Το 1914 στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο η μοίρα θα έπαιζε ένα περίεργο παιχνίδι... Ελληνόπουλα - Πόντιοι της Τουρκίας θα πολεμούσαν εναντίον Ελληνοποντίων της Ρωσίας.
Σε προηγούμενο άρθρο μου είχα αναφερθεί για τη μοιραία ανθράκευση των πλοίων Γκαίμπεν και Μπρεσλάου η οποία οδήγησε την ουδέτερη Τουρκία να εισέλθει στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο το 1914, στο πλευρό της Γερμανίας (www.alexpolisonline.com/2018/02/blog-post_0.html).
Διαβάζοντας το βιβλίο του Χρήστου Σαμουηλίδη «Στους πέντε ανέμους του Καυκάσου», το οποίο αναφέρεται στον ελληνισμό του Πόντου και το πως βρέθηκαν εκείνοι οι Πόντιοι στο Καρς (Καύκασος - περιοχή τότε της Ρωσίας), στάθηκα στην πρώτη μάχη που δόθηκε μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, αμέσως μετά την είσοδο της Τουρκίας στο μεγάλο πόλεμο του 1914. Η Τουρκία με το που μπήκε στον πόλεμο κινήθηκε άμεσα εναντίον της Ρωσίας. Μάλιστα τις πρώτες ημέρες κατέγραφε κάποιες νίκες στην περιοχή γύρω από το Σαρίκαμις (περιοχή της Ρωσίας στον Καύκασο). Στον πόλεμο εκείνο όπως ήταν επόμενο επιστρατεύθηκαν και εκατοντάδες Πόντιοι που κατοικούσαν στην ευρύτερη περιοχή του Καρς.
Τότε μου ήρθε στο μυαλό το βιβλίο της Μαρίας Βεργέτη με την αυτοβιογραφία του Γεωργίου Κανδηλάπτη - Κάνις, ο οποίος μαζί με άλλους νέους του Πόντου επιστρατεύθηκαν από την Τουρκία το 1914, για να πολεμήσουν στην ίδια εκείνη μάχη, στο Σαρίκαμις. Ελληνόπουλα - Πόντιοι της Τουρκίας θα πολεμούσαν εναντίον Ποντίων της Ρωσίας (Καρς/Καύκασος)... Η μοίρα έπαιζε ένα περίεργο παιχνίδι...
Ήδη, όπως γνωρίζουμε, η Γερμανία έκανε ότι περνούσε από το χέρι της για να βάλει - την μέχρι τότε ουδέτερη Τουρκία στον πόλεμο και μάλιστα στο πλευρό της. Στην προσπάθειά της εκείνη θα βομβαρδίσει πολεμικό πλοίο της Ρωσίας, το οποίο έπλεε από το Ζουνγκουλντάκ (λιμάνι στον Εύξεινο Πόντο) προς την Οδησσό. Η Ρωσία όπως ήταν αναμενόμενο θα κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας στις 12 Οκτωβρίου 1914, βομβαρδίζοντας τα παράλιά της στον Εύξεινο Πόντο.
 |
| Ζουνγκουλντάκ www.ehw.gr/asiaminor |
Ας αφήσουμε όμως τον αείμνηστο Γεώργιο Κανδηλάπτη να μας περιγράψει το πως έμαθαν εκεί στον Πόντο, ότι η Τουρκία έμπαινε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλευρό της Γερμανίας αλλά και στον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας.
«Ήτο 21 Ιουλίου (1914), ότε εν μέσω νυκτί, τυμπανοκρουσίαι και κωδωνοκρουσίαι εσήκωσαν τον λαόν εις συναγερμόν. Ηνοίχθησαν οι φάκελοι και εγνώσθη ότι εκηρύχθη πανστρατιά (σεφερπελίκ) εν Τουρκία και ασυνήθης κίνησις παρετηρήθη, διότι ήρξατο η απαρχή των δεινοπαθημάτων...».
Ο ίδιος όπως και όλοι οι νέοι Έλληνες της Αργυρούπολης στρατολογούνται. Όμως ο Μητροπολίτης Χαλδίας Λαυρέντιος κατορθώνει να δημιουργήσει το "διακονικόν ζήτημα", σύμφωνα με το οποίο μπορούσαν να εξαιρεθούν της επιστράτευσης όσοι θα υπηρετούσαν ως διάκονοι εκκλησιών. Ο Κανδηλάπτης θα καταγραφεί ως διάκονος "του εν Χαλδογιαννάντων, ενορίας Ιμέρας, ιερού ναού του Αγίου Δημητρίου".
Στις 12 Σεπτεμβρίου 1914 δίνεται η διαταγή στο τάγμα που υπηρετεί ο Κανδηλάπτης να ξεκινήσει για τα σύνορα. Προορισμός η πόλη Σαρίκαμις (που τότε ανήκε στη Ρώσικη Αρμενία και είχε μεγάλο αριθμό Ελλήνων στα γύρω χωριά).
 |
| Χάρτης από terra-pontus.com |
«Ήτο η 12η Σεπτεμβρίου του 1914, ότε διετάχθησαν τα τάγματά μας να εκκινίσωσι προς το Σαρίκαμις της Ρωσίας και αφίχθη και ο Εμβέρ πασάς εις την Τραπεζούντα οδεύων προς τα σύνορα. Διήλθε δια αυτοκινήτου εκ Ταλταπάν και τότε πρώτην ήδη φοράν είδον αυτοκίνητον...».
Όμως τα απαραίτητα διακονικά έγγραφα με την υπογραφή του Μητροπολίτη και με τα οποία θα απαλλάσσονταν από τη στράτευση όσοι θα υπηρετούσαν ως διάκονοι, αργούν να φθάσουν στο γραφείο του διοικητή. Ο Κανδηλάπτης αγωνιά για την τύχη τους. Τότε παίρνει μια τολμηρή απόφαση «Τολμάν ανάγκη, καν τύχω καν μη τύχω». Θα τολμούσε, είτε πετύχαινε είτε όχι... Δραπετεύει από το τάγμα του με προορισμό τη Μητρόπολη:
«Εδραπέτευσα εκ του στρατού, ανήλθον εις την Μητρόπολιν, παρεκάλεσα τον Μητροπολίτην και υπέγραψε τα διακονικά έγγραφα και μετά του κλητήρος της Μητροπόλεως Ιωάννου Αποστολίδου, του Νάνου, έφερα αυτά εις τον στρατιωτικόν διοικητήν και περί ώραν 12ην μ.μ. εξεδύθημεν την στρατιωτικήν στολήν και ετράπημεν εις τας οικίας μας πάντες οι στρατιώται οι Ελληνες, πλην εμού και του ράπτου Θ. Φυτιάνου προς ραφήν των σημάτων των υπαξιωματικών. Θα ήτο 2 μ.μ. ότε, αποχαιρετίσαντες και ημείς τους αξιωματικούς και τους στρατιώτας, τους οποίους πράγματι απεχωρίσθημεν με συγκίνησιν, εφθάσαμεν εις την πόλιν...».
Ο Κανδηλάπτης και οι υπόλοιποι Έλληνες στρατιώτες, που είχαν δηλωθεί ότι θα υπηρετήσουν ως διάκονοι στις κατά τόπους εκκλησίες της Χαλδίας, κατόρθωσαν να γλυτώσουν από την πανωλεθρία που υπέστη το σύνταγμά τους στο Σαρίκαμις. Σύμφωνα με τον ίδιο μόλις το 3% διασώθηκε σε εκείνη τη μάχη.
Εντάξει, οι τριάντα άνδρες που κατεγράφησαν ως διάκονοι, τελικά χάρις στην τόλμη που επέδειξε ο Κανδηλάπτης γλύτωσαν τη μάχη. Καλά, όσοι είχαν λίρες να πληρώσουν το αντισήκωμα (= εξαγορά στράτευσης) γλύτωσαν και δεν εστάλησαν στη μάχη. Όλοι οι άλλοι όμως;
Έλληνες του Καυκάσου στη μάχη στο Σαρίκαμις
Στον αντίποδα, στο στρατόπεδο των Ρώσων έχουμε Έλληνες που κατοικούν σε χωριά του Καρς (τότε περιοχές της Ρωσίας), να επιστρατεύονται για την πρώτη μεγάλη σύγκρουση με τον εχθρό. Οι Έλληνες αυτοί ήταν Πόντιοι, που είχαν αναγκαστεί να μεταναστεύσουν εξ αιτίας των προηγούμενων Ρωσοτουρκικών πολέμων, όταν και πάλι οι περιοχές του Πόντου θα βρεθούν ανάμεσα στις συρράξεις Ρώσων και Τούρκων.
Στην παραπάνω φωτογραφία ο Γιάννης Καλτσίδης, αξιωματικός του Ρωσικού στρατού και από τα βασικά στελέχη της Ελληνικής Μεραρχίας του Καυκάσου (φωτογραφία kars1918.wordpress.com/2010/02/25/kars-kavkaz).
Προορισμός εκείνων των στρατευμένων νέων ήταν το μέτωπο στην Πολωνία.
Σαν όμως πληροφορήθηκαν ότι οι Τούρκοι προχώρησαν στα εδάφη τους και έφθασαν μέχρι το Σαρίκαμις, εξεγέρθηκαν. Ζήτησαν να τους στείλουν όχι στην Πολωνία αλλά στο μέτωπο του Καυκάσου «όπου οι γέροι γονείς μας, οι γυναίκες μας, τα παιδιά μας, τ΄ αδέλφια μας κινδυνεύουν».
Διαδήλωσαν, πίεσαν έως ότου κατάφεραν να πείσουν τη διοίκηση για το δίκαιο αίτημά τους. Έτσι τους φόρτωσαν σε τρένο και τους έστειλαν στο μέτωπο του Καυκάσου. (Από το βιβλίο του Χρήστου Σαμουηλίδη "Στους πέντε ανέμους του Καυκάσου").
 |
| Ρώσοι στρατιώτες στα χαρακώματα του Σαρίκαμις (πιθανόν και Έλληνες του Πόντου ανάμεσά τους) |
Η μάχη του Σαρίκαμις είχε προγραμματιστεί για την ημέρα των Χριστουγέννων, όταν οι Ρώσοι στρατιώτες θα γιόρταζαν τη Γέννηση του Χριστού. Ο τουρκικός στρατός υπέστη πανωλεθρία σ΄ εκείνη τη μάχη. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσαν στη δημοσιότητα οι τουρκικές αρχές μόλις το 2004, εκείνο το βράδυ της 24ης προς 25 Δεκεμβρίου 1914, όπου επικρατούσαν πολικές συνθήκες, 118.714 Τούρκοι στρατιώτες άφησαν την τελευταία τους πνοή...
 |
| Ρώσοι περισυλλέγουν παγωμένους Τούρκους στρατιώτες |
Στη μάχη εκείνη 90.000 Τούρκοι στρατιώτες πάγωσαν από τις πολικές συνθήκες που επικρατούσαν και θάφτηκαν στο χιόνι. Οι Νεότουρκοι θεώρησαν υπαίτιους για τη μεγάλη καταστροφή τους Έλληνες. Τους βόλεψε. Όπως και τους Γερμανούς οι οποίοι έπεισαν τους Τούρκους να επιστρατεύσουν τους Έλληνες στα τάγματα εργασίας (τα γνωστά μας αμελέ ταμπουρού) ή αμελέ ταπουρή όπως τα ονομάζει ο Κανδηλάπτης και ειρωνικά - ονικά - (από το όνος = γάιδαρος).
Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου 1914-1924 μόλις ξεκίνησε...
Όσοι σώθηκαν από την πλευρά του μετώπου Καρς/Καυκάσου, μετά από πολλές περιπέτειες, μέσω Ρωσίας θα έρθουν στην Ελλάδα το 1920. Σημαντική ήταν η συνεισφορά του Νίκου Καζαντζάκη στη μετοικεσία των προσφύγων εκείνων, ως ειδικός απεσταλμένος του Ελ. Βενιζέλου και του υπουργείου Εξωτερικών.
Στο βιβλίο του "Αναφορά στον Γκρέκο", ο Καζαντζάκης θα γράψει: «Το βαπόρι ήταν γεμάτο ψυχές που ξεριζώθηκαν από τα χώματά τους και πήγαινα να τις φυτέψω στην Ελλάδα. Ανθρώποι, αλόγατα, βόδια, σκάφες, κούνιες, στρώματα, αξίνες, άγια κονίσματα, Βαγγέλια, τσάπες έφευγαν τους μπολσεβίκους και τους Κούρδους και δρόμωναν κατά τη λεύτερη Ελλάδα. Η Μαύρη θάλασσα κυμμάτιζε αλαφριά σκούρα, λουλακιά και μύριζε σαν καρπούζι∙ ζερβά μας τ’ ακρόγιαλο και τα βουνά του Πόντου. Μια φορά κι έναν καιρό δικά μας∙ δεξιά αστραφτερό, απέραντο το πέλαγο. Ο Καύκασος είχε σβύσει μέσα στο φως, μα οι γέροι, με τη ράχη γυρισμένοι, κάθονταν στην πρύμνα και δεν μπορούσαν να ξεκολλήσουν τα μάτια τους από τ’ αγαπημένο ακροθάλασσο. Ο Καύκασος είχε χαθεί, φάντασμα ήταν και σκόρπισε, μα απόμεινε ασάλευτος, αβασίλευτος, βαθιά στις λαμπυρίθρες των ματιών τους. Δύσκολο πολύ η ψυχή να ξεκολλήσει από την πατρίδα. Βουνά θάλασσες, αγαπημένοι άνθρωποι, φτωχό αγαπημένο σπιτάκι. Ένα χταπόδι είναι η ψυχή του ανθρώπου κι όλα ετούτα απλοκαμοί της».
Όσοι σώθηκαν από την άλλη πλευρά του μετώπου, του Πόντου, μαζί με τον Κανδηλάπτη θα έρθουν στην Ελλάδα το 1924. Οι Αργυρουπολίτες πρόσφυγες θα εγκατασταθούν στη Νάουσα. Ο Κανδηλάπτης με την οικογένειά του προτίμησε να αποχωριστεί τους συντοπίτες του επειδή είχε μικρά και ανήλικα παιδιά και εκείνο το διάστημα έμεναν σε σκηνές. Οι αρρώστιες εντωμεταξύ αποδεκάτιζαν τους προσφυγικούς πληθυσμούς.
Ήρθε και ρίζωσε στην Αλεξανδρούπολη στις 15 Αυγούστου 1924, όπου ζούσε η οικογένεια των πεθερικών του. Ο ίδιος θα γράψει: «Η προτίμησίς μου δια την Αλεξανδρούπολιν προήλθε και εκ του ότι Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως ήτο ο Γερβάσιος Σαρασίτης, εις ου την πατρικήν προστασίαν εστηριζόμην». (Ο Κανδηλάπτης γνωρίζονταν με τον Γερβάσιο και λίγο πριν φύγουν από την Αργυρούπολη στεφάνωσε μια από τις ορφανές ανιψιές του με τον αδελφό της νύφης του).
Στην αυτοβιογραφία του ο Κανδηλάπτης θα γράψει: «Περίλυποι εκλείσαμεν τας οικίας μας, τους επιγείους παραδείσους μας και προστρέξαντες εις τους τεθλιμμένους ναούς προσεκυνήσαμεν δια τελευταίαν φοράν αυτούς και τους προσφιλείς τάφους των γονέων μας και εξήλθομεν της πόλεως ρίψαντες περίλυπον βλέμμα εις τα ιερά όρη της, άπερ μοι εφάνησαν ως κλαίοντα δια τον αποχαιρετισμόν μας. Πράγματι είναι πολύ βαρύς ο αποχωρισμός της πατρίδος...».
Και θα συνεχίσει «... αφού απεβίβασα πάντας, τελευταίος Πόντιος εγώ, εσήκωσα τον πόδα μου και σκύψας και φιλήσας το ιερόν έδαφος του Πόντου αποχαιρέτησα δια βλέμματος την Μητρόπολιν του Πόντου (Τραπεζούντα) και αναφωνήσας 0 Χαίρε αθάνατε Πόντε - εισήλθον εις την λέμβον και με δακρύβρεχτους οφθαλμούς εφθάσαμεν εις το πλοίον...».
Υ.Γ. Εάν ανατρέξει κανείς στο όχι και πολύ μακρινό παρελθόν θα διαπιστώσει - με σκεπτικισμό είναι η αλήθεια - για το πόσο θυμίζουν εκείνες οι καταστάσεις με τις σημερινές. Τα ίδια γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά παιχνίδια με τους ίδιους παίχτες - απλά τα πρόσωπα έχουν αλλάξει...
Ο Θεός να σε προστατεύει... ω Ελλάδα!
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω