Περπατώντας στην Ορεστιάδα –στη Νέα Ορεστιάδα όπως είναι η σωστή ονομασία- και στη Λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου που καταλήγει στην μεγάλη κεντρική πλατεία, κάπου δεξιά, στην οδό Αγίων Θεοδώρων, υπάρχει κρυμμένος ένας θησαυρός
Δυο βήματα από τον κεντρικό δρόμο και μας υποδέχτηκαν με φιλόξενη θέρμη ο πρόεδρος του Μουσείου και ένας ξεναγός…
Η ανακαίνιση και αναδιοργάνωση του μουσείου ολοκληρώθηκε το 2010 με γενναιόδωρη συμβολή των Χορηγών του Μουσείου, των Δωρητών, των Φίλων και Μελών του. Από το 1974, οπότε και ιδρύθηκε, έως σήμερα, το Μουσείο ενισχύθηκε οικονομικά με σημαντικά ποσά από τους ευαισθητοποιημένους Χορηγούς του, και συμπλήρωσε τη συλλογή του με εκθέματα χάρη στους Δωρητές του. Σήμερα, στους χορηγούς διακρίνουμε το Ίδρυμα Στ. Νιάρχος, τον όμιλο εταιριών Fourlis, το Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή, το Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου, μεγάλες εταιρίες της περιοχής, υπουργείο, αυτοδιοικητικοί θεσμοί κ.ά.
Στο Μουσείο, που ιδρύθηκε το 1974, έχει προσαρτηθεί η νέα διώροφη πτέρυγα επιφάνειας 360 τ.μ. και φτάνει πλέον σε συνολική επιφάνεια τα 585 τ.μ. Το νέο Μουσείο είναι κατάλληλα διαμορφωμένο και τηρεί όλες τις προδιαγραφές, ώστε να είναι επισκέψιμο από άτομα με αναπηρίες. Κύρια δραστηριότητα του Μουσείου είναι η συγκέντρωση, συντήρηση και προβολή ιστορικού και λαογραφικού υλικού. Ο συνολικός χώρος έκθεσης του Μουσείου έχει επιφάνεια 585 τ.μ. Στα εκθέματά περιλαμβάνονται παραδοσιακές ενδυμασίες, εκκλησιαστικά σκεύη, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, οικοσκευή, γεωργικά και επαγγελματικά εργαλεία. Κείμενα και φωτογραφίες που συνοδεύουν το υλικό, προβολές ενημερωτικών ταινιών καθώς και ψηφιακά αλληλεπιδραστικά μέσα όπως οθόνες αφής εξασφαλίζουν μια ενδιαφέρουσα και ευχάριστη εμπειρία για τον επισκέπτη του Μουσείου.
Είναι ένα μουσείο που κάθε πόλη θα ήθελε να διαθέτει. Δεν είναι μόνο η σύγχρονη μουσειολογική προσέγγιση ή τα «ζωντανά» εκθέματα που μεταδίδουν την πίκρα, αρχοντιά και αγωνία, αλλά οι ανθρώπινες ιστορίες που αναδύονται από αυτά, μια αφήγηση που έχει να κάνει με την ίδρυση της πόλης –άγνωστη στο ευρύ κοινό. Πάμε λοιπόν…
Πρόσφυγες 18 χιλιομέτρων…
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Λαογραφικού Μουσείου, η Νέα Ορεστιάδα ιδρύθηκε από 6.000 περίπου Έλληνες, που αναγκάστηκαν το 1923 μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης να εγκαταλείψουν την πόλη τους, την Αδριανούπολη και κυρίως το προάστιό της το Καραγάτς και να αναζητήσουν μια νέα περιοχή για να στεγάσουν τις ζωές και τα όνειρά τους.
Η περιοχή που επέλεξαν και ίδρυσαν, τη Νέα Ορεστιάδα απέχει μόλις 18 χιλιόμετρα από τη γενέτειρά τους και κατέχει μια μοναδικότητα στην ιστορία της ελληνικής προσφυγιάς: πρόκειται για μια απέραντη έκταση πεδιάδας από την οποία απουσίαζε κάθε ίχνος προηγούμενου οικισμού!!!
Η Ορεστιάδα στην παράδοση και την ιστορία
Η Νέα Ορεστιάδα είναι μια καινούρια πόλη, αλλά η ιστορία των προπροπαππούδων των σημερινών κατοίκων της φθάνει στα βάθη των αιώνων.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Ορέστης, γιος του Αγαμέμνονα βασιλιά των Μυκηνών της αρχαίας Ελλάδας και της Κλυταιμνήστρας, μετά από υπόδειξη του Μαντείου των Δελφών κατευθύνθηκε προς την περιοχή που βρίσκεται σήμερα η Αδριανούπολη, για να λουστεί στη συμβολή τριών ποταμών κι έτσι να ξεπλυθεί από το φόνο της μητέρας του, που διέπραξε και να γλιτώσει από τις Ερινύες που γι” αυτό το λόγο τον καταδίωκαν. Βοηθούμενος από τους φίλους του πατέρα του έφθασε στην Αίνο, παραλιακή πόλη του Αιγαίου στις εκβολές του Έβρου ποταμού. Από εκεί, με αυτοσχέδια βάρκα και αντίθετα με τη ροή του ποταμού έπλευσε βόρεια, έως ότου συνάντησε τη συμβολή τριών ποταμών: του Έβρου, του Άρδα και του Τόντζου. Εκεί, αφού λούστηκε και θεραπεύτηκε από το αμάρτημα που τον καταδίωκε, έχτισε ναούς και ίδρυσε μια πόλη, στην οποία έδωσε το όνομά του: Ορεστιάδα.
Το 127 μ.Χ., στα χρόνια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας, επισκέφτηκε την Ορεστιάδα ο αυτοκράτορας της Ρώμης Αδριανός, κι αφού την εξωράισε και την τείχισε, τη μετονόμασε σε Αδριανούπολη. Από τότε καθιερώθηκε η ονομασία αυτή και διατηρείται ως τις μέρες μας ακόμη κι από τους Τούρκους, στους οποίους ανήκει από το 1361, έστω κάπως παραλλαγμένη (Edirne).
Το 1361, όμως, δεν άντεξε στην πίεση των Οθωμανών Τούρκων, καταλήφθηκε και αποτέλεσε την πρώτη πρωτεύουσα των Οθωμανών στην Ευρώπη.
Πεντέμισι αιώνες μετά, η τουρκική κυριαρχία της Αδριανούπολης κλονίζεται. Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 με τη βοήθεια των Σέρβων καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους, αλλά σύντομα ανακαταλήφθηκε από τους Τούρκους. Το 1915, με την επέμβαση της Γερμανίας, δόθηκε και πάλι στη Βουλγαρία ως αντάλλαγμα για τη βοήθεια που πρόσφερε στη Γερμανία κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Προ της λήξης του, όμως, (1917) και την ήττα της Βουλγαρίας και της Γερμανίας, περιήλθε στους Συμμάχους, αντιπάλους της Γερμανίας.
Τα επόμενα τρία χρόνια ακολούθησε ένας αγώνας ταχύτητας, νεύρων και πειθούς, ώστε να πειστούν οι Σύμμαχοι ότι στην περιοχή υπερτερούσε το ελληνικό παρά το Βουλγαρικό στοιχείο και να πράξουν αναλόγως. Τελικά, το 1920 τα ελληνικά αιτήματα υπερισχύουν και ο ελληνικός στρατός με την άδεια των Συμμάχων ελευθερώνει όλη τη δυτική Θράκη και τελικά και την Αδριανούπολη, η οποία και αποδόθηκε στους Έλληνες με τη Συνθήκη των Σεβρών (10/8/1920), όπως και όλη η Ανατολική Θράκη πλην της Κωνσταντινούπολης που έμεινε υπό Συμμαχική επίβλεψη.
Η λευτεριά, όμως, στην Αδριανούπολη και σ' ολόκληρη την Ανατολική Θράκη κράτησε μόνο δυο χρόνια και τρεις μήνες. Τα κύματα της Μικρασιατικής στο μεταξύ Καταστροφής (1920-1922) έφθασαν μέχρι την Ανατολική Θράκη και παρέσυραν και τον εκεί ελληνισμό ίσως χωρίς λόγο.
Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία υπογράφτηκε η ανακωχή των Μουδανιών (29/9/1922) και εν συνεχεία η Συνθήκη της Λωζάνης και μέσα στο πλαίσιό της ξεχωριστή ελληνοτουρκική συμφωνία, σύμφωνα με την οποία καθορίστηκε η ανταλλαγή των αιχμαλώτων στρατιωτών αλλά και η ανταλλαγή του άμαχου πληθυσμού εκατέρωθεν: των Ελλήνων χριστιανών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των Μουσουλμάνων της Ελλάδας. Εξαιρέθηκαν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου και οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης.
Ο ξεριζωμός
Η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 έφερε στη Θράκη τον όλεθρο. Οι Δυτικές Δυνάμεις έδωσαν την Ανατολική Θράκη στην Τουρκία και ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να την εγκαταλείψει μέσα σε 15 μέρες. Ως σύνορο μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας ορίστηκε αρχικά ο ποταμός Έβρος. Έτσι η Αδριανούπολη ανήκε πλέον στους Τούρκους, το Καραγάτς όμως στη δυτική όχθη του Έβρου όπου ήταν και ο σιδηροδρομικός σταθμός της Αδριανούπολης, παρέμενε στην Ελλάδα. Σε εκείνο το χρονικό σημείο και για ένα εξάμηνο περίπου πολλοί από τους Έλληνες της Αδριανούπολης κατέφυγαν στο Καραγάτς με την ελπίδα πως κάτι θα άλλαζε και θα επέστρεφαν στον τόπο τους. Κατά το εξάμηνο εκείνο το Καραγάτς ονομάστηκε Ορεστιάδα εις ανάμνηση της περιπέτειας του μυθικού Ορέστη και οι οδοί του έλαβαν ελληνικές ονομασίες, οι ορθόδοξοι ναοί του λειτουργούσαν κανονικά και τα ελληνικά σχολειά του γέμισαν από ελληνόπουλα.
Οι διαβουλεύσεις, όμως, στη Λωζάνη συνεχίζονταν για την τελική υπογραφή της ομώνυμης συνθήκης και ο Ελευθέριος Βενιζέλος πληρεξούσιος εκπρόσωπος της ελληνικής πλευράς, προκειμένου να πετύχει μια γενικότερη – κατ” αυτόν – ειρήνη, παραχωρεί στην Τουρκία και την τριγωνική περιοχή που ορίζεται από το προάστιο της Αδριανούπολης Καραγάτς και τα χωριά της Ντεμερντές και Μπόσνα. Με την απόφαση αυτή επίσης αποφεύγεται η καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων από την Ελλάδα προς την Τουρκία. Έτσι θυσιάστηκαν οι κάτοικοι της Ορεστιάδας για να επιτευχθεί η ειρήνη και να απαλλαχθεί η Ελλάδα από ένα καταστρεπτικό και ταπεινωτικό οικονομικό βάρος.
Μ' αυτόν τον τρόπο ολοκληρώθηκε η εγκατάλειψη της Αδριανούπολης, του Καραγάτς, πολλών άλλων χωριών ελληνικών επί αιώνες και ξεριζώθηκε ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός. Τη συμφωνία για την παραχώρηση του Καραγάτς την πληροφορήθηκαν οι κάτοικοί του προσωρινοί και μόνιμοι, Έλληνες στο σύνολό τους, το βράδυ της 27ης Μαΐου 1923.
Οι ξεριζωμένοι, αφού πήραν μαζί τους όλες τις μνήμες τους αλλά ελάχιστα από τα περιουσιακά τους στοιχεία, άλλοι με άμαξες κι άλλοι με το τρένο κατέφθασαν 18 χιλιόμετρα νότια της Αδριανούπολης, σε μια ακατοίκητη αγροτική περιοχή, την οποία είχε ήδη επιλέξει μια επιτροπή των κατοίκων του Καραγάτς, στο Κουμ Τσιφλίκι, όπου και ίδρυσαν τη Νέα Ορεστιάδα.
Η εγκατάσταση
Οι πρώτοι κάτοικοι της Νέας Ορεστιάδας, 6.000 περίπου άτομα από 900 ελληνικές οικογένειες, (ανάμεσά τους υπήρχαν και μερικές Αρμενίων και Εβραίων) δε βρήκαν στη νέα πατρίδα κανένα άσυλο, καμιά στέγη, για να ξεκουράσουν τα ταλαιπωρημένα κορμιά τους. Φτάνοντας η κάθε οικογένεια ταλαιπωρημένη, γεμάτη αγωνία, με φορτωμένα αμάξια κι έχοντας εγκαταλείψει σπίτια και περιουσίες, ζωή ολόκληρη, βολευόταν το πρώτο βράδυ στο ύπαιθρο, στρωματσάδα στα χόρτα ή στ” αμάξια. Την επόμενη μέρα έπαιρνε από την Επιτροπή Στέγασης και Αποκατάστασης μια σκηνή και λίγο αργότερα κι ένα οικόπεδο, για να χτίσει το σπίτι της.
Συμπαραστάτης όλων των προσφύγων ήταν ο Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως Πολύκαρπος Βαρβάκης, ο οποίος εκτός από τη γενικότερη έγνοια του να κρατήσει ενωμένους όλους τους κατοίκους από το Καραγάτς, βοηθούσε τον καθένα προσωπικά αρπάζοντας ο ίδιος το φτυάρι, αν και γέρος, δίνοντάς τους μ” αυτόν τον τρόπο θάρρος και κουράγιο.
Στο μεταξύ ήδη από τις αρχές Ιουλίου 1923 είχε καταφθάσει στην τοποθεσία, όπου θα κτίζονταν η Νέα Ορεστιάδα, η 11η (ΧΙ) Διλοχία Μηχανικού του ελληνικού στρατού με Διοικητή τον ταγματάρχη μηχανικού Μαυρογάνη Σωτήριο. Αυτός ήρθε φέρνοντας μαζί του το τοπογραφικό σχέδιο της πόλης, που είχε εκπονήσει ο μηχανικός Γεώργιος Μαγκλής, σχέδιο καλά μελετημένο, με προοπτική, με υποδειγματική ρυμοτομία, με φαρδείς δρόμους, μεγάλες πλατείες και με την εντολή του Γενικού Διοικητή της Θράκης Σπύρου Δάσιου να το συνοδεύει: «Θέλω η Ορεστιάδα να γίνει μια καινούργια Αδριανούπολη».
Η 11η Διλοχία Μηχανικού χάραξε σύμφωνα με το σχέδιο τους δρόμους και τις πλατείες της νέας πόλης, αλλά συνέβαλε και στη διάνοιξη των δρόμων και στην ανέγερση των δημοσίων οικημάτων για τις διάφορες Δημόσιες Υπηρεσίες, όπως ήταν το Δημαρχείο, η Αστυνομία, το Ταμείο, η Εφορία, το Ταχυδρομείο, το Τηλεφωνείο, οι οποίες αρχικά στεγάζονταν σε σκηνές και παράγκες. Οι Υπηρεσίες του Σιδηροδρομικού Σταθμού και το Τελωνείο ήταν στεγασμένες σε βαγόνια.
Ο Γενικός Διοικητής Σπύρος Δάσιος
Ο αγιασμός των εγκαινίων της νέας πόλης έγινε στις 12 Αυγούστου του 1923 από τον Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως (και για λίγο Ορεστιάδας) Πολύκαρπο με την παρουσία του Γενικού Διοικητή της Θράκης Σπύρου Δάσιου.
Ο Σπύρος Δάσιος ως Γενικός Διοικητής της Θράκης και βασικός εκπρόσωπος της Κυβέρνησης αποδείχθηκε πολύ δραστήριος και άκρως αποτελεσματικός κατά την ίδρυση της Νέας Ορεστιάδας, καθώς φρόντισε και εξασφάλισε πολύ νωρίς, σχεδόν πριν την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης σχέδιο δράσης για την ίδρυση της πόλης, χρήματα και υλικά οικοδομών για την ανέγερση σπιτιών για όλους, κυρίως, όμως, για τους άπορους. Η παρουσία του στο χτίσιμο της Νέας Ορεστιάδας ήταν σταθερή, για να λύνει προβλήματα, συχνά μάλιστα και για να βοηθά τους κατοίκους με τα ίδια του τα χέρια. Για την προσφορά του στην πόλη οι κάτοικοι της Νέας Ορεστιάδας από ευγνωμοσύνη τον ανακήρυξαν επίτιμο δημότη και έδωσαν το όνομά του στην κεντρική πλατεία της πόλης.
Η Κυβέρνηση, επίσης, για την άμεση ίδρυση της πόλης και την αντιμετώπιση των πρώτων προβλημάτων των προσφύγων ίδρυσε αρχικά το Ταμείο Στέγασης της Νέας Ορεστιάδας και το Γραφείο του Νομογεωπόνου, το φθινόπωρο του 1923, με προϊστάμενο το Σεραφείμ Σεραφειμίδη, στο οποίο ανέθεσε την προσωρινή διανομή των χωραφιών και των γεωργικών εργαλείων. Η διανομή αυτή γινόταν ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών της κάθε οικογένειας. Αργότερα οργανώθηκε το γραφείο Εποικισμού Νέας Ορεστιάδας, του οποίου Διευθυντής ήταν και πάλι ο Σεραφείμ Σεραφειμίδης, και ανέλαβε όλες τις υπηρεσίες στέγασης και αποκατάστασης των προσφύγων. Ο Σεραφείμ Σεραφειμίδης, καθώς ήταν πρόσφυγας κι αυτός από τον Πόντο, γνώριζε την πίκρα της προσφυγιάς και γι’ αυτό το λόγο εργάστηκε με ζήλο για την αποκατάσταση των προσφύγων.
Μέσα σε ένα χρόνο κατασκευάστηκε ο πρώτος πυρήνας της Νέας Ορεστιάδας με λίγα σπίτια και χαρακτηριστικό γνώρισμα τις πολλές λάσπες. Λάσπες, που έκαναν μαρτυρικές τις μετακινήσεις και αφάνταστη την ταλαιπωρία. Όλα τα σπίτια χτίζονταν με ωμόπλινθους (κερπίτσια) και, φυσικά, με λάσπη. Στο χτίσιμο εργάζονταν όλη η οικογένεια, αφού οι τεχνίτες οικοδόμοι ήταν ελάχιστοι, ενώ μεγάλο πρόβλημα αντιμετώπιζαν με το νερό, καθώς η μοναδική αντλία (τουλούμπα) της περιοχής βρίσκονταν στον κάμπο.
Παρ' όλα τα προβλήματα η ίδρυση της νέας πόλης ήταν μια πραγματικότητα. Η ονομασία που της δόθηκε ήταν Νέα Ορεστιάδα, για να θυμίζει το μυθικό Ορέστη και την πόλη που ίδρυσε, την πρώτη Ορεστιάδα, σημερινή Αδριανούπολη αλλά και το Καραγάτς, που πρόλαβε και ονομάστηκε κι αυτό για ελάχιστο έστω χρόνο Ορεστιάδα. Ορέστης ονομάστηκε, επίσης, και το πρώτο αγόρι που γεννήθηκε στη νέα πόλη.
Για εννιά χρόνια η έκταση της πόλης έμεινε η ίδια. Το 1932, όμως, έγινε η πρώτη φυσική επέκταση στα βόρεια από τους κατοίκους των οικισμών του κάμπου Οινόης και Κλεισσούς και στα νότιά της από τους κατοίκους του χωριού Σαγήνη, που βρισκόταν επίσης στον κάμπο, ανθρώπων που κατάγονταν από το Μεγάλο Ζαλούφι, το Λεοντάρι και το Κρασοχώρι της Ανατολικής Θράκης. Αιτία της μετακίνησής τους ήταν οι μεγάλες πλημμύρες εκείνη τη χρονιά του ποταμού Έβρου. Για τον ίδιο λόγο το 1956 όσοι κάτοικοι των παραπάνω οικισμών δεν είχαν μετακινηθεί στη Νέα Ορεστιάδα ως τότε, αναγκάστηκαν να το κάνουν αυτή τη φορά, καθώς κατάλαβαν πως δεν κινδύνευαν μόνο οι περιουσίες τους αλλά και η ίδια η ζωή τους.
Περισσότερες φωτογραφίες στο ThinkFree
Κείμενο – επιμέλεια – φωτογραφίες © Γιάννης Κεσσόπουλος
Πηγή: thinkfree.gr
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω