Η προσφορά των Τριών Πατέρων στον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία. Η εορτή των Τριών Ιεραρχών στον Πόντο, στα Πάταρα Έβρου και στη Ν. Χηλή Αλεξανδρούπολης.
της Ουρανίας Πανταζίδου
Στις 30 Ιανουαρίου, όπως κάθε χρόνο, η εκκλησία μας τιμά τους τρεις μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας μας, Βασίλειο τον Μέγα, Γρηγόριο τον Θεολόγο (Ναζιανζηνό) και Ιωάννη τον Χρυσόστομο.
Παρ΄ όλο που η εκκλησία μας τιμά τον καθένα χωριστά, έχει θεσπίσει και μια ημέρα για να τους τιμήσει και τους τρεις μαζί. Εμπνευστής της κοινής εορτής υπήρξε ο Μητροπολίτης Ευχαΐτων Ιωάννης Μαυρόπους.
Κατά τους χρόνους όπου ζει ο Ιωάννης Μαυρόπους η πολιτική, πολιτιστική και εκκλησιαστική ιστορία του Βυζαντίου βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Την περίοδο εκείνη υπήρχε και μεγάλη έριδα μεταξύ των οπαδών των Τριών Πατέρων για το ποιος ήταν ανώτερος. Εκείνοι που θεωρούσαν ανώτερο το Μέγα Βασίλειο ονομάστηκαν "Βασιλίτες", οι οπαδοί του Γρηγορίου "Γρηγορίτες" και του Ιωάννου "Ιωαννίτες".
Στη διαμάχη εκείνη επενέβη και έδωσε λύση ο Μητροπολίτης Ευχαΐτων. Σύμφωνα με το Συναξαριστή, ο Μητροπολίτης είδε σε οπτασία τους τρεις Μέγιστους Ιεράρχες, πρώτα τον καθένα χωριστά και στη συνέχεια και τους τρεις μαζί. Οι άγιοι Πατέρες, μεταξύ άλλων του είπαν ότι ενώπιον του Θεού και οι τρεις είναι ίσοι ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος αντιδικίας… Στη συνέχεια του ζήτησαν να δώσει εντολή, οι πιστοί να σταματήσουν τις έριδες και να οριστεί μια ημέρα κατά την οποία, από κοινού θα γιορτάζεται η μνήμη τους. Πράγματι ο Μητροπολίτης Ευχαΐτων Ιωάννης ανέλαβε τη συμφιλίωση του λαού και καθόρισε κοινή γιορτή την 30η Ιανουαρίου. Μάλιστα συνέγραψε και κοινή Ακολουθία προς τιμή των Τριών Πατέρων.
Ο Μέγας Βασίλειος, ως γιατρός ίδρυσε τη Βασιλειάδα, γνωστή ως πόλη φιλανθρωπίας. Εκεί οργάνωσε το πρώτο δημόσιο νοσοκομείο. Στους επισκόπους της δικαιοδοσίας του συνιστούσε την ίδρυση παρόμοιων με την Βασιλειάδα ιδρυμάτων.
Στο μεγάλο λιμό που έπληξε, λόγω ανομβρίας την περιοχή (το χειμώνα του 368 με 369) ο Βασίλειος στηλιτεύει τη δράση των μαυραγοριτών, οργανώνει συσσίτια για όλο το λαό προσφέροντας βοήθεια χωρίς καμιά διάκριση σε χριστιανούς και ειδωλολάτρες, σώζοντας χιλιάδες από βέβαιο θάνατο.
Ο Μέγας Βασίλειος με το έργο του "Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων" συνέβαλε στη συμφιλίωση του χριστιανικού κόσμου με τον αρχαίο και την κλασσική γραμματεία. Στέλνει τους νέους χριστιανούς να σπουδάσουν κοντά στον εθνικό Λιβάνιο και τους καθοδηγεί στην ανάγνωση των αρχαίων συγγραμμάτων και στην κριτική σκέψη, προτρέποντάς τους να ακολουθούν το παράδειγμα των μελισσών. «Ἐκεῖναί τε γὰρ οὔτε ἅπασι τοῖς ἄνθεσι παραπλησίως ἐπέρχονται, οὔτε μὴν οἷς ἂν ἐπιπτῶσιν ὅλα φέρειν ἐπιχειροῦσιν, ἀλλ᾿ ὅσον αὐτῶν ἐπιτήδειον πρὸς τὴν ἐργασίαν λαβοῦσαι, τὸ λοιπὸν χαίρειν ἀφῆκαν», δηλαδή εκείνες δεν πετάνε σε όλα τα λουλούδια με τον ίδιο τρόπο. Όπου καθίσουν δεν κοιτάνε να τα πάρουν όλα αλλά παίρνουν μονάχα όσο χρειάζεται στη δουλειά τους και το υπόλοιπο το παρατούν και φεύγουν (users.uoa.gr).
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος είχε σπουδάσει στην Αθήνα τους Έλληνες κλασσικούς φιλοσόφους, όπως και ο Μέγας Βασίλειος, με τον οποίον τον συνέδεε μεγάλη φιλία. Αποκαλεί την πόλη των Αθηνών "Χρυσή Αθήνα των Γραμμάτων" και θεωρείται, κατά τους μελετητές του, καλύτερος ρήτορας και από τον Δημοσθένη. Ο Γρηγόριος καταφέρνει να συνδυάσει τον ελληνισμό με την πρώτη εκκλησία της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Στον "Επιτάφιον εις τον Μέγαν Βασίλειον" γράφει: «Νομίζω πώς ἔχει γίνει παραδεκτό ἀπ’ ὅλους τούς συνετούς ἀνθρώπους ὅτι ἡ παιδεία εἶναι τό πρῶτο ἀπό τά ἀγαθά πού ἔχουμε. Καί ὄχι μόνο ἡ χριστιανική μας παιδεία, πού εἶναι ἡ ἐκλεκτότερη καί ἐπιδιώκει τή σωτηρία καί τό κάλλος τῶν θείων πραγμάτων, τά ὁποῖα μόνο μέ τόν νοῦ συλλαμβάνονται. Ἀλλά καί ἡ ἐξωχριστιανική παιδεία, τήν ὁποία πολλοί χριστιανοί, ἔχοντας σχηματίσει λανθασμένη ἀντίληψη γι’ αὐτήν, τήν περιφρονοῦν, ἐπειδή, λέγουν, κρύβει δόλιους σκοπούς, εἶναι ἐπικίνδυνη καί ἀπομακρύνει ἀπό τόν Θεό. Γιατί ὅπως ἀκριβῶς δέν πρέπει νά περιφρονοῦμε τόιν οὐρανό, τή γῆ καί τόν ἀέρα, καί ὅσα ὑπάρχουν σ’ αὐτά, ἐπειδή μερικοί ἔχουν σχηματίσει λανθασμένη ἀντίληψη καί, ἀντί νά λατρεύουν τόν Θεό, λατρεύουν τά δημιουργήματά Του, ἀλλά ἀφοῦ παίρνουμε ἀπ’ αὐτά ὅ,τι εἶναι χρήσιμο γιά τή ζωή καί τήν ἀπόλαυσή μας, ἀποφεύγουμε ὅ,τι εἶναι ἐπικίνδυνο…».
Αποκαλεί ο Άγιος Γρηγόριος αγαπημένη την Ελλάδα γιατί εκεί πέρασε τα χρόνια της νιότης: «Ἑλλάς ἐμή, νεότης τε φίλη, κί ὅσσα πέπασμαι καί δέμας ὡς Χριστῷ εἴξατε προφρονέως» (Κωνσταντίνος Χολέβας, πολιτικός επιστήμων - alopsis.gr/alopsis/paideia3.htm).
Ο Ιωάννης Χρυσόστομος, που σπούδασε κι αυτός γιατρός, όπως ο Μέγας Βασίλειος, έχτισε πολλά νοσοκομεία στην Κωνσταντινούπολη και περιποιόταν ο ίδιος τους ασθενείς. Μόλις ανήλθε στον Αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης ο Χρυσόστομος πούλησε τα πολυτελή σκεύη και έπιπλα της Αρχιεπισκοπής χάρη των παλαιών και νέων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων.
Διέκοψε τη διοργάνωση επίσημων και πλούσιων δείπνων στο χώρο της Αρχιεπισκοπής και με τα χρήματα που εξοικονομούσε οργάνωνε καθημερινά συσσίτια για φτωχούς.
Ο ίδιος έζησε λιτά και ασκητικά, προκαλώντας το θαυμασμό του απλού λαού αλλά και την περιφρόνηση των πλούσιων και κοινωνικά ισχυρών αντιπάλων του. Δε δίστασε να καθαιρέσει μεγάλο αριθμό επισκόπων με την κατηγορία του χρηματισμού κατά την άσκηση της ιεροσύνης τους.
Η καθιέρωση της γιορτής των Τριών Ιεραρχών, αφιερωμένη στην Ελληνική και Επτανησιακή Παιδεία, οφείλεται στον Δημήτριο Φρειδερίκο Γκίλφορντ, ιδρυτή της Ιονίου Ακαδημίας (νυν Ιόνιο Πανεπιστήμιο). Στην Ιόνιο Ακαδημία οι Τρεις Ιεράρχες θεωρούνται και τιμώνται ως οι προστάτες της από τη σύστασή της (1824-1826).
Στο σύγχρονο ελληνικό κράτος, ο πρώτος εορτασμός πραγματοποιήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 1842 από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Σύγκλητος του οποίου αποφάσισε η γιορτή των Τριών Ιεραρχών να θεωρείται και γιορτή των Ελληνικών Γραμμάτων. Η πραγματική θεσμοθέτηση της εορτής όμως θα πραγματοποιηθεί το 1911 όταν και καθιερώθηκε η εορτή των Τριών Ιεραρχών ως ημέρα αφιερωμένη στην Παιδεία και στα Γράμματα.
Η προσφορά των Τριών Πατέρων στον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία
Οι Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι, σύμφωνα με τον καθηγητή γλωσσολογίας κ. Γεώργιο Μπαμπινιώτη, δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τι προσέφεραν στον Ελληνισμό και στην Ορθοδοξία η δράση και τα κείμενα των Τριών Ιεραρχών: «…Αν η ελληνική παιδεία επιβίωσε, διατηρήθηκε και συντηρήθηκε για να γίνει - µέσα και από τους Λογίους τού Βυζαντίου που ξενιτεύτηκαν στη Δύση - η µαγιά της Δυτικής Αναγέννησης, αυτό οφείλεται, στο ότι οι Τρεις Φωτισμένοι Πατέρες άνοιξαν τη χριστιανική αγκαλιά τους, εγκαίρως και διορατικά, για να κλείσουν µέσα τον Ελληνισμό και να τον συµφιλιώσουν µε τη διδασκαλία τής Ορθόδοξης Χριστιανικής Πίστεως. Αυτό σημαίνει ότι η προσφορά των σεπτών Ιεραρχών στην Ευρώπη και στον κόσμο ευρύτερα δεν υπήρξε µόνον η στήριξη και συστηματοποίηση τής Ορθόδοξης Πίστης, µέσα από τα ανεπανάληπτα πατερικά κείμενα και την πατερική θεολογία, αλλά και η διάσωση τού Ελληνισμού και τής Ελληνικής Παιδείας, που άδηλη θα ήταν διαφορετικά η τύχη τους και, κατ’ επέκτασιν, διαφορετική πιθανότατα θα ήταν η εικόνα που εµφανίζει σήμερα η Ευρώπη και ο πολιτισμός µας…» (www.ucy.ac.cy).
Η εορτή των Τριών Ιεραρχών στον Πόντο
Η λαογράφος κ. Έλσα Γαλανίδου - Μπαλφούσια στο βιβλίο της "Ποντιακή Λαογραφία - Οι 4 Εποχές και οι Μήνες τους" μας πληροφορεί ότι και στον Πόντο η ημέρα των Τριών Ιεραρχών έπαιρνε πανηγυρικό χαρακτήρα και γιορταζόταν με λαμπρότητα.
- Στα Κοτύωρα η γιορτή ονομαζόταν και Τριγιών. Εθεωρείτο εθνική και θρησκευτική γιορτή. Αφού γινόταν το μνημόσυνο των Αγίων και μοιράζονταν τα κόλλυβα, έβγαινε ο δίσκος και ο καθένας έριχνε σ΄ αυτόν τον οβολό του. Τα έσοδα ήταν για την ενίσχυση των σχολείων. Στη συνέχεια ακολουθούσε μεγάλη γιορτή η οποία ήταν αφορμή για την τόνωση του πατριωτικού φρονήματος.
- Στην Κορόνιξα, την ημέρα της γιορτής των Τριών Ιεραρχών ονομαστή ήταν η άμιλλα γενναιοδωρίας των κατοίκων.
- Στο χωριό Χάρσορα μετά τη λειτουργία ξεκινούσε όλο το εκκλησίασμα για το σχολείο. Μπροστά πήγαιναν τα εξαπτέρυγα, ο δίσκος με τα κόλλυβα και ακολουθούσαν οι ιερείς και το υπόλοιπο εκκλησίασμα. Στη μεγάλη αίθουσα του σχολείου ο δάσκαλος εκφωνούσε τον πανηγυρικό της ημέρας και ακολουθούσε μεγάλη γιορτή. Κατόπιν δυο μέλη της Σχολικής Επιτροπής έβγαζαν δίσκο όπου οι παρευρισκόμενοι εναπόθεταν χρήματα ή άλλα πολύτιμα αντικείμενα, τα οποία έβγαζαν σε δημοπρασία. Και εδώ οι κάτοικοι συναγωνίζονταν ποιος θα προσφέρει τα περισσότερα για το σχολείο.
Των Τριών Ιεραρχών στα Πάταρα του Έβρου
Οι πρόσφυγες μεταφέρουν τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών στη νέα τους πατρίδα. Το 1924 ο Γεώργιος Κανδηλάπτης από την Αργυρούπολη του Πόντου, βρίσκεται πρόσφυγας ξεριζωμένος με την οικογένειά του στην Αλεξανδρούπολη. Το 1926 διορίζεται δάσκαλος στο χωριό Πάταρα του Έβρου, όπου μετοίκησε με την οικογένειά του.
Να πως περιγράφει τη σχολική γιορτή των Τριών Ιεραρχών στο σχολείο στα Πάταρα: «…Έπειτα ζήτησα ρούχα και κουβέρτες για τους πρόσφυγες, από την Αμερικάνικη βοήθεια. Όνειρό μου ήταν να έχωμεν ακρίτας άξιους του ονόματός των. Στη δε γιορτή των σχολείων, την 30η Ιανουαρίου, μπορούσε κάποιος να δει διαφόρων ειδών αμφιέσεων, ωσάν να ευρίσκετο σε χορό της εποχής του Μ. Ναπολέοντα, εν μέσω μαρκησίων, δουκισσών και πριγκιπισσών…».
Και στη Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολης, στο μικρό προσφυγοχώρι, τα παλιά τα χρόνια, ανήμερα της σχολικής γιορτής, οι νοικοκυρές έφτιαχναν κόλλυβα και τα πήγαιναν στην εκκλησία.
«Ποιος δε θυμάται τη - θεία - Μαρία (Κοτσαρίδου) που ήταν στην εκκλησία καθαρίστρια. Άδειαζε σε μια ξύλινη σκάφη όλα τα κόλλυβα και τα πήγαινε στο σχολείο για να τα μοιράσει στα παιδιά. Πρώτα έδινε στις δυο εγγονές της, την Τασούλα και τη Θεοδώρα (Κοτσαρίδου). Εμείς, ανυπόμονα παιδιά φωνάζαμε - θεία, θεία, δώσε και σε μένα…».
Μνήμες των παλαιοτέρων, που θυμούνται και σήμερα με νοσταλγία, το πως άνοιγαν τη χούφτα τους για να τους βάλει μέσα τα κόλλυβα η - θεία - Μαρία και πως έτρωγαν με βουλιμία μέσα απ΄ αυτήν… Εκείνα τα χρόνια ακόμη και τα κόλλυβα ήταν μια γλυκιά λιχουδιά για τα παιδιά!
Υ.Γ. Ο Μητροπολίτης Ευχαΐτων Ιωάννης Μαυρόπους υπήρξε από τους πιο διαπρεπείς ποιητές του Βυζαντίου, άριστος εκκλησιαστικός ρήτορας, λαογράφος και ανθρωπιστής. Συνέβαλε στην αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης, όπου υπηρέτησε ως καθηγητής φιλοσοφίας. Υπήρξε δάσκαλος σπουδαίων ανδρών, όπως ο Ξιφιλίνος και ο Μιχαήλ Ψελλός. Ο Ιωάννη Μαυρόπους χαρακτηρίζεται από τον Ψελλό ως «λογιώτατον πάντων ἀνδρῶν, ἄριστον τῶν φιλοσοφεῖν ἐσπουδακότων… τό ἦθος σεμνόν ὁμοῦ καί Σωκρατικόν καί οὔτε κοινόν ἄγαν οὔτε μόνως εἰρωνικόν, ἀλλ’ ἀμφοτέρωθεν κεκραμένον καί τήν ἁρμονίαν τῆς ψυχῆς δικαιώτατον».
Ο ίδιος ο Μητροπολίτης Ευχαΐτων θαυμάζει τον Πλάτωνα και τον Πλούταρχο και παρακαλεί τον Χριστό να σώσει απ΄ όλους τους εθνικούς τους δυο αυτούς άνδρες, επειδή πλησιάζουν περισσότερο στους χριστιανικούς νόμους «Εἴπερ τινὰς βούλοιο τῶν ἀλλοτρίων τῆς σῆς ἀπειλῆς ἐξελέσθαι, Χριστέ μου, Πλάτωνα καὶ Πλούταρχον ἐξέλοιό μοι· ἄμφω γὰρ εἰσὶ καὶ λόγον καὶ τὸν τρόπον τοῖς σοῖς νόμοις ἔγγιστα προσπεφυκότες. Εἰ δ’ ἠγνόησαν ὡς θεὸς σὺ τῶν ὅλων, ἐνταῦθα τῆς σῆς χρηστότητος δεῖ μόνον, δι’ ἣν ἅπαντας δωρεὰν σῴζειν θέλεις».
Από τα Ευχάιτα καταγόταν ο Άγιος Θεόδωρος. Ο Ιωάννης Τσιμισκής, προς τιμήν του αγίου ονόμασε την πόλη Θεοδωρούπολη.
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω