Η παλιννόστηση των Θρακών στις εστίες τους

Μετά πέντε χρόνια προσφυγιάς η ώρα της επιστροφής των Θρακών στις πατρογονικές εστίες έφτασε τον Οκτώβριο του 1919, όταν ο Ελληνικός στρατός απελευθέρωσε την Ξάνθη, ενώ θ΄ ακολουθούσαν η Κομοτηνή και το Δεδέαγατς.

της Ουρανίας Πανταζίδου

Κάθε πόλεμος αφήνει πίσω του κατεστραμμένη γη και δημιουργεί μεγάλα προσφυγικά ρεύματα. Εάν γυρίσουμε το χρόνο πίσω θα δούμε ότι η Ελλάδα αντιμετώπιζε μεγάλο προσφυγικό πρόβλημα την περίοδο 1913-1919. Ένα άλλο ακόμη μεγαλύτερο θα ήταν αυτό που θ΄ ακολουθούσε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Οι προσφυγικές ομάδες του 1913-1919 προέρχονταν:

• Από τη Θράκη, όταν παραδόθηκε στη Βουλγαρία το 1913 εξαιτίας της Συνθήκης του Βουκουρεστίου.
• Από τη Βουλγαρική Θράκη, 1913.
• Από την Τουρκική Θράκη (Μάιος - Σεπτέμβριος 1914).
• Από τη Μικρά Ασία, 1912-1914.
• Από τη Βόρειο Ήπειρο, 1915-1916.
• Από τη Βουλγαρία μετά την απελευθέρωση της Ανατολικής Μακεδονίας το 1918.
• Από την Τουρκία (κάτοικοι της Θράκης και της Μικράς Ασίας).
• Από το Αϊδίνι (1919).
• Από τη Ρωσία (Πόντιοι που είχαν εγκατασταθεί στα παράλιά της) το 1919.
• Από τη Ρουμανία (1919).
• Από την Ιταλοκρατούμενη Μ. Ασία (1919).
• Από την Αίγυπτο (αιχμάλωτοι του Αγγλικού στρατού οι οποίοι συνελήφθησαν να υπηρετούν στον τουρκικό στρατό).

Σ΄ αυτούς συγκαταλέγονται και αυτοί που έφευγαν από το 1910 σταδιακά από τα Δωδεκάνησα. Επίσης το Ελληνικό Βασίλειο θα αντιμετωπίσει και την παλιννόστηση των Θρακών στις εστίες τους από τον Οκτώβριο του 1919.

Υπολογίζεται ότι το διάστημα εκείνο περί των 800.000 προσφύγων μετακινήθηκαν σε όλη την Επικράτεια. Από αυτούς οι 450.000 περίπου θα τύχουν της βοήθειας του Ελληνικού κράτους.

Κεντρική Περίθαλψη Θεσσαλονίκης

Από το 1914 είχε συσταθεί στην Θεσσαλονίκη η Κεντρική Επιτροπή Περίθαλψης για όσους κατέφυγαν στη Μακεδονία ενώ ταυτόχρονα δημιουργήθηκαν και υποεπιτροπές σε διάφορες πόλεις αυτής. Μέχρι τον Ιούνιο του 1917 οι πρόσφυγες υπέστησαν τα πάνδεινα καθώς δεν υπήρχε συστηματική φροντίδα και κάποιο σχέδιο αντιμετώπισης του μεγάλου προβλήματος που δημιουργήθηκε. Και σαν να μην έφταναν τα ήδη υπάρχοντα προβλήματά τους, ήρθε και η μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης τον Αύγουστο του 1917 να επιτείνει το πρόβλημα.

Καταλυτική μεταστροφή στο προσφυγικό θα παίξει το μεγάλο συνέδριο που διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη μαζί με ένα ογκώδες συλλαλητήριο όπου πρόσφυγες από την Τραπεζούντα, από τη Δαμασκό, την Αδριανούπολη, την Ιωνία, την Κωνσταντινούπολη, την Ξάνθη, το Δεδέαγατς και από τη Βάρνα έως τα βάθη της Βουλγαρίας και Τουρκίας, απ΄ όπου η βαρβαρότητα είχε εκδιώξει τον ακμαίο ελληνισμό.

Το συνέδριο θα φέρει σημαντικές παρεμβάσεις για την ανακούφιση των χιλιάδων προσφύγων. Έτσι από τον Ιούνιο του 1917 η Κυβέρνηση Βενιζέλου (μετά την περίοδο του εθνικού Διχασμού) με το νόμο «Περί συστάσεως Υπουργείου Περιθάλψεως» (ΦΕΚ 112/14.06.1917) θα ιδρύσει το Υπουργείο Περιθάλψεως στην Αθήνα, με Διεύθυνση στη Θεσσαλονίκη. Συνολικά την περίοδο από το Σεπτέμβριο του 1917 έως το 1919 διατέθηκαν 70.693.405,30 δρχ. για την ανακούφιση των προσφύγων.

Παρακάτω φαίνονται οι καταστάσεις με τα ποσά που δαπανήθηκαν για την περίθαλψη των προσφύγων κατά την περίοδο 1917-1919

Το 1920 θα εκδοθεί σε τόμο το έργο του Υπουργείου Περιθάλψεως των προσφύγων για την περίοδο 1917-1919. Θα σταθώ σε κάποια αποσπάσματα που αφορούν την παλιννόστηση των Θρακών στις εστίες τους.

Οι άλλες προσφυγικές ομάδες είναι ένα εξ ίσου μεγάλο και σημαντικό κεφάλαιο. Ειδικά αυτό της εγκατάστασης των Ελλήνων του Πόντου στη Μακεδονία και τη Θράκη, οι οποίοι ήρθαν από τα παράλια της Ρωσίας (Σοχούμ, Βατούμ) αλλά και από την Κριμαία, το Νοβοροσίσκ και το Καρς, από περιοχές του Καυκάσου γενικότερα το 1919-1920. Το επόμενο μεγάλο κύμα θα ακολουθήσει μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Ήδη από το Μάρτιο του 1919 άρχισαν να καταφθάνουν οι πρώτοι πρόσφυγες από τις περιοχές αυτές. Μόνο τη Μεγάλη Παρασκευή 1919 τα ατμόπλοια "Συρία", "Πατρίς", "Θεμιστοκλής" και "Εσπερία" αποβίβασαν στο λιμάνι του Πειραιά 6.000 περίπου άτομα. Το πρώτο εκείνο διάστημα πάνω από 20.000 πρόσφυγες κατέφυγαν στην Ελλάδα.

Αργότερα (1920-1921) με μέριμνα του Νίκου Καζαντζάκη θα έρθουν στην Ελλάδα πλέον των 100.000 Ελλήνων του Πόντου από τις περιοχές Ρωσίας - Καυκάσου... Οι περισσότεροι από αυτούς θα εγκατασταθούν στη Μακεδονία ενώ αρκετές χιλιάδες και σε χωριά του Έβρου.

ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗ ΘΡΑΚΩΝ

Νοέμβριος 1919: Τηλεγράφημα στην Ελληνική Πρεσβεία στο Παρίσι
σχετικά με την παλιννόστηση στο Δεδέαγατς

Όπως είναι γνωστό μετά τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) και την κατάληψη της Θράκης από τους Βούλγαρους, χιλιάδες Θράκες εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, καταφεύγοντας στην ελεύθερη Ελλάδα. Οι πρόσφυγες θα κατανεμηθούν σε διάφορες περιοχές σε όλη την ηπειρωτική και νησιωτική χώρα, από το Ιόνιο έως το Αιγαίο και από τη Μακεδονία έως την Κρήτη.

Μετά πέντε χρόνια προσφυγιάς η ώρα της επιστροφής των Θρακών στις πατρογονικές εστίες έφτασε τον Οκτώβριο του 1919, όταν ο Ελληνικός στρατός απελευθέρωσε την Ξάνθη, ενώ θ΄ ακολουθούσαν η Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή) και το Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη).

Η εφημερίδα "Μακεδονία" αναγγέλλει στις 24 Οκτωβρίου 1919 την έναρξη της παλιννόστησης των Θρακών. Προορισμός το λιμάνι του Δεδέαγατς.

Ενδεικτικά καταγράφω ορισμένες περιοχές στις οποίες είχαν καταφύγει Θράκες πρόσφυγες:

ΥΔΡΑ

Στις 8 Οκτωβρίου 1914 το πλοίο "ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ" θα αποβιβάσει στο νησί 610 άτομα από διάφορες περιοχές της Θράκης. Κατά διαστήματα, λόγω ελλείψεως εργασίας, πολλοί θα αναχωρήσουν για άλλες πόλεις της Ελλάδας. Τελικά θα μείνουν στο νησί 102 άτομα.

ΦΩΚΙΔΑ - ΦΘΙΩΤΙΔΑ

Θράκες θα βρουν καταφύγιο στους νομούς Φωκίδος/Φθιώτιδος. Και όταν ήρθε η ώρα της παλιννόστησης θα αναχωρήσουν από το λιμάνι της Στυλίδος για το Δεδέαγατς 500 πρόσφυγες καταγόμενοι από τη Ξάνθη, τη Γκιουμουλτζίνα, το Δεδέαγατς, το Κάραγατς.

ΕΥΒΟΙΑ

Μεγάλο αριθμό Θρακών προσφύγων (252 οικογένειες) θα υποδεχθεί και η Εύβοια. Την περίοδο της παλιννόστησης θα αναχωρήσουν οι περισσότεροι για τη Θράκη (76 οικογένειες - 279 άτομα). Επίσης άλλες 76 οικογένειες από τους Ωραιούς και 20 οικογένειες από τη Σκόπελο ήτοι 80 άτομα.

ΠΕΙΡΑΙΑΣ

Στις 22 Οκτωβρίου 1919 το ατμόπλοιο "ΑΣΤΡΑΠΗ" θα αναχωρήσει από τον Πειραιά με 48 οικογένειες (168 άτομα) με λιμάνι αποβίβασης το Δεδέαγατς. Από εκεί οι πρόσφυγες θα κατευθυνθούν για το:

• Σουφλί 11 οικογένειες, 36 άτομα
• Κάραγατς 19 οικογένειες, 93 άτομα
• Διδυμότειχο 12 οικογένειες, 48 άτομα

Τις επόμενες ημέρες με το ίδιο ατμόπλοιο θα αναχωρήσουν ακόμη 13 οικογένειες, ήτοι 35 άτομα.

Στις 20/11/1919 το πλοίο "Πηνειός" θα αναχωρήσει με ακόμη 140 οικογένειες (605 άτομα) για:

• Διδυμότειχο 60 οικογένειες, 265 άτομα
• Σουφλί 21 οικογένειες, 89 άτομα
• Δεδέαγατς 3 οικογένειες, 4 άτομα
• Ψαθάδες 5 οικογένειες, 22 άτομα
• Κιουπλί 7 οικογένειες, 47 άτομα
• Κατίκιοϊ 15 οικογένειες, 54 άτομα
• Κουλελί - Μποργκάς 11 οικογένειες, 46 άτομα
• Κάραγατς 2 οικογένειες, 6 άτομα
• Γκιουμουλτζίνα 1 οικογένεια, 7 άτομα
• Σαλτίκιοϊ 1 οικογένεια, 2 άτομα
• Παλιούρι 10 οικογένειες, 53 άτομα

Και στις 27 Νοεμβρίου το πλοίο "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" θα αναχωρήσει για Δεδέαγατς μεταφέροντας άλλες 106 οικογένειες (446 άτομα) με προορισμό:

• Ψαθάδες 16 άτομα
• Παλιούρι 45 άτομα
• Σαλτίκιοϊ 7 άτομα
• Διδυμότειχο 65 άτομα
• Κατίκιοϊ 77 άτομα
• Μάνδρα 78 άτομα
• Κιουπλί 55 άτομα
• Μπαξινοχώρι 2 άτομα
• Σκαρτοχώρι 6 άτομα
• Καρά Μπουνάρ 15 άτομα
• Σουφλί 1 άτομο
• Τοζαντζή 19 άτομα

Θήβα - Λειβαδιά

Στις 18-19-20 Νοεμβρίου, Θράκες που διέμεναν στις παραπάνω πόλεις, αφού παρέμειναν για μια νύχτα στο Σταθμό Λαρίσης, θ΄ αναχωρούσαν για το Δεδέαγατς με τα πλοία "Πηνειός" και "Μακεδονία".

Βόλος

Μεγάλο κύμα προσφύγων Θρακών (5.202 άτομα) θα υποδεχθεί και θα περιθάλψει ο Βόλος. Στις 24 Οκτωβρίου 1919 με το πλοίο "ΠΗΝΕΙΟΣ" θα αναχωρήσουν για τις περιοχές του Δεδέαγατς, Σουφλίου, Κιουλελί Κουπλί, Σαλτίκιοϊ, Κάραγατς, Γκιουμουλτζίνα 75 πρόσφυγες. Όπως σημειώνεται, το πλοίο δεν μπορούσε να παραλάβει περισσότερους καθώς είχε γεμίσει ήδη με παλιννοστούντες από τον Πειραιά.

Όμως στις 5 και στις 8 Νοεμβρίου θα αναχωρήσουν άλλα 626 άτομα με το πλοίο "ΠΗΝΕΙΟΣ" και ακόμη 278 με το πλοίο "ΑΣΤΡΑΠΗ".

Επίσης στις 26 Νοεμβρίου 1919 θα αναχωρήσει ένας ακόμη μεγάλος αριθμός προσφύγων. Στο πλοίο "ΠΗΝΕΙΟΣ" θα επιβιβαστούν 714 άτομα ενώ στο "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" άλλα 291.

Βόλος: Πρόσφυγες επιβιβάζονται στο πλοίο ΠΗΝΕΙΟΣ για τη Θράκη

Κυκλάδες

Τα νησιά των Κυκλάδων θα φιλοξενήσουν, μεταξύ άλλων προσφυγικών ομάδων και 78 οικογένειες Θρακών. Το ίδιο και η Σάμος, όπου θα βρουν καταφύγιο 125 άτομα.

Εγκατάσταση Θρακών στη Μακεδονία

Μεγάλος αριθμός Θρακών (Ανατολική και Δυτική) θα εγκατασταθεί στη Μακεδονία. Η παλιννόστηση αυτών τον Οκτώβριο του 1919 αντιμετώπισε τον κίνδυνο της μη υλοποίησης, παρόλο που εθνικοί λόγοι επέβαλλαν την ταχεία επιστροφή τους.

Αιτία ήταν η έλλειψη βαγονιών στη γραμμή Θεσσαλονίκη - Κωνσταντινούπολη, καθώς και ικανού αριθμού πλοίων για τα λιμάνια Πόρτο Λάγος και Δεδέαγατς.

Τα επιτασσόμενα πλοία ήταν επιφορτισμένα με τη μεταφορά στρατού και υλικού στη Μικρά Ασία καθώς και στη μεταφορά άλλων προσφυγικών ομάδων από την παλιά Ελλάδα προς τη Θράκη. Η κυβέρνηση θα λύσει το προσωρινό πρόβλημα της στέγασης των Θρακών, έως ότου αυτοί αναχωρήσουν για τις εστίες τους με την τοποθέτηση σκηνών κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό και την παραλία. Ο αριθμός των πρώτων προσφύγων που έφυγαν από τη Μακεδονία για τη Θράκη ανήλθε στα 22.598 άτομα.

Εδώ αξίζει να επισημανθεί ότι το Υπουργείο Περιθάλψεως αντιμετώπισε ένα ακόμη πρόβλημα όσον αφορά την παλιννόστηση των Θρακών. Η αστική τάξη - περίπου 4.000 που είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη δεν ήθελε να επιστρέψει. Πολλοί είχαν ασχοληθεί με το εμπόριο και είχαν στήσει τις επιχειρήσεις τους εκεί. Η κυβέρνηση θα τους παραχωρήσει αρκετά κίνητρα, προκειμένου να πεισθούν για την εθνική αναγκαιότητα της παλιννόστησης ή τουλάχιστον ότι έπρεπε να ιδρύσουν και εκεί κέντρο εργασιών, καθόσον οι Βούλγαροι, παρά τις αποφάσεις της Διασκέψεως, προσπαθούσαν να αλλοιώσουν τον εθνολογικό χαρακτήρα της περιοχής. Ορισμένα από τα μέτρα ήταν η μεταφορά των εμπορευμάτων τους με κρατικά έξοδα, η απαλλαγή του εξαγωγικού και εισαγωγικού δασμού ώστε να είναι ανταγωνιστικοί προς τους Βούλγαρους εμπόρους που ήδη βρίσκονταν εκεί.

Η παλιννόστηση των Θρακών έπρεπε να συντελεσθεί ταχύτατα. Υπήρχε κίνδυνος οι Θράκες να βρουν τα σπίτια τους να έχουν καταληφθεί, καθώς η Βουλγαρική κυβέρνηση με δικά της έξοδα προωθούσε στην περιοχή βουλγαρικούς πληθυσμούς που είχαν φύγει την προηγούμενη περίοδο.

Και δεν ήταν μόνον αυτό ο λόγος.

«Ενώ η τύχη της Δυτικής Θράκης εκκρεμούσε, η γαλλική διοίκηση αποφάσισε να προχωρήσει στη διενέργεια επίσημης απογραφής του πληθυσμού προδικάζοντας μάλιστα ότι τα αποτελέσματά της θα καθόριζαν τη σύνθεση τού Ανώτατου Διοικητικού Συμβουλίου το οποίο, σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη Διοίκησης της Διασυμμαχικής Θράκης, αποτελούσε το ανώτερο όργανο εκπροσώπησης των κατοίκων της περιοχής. Ή σύνθεσή του σύμφωνα με το διάταγμα του Ch. Charpy της 21ης Δεκεμβρίου, θα καθοριζόταν με εκλογές, οι οποίες θα διεξάγονταν "όταν αί μεγάλαι μετακινήσεις των πληθυσμών παύσωσι καί ή ένεργουμένη άπογραφή τερματισθή"» (τηλεγράφημα X. Βαμβακά προς Ν. Πολίτη, 21/12/1919 - Γεώργιος Ξ. Καλαντζής "Η απογραφή των πληθυσμών τη Δυτικής Θράκης από το διασυμμαχικό καθεστώς το 1919" - https://ejournals.epublishing.ekt.gr).

Παρόλα όμως τα προβλήματα η παλιννόστηση θα ξεκινήσει. Ο υπουργός Σίμος Σπυρίδων θα τηλεγραφήσει «Ευτυχώς δηλώσεις παλιννοστήσεως έρχονται πολλαχόθεν αθρόαι».

Αθρόα παλιννόστηση των προσφύγων της Θράκης, με πλήρη τάξιν, γράφει στην ανταπόκρισή της και η εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ" από το Βατούμ.

Όμως όπως θα δούμε στο επόμενο τηλεγράφημα που απεστάλη στην Ελληνική Πρεσβεία στο Παρίσι στις 11/11/1919 από τον Πρόξενο Χαλκιόπουλο, η Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή) αντιμετώπιζε πρόβλημα στέγασης, καθώς τα σπίτια των Θρακών κατοικούνταν από Βούλγαρους. Το υπουργείο για να λύσει το πρόβλημα ζήτησε τη σύσταση επιτροπής υπό την προεδρία Γάλλου αξιωματικού, για την έξωσή τους.

Τα πράγματα στο Δεδέαγατς, σε συνεννόηση με το Γάλλο διοικητή ήταν πολύ καλύτερα. Όμως το Δεδέαγατς αντιμετώπιζε πρόβλημα μεγάλο με το λιμάνι καθώς οι βομβαρδισμοί είχαν βουλιάξει μεγάλο αριθμό ιστιοφόρων. Έπρεπε ταχύτατα να καθαρισθεί το λιμάνι.

Την περίοδο εκείνη το μεγάλο όγκο εκφορτώσεως και αποβιβάσεως θα εξυπηρετούσε το Πόρτο Λάγος. Εκεί θα δημιουργηθεί και απολυμαντήριο εξαιτίας της πανώλης που είχε ξεσπάσει στη Θεσσαλονίκη.

Επίσης το ίδιο τηλεγράφημα μας πληροφορεί για τη μεγάλη καταστροφή που είχαν υποστεί τα σπίτια. Στη Ξάνθη υπήρχαν 350 κατεστραμμένα σπίτια, 200 στη Γκιουμουλτζίνα, 250 στη Μαρώνεια, 150 στο Διδυμότειχο. Ενώ και τα χωριά Χιρκάς, Καβατζίκ (Λευκίμη), Φέρραι είχαν σχεδόν καταστραφεί. Ελάχιστα σπίτια είχαν διασωθεί.

Τέλος ο Πρόξενος Χαλκιόπουλος στο τηλεγράφημά του δεν παραλείπει να ενημερώσει ότι στο Δεδέαγατς πέτυχε να ακυρώσει δημοπρασία που διενεργήθηκε για τις ελιές της Μάκρης από τις Βουλγαρικές αρχές και την οποίαν είχαν κατοχυρώσει στις 50 χιλ. λέβα αντί της πραγματικής αξίας των 2.000.000 δρχ.

Να σημειώσω ότι στους τόπους όπου είχαν καταφύγει Θράκες καταγράφονταν προσφυγικές ομάδες και από άλλες δοκιμαζόμενες περιοχές.

Βόλος: Θράκες και Μικρασιάτες πρόσφυγες στο συνοικισμό Παλιοί Στρατώνες

Επίσης να σημειώσω ότι κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής (1913-1919) παρατηρούνταν μετακινήσεις των προσφυγικών ομάδων από τον τόπο όπου είχαν καταγραφεί, είτε από το ίδιο το κράτος συντονισμένα, είτε από τους ίδιους τους πρόσφυγες, προς αναζήτηση εργασίας (π.χ. από το Αγρίνιο στην Πάτρα όπου υπήρχαν γεωργικές εργασίες).

Πολλοί ήταν εκείνοι που επαίνεσαν το έργο του υπουργού Σ. Σίμου και του Υπουργείου Περιθάλψεως για το τιτάνιο έργο που επιτέλεσε προς ανακούφιση των προσφύγων. Μεταξύ άλλων και ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος στην "Κοινή των Αλυτρώτων Ελλήνων Επιτροπεία" στην Αθήνα, Μαργαρίτης Ευαγγελίδης, ο οποίος μεταξύ άλλων θα γράψει στις 25/10/1919:

«Εσχάτως δε αι ανακοινώσεις περί των ακαμάτων και δραστηρίων προσωπικών ενεργειών, περί των πατρικών φροντίδων, περί των προβλέψεων μέχρι και των εσχάτων λεπτομερειών προς επιτυχίαν της παλιννοστήσεως των προσφύγων Θρακών εις την γλυκυτάτην αυτών Πατρίδα εκορύφωσαν τον προς την υμετέραν εξοχότητα θαυμασμόν και την ευγνωμοσύνην αυτής».

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

Πηγές:

• Τόμος Υπουργείου Περιθάλψεως Προσφύγων 1917-1920.
• Τηλεγραφήματα προς Υπουργείο Εξωτερικών (από Εθνικό Ίδρυμα "Ελευθέριος Βενιζέλος").
• Εφημερίδες "Ελεύθερος Πόντος" και "Μακεδονία".

[post_ads]