν φαίνεται να έχει ακολουθήσει τη λογική του για το συμπέρασμά του. Εάν τα κράτη - δορυφόροι επρόκειτο να ελευθερωθούν, τότε θα ήταν σε θέση να λάβουν τις δικές τους αποφάσεις. Και μερικά από αυτά μπορεί να αποφάσιζαν ελεύθερα να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Από τη στιγμή που αποδέχεσαι την αρχή ότι χώρες όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Ρουμανία είχαν κάθε δικαίωμα να είναι κυρίαρχες, τότε λογικά δεν θα μπορούσες να έχεις αντίρρηση εάν επέλεγαν να επιδιώξουν την ένταξη στο ΝΑΤΟ.

Ο Γκορμπατσόφ αποδέχθηκε αυτή τη λογική σε σχέση με μια επανενωμένη Γερμανία. Το 1995, ο ίδιος εξήγησε ότι είχε επιτρέψει στην επανενωμένη Γερμανία να είναι στο ΝΑΤΟ, επειδή αυτή ήταν η θέληση του λαού της. «Η ενωμένη Γερμανία αποφάσισε ότι ήθελε να γίνει μέλος», είπε, «και εγώ έπρεπε να δεχθώ αυτή τη δεδομένη πραγματικότητα». Εάν οι Γερμανοί είχαν το δικαίωμα να αποφασίσουν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, τότε γιατί να μην το είχαν οι Πολωνοί και οι Τσέχοι - ή οι Εσθονοί, οι Λετονοί και οι Λιθουανοί; Θα έλεγε πραγματικά ο Γκορμπατσόφ στους λαούς όλων αυτών των χωρών ότι δεν είχαν δικαίωμα να είναι στο ΝΑΤΟ, λόγω των ιδιωτικών διαβεβαιώσεων που δόθηκαν από έναν πρώην υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας; Και ποια θα ήταν η συνιστώμενη πολιτική του Γκορμπατσόφ για τη Δύση; Θα έλεγε η Αμερική στα αποκατεστημένα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης ότι η ένταξη στο ΝΑΤΟ ήταν εκτός συζήτησης επειδή, πάνω από τα κεφάλια τους, οι μεγάλες δυνάμεις είχαν αποφασίσει ότι μια τέτοια πορεία θα πλήγωνε τη Ρωσία;

Αν ο Γκορμπατσόφ πιστεύει πραγματικά ότι μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου η Ρωσία θα έπρεπε να έχει το δικαίωμα του βέτο για την ένταξη στο ΝΑΤΟ πρώην κρατών - δορυφόρων της, τότε αυτό είναι ένα παράδειγμα της πολύ Ψυχροπολεμικής νοοτροπίας που υποτίθεται ότι απέρριπτε. Σήμερα, ωστόσο, αυτό είναι ουσιαστικά και αυτό που επιδιώκει ο Πούτιν. Δεν θα ανεχθεί να στραφεί η Ουκρανία στη Δύση και να επιδιώξει την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ακόμη και αν αυτό είναι ό,τι θέλει η πλειοψηφία του λαού της.

Ενώ καταγγέλλουν την ψυχροπολεμική νοοτροπία της Δύσης, ο Πούτιν - και, δυστυχώς, και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ - προσκολλώνται σε αυτήν ακριβώς τη στάση που πρεσβεύουν ότι απορρίπτουν. Γιατί αυτό το πνευματικό αδιέξοδο; Ίσως οι Ρώσοι ηγέτες να θεωρούν πάρα πολύ επίπονο το να αναρωτιούνται γιατί μια χώρα όπως η Πολωνία μπορεί να επιθυμεί να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Όταν έχει εισβάλει το Κρεμλίνο σχετικά πρόσφατα – όπως στην Πολωνία το 1939 - τότε είναι λογικό να μπεις σε μια συμμαχία που έχει σχεδιαστεί για να αποτρέψει μια τέτοια συμφορά από το να ξανασυμβεί.

Αν η Μόσχα εξέταζε τα κίνητρα των νέων μελών του ΝΑΤΟ, θα ήταν κάτι που θα μπορούσε να εκθέσει την άβολη αλήθεια ότι η Ρωσία δεν έχει τίποτα να φοβηθεί από τους άμεσους γείτονές της. Η αλήθεια, μάλλον, είναι το αντίστροφο. Έτσι, μια επανάληψη της «τρέλας των Βερσαλλιών» δεν εξηγεί τη νέα σκιά πάνω από την Ευρώπη. Αντ’ αυτού, η απάντηση βρίσκεται στην ίδια τη Ρωσία – έχοντας κατά νου ότι ακόμη και ο Γκορμπατσόφ δεν έχει αποτινάξει εντελώς την ψυχροπολεμική νοοτροπία.

Πηγή: The Telegraph (David Blair)