«Αι Χηλαί, χωρίον της Βιθυνίας κείμενον επί του Ευξείνου Πόντου, τώρα Καπ Ρεφκέν». Ώστε ο λόγος που δεν έβρισκα την (αρχαία;) Χηλή του Εύξεινου Πόντου καταχωρημένη σε παλαιότερα βιβλία ή χάρτες ήταν ότι η περιοχή ήταν γνωστή με άλλο όνομα; Αναζητώντας πληροφορίες βρήκα ότι το Καπ Ρεφκέν συνδέεται με την Κάλπη (Calpe) της Βιθυνίας... Άρχισα μια νέα αναζήτηση, η οποία με έφερε μπροστά σε νέα δεδομένα...
“Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα.
Ευτυχισμένος αν στο ξεκίνημα, ένιωθε γερή την αρματωσιά μιας αγάπης, απλωμένη μέσα στο κορμί του, σαν τις φλέβες όπου βουίζει το αίμα”
(Γιώργος Σεφέρης)
Από μικρή μου άρεσε να ψάχνω ανάμεσα στις λέξεις… Ήταν ωραία τα ταξίδια που μου επεφύλασσε αυτή η αναζήτηση. Ένα τέτοιο ταξίδι έζησα το τελευταίο διάστημα σερφάροντας στο διαδίκτυο.
Έπεσα - τυχαία - επάνω στο λεξικό του Νικολάου Λωρέντη με θέμα τα αρχαία ελληνικά ονόματα (εδώ το λεξικό). Το λεξικό εκδόθηκε στο τυπογραφείο του Αντωνίου Μπέκου στη Βιέννη το 1837. Εκεί λοιπόν μεταξύ άλλων διαβάζω:
«Αι Χηλαί, χωρίον της Βιθυνίας κείμενον επί του Ευξείνου Πόντου, τανύν Καπ Ρεφκέν» (τανύν = τώρα).
Μπήκα σε σκέψεις. Ώστε ο λόγος που δεν έβρισκα την (αρχαία;) Χηλή του Εύξεινου Πόντου καταχωρημένη σε παλαιότερα βιβλία ή χάρτες ήταν ότι η περιοχή ήταν γνωστή με άλλο όνομα; Αναζητώντας πληροφορίες βρήκα ότι το Καπ Ρεφκέν συνδέεται με την Κάλπη (Calpe) της Βιθυνίας. Στο λεξικό του Στέφανου Βυζάντιου (5ος αιώνας μ.Χ.) βρίσκω να γίνεται αναφορά στην Κάλπη: «Κάλπαι πόλις Βιθυνών, Θεόπομπος ογδόω ελληνικών, εστί και λιμήν Κάλπη, το εθνικόν Καλπεύς ως Σινωπεύς»…
Άρχισα μια νέα αναζήτηση, η οποία με έφερε μπροστά σε νέα δεδομένα. Τώρα πλέον θα έψαχνα για την Κάλπη (Κalpe ή Calpe). Ήταν πολύ μεγάλη η έκπληξη και η περιέργειά μου και επειδή το ένα φέρνει το άλλο, η αναζήτησή μου με οδήγησε στο αρχικό όνομα της περιοχής, που δεν ήταν άλλη από τη Θυνία (Θυνιάδα), στην οποία κατοικούσε θρακικό φύλο. Μα ας πάρω τα πράγματα με τη σειρά.
Απ΄ ότι γνώριζα μέχρι τώρα από το Χηλήτη αρχαιολόγο Γεώργιο Μπακαλάκη η πιθανότερη μνεία της Χηλής μπορεί να είναι ή του 1612-1623 (Πατριαρχία Κύριλλου Λούκαρι), η βέβαιη του 1675 (του Χιτζερέ 1086). Ο επίσης Χηλήτης Αντώνης Τερζής - στο βιβλίο του "Άληστες Μνήμες - Χηλίτες" - αναφέρει ότι το όνομα της Χηλής απαντάται το 1327, τότε που η γύρω περιοχή κυριεύθηκε από τους Τούρκους και ο Σουλτάνος Ορχάν με δυο βιλαέτια (χρυσόβουλα) παραχώρησε προνόμια στη Χηλή.
Έχουμε δει όμως ότι και η Άννα Κομνηνή - όπως έχω γράψει παλαιότερα - αναφέρει τη Χηλή και το κάστρο της ακόμη νωρίτερα (www.alexpolisonline.com/2017/11/blog-post_28.html).
Αποφάσισα να πιάσω το νήμα από την αρχή. Βέβαια ιστορικός δεν είμαι -η έρευνα για την ιστορική ακρίβεια είναι δουλειά δική τους. Θα ξεκινήσω την περιπλάνησή μου ακολουθώντας τα χνάρια των Αργοναυτών. Γνωρίζουμε ότι με το ταξίδι του Ιάσονα και των Αργοναυτών ο μέχρι τότε Άξενος Πόντος (Πόντος = θάλασσα) μετατράπηκε σε φιλόξενη θάλασσα (Εύξεινος Πόντος). Από εκεί και μετά άρχισαν οι αρχαίοι Έλληνες να καταφτάνουν στην περιοχή δημιουργώντας αποικίες.
Στο ταξίδι μου αυτό επέλεξα ως πρώτο ξεναγό τον Απολλώνιο το Ρόδιο:
«Αφού οι Αργοναύτες αποχαιρέτησαν το μάντη Φινέα, με τις οδηγίες του πέρασαν τους κινούμενους βράχους (Συμπληγάδες). Αφήνοντας το Βόσπορο μπήκαν προς τα δεξιά στον Άξενο Πόντο. Παραπλέοντας στις ακτές αυτής της θάλασσας, με κατεύθυνση προς τα ανατολικά, έφτασαν στη χώρα των Μαριανδυνών, όπου βασίλευε ο Λύκος, που τους υποδέχτηκε φιλόξενα…
Ύστερα ήρθαν κατά τα ξημερώματα στο εγκαταλειμμένο νησί Θυνιάς, που βρίσκεται εκεί όπου συνορεύει η Βιθυνία με τη χώρα των Μαριανδυνών. Στο νησί αυτό συνάντησαν το θεό Απόλλωνα… "Ας αφιερώσουμε τούτο το νησί, σαν ιερό, στον Ηώο Απόλλωνα, αφού φανερώθηκε σ' όλους μας την αυγή και ας θυσιάσουμε σ’ αυτόν ότι υπάρχει εδώ και ας χτίσουμε ένα βωμό σε κάποια προέκταση της ακτής" είπε ο Ορφέας στους συντρόφους του. Η Θυνιάς ονομάστηκε και Απολλωνία».
Τον Απολλώνιο το Ρόδιο επιβεβαιώνει ο Ορφέας (Ορφέως Αργοναυτικά) που συμμετείχε στην αργοναυτική εκστρατεία:
«Καί τότε δή προφυγόντες ἀδευκέα πήματ' ὀλέθρου, Ρηβαίου προχοάς τε, Μέλαινάν θ’ ἱκόμεθ' ἀκτήν, νῆσον ὑπέρ δολιχήν Θυνηΐδα, τῆς ἀπάτερθεν Τέμβριος ἰχθυόεις θαλεραῖς πλημμύρεται ὄχθαις, Σαγγάριός θ' ὅς κύματ' ἐπιτρέχει Ἀξείνοιο», δηλαδή αφού ξέφυγαν από τον όλεθρο των Συμπληγάδων έφθασαν στη Θυνία που απέναντί της πλημμυρίζει ο Σαγγάριος που εκβάλει στον Άξενο Πόντο.
Θέλοντας να κάνω πιο ενδιαφέρουσα την περιπλάνησή μου επέλεξα άλλον ένα ξεναγό. Σκύλαξ ο Καρυανδεύς το όνομά του. Ο Σκύλακας με εντολή του Δαρείου είχε εξερευνήσει τις ασιατικές ακτές τον 6ο/5ο αιώνα π.Χ. Στο έργο του "Περίπλους του Ψευδοσκύλακα" αναγράφεται: «Μετὰ δὲ Μαριανδύνους εἰσὶ Θρᾷκες Βιθυνοὶ ἔθνος, καὶ ποταμὸς Σαγάριος καὶ ἄλλος ποταμὸς Ἀρτάνης καὶ νῆσος Θυνιὰς (οἰκοῦσι δὲ αὐτὴν Ἡρακλεῶται) καὶ ποταμὸς Ρήβας. Εἶτ᾽ εὐθὺς ὁ πόρος καὶ τὸ προειρημένον ἱερὸν ἐν τῷ στόματι τοῦ Πόντου, καὶ μετὰ τοῦτο πόλις Χαλκηδὼν ἔξω Θρᾴκης, μεθ᾽ ἣν ὁ κόλπος ὁ Ὀλβιανός».
Εδώ όπως βλέπουμε ο εξερευνητής της εποχής αναφέρει ότι η νήσος Θυνιάς κατοικείται από Ηρακλειώτες (η Ηράκλεια η Ποντική ήταν αποικία των Μεγαρέων).
Και για να ικανοποιήσω το ανικανοποίητον της ανθρώπινης ύπαρξής μου οδηγήθηκα σ΄ έναν ακόμη ξεναγό, μεταγενέστερης εποχής, τον ιστορικό Ξενοφώντα. Ο Ξενοφών ως γνωστόν συμμετείχε με Έλληνες μισθοφόρους στην εκστρατεία του Πέρση βασιλιά και διεκδικητή του θρόνου της Περσίας Κύρου εναντίον του αδελφού του Αρταξέρξη. Μετά το θάνατο του Κύρου στη μάχη στα Κούναξα και τη δόλια εξόντωση των Ελλήνων στρατηγών από τον Τισσαφέρνη ο Ξενοφών εκλέχθηκε στρατηγός από τους μύριους (10.000) Έλληνες μισθοφόρους για να τους οδηγήσει πίσω στην πατρίδα. Κατά την επιστροφή, αντιμετωπίζοντας πολλούς κινδύνους οδήγησε το στρατό δια μέσω της Αρμενίας - Τραπεζούντας - ακτές Εύξεινου Πόντου - Θράκης, πίσω στην Ελλάδα, καταγράφοντας όλο το περιπετειώδες ταξίδι και υποτυπώνοντας τα μέρη απ΄ όπου διήρχοντο. Μέσα από το έργο του "Κύρου Ανάβασις - Η Κάθοδος των Μυρίων" αντλούμε πολύτιμες πληροφορίες για την περιοχή του ενδιαφέροντός μας.
Αλήθεια σε ποιον δεν είναι γνωστή η ιαχή των Μυρίων «Θάλαττα, Θάλαττα» σαν αντίκρισαν από ψηλά τον Εύξεινο Πόντο. «Επί δε πάντες αφίκοντο επί το άκρον τού όρους, ενταύθα περιέβαλλον αλλήλους και στρατηγούς και λοχαγούς δακρύοντες» μας λέει ο Ξενοφών.
Ας εστιάσουμε όμως στο λιμάνι Calpe (Κάλπη), που μας ενδιαφέρει.
Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα (ο παράδεισος!) του Κάλπη βρίσκεται ακριβώς στο μέσο, μειώνοντας κατά το ήμισυ το ταξίδι μεταξύ Βυζαντίου και Ηράκλειας (και οι δύο πόλεις αποικίες των Μεγαρέων).
Πρόκειται για ένα μακρύ ακρωτήριο που εξέρχεται στη θάλασσα. Το τμήμα προς την ακτή είναι βραχώδης γκρεμός, τουλάχιστον είκοσι μέτρα ύψους. (Ο Α. Τερζής γράφει για δυο βράχους ύψους 30 μ. περίπου). Στην πλευρά προς το έδαφος υπάρχει ένας λαιμός πλάτους περίπου τετρακόσια μέτρα και ο χώρος στο εσωτερικό του λαιμού είναι ικανός να φιλοξενήσει δέκα χιλιάδες κατοίκους. Υπάρχει ένα καταφύγιο αμέσως κάτω από το βράχο με μια παραλία που βλέπει προς τα δυτικά. Έπειτα, υπάρχει μια άφθονη πηγή γλυκού νερού που ρέει στη θάλασσα. Υπάρχει επίσης αρκετή ναυπηγική ξυλεία μέχρι την άκρη της θάλασσας. Η ορεινή έκταση εκτείνεται στην καρδιά της χώρας για τουλάχιστον είκοσι μίλια. Είναι καλό αργιλώδες έδαφος, χωρίς πέτρες. Για μια ακόμα μεγαλύτερη απόσταση, η ακτή αναπτύσσεται χονδρικά με μεγάλα ξύλινα δένδρα κάθε είδους. Η γύρω χώρα είναι όμορφη και ευρύχωρη, που περιλαμβάνει πολλά καλά κατοικημένα χωριά. Το χώμα παράγει κριθάρι και σιτάρι, όσπρια όλων των ειδών, κεχρί και σουσάμι, σύκα σε άφθονη προμήθεια, με πολλά αμπέλια που παράγουν γλυκά κρασιά και πράγματι όλα εκτός από ελιές. Αυτός είναι ο χαρακτήρας της χώρας. (en.wikisource.org/wiki/Anabasis/Book_6/Chapter_4)
Τα χρόνια περνούν - οι αιώνες διαβαίνουν… Και όπως λέει και ο Ηράκλειτος «Τα πάντα ρει» και τα πάντα μεταβάλλονται στο διάβα των αιώνων. Έτσι ας έχουμε υπόψη μας πως η γη μας δεν είχε τη μορφή που έχει σήμερα, η μορφολογία άλλαξε, λαοί μετακινήθηκαν, μετακινήσεις και πόλεμοι διαμόρφωσαν νέα σύνορα, ονομασίες άλλαξαν… Η εμφάνιση του Μεγάλου Αλεξάνδρου θα αλλάξει την εικόνα του μέχρι τότε γνωστού κόσμου της Ανατολής. Έτσι κατά την ελληνιστική περίοδο και κυρίως την περίοδο της βασιλείας του Μιθριδάτη του ΣΤ΄ του Ευπάτωρα (βασίλειο Πόντου, επικράτηση ελληνικής γλώσσας) η εικόνα των ελληνικών πόλεων των ακτών του Ευξείνου Πόντου μεταβάλλεται. Κάποιες από αυτές αποδυναμώνονται, κάποιες άλλες δημιουργούνται. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται έντονα στις δυτικές και βόρειες ακτές.
Επέλεξα να ολοκληρώσω το ταξίδι μου (η αρχαία ελληνική αλλά και ξένη γραμματεία είναι πλούσια σε πληροφορίες) με έναν ακόμη ξεναγό. Ο ιστορικός, γεωγράφος, πολιτικός και στρατιωτικός έπαρχος της Καππαδοκίας Φλάβιος Αρριανός αγγίζει την μεταελληνιστική εποχή και φτάνει έως και τα χρόνια της επικράτησης των Ρωμαίων στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου. Ο Αρριανός, Έλληνας, Ρωμαίος πολίτης από τη Νικομήδεια, ο οποίος είχε ως πρότυπό του τον Ξενοφώντα πέθανε το 180 μ.Χ. Αξίζει να τον ακολουθήσουμε γιατί μέσα από το έργο του "Περίπλους του Εύξεινου Πόντου" μας ταξιδεύει εκεί όπου άνθισε και μεγαλούργησε ο ελληνισμός…
Ο Αρριανός ξεκινά το έργο του:
«Αὐτοκράτορι Καίσαρι Τραϊανῷ Ἀδριανῷ Σεβαστῷ Ἀρριανὸς χαίρειν. Εἰς Τραπεζοῦντα ἥκομεν, πόλιν Ἑλληνίδα, ὡς λέγει ὁ Ξενοφῶν ἐκεῖνος, ἐπὶ θαλάττῃ ᾠκισμένην, Σινωπέων ἄποικον, καὶ τὴν μὲν θάλασσαν τὴν τοῦ Εὐξείνου ἄσμενοι κατείδομεν ὅθενπερ καὶ Ξενοφῶν καὶ σύ…».
Και αφού μας δίνει διάφορες πληροφορίες για τα παράλια του Εύξεινου Πόντου φτάνει στον Αρτάνη ποταμό. «Ἀπὸ δὲ τοῦ ἱεροῦ πλέοντι ἐν δεξιᾷ Ῥήβας ποταμός· σταδίους διέχει τοῦ ἱεροῦ τοῦ Διὸς ἐνενήκοντα. Ἔπειτα Μέλαινα ἄκρα ὧδε καλουμένη, πεντήκοντα καὶ ἑκατόν. ἀπὸ Μελαίνης ἄκρας ἐς Ἀρτάνην ποταμόν, ἵνα καὶ ὅρμος ναυσὶ μικραῖς πρὸς ἱερῷ Ἀφροδίτης, πεντήκοντα ἄλλοι καὶ ἑκατόν. Ἀπὸ δὲ Ἀρτάνου εἰς Ψίλιν ποταμὸν πεντήκοντα καὶ ἑκατόν· καὶ πλοῖα μικρὰ ὁρμίζοιτο ἂν πρὸς τῇ πέτρᾳ τῇ ἀνεχούσῃ οὐ πόρρω ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ τῶν ἐκβολῶν. Ἐνθένδε εἰς Κάλπης λιμένα δέκα καὶ διακόσιοι στάδιοι».
Δηλαδή κατά τον Αρριανό ο Κάλπης είναι λιμάνι όπου υπάρχει χωριό. Εκεί βρίσκεται πηγή με κρύο και καθαρό νερό. Επίσης υπάρχει ναυπηγική ξυλεία όπως είχε επισημάνει και ο Ξενοφών (ταῦτα Ξενοφῶντι τῷ πρεσβυτέρῳ λέλεκται). Ο Αρριανός όμως μας δίνει άλλη μια πληροφορία: «Ἀπὸ Κάλπης λιμένος εἰς Ρόην στάδιοι εἴκοσιν· ὅρμος ναυσὶ μικραῖς. Ἀπὸ Ρόης εἰς Ἀπολλωνίαν νῆσον σμικράν, ὀλίγον διέχουσαν τῆς ἠπείρου, ἄλλοι εἴκοσι. Λιμὴν ὑπὸ τῇ νησῖδι. Καὶ ἔνθεν εἰς Χηλὰς στάδιοι εἴκοσιν. Ἀπὸ Χηλῶν ὀγδοήκοντα καὶ ἑκατόν, ἵναπερ Σαγγάριος ποταμὸς ἐσβάλλει εἰς τὸν Πόντον».
Τελικά, στο τέλος της πολυήμερης αναζήτησής μου μάλλον μου έμειναν κάποια ερωτηματικά. Μέχρι και στην Ιερά Μητρόπολη Χαλκηδόνος απευθύνθηκα αλλά μέχρι στιγμής δεν έχω καταφέρει να μάθω από πότε χρονικά άρχισε να χρησιμοποιείται το όνομα της Χηλής στον Εύξεινο Πόντο. Εδώ θα παραθέσω και τα λόγια του αείμνηστου Αντώνη Τερζή: «όταν μια πατρίδα αριθμεί ζωή πολλών αιώνων, την ιστορική της αλήθεια τη σκεπάζει τις περισσότερες φορές η αχλύς του χρόνου και κάθε κενό στη λεπτομέρεια γίνεται αιτία αμφισβήτησης».
Όπως και να έχει πάντως ο Δημήτριος Σκαρλάτος ο Βυζάντιος (19ος αιών) στο έργο του για την Κωνσταντινούπολη επιβεβαιώνει τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο (23-79 μ.Χ.) «Εις τον Βόσπορον όμως και μάλιστα τα περί το στόμιον παράλια του Εύξεινου , την Χηλήν, του Ρήβα τας εκβολάς, και προ πάντων την φερωνύμως κληθείσαν Θυνιάδα (Νιάδαν κοινώς) ακτήν, συλλαμβάνονται παμπληθείς τον Σεπτέμβριον και Οκτώβριον οι θύννοι, των οποίων οι μέγιστοι, καλούμενοι από του ιταλικού πετσούδαι απαραλλάκτως καθώς τεμαχίται το πάλαι, αποτελούσιν αλατιζόμενοι το έκτοτε περίφημον θυνναίον του Βυζαντίου τάριχος, την κοινώς από του Λατινο-Ισπανικού λακέρδαν (lakerda)…». (Έτεροι δε την πηλαμύδα, θυννίδα καλείσθαι φασι. Αδ. Κοραής).
Και η περιοχή της Χηλής, όπως άλλωστε και όλος ο Εύξεινος Πόντος είχε την καλύτερη παλαμίδα γνωστή και ως τορίκ στα τούρκικα (από την αρχ. ελληνική λέξη τάριχος) γνωστή σε όλο το Αιγαίο και τη Μεσόγειο από τους αρχαίους χρόνους.
Τελικά, όπως φαίνεται το ταξίδι στη Μαύρη Θάλασσα θα έχει πολλές συνέχειες, γιατί είμαι «ευτυχισμένη που κάνω το ταξίδι του Οδυσσέα». Εξ άλλου όταν πρωτοξεκίνησα τις αναζητήσεις μου πριν κάποια χρόνια - ακολουθώντας τα Χνάρια των Αργοναυτών - εκείνη η πατρίδα, εκείνος ο ελληνισμός, απ΄ άκρου εις άκρον με συνεπήρε. Ιστρος, Τόμοι, Οδησσός, Απολλωνιάδα και Όλβια, Παντικάπαιον, Φαναγορία και από εκεί ανατολικά Φάσις, Διοσκουριάς (Σοχούμι), Τραπεζούς και βέβαια Σινώπη, Ηράκλεια, Αμισός και τόσες άλλες. Γι΄ αυτό πουλιά της Μαύρης Θάλασσας που χαμηλοπετάτε, μη σταματάτε να με προσκαλείτε στο ταξίδι σας…
Υ.Γ. Κλείνοντας δεν μπορώ να μην αναφερθώ σε μια ανάλογη αναζήτηση που έκανε ένας άνθρωπος, σε κάποια άλλη γωνιά του πλανήτη μας, αναζητώντας τις ρίζες του. Ο άνθρωπος αυτός από την Calpe (Κάλπη) της Ιβηρικής Χερσονήσου (Αλχεθίρας στο Γιβραλτάρ), αναζητούσε την ιστορική σχέση της δικής του πατρίδας (αποικία και αυτή των αρχαίων Ελλήνων) με αυτήν του Εύξεινου Πόντου. Στην αναζήτησή του αυτή ο Andrés Ortolá Tomás έκανε το ταξίδι το 1999 και το 2001 κατά μήκος της Κωνσταντινούπολης προς την Ηράκλεια του Πόντου, ψάχνοντας τη σχέση της Κάλπης της Μαύρης Θάλασσας με τη δική του. Αξίζει να διαβάσετε τη δική του περιπλάνηση στο historiadecalpe.blogspot.gr/2010/10/calpe-o-calp.html
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α.)
[post_ads]
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω