Θα γυρίσουν ποτέ οι ξενιτεμένες κόρες;

Δύο από τα σημαντικότερα ελληνικά αγάλματα, η Νίκη της Σαμοθράκης και η Αφροδίτη της Μήλου, βρίσκονται στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, ως μόνιμα κεντρικά εκθέματα. Σε αντίθεση με τα γλυπτά του Παρθενώνα

Δύο από τα σημαντικότερα ελληνικά αγάλματα, η Νίκη της Σαμοθράκης και η Αφροδίτη της Μήλου, βρίσκονται στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, ως μόνιμα κεντρικά εκθέματα.

Σε αντίθεση με τα γλυπτά του Παρθενώνα που απασχολούν συχνά την δημοσιότητα, οι ξενιτεμένες κόρες των δύο ελληνικών νησιών φαίνονται ξεχασμένες από το ελληνικό κράτος και κατά συνέπεια από την ελληνική κοινή γνώμη, παρ' όλο που το καθεστώς απόκτησής τους από το γαλλικό δημόσιο, δεν διαφέρει σημαντικά από εκείνο των διάσημων διεκδικούμενων γλυπτών.

Το πέταγμα της Νίκης

Η Νίκη της Σαμοθράκης χρονολογείται περίπου μεταξύ του 220-185 π.Χ. και απεικονίζει την αγγελιοφόρο θεά Νίκη με ανοιχτά φτερά, επάνω σε μία πλώρη πλοίου που χρησίμευε ως βάση του αγάλματος. Το άγαλμα της θεάς με ύψος 2,75 μέτρα συμπεριλαμβανομένων των φτερών, είναι φιλοτεχνημένο από Παριανό λευκό μάρμαρο, ενώ η βάση του ύψους 2,01 μέτρων, από το γκριζωπό μάρμαρο του χωριού Λάρδος κοντά στην Λίνδο της Ρόδου. Το συνολικό ύψος του αγάλματος αγγίζει εντυπωσιακά τα 5,57 μέτρα.

Η θεά απεικονίζεται να στέκει επάνω σε πλώρη πλοίου με ανοιχτά φτερά σε πόζα τριών τετάρτων, φορώντας χιτώνα. Κάποτε θα πρέπει να κρατούσε στο χέρι της στεφάνι ή τρομπέτα, ως σύμβολα νικηφόρων ειδήσεων. Πρόκειται για άγαλμα εξαιρετικής τέχνης, που ξεκίνησε να ανευρίσκεται τμηματικά από το 1863 στην Σαμοθράκη, στα πλαίσια γαλλικής αρχαιολογικής αποστολής, της οποίας επικεφαλής ήταν ο Κάρολος Σαμπουαζό, υποπρόξενος της Γαλλίας στην Αδριανούπολη. «Κύριε, εύραμεν μια γυναίκα!» φώναξε ο Έλληνας εργάτης της ανασκαφής και μ' αυτήν την φράση ξεκίνησε το ταξίδι της ξενιτειάς της μισής ανευρεθείσας τότε Νίκης, καθώς ο Σαμπουαζό μην χάνοντας χρόνο, ήρθε άμεσα σε επικοινωνία με τον Γάλλο πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη, ζητώντας τα απαραίτητα έγγραφα από το τουρκικό κράτος, ώστε το άγαλμα να μεταφερθεί στην Γαλλία με πολεμικό πλοίο, όπως αρμόζει σε μια τέτοια θεά.

Σύμφωνα με πόρισμα των συντηρητών που αποκατέστησαν το άγαλμα το 2013 σε μια τιτάνια προσπάθεια, η μετακίνηση αυτή του στοίχισε αρκετά σε φθορές, παρ' όλα αυτά όμως, η Νίκη εκτέθηκε για πρώτη φορά στο Λούβρο το 1866, χωρίς το επάνω μέρος του κορμού και τα φτερά αποσπώντας εξαιρετικές εντυπώσεις. Έντεκα χρόνια μετά, Αυστριακοί αρχαιλόγοι ανακαλύπτουν εκ νέου τμήματα της πλώρης που ο Σαμπουαζό είχε παρερμηνεύσει ως αρχιτεκτονικά μέλη τύμβου, καθώς και κομμάτια του αριστερού φτερού. Το σημερινό δεξί φτερό είναι σχεδόν όλο πρόσθετο, εφ’ όσον μόνο ένα πολύ μικρό του μέρος είχε βρεθεί. Ο Σαμπουαζό κατάφερε να πάρει και τα υπόλοιπα κομμάτια στο Λούβρο, ανασυνθέτοντας το άγαλμα σε ένα γλυπτικό σύνολο που κόβει την ανάσα, ενώ ακόμα και η μεγαλοπρεπής σκάλα στην κορυφή της οποίας βρίσκεται έως και σήμερα η Νίκη, χτίστηκε ειδικά για την έκθεσή της, ώστε να δίνει την εντύπωση πως είναι έτοιμη να πετάξει προς το κοινό.

Τα χέρια της Αφροδίτης

Η Αφροδίτη της Μήλου ανακαλύφθηκε το 1820 ανάμεσα σε ερείπια αρχαίου οικισμού, από τον αγρότη Θεόδωρο ή Γεώργιο Κεντρωτά και πουλήθηκε από τον ίδιον προς 400 γρόσια στις τουρκικές αρχές, οι οποίες την μεταπώλησαν στους Γάλλους. Πρόκειται για ένα άγαλμα που υμνεί ίσως όσο κανένα άλλο το γυναικείο κάλλος σύμφωνα με τα κλασσικά πρότυπα και χρονολογείται περίπου στο 100 π.Χ. Με ύψος 2,02 μέτρα, είναι φιλοτεχνημένο όπως και η Νίκη της Σαμοθράκης από Παριανό μάρμαρο και απεικονίζει την θεά Αφροδίτη σε όρθια στάση, φορώντας χιτώνα που αφήνει ακάλυπτο το επάνω μέρος του σώματός της. Καθώς τα χέρια του αγάλματος δεν υπάρχουν πλέον, πιθανολογείται πως ίσως κρατούσε στο αριστερό της χέρι το μήλο της κρίσης του Πάρη, καθρέφτη, ή την ασπίδα του θεού Άρη, υπό την προϋπόθεση πως πρόκειται πράγματι για την Αφροδίτη, καθώς εκτιμάται πως ίσως και να απεικονίζει την Νηρηίδα Αμφιτρίτη, η οποία λατρευόταν στο νησί και περιβάλλονταν με ιδιαίτερο σεβασμό.

Στην αρχαιότητα η θεά έφερε μεταλλικά κοσμήματα, όπως μαρτυρούν τα τρυπημένα μέρη των αυτιών και του κεφαλιού της και όπως σχεδόν όλα τα αρχαία αγάλματα, ήταν ζωγραφισμένη με ζωηρά χρώματα. Το άγαλμα αποπνέει θηλυκότητα και χάρη, ομορφιά και υγεία και έχει ασκήσει μεγάλη επιρροή στους καλλιτέχνες, αλλά και στο παγκόσμιο κοινό.

Ο επαναπατρισμός

Το θέμα του επαναπατρισμού των αρχαιοτήτων είναι παγκόσμιο και χρήζει σοβαρών επιστημονικών και πολιτικών συζητήσεων και γενναίων αποφάσεων. Αναμφισβήτητα ένα μεγάλο μέρος των αρχαιοτήτων έχει πατρίδα, σε αντίθεση με την ζωγραφική η οποία αποτελούσε ανέκαθεν προϊόν εμπορικής συναλλαγής. Η δίκαιη διεκδίκηση των γλυπτών του Παρθενώνα και της Καρυάτιδας, ως μεμονωμένο παράδειγμα και ατυχώς ίσως απουσία παράθεσης έγκυρων επιστημονικών επιχειρημάτων, απασχολεί ανά τακτά χρονικά διαστήματα τουλάχιστον το ελληνικό και το αγγλικό κοινό, σε μια ατελείωτη συζήτηση εντυπώσεων.

Λαμβάνοντας ως δεδομένο πως τα μουσεία ασκούν κατ' αρχήν πολιτική, παίζοντας σημαντικό ρόλο στις διακρατικές σχέσεις, αλλά και στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης με πολλαπλούς τρόπους (το παράδειγμα της Αμφίπολης είναι πολύ νωπό), η χάραξη μιας ενιαίας διεκδικητικής πολιτικής όσον αφορά στις ξενιτεμένες αρχαιότητες, είναι σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά αναγκαία, υπό την προϋπόθεση πως οι κορώνες εντυπωσιασμού θα παραχωρήσουν την θέση τους στην σοβαρότητα και την σκληρή εργασία.

Τόσο η Νίκη της Σαμοθράκης, όσο και η Αφροδίτη της Μήλου, παραχωρήθηκαν ή πωλήθηκαν στους Γάλλους από το επίσημο κράτος της εποχής, δηλαδή την Οθωμανική Αυτοκρατορία (τα απομεινάρια της έστω), ακριβώς όπως και τα γλυπτά του Παρθενώνα στον Λόρδο Έλγιν. Επιχειρήματα λοιπόν όπως το “είναι δικά μας, τα θέλουμε πίσω”, μόνο χαμόγελα μπορεί να προκαλέσουν, δεδομένης και της σημαντικότητας των συγκεκριμένων αρχαιοτήτων, τόσο για τα μουσεία που τα φιλοξενούν, όσο και για την παγκόσμια κοινότητα.

Γεγονός είναι πάντως, πως τα γλυπτά του Παρθενώνα, αλλά και άλλες σημαντικές αρχαιότητες, ελληνικές ή μη, θα πρέπει κάποτε να επιστρέψουν στην πατρίδα τους χάριν της επιστημονικής έρευνας κατ’ αρχήν, καθώς ο Παρθενώνας παραδείγματος χάριν, δεν έχει μελετηθεί ποτέ στην σημερινή ολότητά του, λόγω ακριβώς αυτής της διασποράς, στο Βρετανικό Μουσείο, στο Λούβρο, στο Εθνικό Μουσείο της Κοπεγχάγης και σε διάφορα μουσεία της Ιταλίας και της Γερμανίας. Ομοίως, γλυπτά μείζονος αρχαιολογικής σημασίας όπως η Νίκη της Σαμοθράκης και η Αφροδίτη της Μήλου, ίσως θα έπρεπε να αποτελέσουν αντικείμενα μίας σοβαρής διεπιστημονικής και διακρατικής συζήτησης, με γόνιμα αποτελέσματα.

Κείμενο: Μαίρη Σβαρνιά, Ιστορικός Τέχνης - Μουσειολόγος
Φωτογραφίες: Νίκος Μουρατίδης
Πηγή: nikosonline.gr