Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Νέας Χηλής «Άγιος Γεώργιος» θα αναβιώσει το έθιμο του Κλήδονα το Σάββατο 24 Ιουνίου, ανήμερα του Αη Γιάννη.
(Ο Ιούνιος φέρνει τον ήλιο και σε κάνει κόκκινο σαν μήλο)
Ο Ιούνιος στον Πόντο λεγόταν και Κερασινόν. Το όνομα προερχόταν από την καρποφορία των κερασιών που εκείνα τα χρόνια αφθονούσαν στον Πόντο. Ακόμη και σήμερα οι περιοχές του Πόντου θεωρούνται μέσα στις πρώτες περιοχές παραγωγής κερασιών. Ο Ιούνιος γενικά δεν είχε πολλές γιορτές γιατί οι αγροτικές δουλειές βρισκόταν στο αποκορύφωμά τους.
Στις 24 Ιουνίου όμως, ημέρα που είναι πολύ κοντά στις θερινές τροπές του ήλιου, ο λαός μας τιμούσε και τιμά το Γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Χαρακτηριστικό του εορτασμού είναι οι φωτιές, πανάρχαιο έθιμο, που οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Η θερινή εορτή του Αη Γιάννη, σύμφωνα με τον αείμνηστο έλληνα λαογράφο Δ. Λουκάτο, συνδυάζει χριστιανικές τελετές και ξεχασμένες ειδωλολατρικές τελετουργίες, οι οποίες έχουν σχέση με τη λατρεία του Ήλιου, των θερινών τροπών, μιας κατεξοχήν χρονικής στιγμής για μαντικές πράξεις και καθαρμούς με φωτιές, επειδή αρχίζει η ημέρα να μικραίνει και η φύση να οδεύει σταθερά προς το χειμώνα. Σε όλη την Ελλάδα αλλά και σε πολλές χριστιανικές χώρες γιορτάζουν τον Αη Γιάννη τον Λαμπαδιάρη, τον Φανιστή, τον Ριζικάρη ή Ριγανά και Λιοτρόπη. (ας μη ξεχνάμε το πώς υιοθέτησε ο χριστιανισμός να γιορτάζει από τον 6ο μ.Χ. αιώνα την 25η Δεκεμβρίου, τη γέννηση δηλαδή του Ήλιου της Δικαιοσύνης, του Ιησού Χριστού, όπως λέει και το τροπάριο).
Ο Πόντος, μια λαμπρή κοιτίδα ελληνισμού, δε θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Έτσι στην ευρύτερη περιοχή του Εύξεινου Πόντου γιορταζόταν η ημέρα αυτή με διάφορες παραλλαγές.
Στη Ματσούκα του Πόντου π.χ. άναβαν την πυρά όπως έλεγαν με τσίκουτα, δηλ. με ξερόκλαδα από έλατα που μάζευαν τα παιδιά, ενώ το ξημέρωμα ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού πηγαίνοντας στο πανηγύρι του Αη Γιάννη του Βαζελώνα, ανέβαιναν στα υψώματα για να δουν «πώς κλώσκεται ο ήλεν», δηλαδή πως γυρίζει ο ήλιος, μια και την περίοδο αυτή είχαμε την τροπή του ήλιου, την αλλαγή δηλαδή της φοράς του ήλιου.
Στην Τραπεζούντα, μόλις σουρούπωνε διάφορες ομάδες έπιαναν τα περάσματα στους δρόμους και όποιον έπιαναν, τον πήγαιναν να τον ρίξουν στη θάλασσα όπως ήταν, και μόνο τότε θα γλύτωνε, αν έταζε ένα καλό κέρασμα. Επίσης άναβαν φωτιές στις γειτονιές και τις πηδούσαν μικροί και μεγάλοι. Την ημέρα αυτή μετοικούσαν ψηλά στα παρχάρια (βοσκοτόπια) κι έλεγαν: «Τα Άγιε Λουτροπί, τα Αγιεννί εξέβαν σον παρχάρ».
Στα Μεσόγεια του Πόντου ο Γ. Κανδηλάπτης μας πληροφορεί ότι πηδώντας πάνω από τις φωτιές έλεγαν «Αέτς να σπάνε οι τουσμάν» (έτσι να σκάσουν οι εχθροί μας). Επίσης στο Καρς έλεγαν «Εξέβαμεν ας σον κακόν καιρόν κι εσέβαμεν σον καλόν».
Συμπλήρωμα της γιορτής ήταν ο Κλήδονας, η δοκιμασία της τύχης δηλαδή μια και η λέξη Κληδών σημαίνει οιωνός και κληδονίζω = προμηνύω, μαντεύω.
Οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σπίτια και έβγαζαν τα ρούχα στον ήλιο “να ηλιάσκουν”, να λιαστούν δηλαδή για να μην τα φάει η “θέσα” (σκώρος).
Το βράδυ της παραμονής του Αϊ Γιαννιού, όλες οι ανύπαντρες κοπέλες έβαζαν μέσα σ’ ένα πήλινο σκεύος ένα σημάδι, συνήθως κάποιο κόσμημα. Μετά έδιναν το σκεύος σ’ ένα πρωτότοκο παιδί και του έλεγαν να το γεμίσει με νερό από εφτά βρύσες ή εφτά πηγάδια ή στην Τραπεζούντα από εφτά κύματα, χωρίς να μιλήσει σε κανέναν.
Αυτό ήταν και το αμίλητο νερό. Άφηναν το δοχείο κάτω από τ’ άστρα και το φεγγάρι για να μαγευτεί και να τους φανερώσει την τύχη τους. Υπήρχε η δοξασία ότι το βράδυ αυτό ανοίγουν οι ουρανοί και οτιδήποτε ζητήσει αυτός που ξαγρυπνά την ώρα εκείνη, γίνεται, γιατί ο ήλιος τότε τρέμει και είναι θαμπερός.
Την επόμενη μέρα όλες οι κοπέλες αμίλητες προχωρούσαν σ’ ένα εξοχικό μέρος για να κάνουν τον κλήδονα. Φτάνοντας κάλυπταν το κεφάλι μιας πρωτότοκης και από πρώτα στέφανα κοπέλας με πέπλο και αφού της έδιναν το δοχείο έλεγε διάφορα δίστιχα, τα λεγόμενα κοτσάκια, συνήθως για έρωτα, ευτυχία ή γάμο, ενώ κάποια άλλη, έβγαζε κάθε φορά κι ένα αντικείμενο και, σε όποια ανήκε, εκείνη αφορούσε και το δίστιχο που έλεγαν.
Στην Ινέπολη του Πόντου έλεγαν τέσσερα δίστιχα. Ένα από αυτά ήταν: «Σήμερα μέρα μέρωσε, σήμερις του λουτρόπου, κι όσα σουντούκια ανοίγονται, κόρη μ' το ριζικό σου».
Στην Αμισσό (Σαμψούντα) η πιο μεγάλη γυναίκα τραγουδούσε «Εμπα-ήλι, εβγα-ήλι, έλα καλορίζικα, δος την κυρά σημάδι, όσα φλωρία δέσκουνταν, να ειν' το ριζικό της».
Στα Κωτύωρα (Ορντού) κάθε κοπέλα που άκουγε την τύχη της, έβαζε στο στόμα της νερό και έβγαινε στο δρόμο χωρίς να μιλήσει σε κανέναν. Πίστευαν ότι τον πρώτο ανύπαντρο άνδρα που θα συναντούσε ή το πρώτο όνομα που θα άκουγε, αυτός θα ήταν και ο μέλλων σύζυγός της. Εκείνη την ημέρα λέγεται πως ξεκινούσαν και τα θαλασσινά λουτρά.
Μετά το τέλος της τελετής αφού έβγαζαν όλα τα αντικείμενα από το δοχείο και αφαιρούσαν τη νυφική καλύπτρα από το κεφάλι της κοπέλας, ξεφάντωναν τραγουδώντας και χορεύοντας μέχρι αργά το βράδυ.
Ο Δημ. Λουκάτος στα «Καλοκαιρινά» αναφέρει: «Οι φωτιές που θ' αναφτούν αύριο το βράδυ στις πολιτείες και στα χωριά μας θα είναι ένας συγκινητικός δεσμός του σήμερα με το χθες. Τα μάτια των παιδιών, που θα λάμπουν χαρούμενα μπροστά στις φλόγες, τα μάτια των μεγάλων που θα τα παρακολουθούν στα πηδήματά τους, θα είναι μια ωραία παραδοσιακή προσοχή σε μια σχεδόν πανανθρώπινη γιορτή. Δεν είναι μικρή δουλειά να σκέφτεσαι, ότι ανάβοντας μια μικρή φωτιά έξω από το σπίτι σου, συνδέεσαι με τους αιώνες που πέρασαν, έστω και με τους κοντινούς σου προγόνους, καθώς και με πολλούς άλλους λαούς, που την ίδια ώρα ανάβουν τη φωτιά την ημερομηνία αυτή και χαίρονται παρόμοια το θέαμα και το συμβολισμό της...».
Το έθιμο του Κλήδονα στη Νέα Χηλή
Πληροφορίες παλαιών κατοίκων της Νέας Χηλής αναφέρουν για την αναβίωση του Κλήδονα, στο μικρό τότε προσφυγοχώρι. Έθιμο που έφεραν οι πρόγονοί μας από τα μέρη του Πόντου μετά τον ξεριζωμό. Μας μετέφεραν την πληροφορία ότι παλιά στις μικρές γειτονιές άναβαν φωτιές και πηδούσαν πάνω από αυτές. Το έθιμο χάθηκε στο διάβα του αδυσώπητου χρόνου... Κατοχή, εμφύλιος, γκαστερμπάιντερ (μετανάστες στη Γερμανία), που μυαλό και διάθεση για ανάλογους εορτασμούς.
Δε γνωρίζω εάν οι κάτοικοι εκείνοι τραγουδούσαν κάποια από τα κοτσάκια (δίστιχα) που έφεραν από τις αλησμόνητες πατρίδες. Σίγουρα δε θα τραγουδούσαν τους γνωστούς στίχους του Μάνου Ελευθερίου «Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές του Αη Γιάννη, αχ πόσα ξέρεις και μου λες, αχ πόσα τέτοια ξέρεις και μου λες που 'χουν πεθάνει»... Βλέπετε ο δίσκος κυκλοφόρησε τη δεκαετία του 1970 και πολλοί από εμάς θα θυμόμασταν το έθιμο.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος της Νέας Χηλής «Άγιος Γεώργιος» έχει εντάξει την αναβίωση του Κλήδονα στις ναυτικές γιορτές που πρόκειται να πραγματοποιήσει, με επίκεντρο τα παιδιά και τους νέους, στις 23 Ιουνίου (το πλήρες πρόγραμμα θα ανακοινωθεί τις επόμενες ημέρες) και παρακάλεσε τους κατοίκους να μην πετάξουν τα πρωτομαγιάτικα στεφάνια τους. Να τα φέρουν μαζί τους το Σάββατο 24 Ιουνίου, ανήμερα του Αη Γιάννη, στο χώρο όπου θα «ζωντανέψει» το παλιό αυτό έθιμο, συγκινητικός δεσμός του χθες με το σήμερα!
Μπορεί σήμερα η Νέα Χηλή να αποτελείται από πανσπερμία ανθρώπων, το έθιμο όμως του Κλήδονα είναι γνωστό σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Ας σμίξουμε λοιπόν όλοι, αντάμα αδελφωμένοι... Σάββατο κι απόβραδο στου Αη Γιάννη τις φωτιές...
Καλό καλοκαίρι.
Δείτε εδώ το πλήρες πρόγραμμα των Ναυτικών Γιορτών στη Νέα Χηλή
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α.)
Οι πληροφορίες για τον Κλήδονα στον Πόντο προέρχονται από το βιβλίο της λαογράφου κ. Έλσας Γαλανίδου - Μπαλφούσια "Ποντιακή Λαογραφία". Οι φωτογραφίες προέρχονται από τις ιστοσελίδες cyclades24.gr και το koinignomi.gr της Σύρου (εορτασμός Κλήδονα 2016 στην Άνω Σύρο και την παραλία του Φοίνικα με τη συμμετοχή πολιτιστικών συλλόγων του νησιού).
[post_ads]
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω