Οι τουρκικοί στρατώνες στη θέση της σημερινής Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης

Το 1908 στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) εγκαταστάθηκε το 5ο Σώμα του τουρκικού στρατού. Η εγκατάσταση όμως της μεγάλης στρατιωτικής μονάδας προϋπέθετε τη δημιουργία χώρων διαμονής των στρατιωτών και των αξιωματικών. Έτσι οργανώθηκε μεγάλο στρατόπεδο στα δυτικά της πόλης και βόρεια από τον σημερινό οικισμό της Νέας Χηλής.

Γράφει η Ουρανία Πανταζίδου

«Ουκ εά με καθεύδειν το του Μιλτιάδου τρόπαιον» έλεγε ο Θεμιστοκλής για τη μεγάλη νίκη του Μιλτιάδη στη μάχη του Μαραθώνα κατά των Περσών.

Εμένα πάλι δε μ' άφηνε μήνες τώρα να κοιμηθώ η φράση του Άγγελου Ποιμενίδη «Οι κανονιές που έριξαν τα Αγγλικά θωρηκτά, που είχαν ορμητήριο το Μούδρο της Λήμνου, για να χαλάσουν τον μεγάλο κυλινδρόμυλο του Πρωτόπαπα, το Σιδηροδρομικό σταθμό και τους τούρκικους στρατώνες του Ουτς Κουρναλί» (της σημερινής Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης).

Μέχρι τότε μου ήταν γνωστό ότι οι πρώτοι οικιστές της Νέας Χηλής προέρχονταν από τη Χηλή της Μαύρης Θάλασσας (εξ ου και το όνομα του χωριού). Επίσης σύμφωνα με μαρτυρία ανάμεσά τους υπήρχαν και λίγοι χωριανοί ή χωρικοί, όπως ονόμαζαν οι Χηλήτες όσους ήταν από το Νεοχώρι (Γενίκιοϊ) της Χηλής. Στη συνέχεια έφθασαν οι Πόντιοι (με καταγωγή από διάφορες περιοχές του Πόντου π.χ. Αμάσεια, Οινόη, Σαμψούντα, Τραπεζούντα, Καγιά Τεπέ Χαλδείας κ.α.). Οι περισσότεροι από αυτούς έφτασαν στην Ελλάδα μέσω Ρωσίας. Οι άνθρωποι εκείνοι πάλεψαν με τους βαλτότοπους, τα κουνούπια και την ελονοσία.

Επόμενο ήταν να μου γεννηθούν απορίες. Τι βρήκαν οι πρόσφυγες εδώ ώστε να αποφασίσουν να εγκατασταθούν; Πως η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.Π.) επέλεξε να εγκαταστήσει σ' αυτήν την περιοχή πρόσφυγες; Είναι γνωστό ότι με την ανταλλαγή πληθυσμών πολλά από τα βουλγάρικα και οθωμανικά χωριά είχαν αδειάσει οπότε η Ε.Α.Π. εγκατέστησε σ' αυτά πρόσφυγες. Εδώ όμως; Σε μια περιοχή γεμάτη βάλτους, υπήρχε περίπτωση να εγκαταστήσει ανθρώπους, ακόμη και εάν αυτοί ήταν πρόσφυγες;

Η έρευνά μου με οδήγησε στη μεταπτυχιακή διατριβή της κ. Μαρίας Τεμιρτζίδη (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), η οποία μεταξύ άλλων γράφει: «Το 1908 μετά την επανάσταση των Νεότουρκων, στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) εγκαταστάθηκε το πέμπτο Σώμα του τουρκικού στρατού. Ως τότε η πόλη είχε κυρίως Τούρκους υπαλλήλους διαφόρων πολιτικών υπηρεσιών, στρατοχωροφύλακες κυρίως και στρατιώτες που φρουρούσαν τους σιδηροδρομικούς σταθμούς και τις γέφυρες της γραμμής. Η εγκατάσταση όμως της μεγάλης στρατιωτικής μονάδας προϋπέθετε τη δημιουργία χώρων διαμονής των στρατιωτών και των αξιωματικών με τις οικογένειές τους. Έτσι οργανώθηκε μεγάλο στρατόπεδο στα δυτικά της πόλης και βόρεια από τον σημερινό οικισμό της Χιλής» (Νέας Χηλής).

Η λεζάντα της φωτογραφίας που είναι του 1908 γράφει "Δεδέαγατς Στρατώνες".
Τη βρήκα στο blog του κ. Παντελή Αθανασιάδη αλλά και στα οθωμανικά αρχεία...
Ίσως να είναι οι στρατώνες στη θέση της σημερινής Νέας Χηλής...

Το ταξίδι της αναζήτησής μου στη συνέχεια με οδήγησε στις "Σελίδες από την ιστορία της Αλεξανδρούπολης και της γύρω περιοχής". Εκεί βρήκα ότι «Τον Οκτώβριο του 1915, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η περιοχή μας δέχεται το δυνατό σφυροκόπημα από τα συμμαχικά πλοία που έπλεαν στο Θρακικό Πέλαγος. Όλη η παραλία, τα Κόκκινα Βράχια, η Χηλή, κυρίως η Χηλή, γιατί εκεί υπήρχαν οι τουρκικοί στρατώνες που είχαν καταλάβει οι Βούλγαροι σε τριώροφα κτήρια κι έφτασαν μέχρι τη Μάκρη. Οι Βούλγαροι είχαν φτιάξει οχυρά κατά μήκος της παραλίας. Οι σύμμαχοι κατέκαυσαν την Αλεξανδρούπολη, από το μύλο Πρωτόπαππα μέχρι τη Μάκρη. Στις 21 Οκτωβρίου οι σύμμαχοι ενήργησαν επί 5 ώρες με 20 πλοία σφοδρότατο βομβαρδισμό...».

Εδώ να κάνω μια μικρή σημείωση σχετικά με την παρουσία των Βουλγάρων στο Δεδέαγατς. Όλοι γνωρίζουμε τη σύντομη απελευθέρωση του Δεδέαγατς στις 12 Ιουλίου 1913 από τους Οθωμανούς (Β΄ Βαλκανικοί Πόλεμοι). Και σίγουρα όλοι θα γνωρίζουμε ότι αυτή η ελευθερία κράτησε πολύ λίγο. Πριν καλά-καλά κατακαθίσει ο κουρνιαχτός του προηγούμενου πολέμου και η πόλη απολαύσει τα αγαθά της ελευθερίας, δέχεται νέο καταχτητή. Το Δεδέαγατς παραδόθηκε στους Βούλγαρους (συνθήκη Βουκουρεστίου)...

Τον Οκτώβριο του 1915 όπως έγραψα πιο πάνω η περιοχή του Δεδέαγατς, από τη Μάκρη έως τον ποταμό Έβρο βομβαρδίζεται από τις συμμαχικές δυνάμεις. Βρετανός αξιωματικός του ναυτικού (συμμαχική δύναμη της Αντάντ) περιγράφει το βομβαρδισμό στους New York Times: «Γύρω στις 1:15 εξαπολύσαμε πυρ κατά των μεγάλων στρατώνων στα δυτικά του Δεδέαγατς και κάπως αγχωμένα περιμέναμε την απάντηση. Η αναφορά των μυστικών υπηρεσιών μας είχε δώσει για ύπαρξη 60.000 ανδρών και 350 πυροβόλων. Η πρώτη μας βολή τους έβγαλε έξω από τους στρατώνες και πήραμε τα επάνω μας για λίγο και τους αφήσαμε να ανασυνταχθούν. Ύστερα τους χτυπήσαμε δυνατά κι απανωτά από απόσταση 2.800 γιάρδων (2.560 μ.), κάνοντας τεράστιες τρύπες και θρυμματίζοντας μεγάλες εκτάσεις των τοίχων... Μετά από λίγο πήγαμε για το λιμάνι...».

Επίσης στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ (12 Οκτωβρίου 1915) διαβάζουμε «Ο βομβαρδισμός υπήρξε σφοδρότατος και προκάλεσε πυρκαγιές. Οι στρατώνες καταστράφηκαν εξ ολοκλήρου με τας πρώτας οβίδας... Δύο λόχοι του 40ου συντάγματος πεζικού κατελήφθησαν εντός των στρατώνων κατά τον βομβαρδισμόν και ετάφησαν υπό τα ερείπια... Πλέον των 1.000 στρατιωτών εφονεύθησαν, πολυάριθμοι δε ετραυματίστηκαν...» (Αλεπάκος).

Αλήθεια να τους έθαψαν εκείνους τους ανθρώπους ή τους πέταξαν μαζί με τα μπάζα; Να υπήρξε νεκροταφείο στην περιοχή μας; Οι Βούλγαροι, σχισματικοί μεν, ήταν όμως χριστιανοί...

Οι Βούλγαροι παρέμειναν στο Δεδέαγατς έως τον Οκτώβριο του 1919. Το επόμενο διάστημα και μέχρι τις 14 Μαΐου 1920, ημερομηνία απελευθέρωσης της πόλης και ενσωμάτωσής της με την Ελλάδα, το Δεδέαγατς βρίσκεται στα χέρια των συμμαχικών δυνάμεων κατοχής (Γάλλοι, με διοικητή τον στρατηγό Σαρπύ). Μετά δυο χρόνια η Αλεξανδρούπολη δέχεται τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Οι πρόσφυγες που κατέκλυσαν την Αλεξανδρούπολη συγκεντρώθηκαν γύρω από την Ακαδημία, απ' όπου η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων μερίμνησε για την εγκατάστασή τους.

Σύγχρονοι κάτοικοι της Νέας Χηλής μου παραθέτουν τις δικές τους αναμνήσεις όπως ότι βόρεια του σημερινού πάρκου στα "Τρία Πλατάνια" (στο μικρό πάρκο πάνω από το σούπερ μάρκετ ΜΑΣΟΥΤΗΣ) υπήρχαν παράγκες από λαμαρίνα (πιθανόν παλιά ΤΟΛ). Εκεί έμεναν κάποιοι πρόσφυγες. Σύμφωνα πάντα με μαρτυρίες παλαιοτέρων πιο πάνω από το πάρκο βρίσκονταν παλιοί στρατώνες.

Επίσης παλιοί κάτοικοι μου μίλησαν για το ξύλινο σχολείο (το πρώτο του χωριού - σήμερα στη θέση του βρίσκεται το νηπιαγωγείο της Νέας Χηλής). Ήταν βουλγάρικο λένε οι παλαιότεροι. Κάποιος άλλος μου είπε πως είχε ακούσει ότι ήταν ιατρείο (πριν έρθουν στην περιοχή οι πρόσφυγες). Από άλλον άκουσα ότι στο συγκεκριμένο κτίσμα είχε εγκατασταθεί κάποιος Χηλήτης, που όμως αναγκάστηκε να εγκαταλείψει σπίτι και χωριό. Όταν αργότερα επέστρεψε διεκδικώντας το οίκημα, η τότε Νομαρχία αρνήθηκε να του το παραχωρήσει γιατί ήδη το είχε μετατρέψει σε σχολείο. Το εντυπωσιακό είναι ότι εκείνα τα χρόνια το σχολείο είχε περί τα 120 παιδιά!!! (στην παρακάτω φωτογραφία κάτοικοι της Ν. Χηλής χορεύουν στον αύλειο χώρο του ξύλινου σχολείου).

Παραδίπλα υπήρχε και η εκκλησία των προσφύγων, κτισμένη με κερπίτσια (πλίνθους), πιθανόν κατάλοιπο της οθωμανικής εποχής. Το καμπαναριό, όπως μου είπε κάποιος, το είχαν φτιάξει οι πρόσφυγες από απενεργοποιημένες νάρκες της εποχής (στην παρακάτω φωτογραφία κάτοικοι της Ν. Χηλής μπροστά στην πρώτη εκκλησία του χωριού).

Το πιθανότερο λοιπόν στην περιοχή του Ουτς Κούρναλι (Τρεις Βρύσες) να υπήρχαν κάποια υπολείμματα από τους παλιούς τουρκικούς στρατώνες και έτσι να αποφάσισε η Ε.Α.Π. να εγκαταστήσει εκεί κάποιους από τους πρόσφυγες. Πιθανόν και οι τρεις βρύσες (της φωτογραφίας) να είναι κατάλοιπο εκείνης της εποχής. Σήμερα δυστυχώς οι βρύσες αυτές δεν υπάρχουν...

Η παρούσα έρευνα αφιερώνεται σε όλους τους Μαυροθαλασσίτες, Χηλήτες και Πόντιους που έχτισαν τη Νέα Χηλή. Σε εκείνους τους ξεριζωμένους, που "πότισαν με δάκρυα το χώμα και με το χορό τους άνοιγαν βαθύ για να ριζώσει, να ανθίσει και να καρπίσει το δέντρο της Ρωμανίας επαληθεύοντας τη ρήση την προγονική: Η Ρωμανία κι αν πέρασεν ανθεί και φέρει κι άλλο".

Μακάρι αυτή η αναζήτηση να σταθεί η αφορμή ώστε να συγκεντρωθούν περισσότερα στοιχεία για τη «γέννηση» της Νέας Χηλής. Να γνωρίσουμε κυρίως μέσα από φωτογραφικό υλικό αλλά και από μαρτυρίες το πώς ήταν η περιοχή μας, στην οποία ήρθαν και ρίζωσαν οι ξεριζωμένοι πρόγονοί μας.

Τη φωτογραφία με τους στρατώνες στο Δεδέαγατς τη βρήκα στο blog του κ. Παντελή Αθανασιάδη αλλά και στα οθωμανικά αρχεία (osmanli_belgelerinde_bati_trakya.pdf).

Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι είναι οι στρατώνες στους οποίους αναφέρομαι. Η αναζήτησή μου στα βουλγάρικα αρχεία δεν απέφερε καρπούς. Και ενώ βρήκα αρκετό φωτογραφικό υλικό από την περίοδο των Βαλκανικών και του Α' Παγκοσμίου Πολέμου στην περιοχή μας, δεν κατάφερα να εντοπίσω αντίστοιχο υλικό που να σχετίζεται με τους στρατώνες.

Θα είμαστε ευγνώμονες σε όσους προσφέρουν στην έρευνα αυτή.

Με εκτίμηση

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α.)

Διαβάστε επίσης: Από το Ουτς Κουρναλί στη Νέα Χηλή
[post_ads]