Ο Νορβηγός Ύπατος Αρμοστής Φρίντγιοφ Νάνσεν κατάφερε να αλλάξει τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων με ένα απλό χαρτί, το διαβατήριο Νάνσεν… Επρόκειτο για ένα νομικό εργαλείο που παρείχε στους πρόσφυγες νομική προστασία.
Κωστής Παλαμάς
της Ουρανίας Πανταζίδου
Το 2016 δυο ελληνικές οργανώσεις τιμήθηκαν με το Βραβείο Προσφύγων Νάνσεν 2016.
Η είδηση ίσως να πέρασε τότε στα «ψιλά»… Ο Κωνσταντίνος Μητράγκας από την Ελληνική Ομάδα Διάσωσης (ΕΟΔ) και η Έφη Λατσούδη από τον ανοιχτό χώρο φιλοξενίας του πρώην ΠΙΚΠΑ στη Λέσβο τιμήθηκαν από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες για τις ηρωικές προσπάθειες των Ελλήνων εθελοντών κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης του 2015. Η τελετή πραγματοποιήθηκε στη Γενεύη τη Δευτέρα 3 Οκτωβρίου 2016 και οι τιμηθέντες, εκτός από το αναμνηστικό μετάλλιο Νάνσεν έλαβαν και ένα χρηματικό έπαθλο 75.000 δολαρίων για τη χρηματοδότηση ενός προγράμματος που θα συμπληρώνει το έργο τους.
Ποιος ήταν ο Νάνσεν
Ο Fridtjof Nansen (1861-1930) ήταν Νορβηγός εξερευνητής της Αρκτικής και ωκεανογράφος, φυσιογνώστης, διπλωμάτης και πολιτικός. Το 1922 έλαβε το Νόμπελ Ειρήνης. Στις 11 Οκτωβρίου 2011 έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του στο πάρκο Ριζάρη. Ήταν ένα χρέος τιμής από την ελληνική πολιτεία προς το φύλακα άγγελο χιλιάδων Ελλήνων προσφύγων.
Ήταν 30 Ιανουαρίου 1923 όταν Ελλάδα και Τουρκία υπέγραψαν τη σύμβαση που ρύθμιζε τη μεταξύ τους ανταλλαγή των πληθυσμών. Σύμφωνα με αυτήν προβλεπόταν η υποχρεωτική ανταλλαγή μεταξύ των Ελλήνων ορθοδόξων κατοίκων της Τουρκίας και των μουσουλμάνων κατοίκων της Ελλάδας. Μετά λίγους μήνες, στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφηκε και η Συνθήκη Ειρήνης στη Λωζάνη.
 |
| Ο Νάνσεν στη Ραιδεστό τον Οκτώβριο 1922 |
Στις 27 Οκτωβρίου 1922 ο Υπουργός Εξωτερικών Νικόλαος Πολίτης αποστέλλει στην πρεσβεία μας στο Λονδίνο τηλεγράφημα με το οποίο ενημερώνει τον Βενιζέλο ότι ο Νάνσεν, ύπατος αρμοστής της Κοινωνίας των Εθνών, ζητεί εξουσιοδότηση από την ελληνική κυβέρνηση να διαπραγματευθεί με την κυβέρνηση της Άγκυρας για τα ζητήματα ανταλλαγής πληθυσμών (www.venizelosarchives.gr).
Ο Nansen μπροστά στην αδιάλλακτη στάση της Τουρκίας - η οποία δεν επιθυμούσε την επιστροφή των προσφύγων στις εστίες τους - υπερασπίζεται την ανταλλαγή, λέγοντας ότι η μη ανάμιξη εθνοτικών πληθυσμών θα διασφαλίσει την ειρήνευση στην Εγγύς Ανατολή. Επίσης ο Nansen έπαιξε καθοριστικό ρόλο με την περίφημη έκθεσή του περί αποκαταστάσεως των χιλιάδων εξαθλιωμένων προσφύγων ώστε η Ελλάδα να υπογράψει δάνειο με ονομαστικό κεφάλαιο 12.300.000 λιρών Αγγλίας.
 |
| Ο Νάνσεν με ορφανά στην Αρμενία |
Ο Νορβηγός Ύπατος Αρμοστής κατάφερε επίσης να αλλάξει τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων με ένα απλό χαρτί, το διαβατήριο Νάνσεν… Επρόκειτο για ένα νομικό εργαλείο που παρείχε στους πρόσφυγες νομική προστασία. Με το διαβατήριο, στο οποίο αναγραφόταν τα στοιχεία ταυτότητας και η εθνικότητα, ο κάτοχος μπορούσε να ταξιδεύει από τη μία χώρα στην άλλη για να βρει δουλειά ή να αναζητήσει μέλη της οικογένειάς του που είχε χάσει στον πόλεμο, χωρίς να απελαύνεται (www.newsbeast.gr).
Η ιδέα της ανταλλαγής πληθυσμών ως μέτρο για την πρόληψη περαιτέρω συγκρούσεων διατυπώθηκε πρώτη φορά σε διμερές πρωτόκολλο που επισυνάφθηκε στη Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Βουλγαρίας στις 29 Σεπτεμβρίου 1913.
Επίσης ο Νάνσεν πρωτοστάτησε στην Κοινωνία των Εθνών για τη "σωτηρία" της Κέρκυρας το 1923, όταν κατά τη διάρκεια της οριοθέτησης των συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας υπήρξε η ένοπλη εμπλοκή της Ιταλίας του Μουσολίνι.
Υλοποίηση της ανταλλαγής
Ας δούμε τις πρώτες στιγμές της εφαρμογής της συνθήκης της 30ης Ιανουαρίου 1923, ακολουθώντας βήμα-βήμα τον Γεώργιο Κανδηλάπτη (το παρόν έρχεται να συμπληρώσει προηγούμενο κείμενό μου: www.alexpolisonline.com/2017/12/blog-post_31.html).
Τα νέα περί ανταλλαγής βρίσκουν τον Γεώργιο Κανδηλάπτη - Κάνι στο Ταλταπάν (χωριό κοντά στην Αργυρούπολη). Μόλις είχαν τελειώσει τα βάσανα των φυλακίσεων και εξοριών του στο Κελκίτ και Ερζιγγιάν. Επιστρέφοντας στο Ταλταπάν, καθώς δεν μπορεί να εργαστεί ως δάσκαλος, ανοίγει κουρείο για να μπορεί να ζήσει την οικογένειά του. Η δουλειά του πηγαίνει καλά. Εντωμεταξύ τα νέα περί ανταλλαγής είχαν κυκλοφορήσει σε όλον τον Πόντο.
Στις 6 Ιανουαρίου 1924 και ενώ ο Κανδηλάπτης βρισκόταν στη Μητρόπολη συζητώντας με τον αρχιερατικό επίτροπο τις τελευταίες εξελίξεις, έφθασε ο νομαρχιακός κλητήρας και τους παρέδωσε τη διαταγή της αναχώρησης των Ελλήνων από την Αργυρούπολη εντός μιας εβδομάδας.
Οι κάτοικοι διαπιστώνοντας ότι ήταν αδύνατο μέσα σε μια βδομάδα να εκποιήσουν την περιουσία τους και να προετοιμαστούν, ζήτησαν τη βοήθεια του φιλέλληνα (έτσι τον ονομάζει ο Κανδηλάπτης) απόστρατου συνταγματάρχη από τη Βιζύη της Θράκης Αλή Βέη "μεθ΄ ου συνεδεόμεθα δια του Διονύσου" και πέτυχαν να πάρουν προθεσμία ένα μήνα για να αναχωρήσουν.
Αφού εκποίησαν τα χάλκινα και ορειχάλκινα καντήλια και μανουάλια των ναών, συγκέντρωσαν συγγράμματα και χειρόγραφα του Φροντιστηρίου Αργυρούπολης και μοίρασαν στους φτωχούς τα ιερατικά άμφια. Εν συνεχεία τοποθέτησαν τα ιερά και πολύτιμα κειμήλια σε κατάλληλα για μεταφορά φορτία (σύμφωνα με το πνεύμα της ανταλλαγής δε θα επιτρεπόταν καμία έρευνα στα μεταφερόμενα πράγματά τους). Εντωμεταξύ ο Κανδηλάπτης βρήκε και διέσωσε μέσα από τα σκουπίδια 70 πατριαρχικά και μεμβράνινα σιγίλλια "ενώ ο αρχιερατικός επίτροπος κατεγίνετο εις την μεταφοράν επίπλων της Μητροπόλεως δι΄ ίδιόν του λογαριασμόν, εγώ περιηρχόμην τα γραφεία ζητών την διάσωσιν χειρογράφων".
Η έξοδος
6 Φεβρουαρίου 1924, "έφθασε η αλησμόνητη ημέρα της εξόδου, και από φυλακής πρωίας 200 ίπποι εφορτώθησαν τα έπιπλά μας και τα μικρά μας τέκνα. Περίλυποι εκλείσαμεν τας οικίας μας, τους επίγειους παραδείσους μας, και προστρέξαντες εις τους τεθλιμμένους ναούς προσεκυνήσαμεν δια τελευταίαν φοράν αυτούς και τους προσφιλείς τάφους των γονέων μας και εξήλθομεν της πόλεως ρίψαντες περίλυπον βλέμμα εις τα όρη της, άπερ μοι εφάνησαν ως κλαίοντα δια τον αποχαιρετισμόν μας. Πράγματι είναι πολύ βαρύς ο αποχωρισμός της πατρίδος, της χώρας των μεγαλυτέρων και ευφροσύνων αναμνήσεων. Μας ηκολούθησαν ικανοί Τούρκοι, κλαίοντες και αποχαιρετούντες ημάς δια προσφορών και κερασμάτων".
Το ταξίδι τους έως την Τραπεζούντα κράτησε τέσσερις ημέρες. Εκεί συνάντησαν πάνω από 8.000 πρόσφυγες από διάφορες πόλεις, Θεοδοσιούπολη, Ερζιγγιάν (η αρχαία Ερσίγγη ή Αρσίγγη), Καραχισάρ, Πλάτανα, Αργυρούπολη, Χαλδία κ.α. Επίσης υπήρχαν στρατιώτες που περίμεναν πλοία για να τους μεταφέρουν στην Ελλάδα.
Μετά παραμονή ολίγων ημερών στην Τραπεζούντα έφθασε το πλοίο "Αρχιπέλαγος" και πήρε ικανό αριθμό προσφύγων για να τους μεταφέρει στην Ελλάδα. Ο Κανδηλάπτης κατά την παραμονή τους στην Τραπεζούντα βρήκε την ευκαιρία να ασκήσει το επάγγελμα του κουρέα. Επίσης του ανατέθηκε και η θέση του γραμματέα στην επιτροπή ανταλλαγής προσφύγων.
Την τελευταία εβδομάδα πριν την αναχώρησή τους πληροφορείται ότι στο ναό του Αγίου Γεωργίου φυλάσσονται τα οστά του αυτοκράτορα Αλέξιου Δ΄ Κομνηνού. Κατορθώνει με πολλούς κόπους να τα διασώσει (σήμερα φυλάσσονται στην Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο όπου μεταφέρθηκαν από το Βυζαντινό μουσείο).
Στις 6 Ιουλίου έφθασαν στην Τραπεζούντα τα πλοία "Θρασύβουλος" και "Καβάλα". Με τα ατμόπλοια έφθασαν ένας γιατρός και δυο αδελφές του Ερυθρού Σταυρού της Ελλάδας για να εμβολιάσουν τους πρόσφυγες με αντιτυφικό ορό.
Ο Κανδηλάπτης με τον εκπρόσωπο της Κοινωνίας των Εθνών Ελβετό Σάσμαν πηγαίνουν με το πλοίο "Θρασύβουλος" στα Σούρμενα, Ριζούντα και Όφι για να παραλάβουν τους εκεί πρόσφυγες που περίμεναν μέρες τώρα στα λιμάνια.
Επιστρέφοντας στην Τραπεζούντα το κύριο έργο τους ήταν να απελευθερώσουν και να διασώσουν με πολλές δυσκολίες τους Σανταίους κ.α. που ήταν κρατούμενοι στις φυλακές. Στη συνέχεια με τον Σάσμαν έφθασαν στην παραλία για να επιβιβαστούν στα πλοία "τελευταίος Πόντιος εγώ, εσήκωσα τον πόδα μου και σκύψας και φιλήσας το ιερόν έδαφος του Πόντου αποχαιρέτησα δια βλέμματος την μητρόπολιν του Πόντου αναφωνήσας - Χαίρε αθάνατε Πόντε".
Εκεί ο Κανδηλάπτης έτυχε θερμών εκδηλώσεων από τους Σανταίους που διέσωσε και όλοι μαζί στρώθηκαν στο τραγούδι και στο χορό μέχρι να φύγει το πλοίο, ήτοι περί την 3ην μ.μ. Με δάκρυα στα μάτια επιβιβάστηκαν στο πλοίο περίπου 4.000 ψυχές.
Το πλοίο άφησε πίσω του την Τραπεζούντα, πέρασε την Κερασούντα και την επομένη έφθασε στην Αμισσό (Σαμψούντα) όπου παρέλαβε άλλους 600 πρόσφυγες. Οι άνθρωποι εκείνοι, όπως μαρτυρεί ο Κανδηλάπτης ήταν αγνώριστοι από την πείνα και τις κακουχίες.
Το πλοίο συνέχισε το ταξίδι του "Επί τέλους απεχαιρετήσαμεν τας ακτάς του αθάνατου Πόντου όπου επί χιλιετηρίδας ο ελληνισμός διέπρεψε και εισήλθομεν εις τα στενά του Βοσπόρου…"
Ο Κανδηλάπτης με την οικογένειά του έφθασαν στην Αλεξανδρούπολη στις 15 Αυγούστου 1924.
Στις 6 Οκτωβρίου 1924 διορίζεται δάσκαλος στο χωριό Πάταρα, κοντά στην Αισύμη "μοι απεστάλη το έγγραφον διορισμού μου… και δώσας τον όρκον της υπηρεσίας έλαβον την οδόν προς τα Πάταρα".
Το χωριό προσφυγικό και ο Κανδηλάπτης γίνεται ο δάσκαλον των γονεικών μας!!!
Υ.Γ. Ο ρόλος της Κοινωνίας των Εθνών με τον Fridtjof Nansen και τη δημιουργία της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.Π.) με πρώτο πρόεδρό της τον αμερικανό πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη και ιδρυτή της Near East Relief Henry Morgenthau υπήρξε καθοριστικός.
Ήδη, μέχρι το Νοέμβριο του 1922 είχαν αφιχθεί στην Ελλάδα τουλάχιστον 750.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Η Σύμβαση της 30ης Ιανουαρίου 1923 για την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας απέκλεισε τον επαναπατρισμό των προσφύγων και νομιμοποίησε τη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε από την κατάρρευση των πολυεθνικών αυτοκρατοριών στη λήξη του Μεγάλου Πολέμου (www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/123680).
Οι πληροφορίες για τον Γ. Κανδηλάπτη προέρχονται από το βιβλίο της Μαρίας Κ. Βεργέτη "Η Ζωή μου. Ήτοι αυτοβιογραφία του εξ Αργυρουπόλεως του Πόντου Γεωργίου Θ. Κανδηλάπτου-Κάνεως".
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω