Ο Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων Αλεξανδρούπολης και η Φανέλα του Στρατιώτη το 1921

Η Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση του Συλλόγου Κυριών και Δεσποινίδων Αλεξανδρούπολης το 1921 για τη συγκέντρωση χρημάτων για τη "Φανέλα του Στρατιώτη" - Η Ανεξάρτητη Μεραρχία και ο Συνταγματάρχης Γ. Μομφεράτος - Και λίγα ακόμη... προπολεμικά που αφορούν την Αλεξανδρούπολη.

της Ουρανίας Πανταζίδου

ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, Δεκέμβριος 1921 και η Αλεξανδρούπολη γιορτάζει ελεύθερη, για 2η χρονιά τα Χριστούγεννα (όπως βλέπουμε στο δημοσίευμα της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ η πόλη αποκαλείται ακόμη με το παλιό της όνομα)…

Η εφημερίδα στις 23/1/1922 δημοσιεύει ένα καθυστερημένο τηλεγράφημα από την πρωτεύουσα του Έβρου, για μια Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση που είχε διοργανώσει ο δραστήριος Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων Αλεξανδρούπολης στο θέατρο "ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ" στις 26 Δεκεμβρίου 1921, με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για τη Φανέλα του Στρατιώτη.

Οι κυρίες του συλλόγου Φιμερέλη, Τζιρίτη, Δούκα, Γιώτα, Παπουτσάκη, Κατσούλη, Καρακώτσιου και Ζαρδαλούη κατάφεραν να συγκεντρώσουν το ποσόν των 3.100 δραχμών, ποσό που απέστειλαν στην κυρία Μομφεράτου, σύζυγο του στρατηγού Γ. Μομφεράτου στην Αδριανούπολη.

Ο Αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Μομφεράτος

Αναζητώντας πληροφορίες για τον αξιωματικό Μομφεράτο, θα οδηγηθώ στην περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής και στην Ανεξάρτητη Μεραρχία.

Ο Αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Μομφεράτος
και ο Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως Πολύκαρπος
adrianou125.blogspot.com

Η Ανεξάρτητη Μεραρχία (ή και Μεραρχία των Επιλέκτων) είχε συγκροτηθεί στη Θράκη, για να συμμετάσχει στην απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης (Υπουργείο Στρατιωτικών, περί συγκροτήσεως της Μεραρχίας, Ε.Π.Ε. 235/29-06-1921). Ανήκε στο Γ΄ Σώμα Στρατού και αποτελούνταν από τα 51, 52 και 53 Συντάγματα Πεζικού, μία μοίρα πεδινού και μία ορεινού Πυροβολικού. Στις 6 Ιουλίου 1921 η Ανεξάρτητη Μεραρχία ήταν έτοιμη να ενισχύσει τη Στρατιά της Μικράς Ασίας. Πρώτος διοικητής της ήταν ο Υποστράτηγος Γ. Λεοναρδόπουλος.

Αργότερα η αρχική σύνθεση της Μεραρχίας θα αλλάξει καθώς είχαν τοποθετηθεί στη διοίκησή της άλλοι αξιωματικοί. Το τελικό επιτελείο της Μεραρχίας το 1922 θα διαμορφωθεί ως εξής: Μέραρχος Θεοτόκης Δημήτριος, Επιτελάρχης ο Αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού Γ. Μομφεράτος, Αρχηγός Πεζικού Ι. Κωνσταντίνου, Αρχηγός Πυροβολικού Γαρέζος, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον Αν/χη Πυροβολικού Σ. Μαυρογένους, Διοικητής του 51ου Συντάγματος Πεζικού Αν/χης Ι. Κωνσταντίνου, του 53ου ο Αν/χης Ν. Τσίπουρας, της Μοίρας Ορεινού Πυροβολικού ο Ταγματάρχης Ν. Κολομβότσος και της Μοίρας Σκόντα ο Ταγματάρχης Κ. Τότσιος. Το 52o Σύνταγμα είχε εξέλθει της Μεραρχίας και την 16η Αυγούστου του 1922 είχε ακολουθήσει το Γ΄ ́Σώμα Στρατού.

Οι επιχειρήσεις της περιόδου Ιουλίου - Σεπτεμβρίου 1921

Η Ανεξάρτητη Μεραρχία θα φθάσει αργοπορημένα στη Μικρά Ασία. Είχε μετασταθμεύσει στο Γκέμλικ (Κίος), στις ασιατικές ακτές του Μαρμαρά στις 10 Αυγούστου 1921, ενώ ήδη η Στρατιά της Μικράς Ασίας από τις 27 Ιουνίου 1921 είχε εξαπολύσει επιθέσεις εναντίον των Τούρκων στο Εσκί Σεχίρ (Δορύλαιο) και Κιουτάχεια - Αφιόν Καραχισάρ. Οι μάχες ήταν σφοδρές, ενώ οι Τούρκοι εκτελούσαν ισχυρές αντεπιθέσεις προς ανακατάληψη των εδαφών που έχαναν.

Στις 2 Σεπτεμβρίου 1921 η Ανεξάρτητη Μεραρχία προωθήθηκε προς το Εσκί Σεχίρ. Στην πόλη βρίσκονταν πολυάριθμοι τραυματίες, περιμένοντας καρτερικά τη μεταφορά τους στα νοσοκομεία της Προύσας.

Στις 8 Σεπτεμβρίου η Μεραρχία θα φθάσει στην πόλη Σεγίτ Γαζί (Seyit Gazi), η οποία βρισκόταν υπό Τουρκική κατοχή. Μετά από σκληρή μάχη οι Έλληνες στρατιώτες θα ανακαταλάβουν την πόλη.

Ανακατάληψη Seyit Gazi - ύψωση ελληνικής σημαίας
www.venizelosarchives.gr

Από τον Οκτώβριο του 1921 έως και τον Ιούλιο του 1922 θα υπάρξει μια περίοδος στρατιωτικής αδράνειας για τη Στρατιά της Μικράς Ασίας. Πίσω στην Ελλάδα όμως δυσάρεστες εξελίξεις ταλάνιζαν τον πολιτικό βίο της χώρας. Οι συγκρούσεις μεταξύ Βενιζελικών και Βασιλικών και η επάνοδος του βασιλιά Κωνσταντίνου θα επηρεάσουν και τη μετέπειτα έκβαση του Μικρασιατικού μετώπου.

Η κατάσταση θα επιβαρυνθεί ακόμη περισσότερο με τη συμπεριφορά των έως τότε συμμάχων της Ελλάδας, οι οποίοι άρχισαν να βλέπουν θετικά τη νέα κατάσταση που διαμορφώνονταν στην Τουρκία με τον Κεμάλ. Έτσι, Ρώσοι, Γάλλοι και Ιταλοί άρχισαν να έρχονται σε συνεννόηση μαζί του και να εφοδιάζουν τον Κεμαλικό στρατό με πολεμικό υλικό. Τα πυροβόλα των Γαλλικών Μεραρχιών που βρίσκονταν στην Κιλικία ενίσχυσαν το Κεμαλικό πυροβολικό. Επίσης 1.400 καινούρια οπλοπολυβόλα, από τα οποία είχε μεγάλη έλλειψη το τουρκικό πεζικό, παρεδόθησαν από τους Γάλλους καθώς και μεγάλος αριθμός φορτηγών αυτοκινήτων. Οι Άγγλοι δεν παρείχαν στην Ελλάδα ούτε χρηματική υποστήριξη, αντίθετα απελευθέρωναν τους Τούρκους αιχμαλώτους αξιωματικούς και οπλίτες που είχαν στα χέρια τους, οι οποίοι ενίσχυαν τις Τουρκικές Μεραρχίες. Ανάλογη στροφή υπήρξε και από τη Ρωσία και την Ιταλία.

Οι Τούρκοι πριν επιχειρήσουν τη γενική επίθεση στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ, πραγματοποίησαν δυο παραπλανητικές επιθέσεις στις 6/19 Αυγούστου και στις 11/24 Αυγούστου 1922. Η γενική επίθεση άρχισε στις 13/26 Αυγούστου 1922 στις 5 το πρωί, με καταιγιστικό βομβαρδισμό από το τουρκικό πυροβολικό…

Η Στρατιά της Μικράς Ασίας θα σφυροκοπηθεί άγρια. Τα ολέθρια γεγονότα που θ΄ ακολουθήσουν είναι γνωστά και μοιραία για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας. Τα υπολείμματα της Στρατιάς θα οδηγηθούν σε οπισθοχώρηση. Έχοντας τρομερές απώλειες και υποχωρώντας θα φθάσει στο Τσεσμέ και θ΄ αποπλεύσει, μαζί με την υπόλοιπη δύναμη που βρισκόταν στην περιοχή της Σμύρνης στα νησιά του Αιγαίου την 31η Αυγούστου / 13η Σεπτεμβρίου του 1922.

Την ίδια μοίρα είχε και η Ανεξάρτητη Μεραρχία. Μετά από μια περιπετειώδη πορεία, έχοντας υπό την προστασία της περίπου 5.000 πρόσφυγες και διανύοντας επί 15 μέρες 600 χιλιόμετρα σε χώρα εχθρική, με συνεχείς προσβολές του τουρκικού ιππικού και των Τούρκων κατοίκων, θα κατορθώσει να φθάσει στο Δικελί. Όταν η φάλαγγα στις 30 Αυγούστου / 12 Σεπτεμβρίου έφθασε σε σημείο απ΄ όπου φαινόταν η θάλασσα όλοι ξέσπασαν σε κραυγές χαράς, φωνάζοντας - ως οι Μύριοι του Ξενοφώντα «θάλασσα, θάλασσα». Στο λιμάνι βρήκαν 3.000 εξαθλιωμένους Έλληνες και Αρμένιους από τα γύρω χωριά που περίμεναν κάποιο πλοίο να τους μεταφέρει στην Ελλάδα.

Η Ανεξάρτητη Μεραρχία με τους πρόσφυγες θα περάσουν με πλοιάρια στη Μυτιλήνη. Τελευταίοι θα εγκαταλείψουν το λιμάνι οι διοικητές των Συνταγμάτων Ι. Κωνσταντίνου και Ν. Τσίπουρας, ο Επιτελάρχης της Μεραρχίας Αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Μομφεράτος, ο Διοικητής της οπισθοφυλακής Ταγματάρχης Α. Μπουντούρογλου και ο διορισμένος Φρούραρχος του Δικελί Αντισυνταγματάρχης Σ. Μαυρογένους.

Μετά την επιβίβαση και των τελευταίων, το χάραμα 1/14 Σεπτεμβρίου 1922, ένα αντιτορπιλικό του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού έριξε δυο βολές εναντίον των θέσεων του εχθρού, από όπου είχε εκδηλωθεί απογευματινή επίθεση, ενώ οι φλόγες από τον εμπρησμό της αγοράς του Δικελί είχαν αρχίσει να υψώνονται προς τον ουρανό.

Αυτή ήταν η άδοξη αλλά ηρωική αποχώρηση των ελληνικών τμημάτων της Ανεξάρτητης Μεραρχίας μαζί με τους πρόσφυγες, οι οποίοι κατόρθωσαν να σωθούν, μετά την απρόσμενη ολοκληρωτική καταστροφή του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας που είχε μεγαλουργήσει για χιλιάδες χρόνια.

Ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Μομφεράτος, επιτελάρχης του στρατηγού Θεοτόκη μόλις φθάσουν στη Μυτιλήνη θα παραχωρήσει συνέντευξη στην εφημερίδα "ΣΑΛΠΙΓΞ" στις 4 Σεπτεμβρίου 1922, παρουσιάζοντας τη δική τους Κάθοδο των Μυρίων…

Ακολουθεί περίληψη της συνέντευξης:

«Η Μεραρχία μας βρισκόταν στην περιοχή Σεϊντή Γαζή και στις 16 Αυγούστου κινήθηκε βόρεια προς το Αφιόν Καραχισάρ, για να ενισχύσει τα τμήματα που δεχόταν ισχυρή πίεση από τον εχθρό. Όταν η Μεραρχία έφτασε στο Τσικουρλέρ θα διαπιστώσει ότι η κατάσταση ήταν δύσκολη τόσο γι΄ αυτήν όσο και για τα τμήματα που μάχονταν γύρω από το Αφιόν Καραχισάρ. Τα στρατεύματά μας υποχωρούσαν ενώ είχε διακοπεί και η σιδηροδρομική σύνδεση Αφιόν Καραχισάρ - Εσκή Σεχήρ.

Εντωμεταξύ έντεκα Συντάγματα του Τουρκικού ιππικού κατευθύνονταν βόρεια της Κιουτάχειας, απ΄ όπου θα διερχόταν η Μεραρχία μας. Βλέποντας ότι ο εχθρός είχε καταλάβει την Κιουτάχεια η Μεραρχία μας αποφάσισε στις 18 Αυγούστου να κινηθεί προς Τουλού Μπουνάρ. Μετά από τρεις ώρες η Μεραρχία βρέθηκε αντιμέτωπη με ισχυρές εχθρικές δυνάμεις. Μετά από δωδεκάωρη λυσσαλέα μάχη η Μεραρχία, αφού αναχαίτισε τον εχθρό συνέχισε την πορεία της.

Στις 20 Αυγούστου ενώ κινούμασταν με πορεία προς το Ουσάκ, η Μεραρχία θα λάβει διαταγή από τη Στρατιά της Μικράς Ασίας, η οποία μας πληροφορούσε για την κατάληψη της Κιουτάχειας από τον εχθρό. Επίσης μας έδιδε την εξουσιοδότηση να κινηθούμε προς βορά ή νότο, κατά κρίση.

Η Μεραρχία θα κινηθεί προς τα Νότια, θεωρώντας υποχρέωση να μπορέσει να συνενωθεί με τα στρατεύματά μας, που δέχονταν ισχυρή πίεση από τον κύριο όγκο των δυνάμεων του εχθρού.

Μετά από έναν τιτάνιο αγώνα η Μεραρχία κατάφερε, συντεταγμένα έως το τέλος, να φθάσει στη Μυτιλήνη. Οι απώλειες ήταν 150 τραυματίες και 30 νεκροί ενώ θα αιχμαλωτίσουμε 60 Τούρκους, τους οποίους μεταφέραμε στο νησί…».

Την ίδια μέρα άρχισε η μεταφορά της Ανεξάρτητης Μεραρχίας για τη Θεσσαλονίκη.

Η ανασυγκρότηση της Ανεξάρτητης Μεραρχίας

Η Ανεξάρτητη Μεραρχία μετά τη Θεσσαλονίκη θα μεταφερθεί στην Ανατολική Θράκη… Όμως τον Οκτώβριο του 1922 θ΄ αναγκαστεί να περάσει μαζί με τους πρόσφυγες στις Φέρες. Εκεί θα συνενωθεί με τα εναπομείναντα τμήματα της ΧΙΙ Μεραρχίας. Ο Γεώργιος Μομφεράτος συνέχισε την προσφορά του στην πατρίδα φθάνοντας μέχρι το βαθμό του Υποστράτηγου.

Η Ανεξάρτητη Μεραρχία φθάνει από την Ανατολική Θράκη στις Φέρες
στις 15 Οκτωβρίου 1922, ύστερα από πορεία 7 ημερών
elthraki.gr

Ο άθλος της Ανεξάρτητης Μεραρχίας ονομάσθηκε η σύγχρονη "Κάθοδος των Μυρίων". Πράγματι, εάν κανείς διαβάσει τη συγκλονιστική πορεία της Μεραρχίας έως ότου κατορθώσει να περάσει στη Μυτιλήνη, θα καταλάβει γιατί ονομάστηκε έτσι.

Η πορεία της Ανεξάρτητης Μεραρχίας - Η σύγχρονη Κάθοδος των Μυρίων

Η φανέλα του στρατιώτη

Ο θεσμός της φανέλας του στρατιώτη στους περισσότερους ίσως να είναι γνωστός από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένας θεσμός που ξεκίνησε από κάποιες κυρίες της Αθήνας, που στη συνέχεια τέθηκε υπό την αιγίδα της βασίλισσας Φρειδερίκης. Εκατοντάδες γυναίκες απ΄ όλη την Ελλάδα συμμετείχαν στο θεσμό, πλέκοντας και στέλνοντας ρουχισμό στους φαντάρους μας που μάχονταν στο Αλβανικό μέτωπο.

Ο θεσμός της φανέλας όμως είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, με μέριμνα της πριγκίπισσας Αλίκης, συζύγου του πρίγκιπα Ανδρέα. Με την επιστράτευση των Βαλκανικών Πολέμων το 1912 η πριγκίπισσα απευθύνθηκε στους Έλληνες και τις Ελληνίδες: «Έκαστον στρατιώτην, τον οποίον η Πατρίς μας εκάλεσεν εις τα όπλα εις αυτάς τας κρισίμους περιστάσεις του Έθνους, θα επεθύμουν να εφοδιάσω το ταχύτερον δια των απαραιτήτων ενδυμάτων κατά τας παρούσας εποχάς του έτους»

Και οι Έλληνες ανταποκρίθηκαν σ΄ εκείνο το κάλεσμα. Και προσέτρεχαν πάντα στις κρίσιμες για το Έθνος στιγμές. Όπως συνέβη και με το Σύλλογο των Κυριών και Δεσποινίδων της Αλεξανδρούπολης στις 26/12/1921, που ανταποκρίθηκε στο νέο κάλεσμα της πατρίδας, ενισχύοντας τη φανέλα του στρατιώτη που μάχονταν στη Μικρά Ασία.

Και λίγα ακόμη… προπολεμικά που αφορούν την Αλεξανδρούπολη

Προπολεμικά, την επωνυμία "ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ" έφερε ένα από τα ξενοδοχεία της πόλης, στην κεντρική λεωφόρο, στον κήπο του οποίου (σημαιοστολισμένου και απλέτως φωτιζομένου υπό του ηλεκτρικού) θα παρατεθεί δείπνο προς τιμήν του βασιλιά Αλέξανδρου, όταν εκείνος είχε επισκεφτεί την τότε Αλεξανδρούπολη, τον Ιούλιο του 1920 (alepakos.blogspot.com).

Το ξενοδοχείο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ

Το κτίριο αυτό στέγαζε παλαιότερα το Προξενείο της Αυστροουγγαρίας και για ένα μικρό διάστημα το Προξενείο της Περσίας, ενώ πριν την απελευθέρωση της πόλης το ξενοδοχείο ονομαζόταν Hotel London.

Το Hotel LONDON πριν το 1920 κατά την διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής
Στο κέντρο της φωτογραφίας διακρίνεται η περίφραξη του κήπου του ξενοδοχείου

Το πολυτελές ξενοδοχείο διέθετε ένα μεγάλο κήπο όπου τα καλοκαίρια γινόταν χοροεσπερίδες και άλλες εκδηλώσεις. Στον κήπο αυτό αργότερα κατασκευάστηκε ο κινηματογράφος ΤΙΤΑΝΙΑ. Το κτίριο αργότερα λειτούργησε ως κέντρο διασκέδασης «ΛΟΝΔΙΝΟ» και ως Λέσχη.

Το κτίριο μεταπολεμικά, αριστερά ο κινηματογράφος ΤΙΤΑΝΙΑ

Επίσης, προπολεμικά την επωνυμία "ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ" έφερε και θερινό σινεμά επί της κεντρικής λεωφόρου, ιδιοκτησίας του Παναγιώτη Παπαδόπουλου. Πιθανόν αυτός ο θερινός κινηματογράφος να λειτούργησε εντός της αυλής του ξενοδοχείου "ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ" πριν κατασκευαστεί ο κινηματογράφος ΤΙΤΑΝΙΑ.

Στην παρακάτω φωτογραφία, αριστερά ο επιχειρηματίας ξενοδοχειακών και κινηματογραφικών επιχειρήσεων της Αλεξανδρούπολης, Παναγιώτης Παπαδόπουλος.

Πηγή: Γραφική Παλιά Αλεξανδρούπολη

Τέλος όπως βλέπουμε στο δημοσίευμα της εφημερίδας "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" ο Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων Αλεξανδρούπολης είχε διοργανώσει τη Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση στην αίθουσα του θεάτρου "ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ" (26/12/1921). Κατά πάσα πιθανότητα η αίθουσα αυτή βρισκόταν εντός του ξενοδοχείου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ.

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

Πηγές:

• Περιοδικό "Στρατιωτική Επιθεώρηση", τεύχος Ιουλ.-Αυγ. 2009, σελ. 68 «Η ηρωική πορεία της Ανεξάρτητης Μεραρχίας στη Μικρά Ασία - Αύγουστος 1922» (http://www.army.gr/sites/default/files/mag_20090401.pdf).
• Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης "Το τραγικό τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας" (clioturbata.com/απόψεις/karathanasis_asia-minor).
• Ο άθλος της Ανεξάρτητης Μεραρχίας (enosivourlioton.gr/?p=551).
• "Αιχμάλωτοι των Τούρκων", Χρήστος Α. Σπανομανώλης
• ΧΙΙ Μεραρχία Πεζικού (army.gr/sites/default/files/20180110_enhmerotikos_odhgos_xii_mk_mp.pdf).
• Η «Φανέλλα του Στρατιώτου - Η γέννηση και εξέλιξη του θεσμού και ο ρόλος της Πριγκίπισσας Αλίκης» (www.taathinaika.gr/i-fanella-tou-stratiotou).

[post_ads]