Το Πολεμικό Ναυτικό γιορτάζει τις ένδοξες Ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου

Φόρος τιμής στο Πολεμικό μας Ναυτικό που γιορτάζει τις νικηφόρες ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-1913.

της Ουρανίας Πανταζίδου

Σε λίγες ημέρες το Πολεμικό μας Ναυτικό γιορτάζει τον προστάτη του Άγιο Νικόλαο, καθώς και τις νικηφόρες Ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου. Οι δυο ναυμαχίες υπήρξαν από τις ενδοξότερες σελίδες της ιστορίας μας.

Το πλαίσιο πριν την κήρυξη των Βαλκανικών Πολέμων

Μετά τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827, η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο γιατί επέβαλε τη διεθνή αναγνώριση του Ελληνικού κράτους, υπογράφεται στο Λονδίνο τον Απρίλιο του 1830 η αποδοχή της ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Η έκταση της Ελλάδας δεν ξεπερνούσε τα 64.000 τετραγωνικά χιλ., κάτι λιγότερο δηλαδή από το μισό της σημερινής της έκτασης.

Η δεινή ήττα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τους Ρώσους κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1877-78, προξένησε μεγάλη ανησυχία στη Δύση και κυρίως στην Αγγλία και στην Αυστρία. Με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου η Ρωσία επιβάλλει στην Τουρκία βαρύτατους όρους για εδαφικές παραχωρήσεις υψίστης πολιτικής σημασίας. Διεκδικεί την Κωνσταντινούπολη και επιδιώκει τη δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας.

Το 1878 η Γερμανία με τον Βίσμαρκ αναλαμβάνει ρόλο διαιτητή, ώστε ν΄ αποφευχθεί ένας νέος πόλεμος ανάμεσα στη Ρωσία και στην Αγγλία. Η Συνθήκη του Βερολίνου κατέληξε να μηδενίσει σχεδόν όλα τα κέρδη της Ρωσίας από τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.

«Παρών στη Συνθήκη του Βερολίνου, ως απεσταλμένος της Υψηλής Πύλης είναι ο Έλληνας Αλέξανδρος Καραθεοδωρή, τη σημασία της παρουσίας του οποίου θα μπορέσουμε ν΄ αποδείξουμε μόνο όταν θα έχουμε μελετήσει όλο το υλικό των αρχείων του, το οποίο θα έχουμε διασταυρώσει με στρατηγικές και διπλωματικές πηγές. Με τη συνθήκη του Βερολίνου δίνεται το δικαίωμα στην Ελλάδα να επεκτείνει τα σύνορά της. Εν τω μεταξύ η Αγγλία παρακινεί την Τουρκία να παραδώσει την Κρήτη στην Ελλάδα (εκείνη την περίοδο το ενδιαφέρον της Τουρκίας βρίσκεται στραμμένο στο Βορρά και η Κρήτη δεν είναι στις άμεσες προτεραιότητές της). Παράλληλα η Αγγλία με μυστική συμφωνία με το Σουλτάνο κερδίζει την Κύπρο. Εκείνη την εποχή είχε ανοίξει η διώρυγα του Σουέζ. Έτσι η Αγγλία, ελέγχοντας την Κύπρο, ουσιαστικά μπορούσε να ελέγχει την περιοχή. Ως γνωστόν το FIR της Κύπρου είναι ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο σε σχέση με την έκτασή της, με τη "μύτη" να έχει κατεύθυνση στη διώρυγα του Σουέζ - άρα έξοδο από την κλειστή θάλασσα της Μεσογείου. Ο έλεγχος του F.I.R. παραδόθηκε στην Κύπρο. μόλις το 2002». (Νίκος Λυγερός).

Το 1897 σ΄ ένα καταστροφικό πόλεμο με την Τουρκία (ο πόλεμος των τριάντα ημερών ή Μαύρο 97), η Ελλάδα χάνει τον πόλεμο αλλά η Κρήτη κερδίζει την αυτονομία της. Στην Τουρκοκρατούμενη Μακεδονία η Ελλάδα αντιδρά και για τέσσερα χρόνια από το 1904 έως το 1908 μια αδυσώπητη σύγκρουση λαμβάνει χώρα στην περιοχή (είναι ο Μακεδονικός Αγώνας - η Ελλάδα μάχεται εναντίον της Τουρκίας και της Βουλγαρίας).

Σ΄ αυτό, περίπου, το πλαίσιο έχουμε στις 15 Οκτωβρίου του 1912 τη Σερβία, το Μαυροβούνιο, τη Βουλγαρία και την Ελλάδα να κηρύσσουν τον πόλεμο ενάντια στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Το «μήλον της έριδος» η Μακεδονία. Η Τουρκία προτείνει στην Ελλάδα να μη συμμετάσχει στον πόλεμο αυτό με αντάλλαγμα την οριστική εκχώρηση της Κρήτης. Οι Έλληνες βρίσκονται αντιμέτωποι με τη μεγαλύτερη πρόκληση της νεώτερης ιστορίας τους.

Η ναυμαχία της Έλλης, 3/12/1912. Ελαιογραφία του Β. Χατζή

Ναυμαχία της Έλλης

«3 Δεκεμβρίου του 1912. Στη θάλασσα ο Ναύαρχος Κουντουριώτης από το θρυλικό καταδρομικό ΑΒΕΡΩΦ εκπέμπει το ιστορικό σήμα "Με τη δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως και εν ονόματι του δικαίου, πλέω μεθ΄ ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης εναντίον του εχθρού του γένους". Εδώ αξίζει να τονιστεί το παράτολμο του Ναυάρχου Κουντουριώτη κατά τη φάση της καταδίωξης του εχθρού. Ο Ναύαρχος πλέει "πάση δυνάμει" εναντίον της τούρκικης ναυαρχίδας για να την εμβολίσει και να την κόψει στα δύο. Οι Τούρκοι έφευγαν και δεν πίστευαν στα μάτια τους. Χώθηκαν πανικόβλητοι στα Στενά και δεν ξαναβγήκαν από εκεί για έναν περίπου μήνα». (Αντιναύαρχος Ηλίας Περισσάκης, Επίτιμος Αρχηγός Στόλου).

Το ιστορικό Ναυτικό Σήμα του Ναυάρχου Κουντουριώτη στο Θωρηκτό "Γ. Αβέρωφ"

«Τα πλοία μας Αβέρωφ, Ύδρα, Σπέτσαι, Ψαρά βρίσκονται αντιμέτωπα με τα Μπαρμπαρόσα, Τοργούτ-Ρέις, Μεσουτιέ, Ασλαρ-Τεφίκ. Οι Τούρκοι δεν πίστευαν ότι θα συναντούσαν αξιόμαχον τον στόλον μας. Και η αλήθεια είναι πως μόνον ο ΑΒΕΡΩΦ μπορούσε ν΄ αντιμετωπίσει τον εχθρικό στόλο. Τα υπόλοιπα πλοία δεν ήταν αξιόμαχα και εκτός από αργοκίνητα ήταν και παλιά. Παρ΄ όλα αυτά όμως η ικανότητα των Ελλήνων, η ναυτική παράδοση και πολιτισμός ήταν αυτά που και πάλι έφεραν τη λύτρωση και την αναγέννηση του Έθνους». (Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. Κωστής Γκορτζής).

Ο ακαδημαϊκός Σ. Μελλάς, που γνώριζε τον Κουντουριώτη, γράφει: «Ο ελληνικός στόλος είχε ζυγώσει τον εχθρό στα δεκατέσσερα χιλ., όταν ένας οιακιστής (= πηδαλιούχος) του ΑΒΕΡΩΦ είδε με τα κιάλια ένα μεγάλο σήμα να κατεβαίνει από το κατάρτι του "ΧΑΙΡΕΔΙΝ ΒΑΡΒΑΡΟΣΑ". Ήταν το σήμα του Τούρκου στόλαρχου: "αρχίσατε πυρ ταχύ". Ήταν η ώρα 9 και 22 ακριβώς… Στις 11 και 30 εχθρός δεν υπάρχει πια. Μέσα σε δυο ώρες σαρώθηκε…».

Μετά την ήττα στο ακρωτήρι της Έλλης το Δεκέμβριο του 1912, οι Τούρκοι έψαχναν κάποια ενέργεια ώστε να τονωθεί το ηθικό τους. Και η ευκαιρία δόθηκε. Ο κυβερνήτης του "Χαμηντιέ" εκμεταλλευόμενος τη δεινή κακοκαιρία που επικρατούσε στην περιοχή, πέρασε τα Στενά και έπλευσε στο Αιγαίο στις 2/1/1913 με κατεύθυνση τη Σύρο, όπου και βομβάρδισε το εργοστάσιο του ελληνικού πυριτιδοποιείου και το επίτακτο πλοίο "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ".

Ναυμαχία της Λήμνου

Ναυμαχία της Λήμνου

Μετά την επιθετική αυτή ενέργεια του τούρκικου καταδρομικού "Χαμηντιέ" επικράτησε εκνευρισμός στην Αθήνα. Όχι για πολύ όμως. Μετά δύο μέρες, στις 5 Ιανουαρίου 1913 χαρμόσυνα τηλεγραφήματα φθάνουν από το Αιγαίο. Νέα νικηφόρα ναυμαχία. Τι είχε συμβεί; Ο αρχηγός του τούρκικου Στόλου, μετά την έξοδο του "Χαμηντιέ" και το βομβαρδισμό του λιμανιού της Ερμούπολης, πίστευε πως το θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ θα είχε κινηθεί εναντίον του. Όμως ο Κουντουριώτης δεν είχε πέσει στην παγίδα να αποδυναμώσει τη δύναμη του Στόλου. Έτσι όταν οι Τούρκοι προσπάθησαν να βγουν από τα Στενά, βλέπουν επικεφαλής του Ελληνικού Στόλου τον ΑΒΕΡΩΦ να κινείται εναντίον τους. Ο Τούρκος Ναύαρχος μη μπορώντας ν΄ αποφύγει την αναμέτρηση εκπέμπει το σήμα «ΑΒΕΡΩΦ γκελιόρ» που σημαίνει ο ΑΒΕΡΩΦ έρχεται.

Με τις νικηφόρες ναυμαχίες της Έλλης στις 3 Δεκεμβρίου 1912 και της Λήμνου στις 5 Ιανουαρίου του 1913 ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης επί του Θωρηκτού Αβέρωφ (το Σεϊτάν παπόρ, δηλαδή το διαβολοβάπορο όπως το αποκαλούσαν οι Τούρκοι) εξανάγκασε τον Τουρκικό στόλο να κλειστεί στα Δαρδανέλια, εξασφαλίζοντας έτσι την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο για τις επόμενες δεκαετίες.

Γράφει o Άγγλος ανταποκριτής των Times, Κρις Πράις, ο οποίος ήταν παρών στο μέτωπο: «Αν οι περιστάσεις ήταν οι ευνοϊκότερες, το Οθωμανικό Γενικό Επιτελείο θα μετακόμιζε ενισχύσεις, προμήθειες και τροφές εις Δεδέαγατς (σημερινή Αλεξανδρούπολη) Καβάλα και Θεσσαλονίκη. Υπήρχαν όμως δυσμενείς συνθήκες λόγω της παρουσίας του Ελληνικού Στόλου και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούν ο Ελληνικός Στρατός και οι σύμμαχοι της Ελλάδας. Χάριν της θαλάσσιας κυριαρχίας η Ελλάδα μπόρεσε να προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες τόσον στην ίδια όσο και στους συμμάχους».

Πράγματι η κυριαρχία στο Αιγαίο εμπόδισε τη μεταφορά ενισχύσεων σε όλα τα υπόλοιπα θέατρα του πολέμου. Περίπου 250.000 επίστρατοι του οθωμανικού στρατού υποχρεώθηκαν να παρακολουθούν το τέλος της αυτοκρατορικής παρουσίας τους στα Βαλκάνια χωρίς να μπορούν να επέμβουν. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι κηρύχθηκαν τον Οκτώβριο του 1912 και τελείωσαν με την επινίκια δοξολογία στις 4 Αυγούστου του 1913 στη Μητρόπολη Αθηνών.

Τον Ιούνιο του 1913 η Βουλγαρία επιτίθεται εναντίον των πρώην συμμάχων της, τη Σερβία και την Ελλάδα. Ένας σύντομος πόλεμος αλλά εξαιρετικά βίαιος και αιματηρός. Η μάχη του Κιλκίς - Λαχανά είναι η πιο πολύνεκρη μάχη της νεώτερης ελληνικής ιστορίας. 9.000 Έλληνες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν μέσα σε δύο μέρες. Η νίκη τελικά στεφανώνει τα ελληνικά όπλα, ο ελληνικός στρατός απελευθερώνει την Ανατολική Μακεδονία (όχι όμως και τη Θράκη) και καταδιώκει τους Βούλγαρους στο εσωτερικό της Βουλγαρίας. Η Ελλάδα μέσα σε λίγους μήνες έχει διπλασιάσει την έκταση και τον πληθυσμό της και ενώ είναι έτοιμη να πορευτεί ειρηνικά, ξεσπά ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος το 1914.

Χρόνια πολλά στο Πολεμικό μας Ναυτικό.

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

Υ.Γ. Το παραπάνω είναι απόσπασμα που μεταδόθηκε στη ραδιοφωνική εκπομπή μου στο ραδιόφωνο της Ι.Μ. Σύρου (Δεκέμβριος 2009) με προσκεκλημένους τους: Επίτιμο Αρχηγό Στόλου Αντιναύαρχο Η. Περισσάκη, Αντιναύαρχο Κωστή Γκορτζή και καθηγητή κ. Νίκο Λυγερό με την ευκαιρία του εορτασμού των νικηφόρων Ναυμαχιών του 1912 - 1913.
[post_ads]