Η Τοπική Λαϊκή Αυτοδιοίκηση της Αλεξανδρούπολης το 1944

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από τον Έβρο στις 3 Σεπτεμβρίου, τμήμα του 81ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ κινήθηκε νότια προς τη βουλγαροκρατούμενη Αλεξανδρούπολη. Τα τμήματα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αφού εισέλθουν στην Αλεξανδρούπολη θα εγκαταστήσουν την πρώτη τοπική Λαϊκή Αυτοδιοίκηση.

της Ουρανίας Πανταζίδου

Ο Αύγουστος του 1944 θα σήμαινε την απελευθέρωση του Έβρου από τις γερμανικές κατοχικές δυνάμεις. Οι πρώτες περιοχές που απελευθερώθηκαν ήταν οι Φέρες στις 28 Αυγούστου (βλέπε εδώ), το Διδυμότειχο στις 29 Αυγούστου (βλέπε εδώ) και ακολούθησαν αρχές Σεπτεμβρίου το Σουφλί και η Αλεξανδρούπολη.

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από τον Έβρο στις 3 Σεπτεμβρίου 1944, ένα τμήμα του 81ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ κινήθηκε δυτικά και ένα άλλο νότια προς τη βουλγαροκρατούμενη Αλεξανδρούπολη. Στην Αλεξανδρούπολη μετά την επικράτησή τους στις 11 Σεπτεμβρίου 1944 οι δυνάμεις του Πατριωτικού Μετώπου συνέστησαν “επαναστατική επιτροπή” αποτελούμενη από Έλληνες, Αρμενίους και φιλοσυμμαχικούς Βούλγαρους. Την επομένη, το Πατριωτικό Μέτωπο συμφώνησε με τον εκπρόσωπο του ΕΑΜ, Νίκο Κανακαρίδη (Λάμπρος), να εισέλθουν τμήματα του ΕΛΑΣ στην πόλη και να τους παρασχεθεί κάθε βοήθεια σε όπλα, πολεμοφόδια και τρόφιμα.

Είσοδος ΕΛΑΣ στην Αλεξανδρούπολη
Πηγή: Αρχείο Γεωργίου Π. Αλεπάκου

Τάγματα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τους Αθηνόδωρο, Κρίτωνα, Δαλαμπίνη και Παγιώτα (Μίμης) θα εισέλθουν στην Αλεξανδρούπολη από τη γέφυρα του Μαΐστρου μαζί με πλήθος προσφύγων κατοίκων της πόλης.

Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μετά την απελευθέρωση της Αλεξανδρούπολης, καθώς δεν υπήρχε επίσημο ελληνικό κράτους, και σε χωρική απομόνωση από το πολιτικό, διοικητικό και οικονομικό κέντρο, κλήθηκε να καλύψει το κενό κρατικής εξουσίας και να διαχειριστεί μια σύνθετη κρίση χωρίς υποδομές, εθνικό νόμισμα, συγκοινωνία και δίκτυα επικοινωνίας.

Έτσι θα εγκαταστήσει την πρώτη Τοπική Λαϊκή Αυτοδιοίκηση η οποία αποτελείτο από τους: Δήμαρχο, Χρήστο Κωνσταντινίδη (αρτοποιό), Αντιδήμαρχο, Απόστολο Ευφραιμίδη (δάσκαλο) ενώ μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου ήταν οι Κώστας Αρβανιτίδης (αρτοποιός), Χαρίλαος Βολονάσης (δάσκαλος*), Αντώνιος Λεριός (ναυτικός), Δημήτριος Μαρτίνης (ελαιοκτηματίας), Κώστας Παγιώτας (οικοδόμος) και Παναγιώτης Πιτσιλαδής (λιμενεργάτης).

Το δύσκολο έργο της Τοπικής Λαϊκής Αυτοδιοίκησης στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη αναγνωρίστηκε από την αντιπροσωπεία της εξόριστης κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου η οποία επισκέφθηκε την περιφέρεια τον Οκτώβριο του 1944.

Σεπτέμβριος 1944, λίγο μετά την απελευθέρωση της Αλεξανδρούπολης

Στην παραπάνω φωτογραφία, σε πρώτο πλάνο 2ος από δεξιά διακρίνεται (με το βέλος) ο Δήμαρχος Χρήστος Κωνσταντινίδης και από αριστερά 2ος ο Αντιδήμαρχος Απόστολος Ευφραιμίδης και 5ος ο ιατρός Ιωάννης Χρυσάφης Μαδεμτζόγλου.

Η έδρα της Τοπικής Λαϊκής Αυτοδιοίκησης της Αλεξανδρούπολης ήταν στην Στρατιωτική Λέσχη, ενώ της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, με Πρόεδρο τον Αλεξανδρουπολίτη δικηγόρο Παναγιώτη Τζιβελέκη, στο κτίριο της παλιάς Νομαρχίας.

Η θητεία του πρώτου αυτού δημοτικού συμβουλίου θα είναι βραχύχρονη. Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945 και τη διάλυση του ΕΛΑΣ, θα σημάνει και το τέλος της σύντομης θητείας του το Μάρτιο.

Την 1η Απριλίου 1945 θα διορισθεί Δήμαρχος ο Θωμάς Λαλέτας, ο οποίος θα εναλλάσσεται στο Δήμο με τον Κωνσταντίνο Αλτιναλμάζη έως το τέλος του 1945.

ΓΑΚ Έβρου: Διατελέσαντες Δήμαρχοι από 1/4/1945

Δύο Πόντιοι στην Λαϊκή Αυτοδιοίκηση της Αλεξανδρούπολης

Ο Χρήστος Θ. Κωνσταντινίδης, γόνος πλούσιας οικογένειας από την Αργυρούπολη του Πόντου, γεννήθηκε το 1903. Ο πατέρας του Θεόδωρος ήταν έμπορος. Μετά τον ξεριζωμό θα έρθει πρόσφυγας στην Αλεξανδρούπολη και θα εγκατασταθεί στην περιοχή της Καλλιθέας. Θα παντρευτεί την Περσεφόνη (Πέρσα) αδελφή του Αριστοκλή Καραμανίδη από την Παλαγία. Στην Καλλιθέα θ΄ ανοίξει φούρνο ενώ παράλληλα θα αναπτύξει και κοινωνική δράση.

Ο Χρ. Κωνσταντινίδης (σε προχωρημένη ηλικία)

Μετά το αποτυχημένο κίνημα του 1935 (πρωταγωνιστές από τη μια οι κινηματίες βενιζελικοί αξιωματικοί και από την άλλη η αντιβενιζελική κυβέρνηση Τσαλδάρη) αλλά και στη συνέχεια επί δικτατορίας Μεταξά θα συρθεί επανειλημμένα σε εξορίες. Στο σπίτι του θα βρουν κρυψώνα και φιλοξενία απότακτοι αξιωματικοί του 1935. Όπως λέγεται ακόμη και ο Βελουχιώτης θα φιλοξενηθεί στον αχυρώνα του σπιτιού του "Μπάρμπα Χρήστου" στην Καλλιθέα, πριν γίνει ο μεγάλος αρχηγός του ΕΛΑΣ.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της κατοχής (βουλγαρική στην Αλεξανδρούπολη) θα προτιμήσει να παραμείνει οικογενειακώς στην πόλη, αρνούμενος να την εγκαταλείψει. Αχώριστη συντροφιά του το παράνομο ραδιόφωνο στο σπίτι του, το οποίο θα τον κρατά ενήμερο για όσα διαδραματίζονταν στα διάφορα μέτωπα. Με κίνδυνο της ζωής του πολλές φορές θα μεταφέρει ειδήσεις στους συμπολίτες του με σκοπό να τους εμψυχώνει.

Θα συλληφθεί από τη Βουλγαρική "Οχράνα" (παραστρατιωτική οργάνωση) και θα καταδικαστεί για την πατριωτική του δράση τρις εις τον δι΄ αγχόνης θάνατον, από Βουλγαρικό στρατοδικείο στην κατεχόμενη Αλεξανδρούπολη. Σύρθηκε ως μελλοθάνατος στις φυλακές στο Κίρτζαλι της Βουλγαρίας για εκτέλεση. Στο δικαστήριο έδειξε απαράμιλλο ηρωισμό και αυταπάρνηση που κατέπληξε και αυτούς τους Βούλγαρους κατήγορούς του κι ενδυνάμωσε έτσι το πατριωτικό φρόνημα των υπόδουλων Αλεξανδρουπολιτών.

Μετά την απελευθέρωση θα τοποθετηθεί ως Δήμαρχος της ελεύθερης πόλης από το Ε.Α.Μ., το οποίο πίστευε στη δύναμη της αυτοδιοίκησης. Ο Χρήστος Κωνσταντινίδης θα ξεδιπλώσει όλες του τις αυτοδιοικητικές αρετές και θα εφαρμόσει τον Κώδικα "Ποσειδώνα" (Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης που είχε θεσπίσει το στρατηγείο του ΕΛΑΣ στις 1 Δεκεμβρίου 1943 και έθεσε σε ισχύ στις 1/1/1944).

Με τους συνεργάτες του θα δημιουργήσει τοπικές επιτροπές για συσσίτια και εφοδιασμό των κατοίκων με τα πιο βασικά τρόφιμα, όπως ζάχαρη, αλάτι, σαπούνι και ξυλεία για την επιδιόρθωση των κατεστραμμένων από τους Βούλγαρους σπιτιών. Θα εγκαταστήσει στην πόλη δημοτικό ιατρείο το οποίο επάνδρωσε με «ΕΑΜίτες» γιατρούς, όπως τους Γεώργιο Σκαύδη, Ιωάννη Μαδεμτζόγλου κ.ά.

Θα επιτάξει καΐκια για να φέρουν αλάτι από την Καβάλα και το Πόρτο Λάγος. Θα καθιερώσει το ανταλλακτικό εμπόριο, ανταλλάσσοντας τοπικά προϊόντα, όπως ζαρζαβατικά, βελανίδια, φρούτα, δέρματα κ.α. με λάδι, λεμόνια, σαπούνι από τη Μυτιλήνη.

Επίσης με την καθοδήγηση σιδηροδρομικών και τηλεγραφικών υπαλλήλων και με υλικό που λαφυραγωγήθηκε από τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους επισκευάστηκαν πολύ γρήγορα από τους κατοίκους της πόλης, με τη καθοδήγηση του Δήμου όλα τα σιδηροδρομικά και οδικά γεφύρια, κι άρχισαν να δουλεύουν τα τρένα, τα ταχυδρομεία, το τηλεγραφείο και γενικά όλες οι λεγόμενες Δημόσιες Υπηρεσίες, όπως πρόνοια, αναζήτηση αγνοουμένων μέσω του Ερυθρού Σταυρού ή των Συμμαχικών δυνάμεων κ.λ.π.

Θα φτιάξει πολλούς δρόμους που είχαν μετατραπεί σε λασπόδρομους και θα οργανώσει τα δημόσια λουτρά για χρήση από τους συμπολίτες του. Όπου δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το ανταλλακτικό εμπόριο χρησιμοποιούνταν τα βουλγαρικά λέβα, που εξακολουθούσαν να κυκλοφορούν, αφού ήταν ένα διεθνώς αναγνωρισμένο νόμισμα και βρισκόταν στα χέρια των κατοίκων.

Με τα λέβα πλήρωναν κυρίως τον καφέ, το ούζο ή τα γραμματόσημα των επιστολών (τα γραμματόσημα της εποχής: http://adrianou125.blogspot.com/2017/05/1945.html).

Επίσης ιδρύθηκε σχολή στελεχών της ΕΠΟΝ που στεγάσθηκε στο κτίριο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Σε δύο 15νθήμερες περιόδους διδάχθηκαν τα μαθήματα της αγωγής του πολίτη, υγιεινής και αθλητισμού. Επίσης διδάχθηκαν χορούς, τραγούδια, πνευματικά παιχνίδια, οργάνωση βιβλιοθηκών κ.α. Σε όσους παρακολούθησαν τα μαθήματα εξασφαλίσθηκε διατροφή και διαμονή δωρεάν.

Για το πολύ σημαντικό έργο το οποίο επετέλεσαν, οι απεσταλμένοι της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου, Πορφυρογένης και Λαμπριανίδης κατά την επίσκεψή τους στην Αλεξανδρούπολη, για να δουν από κοντά το έργο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, θα γράψουν επαινετικά λόγια:

«Ολόκληρη η Κυβερνητική Αντιπροσωπεία εκφράζει την εκτίμησή της στα όργανα της Αυτοδιοίκησης για το έργο που έκαναν σ' όλο αυτό το μικρό χρονικό διάστημα. Παράλαβαν ερείπια και κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν την τροφοδοσία του λαού. Διαφύλαξαν την εθνική περιουσία και πήραν στοιχειώδη μέτρα περίθαλψης μέσα σε χιλιάδες δυσκολίες και εμπόδια και έλυσαν προβλήματα που μονάχα η ικανότητα των λαϊκών οργάνων και η προσήλωση στο λαϊκό συμφέρον τους έδωσε τη δυνατότητα να τα λύσουν. Η Κυβερνητική Αντιπροσωπεία εκφράζει την ευαρέσκειά της για το έργο τους αυτό και τους παρακαλεί να τη διαβιβάσουν στα κατώτερα όργανα της Αυτοδιοίκησης». Δράμα 27-10-1944.

Για τα επαινετικά σχόλια των εκπροσώπων της Κυβέρνησης Παπανδρέου για το έργο της Τοπικής Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, σε συνεργασία με την Πολιτοφυλακή, θα γράψει και η εφημερίδα "Ριζοσπάστης" στις 31/10/1944.

Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και την παράδοση του οπλισμού του ΕΛΑΣ η κυβέρνηση θα προωθήσει στρατεύματα προς τη Βόρεια Ελλάδα, ενισχυμένα και από αγγλικά για να εγκαταστήσουν τις νόμιμες αρχές το Μάρτιο του 1945. Κατά την είσοδό τους στην πόλη θα υπάρξει ένα δυσάρεστο γεγονός κατά το οποίο θα τραυματισθεί στο κεφάλι ο μέχρι τότε δήμαρχος Χρήστος Κωνσταντινίδης.

Ο τραυματισμός του Κωνσταντινίδη κατά την είσοδο των στρατευμάτων στην Αλεξανδρούπολη (από το αρχείο του Θεόδωρου Ορδουμποζάνη)

«Έτσι μετά την υπογραφή της "Συμφωνίας της Βάρκιζας" η Κυβέρνηση προώθησε προς τη Β. Ελλάδα κυβερνητικά στρατεύματα, ενισχυμένα με αγγλικά αποικιακά (ινδικά) προκειμένου να εγκαταστήσουν τις νόμιμες αρχές.

Στην Αλεξανδρούπολη, όταν 4 τανκς προπορευόμενα πέρασαν μπροστά από το Δημαρχείο ήρεμα ακολουθούμενα από μερικά φορτηγά επανδρωμένα με στρατιώτες και πεζούς και πλησίασαν στη συμβολή με τη 14η Μαΐου, έκαμαν στροφή προς τα αριστερά και ανέβαιναν το δρόμο κατευθυνόμενα προς τους στρατώνες. Τότε από το παράθυρο της γωνιακής οικοδομής της κεντρικής λεωφόρου με την οδό Κύπρου, ρίχτηκαν μερικές βολές αυτομάτου όπλου, οπότε το τελευταίο ανερχόμενο τανκ έστρεψε τη κάνη του πυροβόλου του και ανταπέδωσε τους πυροβολισμούς γκρεμίζοντας ένα μέρος του τοίχου.

Αμέσως οι γεμάτοι από κόσμο δρόμοι ερημώθηκαν, οι στρατιώτες ακροβολίστηκαν με τα όπλα στο χέρι και το δάκτυλο στη σκανδάλη ενώ συνέχισαν τα άρματα τη πορεία τους προς τους Στρατώνες. Επακολούθησε πανδαιμόνιο με συμμετοχή πολιτών και από αυτούς που ήταν αντιφρονούντες προς το ΕΑΜ με αποτέλεσμα από τη συμπλοκή να τραυματισθούν πολλοί, ανάμεσά τους και ο Δήμαρχος Χρήστος Κωνσταντινίδης στο κεφάλι. Έτσι το κέντρο της πόλης από εορταστικό μεταβλήθηκε σε πεδίο μάχης. Την επομένη στήθηκε μέσα στη Λέσχη ένα πρόχειρο Λαϊκό Δικαστήριο με Κριτές μια ομάδα Αντιεαμιτών (εθνικοφρόνων καλούμενων) πολιτών και δικαζόμενους, το πλήθος Νεαρών Επονιτών - Εαμιτών, από αυτούς που κατέβηκαν να υποδεχθούν τη δύναμη του Εθνικού Στρατού (της λεγόμενης Εθνοφρουράς). Ένα μόνο νεαρό παιδί που το ήξερε η αγορά σαν πνευματικώς ανάπηρο και δεν είχε συναίσθηση του κινδύνου από τα γεγονότα που διαδραματιζόταν, ενώ διέσχιζε την οδό Βενιζέλου, ένας Ινδός στρατιώτης από τη γωνία του Δημαρχείου το πυροβόλησε και το σκότωσε στη διασταύρωση Βενιζέλου και Ιωακείμ Καβύρη, εκλαμβάνοντάς το σαν ύποπτο.

Επικεφαλής της αφιχθείσης Στρατιωτικής δύναμης Εθνοφυλακής ήταν ο Ταγματάρχης Χανιώτης και εκ μέρους της Πόλης, υπεύθυνος για την υποδοχή, ο Δήμαρχος Χρήστος Κωνσταντινίδης, τραυματισμένος με ματωμένο επίδεσμο στο κεφάλι. Οι δύο άνδρες αλληλογνωρίζονταν από το 1936, όταν ο Ταγματάρχης Χανιώτης, ως λοχαγός τότε, συμμετείχε στο κίνημα του Βενιζέλου της 1ης Μαρτίου 1935 κατά του Λαϊκού Κόμματος, ως προσωρινός κάτοικος Αλεξανδρούπολης. Ήταν γείτονας του φούρναρη της Καλλιθέας, Χρήστου Κωνσταντινίδη, και στις δύσκολες εκείνες ημέρες βοηθούσε ο ένας τον άλλο. Έτσι λοιπόν, λόγω αυτής της γνωριμίας, ο Χανιώτης δεν συμπεριέλαβε τον Δήμαρχο της πόλης Χρήστο Κωνσταντινίδη στους υπεύθυνους των επεισοδιακών γεγονότων της υποδοχής, για τους οποίους σχηματίσθηκε δικογραφία και παραπέμφθηκαν σε δίκη. Έτσι άρχισε και τελείωσε η γιορτή υποδοχής του Εθνικού Στρατού και επήλθε το πρώτο ράγισμα στις σχέσεις των κατοίκων της πόλης.

Ό,τι δεν κατάφερε η Βουλγαρική κατοχή που ένωνε τον υπόδουλο λαό εναντίον της, το κατάφερε η απελευθέρωση, που έφερε στην επιφάνεια (καλώς ή κακώς) διαφορές και εμπάθειες που είχαν δημιουργηθεί στη διάρκεια της 4χρονης κατοχής. Μετά την παραίτηση των Εαμικών Αρχών που επέβαλε η Κυβέρνηση, ως Δήμαρχος της πόλης ανέλαβε για λίγες μέρες ο Πάνος Σοφιανόπουλος, ιδιοκτήτης μικρού κυλινδρόμυλου και στη συνέχεια διορίσθηκε ο Θωμάς Λαλέτας».

Όπως γράφει ο κ. Ορδουμποζάνης, όσοι γνώρισαν τον "μπάρμπα" Χρήστο (έτσι τον αποκαλούσαν) τον θυμούνται ως ένα απλό άνθρωπο και ολοκληρωμένο αγωνιστή, ευπροσήγορο, καταδεχτικό και πολύ συναισθηματικό για να είναι επαναστάτης. Μετά τη μεταπολίτευση διετέλεσε για μια δεκαετία Πρόεδρος του Τοπικού Παραρτήματος της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης μέχρι που αποσύρθηκε λόγω γήρατος. Πέθανε στην Αλεξανδρούπολη το 1990.

Στην παραπάνω φωτογραφία ο Χρήστος Κωνσταντινίδης, ως Πρόεδρος του Τοπικού Παραρτήματος της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης, καταθέτει στεφάνι στο Ηρώον του Διδυμοτείχου.

Μια συνέντευξη του Χρήστου Κωνσταντινίδη

«Η περιοχή της Αλεξανδρούπολης, όπως είναι γνωστό, ήταν βουλγαροκρατούμενη. Η συμπεριφορά των φασιστικών βουλγαρικών αρχών ήταν σκληρή και απάνθρωπη. Τα ¾ των κατοίκων της περιοχής είχαν εγκαταλείψει τις εστίες τους. Η βουλγαρική κυβέρνηση εγκατέστησε στην πόλη μας έξι χιλιάδες περίπου Βουλγάρους εποίκους που εγκαταστάθηκαν στα καλύτερα σπίτια και τα άλλα τα ξεγύμνωσαν από έπιπλα και σκεύη. Δεν άφησαν ούτε πόρτες, ούτε παράθυρα. Περίπου 800 σπίτια ήταν μερικώς ή ολικώς κατεστραμμένα. Η ίδια κατάσταση και στα καταστήματα...

Το επισιτιστικό πρόβλημα ήταν το πιο αγχώδες. Με τη συνεργασία όλων των αρμοδίων παραγόντων οργανώσαμε συσσίτιο για 2.500 περίπου απόρους χωρίς καμία επιβάρυνση. Διαθέσαμε δωρεάν τρόφιμα στο Νοσοκομείο και στον Παιδικό Σταθμό. Ειδικά για τους μαθητές Γυμνασίου των χωριών ιδρύσαμε οικοτροφείο, όπου είχαν δωρεάν στέγαση, τροφή και θέρμανση. Ιδρύσαμε Συνεταιρισμόν αρτοποιών και αρτεργατών που χορηγούσε δωρεάν 500 γραμμάρια ψωμί σε κάθε άτομο.

Για τη στέγαση των κατοίκων η Αυτοδιοίκηση απεφάσισε, οι πρόσφυγες που επαναπατρίζονται να παίρνουν τα σπίτια και τα καταστήματα τους σε καλή κατάσταση. Η αρχή αυτή τηρήθηκε πιστά. Για το σκοπό αυτό συγκροτήθηκαν συνεργεία οικοδομών με επικεφαλής τον εργολάβο Παύλο Γεωργιάδη και με υλικά της Αυτοδιοίκησης επιδιόρθωναν σπίτια και καταστήματα και τα παράδιναν στους ιδιοκτήτες χωρίς καμία επιβάρυνση.

Στον τομέα των κατασκευών η Αυτοδιοίκηση φρόντισε και φέραμε από την Καβάλα κυβόλιθους και στρώσαμε την οδό Εμπορίου που ήταν κυριολεκτικά λασπόδρομος και προ της κατοχής. Κατασκευάσαμε τη γέφυρα της Καλλιθέας με μπετόν αρμέ, που ως τότε ήταν ξύλινη με επιχωμάτωση και κάθε λίγο είχε ανάγκη επισκευής. Οργανώσαμε τα δημόσια λουτρά και δίναμε σαπούνι στους λουόμενους χωρίς πληρωμή. Οι τεχνικοί μας κατόρθωσαν να μετατρέψουν τις αχρηστευμένες γεννήτριες του ηλεκτρισμού σε "γκαζοζέν" και να ηλεκτροδοτήσουν την πόλη, πράγμα που δεν πέτυχαν οι Βούλγαροι στα χρόνια της κατοχής».

Ο Απόστολος Ευφραιμίδης

Ο Απόστολος Ευφραιμίδης του Μιχαήλ και της Δέσποινας θα γεννηθεί στη Σάντα του Πόντου το 1891. Θα αποφοιτήσει από το γυμνάσιο Τραπεζούντας και από το 1910 έως το 1920 θα υπηρετήσει ως δάσκαλος σε χωριά της Νότιας Ρωσίας (Σοχούμ).

Το 1923 με την ανταλλαγή θα έρθει πρόσφυγας στη Θεσσαλονίκη. Στις 1/2/1924 θα διοριστεί ως δάσκαλος στα Πεύκα Αλεξανδρούπολης του Νομού Έβρου. Τον Απρίλιο του ιδίου έτους θα παντρευτεί την Ουρανία, το γένος Ιωάννου Λουκά με την οποία θα αποκτήσει ένα παιδί τον Φίλιππο.

Στην παραπάνω φωτογραφία απεικονίζεται ο Απόστολος και η Ουρανία Ευφραιμίδη με το γιο τους Φίλιππο. Η φωτογραφία βρέθηκε στο σπίτι του εξάδελφου του Απόστολου Ευφραιμίδη, Ανέστη και Όλγας Εφραιμίδη στη Βεργίνα. (Ευχαριστώ τον κ. Χρήστο Αηδονίδη για την αποστολή της φωτογραφίας).

Από το 1927 έως και το 1941 θα υπηρετήσει στα σχολεία του Αετοχωρίου, των Πεύκων, των Λουτρών, της Καλλιθέας όπως και στο Ε΄ Δημοτικό της Αλεξανδρούπολης και της Άνθειας καθώς και στο Γ΄ Δημοτικό του Σουφλίου.

Η καταγραφή του Απόστολου Ευφραιμίδη
ως πρόσφυγας στη Θεσσαλονίκη, 7/11/1923

Τα χωριά Τσιν Σοχούμ, Τσαλ Σοχούμ και Γεωργιέβσκι Σοχούμ που αναφέρονται στις υπηρεσιακές μεταβολές του Απόστολου Ευφραιμίδη, ήταν μικρά χωριά τα οποία ίδρυσαν πρόσφυγες από τη Σάντα στη Διοίκηση του Σοχούμ. Το Τσιν Σοχούμ είχε 30 οικογένειες, το Τσαλ 25, ενώ το Γεωργιέβσκι ήταν αρκετά μεγαλύτερο με 5.000 περίπου κατοίκους. Ως γνωστόν οι Έλληνες της Ρωσίας ίδρυαν σχολεία και προσκαλούσαν δασκάλους είτε από την Τραπεζούντα, είτε από την Κωνσταντινούπολη ακόμη και από την Αθήνα και πλήρωναν οι ίδιοι τα έξοδά τους, όπως και τη συντήρηση και λειτουργία των σχολείων.

Το σχολικό έτος 1932-1933 θα μετεκπαιδευτεί στο Μονοτάξιο Διδασκαλείο Αλεξανδρούπολης, απ΄ όπου αποφοίτησε με το βαθμό "Λίαν Καλώς με 8,38".

Την ίδια χρονιά με απόφαση του Εποπτικού Συμβουλίου της Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Αλεξανδρούπολης θα λάβει "εύφημο μνεία" για τη συμβολή του στη δημιουργία και καλλιέργεια του σχολικού κήπου των Πεύκων.

Ο Απόστολος Ευφραιμίδης στο σχολείο των Πεύκων 1928-1929

Το 1935 μετά το αποτυχημένο κίνημα των Βενιζελικών αξιωματικών θα διωχθεί και θα απομακρυνθεί από τα καθήκοντά του. Μετά την προσφυγή του όμως στα αρμόδια όργανα θα επιστρέψει και πάλι στα καθήκοντά του.

Η αποκατάσταση και επιστροφή στα διδασκαλικά του καθήκοντα

Στην Απόφαση της Γενικής Διοίκησης Θράκης για την αποκατάσταση του Απόστολου Ευφραιμίδη, ανάμεσα στους δασκάλους βλέπουμε και το όνομα του Άγγελου Ποιμενίδη, που όπως φαίνεται αντιμετώπισε την ίδια δίωξη.

Το 1938 η Επιθεώρηση Δημοτικών Σχολείων θα του απονείμει "εύφημο μνεία" για τη συμβολή του στην ανέγερση του μονοτάξιου δημοτικού σχολείου της Καλλιθέας.

Ο Απόστολος Ευφραιμίδης στο 4ο Δημοτικό Σχολείο Αλεξανδρούπολης το 1938

Ο Απόστολος Ευφραιμίδης υπήρξε μέλος των πολιτικών αντιστασιακών οργανώσεων του ΕΑΜ.

Από τις 1/1/1944 έως 29/8/1944 θα συλληφθεί και θα κρατηθεί αιχμάλωτος από τους Γερμανούς στις φυλακές του Σουφλίου. Στις 29/8/1944 οι Γερμανοί κάτω από την ισχυρή πίεση και τις συνεχείς επιθέσεις των ανταρτών εγκαταλείπουν την πόλη.

Από το Σεπτέμβριο του 1944 έως και το Μάρτιο του 1945 θα διατελέσει Αντιδήμαρχος Αλεξανδρούπολης, στην πρώτη μετά την απελευθέρωση Τοπική Λαϊκή Αυτοδιοίκηση που εγκατέστησε το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Έβρου, με Δήμαρχο όπως προανέφερα τον Χρήστο Κωνσταντινίδη.

Απεβίωσε στην Αλεξανδρούπολη στις 7/1/1946.

Μετά θάνατον, με απόφαση του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας θα του αναγνωριστεί η δράση του ως αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης (απόφαση Φ. 4541/51/472153//1988).

Για το θάνατο του Απόστολου Ευφραιμίδη έγραψε ο Γεώργιος Κονδύλης στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΘΡΑΚΗ» της 18/1/1946:

«Ολότελα ξαφνικά, ύστερα από ολιγοήμερη αρρώστια πέθανε το πρωί της περασμένης Δευτέρας ο της πάσι γνωστός και αγαπητός δάσκαλος της πόλεώς μας Απόστολος Ευφραιμίδης. Ο θάνατός του λύπησε βαθειά ολόκληρη την κοινωνία του τόπου μας απ’ την οποία έχαιρε γενικής εκτιμήσεως και υπολήψεως ο μεταστάς για τον μελείχιο και καλοκάγαθο χαρακτήρα του, για το αιώνιο χαμογελαστό ύφος του το οποίο δεν εγκατέλειπε και στις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής του και προ παντός για τις σπάνιες αρετές με τις οποίες ήταν προικισμένος. Υπήρξε απ’ τους λιγοστούς πλατειά μορφωμένους δασκάλους και έδρασε σ’ ολόκληρη τη σταδιοδρομία του πατριωτικώτατα.

Αγωνίστηκε για τα ιδανικά τα οποία επίστευε όσο λίγοι στον τόπο μας, σαν αγνός ιδεολόγος - ανθρωπιστής και ανυστερόβουλος μαχητής, για τα αλτρουϊστικά του δε αυτά αισθήματα καταδιώχθηκε και φυλακίστηκε απ’ τους Γερμανοβουλγάρους κατακτητές των οποίων υπήρξε απηνής εχθρός και διώκτης. Κατά το διάστημα της Εαμοκρατίας διετέλεσε Αντιδήμαρχος Αλεξανδρουπόλεως και είχε αποσπάσει το σεβασμό και την εκτίμηση όλων, γιατί ποτέ δεν κακοκάρδισε και δεν πίκρανε κανέναν αλλά εφέρετο προς όλους ανεξαιρέτως με ισοπολιτεία και δικαιοσύνη. Γι’ αυτό και η κηδεία του έγινε πάνδημος, την παρακολούθησε δε αμέτρητο πλήθος κόσμου. Επί της σορού του κατατέθηκαν πολλοί στέφανοι, επικηδείους δε συγκινητικούς λόγους εξεφώνησαν οι Ν. Τοπαλίδης εκ μέρους του οικογενειακού του περιβάλοντος, Άγγελ. Ποιμενίδης εκ μέρους των δασκάλων, Ευρ. Παπαδόπουλος εκ μέρους της Εθν. Αλληλεγγύης, Κων. Δαλαμπίνης εκ μέρους των φυλακισμένων αγωνιστών και Χρ. Κωνσταντινίδης εκ μέρους του Αγρ. Κόμματος. Συλληπούμενοι τους σκληρώς δοκιμασθέντας οικείους του ευχόμεθα την παρηγορία του Ουρανού. Γ.Κ.»

Καθημερινά στιγμιότυπα που χαρακτηρίζουν την τότε εποχή

Ο κ. Γιάννης Καραμανίδης, συνταξιούχος δάσκαλος από την Παλαγία, μεταξύ άλλων θα μου πει για τον Χρήστο Κωνσταντινίδη, ότι όταν ήταν παιδί πήγαινε με τον πατέρα του στο βουνό στην Παλαγία για να κόψουν τσαλιά, τα οποία στη συνέχεια τα πήγαιναν στο θείο Χρήστο. Αυτός αντί χρημάτων τους έδινε ψωμί ή αλεύρι (το ανταλλακτικό εμπόριο της εποχής).

Επίσης η μητέρα μου θα μου διηγηθεί ότι λόγω του φόβου των ανταρτών, όλη την εβδομάδα έμενε στην Καλλιθέα σε συγγενείς και πήγαινε στο εκεί σχολείο, όπως και πολλά άλλα παιδιά από την Παλαγία. Επέστρεφαν στα σπίτια τους το Σαββατοκύριακο. Πριν φύγουν για το χωριό περνούσαν μαζί με τη φίλη της την Μύρο από το φούρνο του "θείου Χρήστου", έπαιρναν το ψωμί και κινούσαν με τα πόδια για το χωριό. Που μέσα μεταφοράς τότε... Στη διαδρομή η Μύρο τσιμπολογούσε το ψωμί και όταν έφταναν στο χωριό είχε φάει σχεδόν το μισό. Η μητέρα της την υποδεχόταν με τη φράση «αφορεμέντσα ντο επείκες το ψωμίν».

Δύο μικρά περιστατικά που αφορούν τον Απόστολο Ευφραιμίδη

«Εγώ δυστυχώς δεν τον γνώρισα τον παππού μου», θα πει ο εγγονός του, συμβολαιογράφος κ. Απόστολος Φ. Ευφραιμίδης, «αλλά από τις περιγραφές του κόσμου και μαθητών του μου σχηματίστηκε η εντύπωση πως ήταν ιδιαίτερα αγαπητός. Δύο περιστατικά έμειναν στο μυαλό μου από τις διηγήσεις του πατέρα μου, γειτόνων και μαθητών του που τα έζησαν.

Το πρώτο αφορά περιστατικό κατά τη διάρκεια της κράτησής του στις Γερμανικές φυλακές Σουφλίου 1/1/1944 έως 29/8/1944. Όπως διηγήθηκε στον πατέρα μου, αλλά και σε μένα τον ίδιο, ο αείμνηστος Γεώργιος Μάκρας του Αποστόλου και της Ραλλούς, που γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη το έτος 1922, κάτοικος εν ζωή Αλεξανδρούπολης, συνταξιούχος Ο.Τ.Ε., ο οποίος ήταν επίσης κρατούμενος μαζί με τον παππού μου στις Γερμανικές φυλακές Σουφλίου, οι Γερμανοί διάλεγαν από τους φυλακισμένους κατά καιρούς και πραγματοποιούσαν πραγματικές ή εικονικές εκτελέσεις. Κάποια στιγμή οι Γερμανοί πήγαν να επιλέξουν τον Γεώργιο Μάκρα και ο παππούς μου έπεσε επάνω του, φωνάζοντας «όχι το παιδί» με αποτέλεσμα να μην επιλεγεί ο συγκεκριμένος αλλά ο παππούς μου.

Ευτυχώς η εκτέλεση ήταν εικονική, εκφοβιστική. Δηλαδή τους πήγαν στον τόπο εκτέλεσης και λίγο πριν την εκτέλεση ματαιώθηκε η διαδικασία. Το γεγονός αυτό το κατέθεσε ενόρκως ο ίδιος ο Γεώργιος Μάκρας προκειμένου να αναγνωριστεί ο παππούς μου αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και μάλιστα με επιμονή του ίδιου προς τον πατέρα μου έγινε η αναγνώριση.

Το δεύτερο περιστατικό μου το διηγήθηκε μια γειτόνισσα και μαθήτρια του παππού μου στο σχολείο Καλλιθέας, η Αργυρή Μπαλουτή του Νικολάου και της Ζαφειρώς, σύζυγος Νικολάου Μπαμπούρα, που γεννήθηκε το 1930, κάτοικος εν ζωή Αλεξανδρούπολης, οδός Δήμητρας 10 και μου το επιβεβαίωσε αργότερα και ο πατέρας μου. Το 1940 περίπου όταν για πρώτη φορά ήρθε δίκτυο νερού στην οδό Δήμητρας, η μοναδική γραμμή νερού ήρθε μέχρι στο σπίτι του παππού μου Απόστολου. Όπως μου είπε λοιπόν η Αργυρή Μπαμπούρα, ο παππούς μου ζήτησε να μην βάλουν τη βρύση μέσα στον αυλόγυρο του σπιτιού του γιατί θα δίσταζαν οι γείτονες να εισέρχονται και να παίρνουν νερό και έβαλε τη βρύση του έξω από την αυλόπορτα για να μπορεί να παίρνει νερό όλη η γειτονιά».

Εγώ τι άλλο να προσθέσω!!!

Πηγές: Οι πολύτιμες πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό προέρχονται από τους κ.κ. Θεόδωρο Ορδουμποζάνη και Απόστολο Φ. Ευφραιμίδη.

Επίσης μελετήθηκαν:

• "Το ημερολόγιο και η δράση του 26ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης" (www.academia.edu).
• Α. Ξανθοπούλου - Κυριάκου "Μεταναστεύσεις Ελλήνων στον Καύκασο κατά τον 19ο αιώνα".
• Η Δίκη των ηγετών του Ε.Α.Μ. Έβρου το Δεκέμβριο του 1945 στην Αλεξανδρούπολη (alepakos.blogspot.com).
• Διδακτορική διατριβή Τάσου Χατζηαναστασίου "Ομάδες ένοπλης αντίστασης στη βουλγαρική κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης, 1941-1944: συμβολή στην ιστορία της ελληνικής εθνικής αντίστασης" (http://thesis.ekt.gr).
• Γιάννης Σκαλιδάκης "Λαϊκή και αντιλαϊκή αυτοδιοίκηση στην Κατοχή και τον Εμφύλιο" (https://tvxs.gr).
• Εφημερίδα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ.

* Και μια παρατήρηση, την οποίαν απλά μεταφέρω: Σχετικά με το Χαρίλαο Βολονάση του δημοτικού συμβουλίου, υπάρχει και η άποψη του Δ. Τσεσμελή, ο οποίος αμφισβητεί τη διδασκαλική του ιδιότητα. Όπως γράφει, ήταν σχεδόν ανεπάγγελτος και στη Λαϊκή Αυτοδιοίκηση έγινε πρόεδρος του λαϊκού δικαστηρίου γιατί ήταν πανέξυπνος (Περιοδικό "Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ", τεύχος 46).

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]