Ο μεγάλος Διδυμοτειχίτης ευεργέτης Ιωάννης Π. Μανδαλίδης

Ο Ιωάννης Μανδαλίδης ανήκει στις μεγάλες προσωπικότητες που γεννήθηκαν στην καστροπολιτεία του Διδυμοτείχου. Κατόρθωσε να εξελιχθεί σε ένα μεγάλο επιστήμονα, να δημιουργήσει μια τεράστια περιουσία και να ευεργετήσει την γενέτειρά του το Διδυμότειχο, καθώς και την ευρύτερη περιοχή του.

Κείμενο του Ιωάννη Α. Σαρσάκη (Καστροπολίτη)

Ο Ιωάννης Μανδαλίδης γεννήθηκε στο Διδυμότειχο τον Ιανουάριο του 1886. Γονείς του ήταν ο Πέτρος Ι. Μανδαλίδης, έμπορος γουναρικών και η Σταματία Μανδαλίδου το γένος Σίπκα, η οποία ασχολούνταν με τα οικιακά. Επίσης είχε και δύο αδερφές, την Βάγια και την Κυριακή. Λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων, ο πατέρας του μετέβαινε κάθε χειμώνα στην Οδησσό, όπου πολλές φορές έπαιρνε μαζί του την σύζυγό του και κάποιο από τα παιδιά τους.

Σε μια περίοδο απουσίας των γονιών του, όταν ο Ιωάννης ήταν 5 ή 6 ετών διέμενε μαζί με την γιαγιά και τον παππού του, ο οποίος ήταν κτηνοτρόφος προβάτων. Το σπίτι βρισκόταν στη δυτική πλευρά του λόφου του κάστρου, απέναντι από το παλιό υδραγωγείο της πόλης, επί της σημερινής οδού Αγίας Μαρίνης, κοντά στο ομώνυμο εκκλησάκι, το οποίο υπάρχει και σήμερα. Κάποια μέρα λόγω σφοδρής καταιγίδας, ξεκόλλησαν βράχοι από τον λόφο του κάστρου και έπεσαν επάνω στο σπίτι, με αποτέλεσμα να καταστραφεί ολοσχερώς. Το τραγικότερο ήταν, ότι από την κατάρρευση των βράχων και της οικίας βρήκαν οικτρό θάνατο ο παππούς του και μία θεία του, η Κυριακή. Η γιαγιά του στάθηκε πιο τυχερή καθώς τραυματίσθηκε έχοντας κατάγματα στα πόδια της. Επίσης το θάνατο βρήκε και το μεγαλύτερο μέρος από το κοπάδι των προβάτων.

Το μέρος όπου ήταν κτισμένο το σπίτι του Μανδαλίδη,
ακόμη και σήμερα διακρίνονται οι βράχοι που κατέρρευσαν.

Ο νεαρός Ιωάννης σώθηκε, καθώς μέσα στον χαλασμό πετάχτηκε ενστικτωδώς από την αγκαλιά της γιαγιάς του και στάθηκε δίπλα σε ένα παράθυρο του μπροστινού τοίχου του σπιτιού, όπου κατά παράδοξο τρόπο δεν κατέρρευσε. Βρισκόμενος μέσα στα ερείπια άρχισε αμέσως να φωνάζει και να επιζητεί βοήθεια. Τότε έσπευσαν Τούρκοι στρατιώτες και τον ανέσυραν μέσα από το γκρεμισμένο σπίτι, απ’ όπου βγήκε δίχως να πάθει ούτε μία γρατζουνιά!!! Κατόπιν οι επιζώντες εγκαταστάθηκαν σε ένα συγγενικό σπίτι επάνω στο κάστρο, δίπλα στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αθανασίου.

Το παραπάνω τραγικό γεγονός, βγήκε από τα στενά όρια του Διδυμοτείχου, καθώς δημοσιεύθηκε στην ελληνόφωνη εφημερίδα "Φιλιππούπολις" (φύλλο της 30ης Ιαν. 1892). Συγκεκριμένα ο αρθρογράφος αναφέρει τα εξής: «Αγγέλλεται υμίν εκ Διδυμοτείχου της Θράκης ότι την 25 τρέχοντος συνέβη φοβερά καταιγίς μετά ραγδαίου υετού και πλημμύρας κατακλυσάσης πολλά μέρη της πόλεως και των πέριξ. Η σφοδρότης της καταιγίδος ήτο τοιαύτη ώστε εξ υπερκειμένου της συνοικίας Κιοπρού (γέφυρας) βραχώδους λόφου, απεσπάσθη παμμεγέθης βράχος, όστις έπεσεν επί της οικίας του ατυχούς οικογενειάρχου Ιωάννου Μανδαλά (Μανδαλίδη), πατρός του εν τη πόλει ημών αρτοποιού Δημητρίου Μανδαλά (θείος του Ιωάννη που διέμενε στην Φιλιππούπολη). Η οικία κατεστράφη ολοτελώς, εκ των ερειπίων δ’ εξήχθησαν νεκροί ο ατυχής Ιωάννης (παππούς του Ιωάννη) η θυγάτηρ του Κυριακή (θεία του Ιωάννη) μόλις δεκαοκταετής, η δε σύζυγός του τετραυματισμένη και διατρέχουσα τον έσχατον κίνδυνον. Εκτός τούτων, κατεπλακώθησαν και εφονεύθησαν 150 πρόβατα ευρισκόμενα εν παρά τη οικία μάνδρα. Εκ της πτώσεως του βράχου έπαθον περί τας είκοσιν άλλαι οικίαι, ας οι κάτοικοι εγκατέλειψαν. Το δυστύχημα τούτο συνεκίνησε μεγάλως την κοινωνίαν Διδυμοτείχου πάντες δε παρηκολούθησαν την εκφοράν των θυμάτων μετά συμπαθείας».

Θα πρέπει να αναφέρουμε, ότι στο βιογραφικό του Ιωάννη Μανδαλίδη που συντάχθηκε στις 24 Οκτωβρίου 1971 κατόπιν προφορικής διήγησης της αδελφής του Βάγιας, και φέρει την υπογραφή του συντάκτη με το όνομα "Ιωακειμίδης", ως αιτία της κατολίσθησης των βράχων μνημονεύεται ένας σεισμός που συνέβη το 1891. Στην εφημερίδα "Φιλιππούπολις" που προφανώς αλίευσε τις πληροφορίες από τον θείο του Ιωάννη, τον αρτοποιό Δημήτριο Μανδαλά (όπως τον ονομάζει), αναφέρεται ως αιτία της κατολίσθησης η σφοδρή καταιγίδα και ως ημερομηνία του τραγικού συμβάντος ορίζεται η 25 Ιανουαρίου 1892. Θεωρούμε σωστότερα τα στοιχεία που παραθέτει η εφημερίδα (ως πιο άμεσα), διότι η Βάγια εκείνη την εποχή ήταν νήπιο (γεννήθηκε το 1890) και βρισκόταν με τον πατέρα και την μητέρα της στην Οδησσό. Επίσης μπορούμε να συμπεράνουμε λόγω του άμεσου της δημοσίευσης (εντός 5 ημερών από το συμβάν), ότι υπήρξε κατεπείγουσα ενημέρωση του θείου του Ιωάννη που διαβιούσε στην Φιλιππούπολη, μέσω του οποίου πληροφορήθηκε και δημοσίευσε η εφημερίδα τα καθέκαστα.

Το ανωτέρω τραγικό γεγονός, υπήρξε καθοριστικό στην ψυχολογική κατάπτωση του Πέτρου Μανδαλίδη πατέρα του νεαρού Ιωάννη, ο οποίος μετά από έξι μήνες πέθανε.

Μετά το θάνατο του πατέρα του, η μητέρα του Σταματία παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Ντεκίδη, με τον οποίο απέκτησε έναν γιο τον Ευάγγελο. Ο Ευάγγελος Ντεκίδης (σύμφωνα με την διήγηση της Βάγιας) σπούδασε και άσκησε το επάγγελμα του οδοντιάτρου, που όπως θα δούμε παρακάτω, την ίδια επιστήμη επέλεξε και ο ετεροθαλής αδερφός του Ιωάννης Μανδαλίδης.

Ενάμισι έτος μετά το τραγικό συμβάν, και αφού είχε θεραπευτεί η γιαγιά του, πήρε τον μικρό Ιωάννη και κατευθύνθηκαν στην Φιλιππούπολη, όπου εκεί διαβιούσε (όπως προαναφέραμε) ο άλλος γιος της ο Δημήτριος Μανδαλίδης. Στην Φιλιππούπολη ο Ιωάννης έμαθε τα πρώτα του γράμματα στο δημοτικό σχολείο, και ακολούθως για τις γυμνασιακές του σπουδές φοίτησε στα περίφημα "Ζαρίφεια Διδασκαλεία".

Τελειώνοντας η φοίτησή του στη Φιλιππούπολη και αφού είχε εντωμεταξύ πεθάνει η γιαγιά του, αποφάσισε να φύγει και να κατευθυνθεί στην Αδριανούπολη για την συνέχιση των σπουδών του, προκειμένου να εισαχθεί στο πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. Στην Αδριανούπολη φοίτησε στην σχολή των "φρέρρηδων" (Γάλλων μοναχών), όπου διδάχθηκε την γαλλική γλώσσα. Για να εξοικονομεί τα προς το ζην, κάθε πρωί πουλούσε σαλέπι (το συνηθισμένο ρόφημα της εποχής), ενώ παράλληλα εργαζόταν και σε έναν Τούρκο οδοντίατρο.

Μετά την εκμάθηση της γαλλικής, εισήχθη στην Οδοντιατρική Σχολή του πανεπιστημίου της Κωνσταντινουπόλεως. Κατά τα τελευταία έτη των σπουδών του, για να καλύψει τα έξοδά της φοίτησής του στην Κωνσταντινούπολη, εργαζόταν (κατόπιν άδειας των Τουρκικών αρμοδίων αρχών) ως οδοντίατρος σε διάφορα νησιά (Λήμνος, Ίμβρος και Σαμοθράκη), κατά τις περιόδους που διακόπτονταν τα μαθήματα της σχολής. Έτσι, ξεπερνώντας και τις οικονομικές δυσκολίες κατάφερε να πάρει το πτυχίο του οδοντιάτρου από το πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης το 1909. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι καθ’ όλη την διάρκεια των σπουδών του, είχε ως βασικό του στήριγμα και συνοδοιπόρο την αδερφή του Βάγια, η οποία προσπαθούσε πάντα να τον ενθαρρύνει και να του δίνει κουράγιο για την επίτευξη των στόχων του.

Μετά το τέλος της φοίτησής του στο πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, και έχοντας ζήσει και στα τρία τμήματα της πολυπολιτισμικής Θράκης (Δυτική, Βόρεια και Ανατολική), διδάχθηκε και ομιλούσε τις παρακάτω ξένες γλώσσες: Τουρκική, Βουλγαρική, Γαλλική και Αγγλική, γεγονός που καταδεικνύει την φιλομάθεια και την οξυδέρκειά του.

Γενικώς ο Ιωάννης Μανδαλίδης, είχε ως προσωπικότητα το χάρισμα να ακούει και να ασπάζεται όλες τις καλές συμβουλές. Υιοθέτησε λοιπόν την πρόταση που του έκανε ένα πρόσωπο σχετικώς άγνωστο γι’ αυτόν, και αφορούσε την μετάβασή του στην Αμερική για ανώτερες σπουδές. Για να επιτύχει το σκοπό αυτό εργάστηκε με όρεξη και ζήλο, προσφέροντας τις υγειονομικές του φροντίδες προς τον συνάνθρωπο με καλοσύνη και ευγένεια. Τα δύο αδέλφια κάνοντας χρηστή διαχείριση των εσόδων, κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν το ποσό που αναλογούσε σε ένα εισιτήριο για να μεταβεί ο Ιωάννης στην Αμερική.

Κατά την αναχώρησή του για την Αμερική (μάλλον το 1911), διασώζεται και ένα περιστατικό, όπου ευρισκόμενος στο λιμάνι του Πειραιά βοήθησε 19 συμπατριώτες του, Θρακιώτες πρόσφυγες από την Κομοτηνή, ώστε να ταξιδέψουν και αυτοί στην Αμερική (πρόσφυγες διότι την εποχή εκείνη η Θράκη δεν είχε απελευθερωθεί ακόμη). Ο Ιωάννης περιήλθε, ερεύνησε και παζάρεψε τις τιμές σε πολλά πρακτορεία έκδοσης εισιτηρίων του λιμανιού, κατορθώνοντας να τους βρει τα φθηνότερα εισιτήρια, ώστε να επαρκούν τα χρήματά τους για να μπορέσουν να πληρώσουν το αντίτιμο και να πραγματοποιήσουν το μεγάλο ταξίδι.

Έτσι έφτασε στη Νέα Υόρκη και έξι μήνες μετά, αφού κατάφερε να βρει τα χρήματα κάλεσε και την αδερφή του να τον ακολουθήσει και να συνεχίσει να του συμπαραστέκεται στις νέες του προκλήσεις. Ο Ιωάννης εισήχθη στην Οδοντιατρική Σχολή της Νέας Υόρκης (Dental School of America), ενώ παράλληλα εργαζόταν σε ένα οδοντιατρείο.

Νέα Υόρκη, το Κολλέγιο Οδοντιατρικής στην οδό 23d 205-207

Η αδερφή του για να συνεισφέρει στα οικονομικά τους εργαζόταν με αντικείμενο το κέντημα και την ραπτική. Η ακαταπόνητη εργασία και των δύο, καθώς και οι κερδοφόρες επενδύσεις τους στο χρηματιστήριο, είχαν ως αποτέλεσμα να δημιουργήσουν μια αξιόλογη περιουσία. Έτσι μετά από περίπου επτά χρόνια και ενώ είχε λάβει το πτυχίο του Αμερικανικού πανεπιστημίου στις 15 Φεβρουαρίου 1915, ο Ιωάννης Μανδαλίδης και η αδερφή του αποφάσισαν να επιστρέψουν στην πατρίδα.

Τα δύο αδέλφια Ιωάννης και Βάγια

Μετά την επάνοδό τους από την Αμερική το 1917, ο Ιωάννης Μανδαλίδης μετέβη στην Αθήνα, όπου στις 18 Ιανουαρίου του 1918 έλαβε από το "Ιατροσυνέδριον" την προβλεπόμενη άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, αποκτώντας το δικαίωμα «να μετέρχηται την οδοντιατρικήν τηρών τους νόμους του (Ελληνικού) κράτους».

Η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος από το "Ιατροσυνέδριον" στην Αθήνα

Επιστρέφοντας από την Αθήνα στην Θράκη (η οποία ακόμη δεν είχε απελευθερωθεί), τα δύο αδέρφια αρχικά διέμεναν στην Κομοτηνή, τα επόμενα χρόνια στην Αλεξανδρούπολη και τέλος εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Θεσσαλονίκη.

Το 1920 τα δύο αδέρφια επισκέφθηκαν και την γενέτειρά τους το Διδυμότειχο (το οποίο μόλις είχε απελευθερωθεί και ενσωματωθεί στον Ελληνικό Εθνικό κορμό, μαζί με την Ανατολική και Δυτική Θράκη), προκειμένου να δούνε την αδερφή τους Κυριακούλα καθώς και άλλους συγγενείς τους. Αναφορικά με την επιστροφή του Ιωάννη Μανδαλίδη και της αδελφής του Βάγιας στο Διδυμότειχο, η αείμνηστη Αγγελική Σακελλαρίου γράφει στην εφημερίδα "Εν Διδυμοτείχω" (Φύλλο Αυγ. 2005) τα παρακάτω, που τις είχε διηγηθεί η γιαγιά της η παπαδιά Αγγελική: «Που λέτε παιδιά μου, ήρθε ο Γιάννης μας απ’ τα ξένα, για να μας δει. Όλο το σόι σχεδόν μέναμε τότε κοντά στο κατεστραμμένο σπίτι του παππού του, στην περιοχή "Νταμπακιά". Ο ευλογημένος Γιάννης μας, όπως μας είπε, δεν ήθελε να βρεθεί ούτε σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από εκείνη την περιοχή που του θύμιζε τις παλιές, φρικιαστικές σκηνές των παιδικών του χρόνων. Γι’ αυτό το λόγο, πήγαμε, όλο το σόι σύσσωμο και καλωσορίσαμε αυτόν και την Βάγια, στο σπίτι της Κυριακούλας μας, της αδερφής των». Επίσης η παπαδιά Αγγελική είχε πει στην εγγονή της ότι: «αυτά τα δόντια παιδιά μου τα έβαλε ο Γιάννης μας, το ανηψούδι μας, όταν ήμουν 65 χρονών. Μου είπε ότι μ’ αυτά θα ζήσω πολλά χρόνια. Τα φοράω τριάντα χρόνια τώρα και είναι κατάγερα (η γιαγιά πέθανε 107 ετών).

Ο Ιωάννης Μανδαλίδης

Ερχόμενος λοιπόν ο Ιωάννης Μανδαλίδης στο Διδυμότειχο και βλέποντας τις ελλείψεις και τις ανάγκες των συμπολιτών του, αποφάσισε να βοηθήσει τον τόπο του. Έτσι διέθεσε χρήματα από την περιουσία που είχε δημιουργήσει στην Αμερική, για την κατασκευή εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, καθώς και δύο σύγχρονων αλευρόμυλων, έναν στο Διδυμότειχο κι έναν στο Ελαφοχώρι. Για την εγκατάσταση του μηχανολογικού και λοιπού εξοπλισμού των υπόψη υποδομών έφερε τεχνίτες από την Ιταλία. Το δίκτυο ηλεκτροδότησης ολόκληρης της πόλης είχε μήκος συνολικά 15 χιλιομέτρων. Η λειτουργία τους ξεκίνησε το 1924, και το Διδυμότειχο χάριν στις ενέργειες αυτές του Ιωάννη Μανδαλίδη υπήρξε η πρώτη πόλη του Έβρου και από τις πρώτες της Θράκης που ηλεκτροδοτήθηκε. Οι κάτοικοι του Διδυμοτείχου έζησαν πρωτόγνωρες καταστάσεις, καθώς δρόμοι, σπίτια και μαγαζιά φωταγωγήθηκαν, επίσης η παραγωγή του αλεύρου αυξήθηκε και γενικώς άνοιξαν πολλές θέσεις εργασίας, με αποτέλεσμα να τονωθεί σημαντικά η οικονομία αλλά και η αίγλη της πάλαι ποτέ ιστορικής Καστροπολιτείας.

Από την εφημερίδα "Μακεδονικά Νέα" όπου αρθρογραφούσε ο φαρμακοποιός από το Διδυμότειχο Γ.Θ. Ασημακόπουλος, διαβάζουμε ότι το 1925 επισκέφθηκε το Διδυμότειχο ο Ιωάννης Μανδαλίδης μαζί με την αδερφή του, προφανώς κύριος λόγος της επίσκεψής του ήταν να επιβλέψει ιδίοις όμμασι την λειτουργία των εγκαταστάσεων.

Επιπροσθέτως, ο Διδυμοτειχίτης ευεργέτης διέθεσε χρήματα για την ανασυγκρότηση των σχολείων της γενέτειράς του και των γύρω οικισμών, καθώς ειδικά μετά τις πολεμικές περιπέτειες από τους Βαλκανικούς πολέμους και τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, είχαν υποστεί μεγάλες φθορές σε εγκαταστάσεις και εξέλιπε βασικός σχολικός εξοπλισμός. Στο πλαίσιο των δωρεών του εντάσσεται και η οικονομική ενίσχυση των ναών του Διδυμοτείχου και της περιφέρειάς του, καθώς και αυτοί είχαν υποστεί πολλές ζημιές και κλοπές. Οι δωρεές του δεν περιορίστηκαν μόνο για την ανοικοδόμηση και την συντήρηση κτιρίων, καθώς βοήθησε χρηματικά και πολλούς αναξιοπαθούντες συμπολίτες του και χορήγησε πολλές υποτροφίες σε μαθητές που είχαν δυνατότητες για να σπουδάσουν. Επίσης στήριξε τον προσκοπισμό στο Διδυμότειχο αναλαμβάνοντας με δικά του έξοδα να ράβονται οι στολές.

Σχετικά με τις ευεργεσίες του Ιωάννη Μανδαλίδη προς το Διδυμότειχο και τους συμπολίτες του, στο βιογραφικό του, αναφέρονται τα εξής: «Μόνον ο Κύριος "όστις τα πανθ’ ορά" είδεν και γνωρίζει καλώς τον αριθμόν των έργων της ευποιίας του. Ο Ιωάννης εγνώριζεν καλώς ότι, ετάχθη διαχειριστής του μεγάλου πλούτου που του εχάρισεν ο Θεός. Δια τούτο και ουδένα εστέρησεν του καλού, ενώ αυτός εστερήθη».

Αξίζει να αναφέρουμε επίσης ότι ο Ιωάννης Μανδαλίδης διέθετε ιδιόκτητο αυτοκίνητο από το 1920 (το οποίο επιτάχθηκε από το κράτος κατά τον πόλεμο του 1940). Γενικώς του άρεσαν τα ταξίδια και οι εξερευνήσεις, για το λόγο αυτό επισκέφθηκε πολλές χώρες της Ευρώπης καθώς και πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας, επιπροσθέτως σύμφωνα με μαρτυρίες, μαζί με την αδερφή του έφθασαν μέχρι τον Βόρειο Πόλο.

Όπως προαναφέραμε τα δύο αδέλφια, εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Θεσσαλονίκη, όπου ο Ιωάννης εργάστηκε ως οδοντίατρος. Σύμφωνα με διαφήμιση και δημοσίευμα εφημερίδας της εποχής, το πρώτο του ιατρείο λειτούργησε επί της οδού Εγνατίας 18. Συγκεκριμένα στην διαφήμιση έγραφε τα εξής: «Αμερικανικόν Οδοντοϊατρείον Ιωάννου Π. Μανδαλίδου - Διπλωματούχου της εν Νέα Υόρκη Οδοντιατρικής Σχολής - Οδός Εγνατία αριθ. 18 - Ανώδυνες εκριζώσεις οδόντων. Εργασία ηγγυημένη. Οδοντοϊατρική εις όλους τους κλάδους της. - Ώραι 9-12 π.μ. 2-6 μ.μ. Κατά τα Κυριακάς κλειστόν».

Το 1930 αγόρασε οικόπεδο συνολικού εμβαδού 255,10 τ.μ. και έκτισε πολυκατοικία επί της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου 39 (νυν Λεωφόρος Νίκης 39) με συνολικό εμβαδόν 1452,50 τ.μ.). Το κτίριο αποτελούνταν από ημιυπόγειο, ανώγειο και 4 ορόφους με 2 διαμερίσματα αντίστοιχα και έναν όροφο σε εσοχή. Στην πολυκατοικία αυτή διέμεναν τα δύο αδέρφια καθώς εκεί πλέον μεταφέρθηκε και στεγαζόταν και το οδοντιατρείο του Ιωάννη. Το οδοντιατρείο το εγκατέστησε στο ανώγειο, σε έναν από τους ορόφους διέμεναν τα αδέρφια και τα υπόλοιπα διαμερίσματα τέθηκαν προς ενοικίαση.

Κατά την περίοδο της κατοχής (1941-44) οι Γερμανοί επίταξαν πολλά από τα διαμερίσματα της υπόψη πολυκατοικίας. Είναι γεγονός (όπως αναφέρει η αδερφή του Βάγια), πως κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής δοκιμάσθηκε έντονα το πατριωτικό φιλότιμο του Ιωάννη Μανδαλίδη, καθώς είχε βιώσει από μικρός καθεστώς κατοχής από τους Τούρκους στην Θράκη. Θα πρέπει να επισημάνουμε πως και κατά την διάρκεια της Γερμανικής (στην ουσία τριπλής) κατοχής, συνέχισε να βοηθάει και να συνδράμει τους συνανθρώπους του.

Οι δυσκολίες της κατοχής καθώς και τα προβλήματα υγείας που τον ταλάνιζαν, ήταν η αιτία ώστε ο Διδυμοτειχίτης ευεργέτης Ιωάννης Μανδαλίδης να αφήσει τα εγκόσμια στις 26 Ιουλίου του 1942, σε ηλικία 56 ετών. Το τέλος της ζωής του τον βρήκε να έχει κοντά του μόνο την αδερφή του Βάγια, καθώς δεν δημιούργησε οικογένεια, ούτε αυτός, αλλά ούτε και η αδερφή του. Λίγες μέρες πριν κλείσει οριστικά τα μάτια του στις 20 Ιουλίου 1942, κάλεσε τον συμβολαιογράφο Γεώργιο Μ. Παραφέστα καθώς και τρεις μάρτυρες για να συντάξει την διαθήκη του. Από την διαθήκη με αριθμό 3565/1942 πληροφορούμαστε, ότι όρισε ως κληρονόμους του τις αδελφές του Βάγια και Κυριακή, τον ετεροθαλή αδελφό του Ευάγγελο Ντεκίδη και την μητέρα του Σταματία.

Αναφορικά με την πολυκατοικία επί της Λεωφόρου Νίκης 39 στην οποία ήταν συνιδιοκτήτρια η αδελφή του Βάγια, παραθέτουμε ένα απόσπασμα από την διαθήκη που αφορά το που κληροδότησε το δικό του μερίδιο:

«Τούτο το ανήκον μοι ήμισυ (1/2) εξ αδιαιρέτου του ρηθέντος επί της λεωφόρου Νίκης υπ’ αριθμόν τριάκοντα εννέα (39) εν Θεσσαλονίκη, κειμένης οικοδομής αφήνω εις το Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης μετά των εν τω Οδοντοϊατρίω μου υπαρχόντων εργαλείων μου, ίνα χρησιμεύσει ως πυρήν ιδρύσεως και εν Θεσσαλονίκη Οδοντοϊατρικής Σχολής, εν Θεσσαλονίκη αι πρόσοδοι του μεριδίου μου της οικοδομής ταύτης να διατεθώσιν εξ ολοκλήρου και αποκλειστικώς προς τον σκοπόν τούτο. Αι υπάρχουσαι τυχόν παρά τραπέζαις του Εσωτερικού ή του Εξωτερικού καταθέσεις χρημάτων ή άλλων παραστατικών χρηματικής αξίας χρεωγράφων θα περιέλθωσιν εις την ιδρυθησομένην εν Θεσσαλονίκη Οδοντοϊατρικήν Σχολήν, μέχρι της ιδρύσεως της οποίας θα διαχειρίζεται ταύτας το Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης. Η επιθυμία μου είναι να ιδρυθή το ταχύτερον εν Θεσσαλονίκη παρά το Πανεπιστημίω Θεσσαλονίκης και κλάδος Οδοντοϊατρικής Σχολής».

Η κίνηση αυτή του Ιωάννη Μανδαλίδη θεωρείται καθοριστικής σημασίας για την δημιουργία της Οδοντιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Όσον αφορά το Διδυμότειχο, την γενέτειρα του Ιωάννη Μανδαλίδη παραθέτουμε τα παρακάτω:

«Την εν Διδυμοτείχω κινητήν και ακίνητον περιουσίαν μου, Εργοστάσια Ηλεκτροφωτισμού και Αλευρομύλου μετά πάντων των παραρτημάτων και οικοδομών αφήνω εις την Ελληνικήν Κοινότητα της γενετείρας μου Διδυμοτείχου με την υποχρέωσιν αι πρόσοδοι να διατίθενται προς εκπαίδευσιν των ικανοτέρων νέων αμφοτέρων των φύλων».

Η αποδοχή των κληροδοτημάτων από τον Δήμο Διδυμοτείχου έγινε το 1943, ενώπιον του συμβολαιογράφου Δημητρίου Σιναπίδη. Έτσι ιδρύθηκε το "Αδελφάτο Οργανισμού Ηλεκτροφωτισμού και Αλευρόμυλου", με τα έσοδα του οποίου σπούδασαν πολλοί νέοι και νέες του Διδυμοτείχου. Το υπόψη κληροδότημα υφίσταται μέχρι και σήμερα, και απαρτίζεται από πέντε μέλη: Πρόεδρο τον εκάστοτε Δήμαρχο και τέσσερα μέλη, εκ των οποίων δύο δημοτικοί σύμβουλοι και δύο ιδιώτες. Στο κληροδότημα ανήκει το οικόπεδο όπου είχε κατασκευαστεί το εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού και ο αλευρόμυλος, το οποίο εδώ και δεκαετίες χρησιμοποιείται ως τόπος στάθμευσης των λεωφορείων του ΚΤΕΛ, καθώς επίσης το διώροφο κτίριο επί της οδού Βενιζέλου 90, όπου παλιά στεγαζόταν ο ραδιοφωνικός σταθμός του Δήμου Διδυμοτείχου.

Όσον αφορά τις εγκαταστάσεις, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το ηλεκτρικό δίκτυο μεταπολεμικά μεταβιβάστηκε στη ΔΕΗ, και το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος με τον αλευρόμυλο κατεδαφίστηκαν.

Η προτομή του Ιωάννη Μανδαλίδη στο Διδυμότειχο

Το 1986 ο Δήμος Διδυμοτείχου για να τιμήσει τα εκατό χρόνια από την γέννηση του Ιωάννη Μανδαλίδη, τοποθέτησε την προτομή του σε ένα πάρκο, το οποίο βρίσκεται κοντά στις παλιές εγκαταστάσεις και είναι σήμερα σε όλους γνωστό ως πάρκο του Ιωάννη Μανδαλίδη. Επίσης κατά την δεκαετία του 1960 ή του 1970, ο δρόμος που αρχίζει κάθετα από την οδό Βενιζέλου και καταλήγει στο πάρκο Μανδαλίδη μέχρι την οδό Λεωνιδίου, με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου ονομάστηκε οδός Ιωάννου Μανδαλίδη.

Θα ήταν παράληψη αν δεν γράφαμε και δύο λόγια για την αδερφή του Ιωάννη Μανδαλίδη την Βάγια, η οποία υπήρξε στήριγμα και βοηθός του σε όλες του τις προσπάθειες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στάθηκε γι’ αυτόν, εκτός από αδερφή, και μάνα και πατέρας.

Βάγια Μανδαλίδου

Από την ιστοσελίδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης που αφορά τα κληροδοτήματα, παραθέτουμε τα παρακάτω που αφορούν την Βάγια Μανδαλίδου, καθώς παραχωρώντας και αυτή το υπόλοιπο ήμισυ από την πολυκατοικία της Λεωφόρου Νίκης, δικαιωματικά ανήκει στους δωρητές του ΑΠΘ. «H Βάγια ή Bαή Mανδαλίδου ήταν γυναίκα δυναμική, δίκαιη, δραστήρια και μυαλό πρωτοπόρο για τα χρόνια που έζησε. Ήταν ρεαλίστρια και πάντα επιθυμούσε να ζει ανεξάρτητη και ασυμβίβαστη με τις κοινωνικές επιταγές της εποχής της. H μελέτη και η γνωριμία με τα μνημεία του αρχαίου πολιτισμού, τον οποίο λάτρευε, και τα ταξίδια, που της επέτρεπαν να γνωρίσει διάφορους τόπους και ανθρώπους, ήταν μέρος της ζωής της Βάγιας Mανδαλίδου. Γνώρισε πολλούς ανθρώπους του πνεύματος και της τέχνης. H Βάγια Mανδαλίδου πέθανε στις 23 Αυγούστου 1973. Με τη δημόσια διαθήκη της άφησε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το ήμισυ εξ αδιαιρέτου της παραπάνω οικοδομής με σκοπό να χρησιμεύσει για την ίδρυση και εγκατάσταση ερευνητικού παραρτήματος της Οδοντιατρικής Σχολής που θα φέρει το όνομα "Μανδαλίδειο Κέντρο Οδοντιατρικών Ερευνών"».

Την πολυκατοικία της Λεωφόρου Νίκης, που όπως είδαμε αποτέλεσε δωρεά προς το ΑΠΘ των αδελφών Μανδαλίδη για την ίδρυση Οδοντιατρικής Σχολής, ακολουθούν τα παρακάτω γεγονότα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Μετά το θάνατο της Βάγιας Μανδαλίδου το 1973 το κτίριο ανήκε εξ’ ολοκλήρου στο ΑΠΘ, λόγω όμως της παλαιότητας του, δεν θεωρήθηκε κατάλληλο για την μεταφορά και εγκατάσταση των μηχανημάτων οδοντιατρικού εξοπλισμού, κι έτσι έμεινε ανενεργός ο σκοπός της δωρεάς. Εντωμεταξύ από την δεκαετία του 1960 είχε αρχίσει να ιδρύεται σταδιακά η Οδοντιατρική Σχολή του ΑΠΘ, με οριστική της εγκατάσταση στην Πανεπιστημιούπολη κατά τα έτη 1981/82. Η πολυκατοικία χρησίμευσε μόνο για την στέγαση της Γραμματείας της Οδοντιατρικής Σχολής κατά τα έτη 1967/68. Επίσης θεωρήθηκε, ότι λόγω της μακρινής απόστασης της πολυκατοικίας από την Πανεπιστημιούπολη, η οποιαδήποτε χρήση της σχετικά με την υπόψη Σχολή θα δυσχέραινε τις μετακινήσεις των φοιτητών και του διδακτικού προσωπικού.

Τα επόμενα χρόνια, κατόπιν ενεργειών του ΑΠΘ εκδόθηκε η 9523/2002 απόφαση του Εφετείου Αθηνών η οποία βεβαίωνε ότι: «η βούληση των ως άνω διαθετών (αδελφών Μανδαλίδη) δεν μπορεί να ικανοποιηθεί κατά το μεγαλύτερο μέρος της, και ότι η βούληση αυτών μπορεί να ικανοποιηθεί πληρέστερα με την αποδέσμευση της χρήσεως του ως άνω ακινήτου και την διάθεσή άλλου ακινήτου, που ανεγείρεται με δαπάνες του αιτούντος δίπλα στην Οδοντιατρική Σχολή Θεσσαλονίκης για την εγκατάσταση σ’ αυτό του "Μανδαλίδειου Κέντρου Οδοντιατρικών Ερευνών", και ότι η επωφελέστερη αξιοποίηση του κληρονομιαίου ακινήτου θα είναι η εκμετάλλευση του από το ΑΠΘ για την στέγαση σ΄ αυτό του Τμήματος Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας» (το οποίο τμήμα είχε στεγαστεί παρατύπως στην υπόψη οικοδομή από το 1993).

Το Νοέμβριο του 2001 στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος διερεύνησης σεισμικής τρωτότητας των κτιρίων του ΑΠΘ, αναφορικά για την υπόψη οικοδομή της Λεωφόρου Νίκης 39, βγήκε το πόρισμα που συνιστούσε την αποφυγή της πλήρους επιχειρησιακής χρήσης του κτιρίου για εκπαιδευτικούς σκοπούς (δηλ. για μεγάλα ακροατήρια). Το κτίριο κρίθηκε ασφαλές για περιορισμένη και "ήπια" χρήση του, για διοικητικούς ή εκπαιδευτικούς σκοπούς, κατόπιν βεβαίως κάποιων απαραίτητων τεχνικών παρεμβάσεων. Για το λόγο αυτό μετεγκαταστάθηκε το 2003 το Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας σε άλλο κτίριο.

Παρακάτω η απόφαση έλεγε πως η δαπάνη που απαιτείται για την αποκατάσταση του κτιρίου ανέρχεται στο ποσό των 3.000.000 €, ποσό το οποίο δεν δύναται να καλυφθεί, και ότι επωφελέστερος και ασφαλέστερος τρόπος αξιοποιήσεως του είναι η εμπορική εκμετάλλευση με την μέθοδο της μακροχρόνιας μίσθωσης. Ο σκοπός αυτός τελικά επικυρώθηκε με την 1480/2018 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης.

Επιπλέον στοιχεία που αφορούν την υπόψη πολυκατοικία αντλούμε από το δημοσίευμα του www.thessnews.gr στις 25 Ιανουαρίου 2019, το οποίο αναφέρει ότι: «το κτήριο τελούσε για πολλά χρόνια υπό κατάληψη από το 1985, με την τελευταία να διαρκεί από το 2004 ως το 2016. Μετά από επιχείρηση της αστυνομίας εκκενώθηκε όλο το κτήριο και πλέον υπάρχει ιδιωτική φύλαξη. Φαίνεται ότι τον τελευταίο χρόνο στο κτήριο διέμεναν και οικογένειες προσφύγων, αλλά γινόταν και εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Κάποια από τα δωμάτια δέχθηκαν επεμβάσεις, διαμορφώθηκαν κατάλληλα για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των "ενοίκων" και αρκετοί τοίχοι βάφτηκαν και ζωγραφίστηκαν. Παρά τη μακροχρόνια κατάληψη, το κτήριο εσωτερικά βρίσκεται σε πάρα πολύ καλή κατάσταση. Να σημειωθεί ότι το 2005 (ΦΕΚ 763/Δ/25-7-2005) χαρακτηρίσθηκαν διατηρητέες οι όψεις του κτηρίου, διότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Επιπλέον, επειδή το κτήριο βρίσκεται σε περίοπτη θέση και μαζί με τα υπόλοιπα κτήρια της ίδιας σειράς αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο της προκυμαίας της Θεσσαλονίκης, προσδίδοντας στην περιοχή έναν ιδιάζοντα χαρακτήρα».

Όπως προαναφέραμε μετά την απόφαση 1480/2018 το ΑΠΘ ξεκίνησε τις διαδικασίες για την εμπορική εκμετάλλευση του κτηρίου, καθώς όπως δημοσίευσε η ιστοσελίδα www.voria.gr: «Σε boutique hotel με θέα τον Θερμαϊκό πρόκειται να μετατραπεί το εμβληματικό Μανδαλίδειο Μέγαρο, επί της Λεωφόρου Νίκης, το οποίο είναι ιδιοκτησία του ΑΠΘ. Όπως αναφέρει ο Αντιπρύτανης Οικονομικών, Νικόλαος Βαρσακέλης στη Voria.gr αν όλα πάνε σύμφωνα με το υπάρχον χρονοδιάγραμμα, την άνοιξη του 2020 θα υπάρχει ανάδοχος που θα αναλάβει την ανακατασκευή του κτηρίου και τη μετατροπή του σε ξενοδοχείο. Σύμφωνα με τον αντιπρύτανη, υπάρχει ήδη μεγάλο ενδιαφέρον από επενδυτές για τη δημιουργία ενός boutique hotel υψηλών προδιαγραφών το οποίο θα εκμεταλλεύεται τη μοναδική του θέση πάνω στην παραλιακή. Ο κ. Βαρσακέλης υπογραμμίζει ότι το Μανδαλίδειο είναι το τέταρτο κληροδότημα που αξιοποιεί το ΑΠΘ την τελευταία τετραετία πετυχαίνοντας έτσι να έχει εισόδημα από κτήρια που έμεναν εγκαταλελειμμένα για δεκαετίες. Επισημαίνει μάλιστα ότι στην περίπτωση της μίσθωσης του Μανδαλίδειου, το οποίο είναι σε κακή κατάσταση καθώς αντιμετωπίζει και στατικά προβλήματα, η μίσθωση έχει δύο πλεονεκτήματα: το ΑΠΘ θα αποκτήσει έσοδα αλλά θα δει και την περιουσία του να βελτιώνεται».

Όσον αφορά το Τμήμα Οδοντιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Α.Π.Θ., το οποίο όπως προαναφέραμε αποτέλεσε όραμα και στόχο των αδελφών Μανδαλίδη, σύμφωνα με το www.dent.auth.gr: «βρίσκεται μέσα στα όρια της Πανεπιστημιούπολης, με κεντρική είσοδο επί της Αγίου Δημητρίου και αποτελείται από δυο κτίρια, ένα παλαιότερο στο οποίο στεγάζονται τα Εργαστήρια και οι Κλινικές της Σχολής και ένα νεότερο, το Μανδαλίδειου Κέντρο Οδοντιατρικών Ερευνών (ΜΚΟΕ), το κληροδότημα της οικογένειας Μανδαλίδη, το οποίο συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της έρευνας στην Οδοντιατρική Επιστήμη».

Τα πορτρέτα των Ευεργετών κοσμούν την είσοδο του Μανδαλιδείου Αμφιθεάτρου του ΑΠΘ

Το έτος 2019 το Τμήμα Οδοντιατρικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης συμπλήρωσε 60 χρόνια από την ίδρυσή του (1959-2019) και για τον λόγο αυτό διοργάνωσε εορταστική εκδήλωση, η οποία έλαβε χώρα την Πέμπτη 12 Δεκεμβρίου 2019, και ώρες 11:00 - 14:30, στην Αίθουσα Τελετών του ΑΠΘ. Στην εκδήλωση προσκλήθηκε και παρευρέθηκε ο Δήμαρχος Διδυμοτείχου κ. Ρωμύλος Χατζηγιάννογλου. Την έναρξη της εκδήλωσης κήρυξε ο Πρύτανης του ΑΠΘ, Καθηγητής Νικόλαος Γ. Παπαϊωάννου. Πραγματοποιήθηκαν χαιρετισμοί, βραβεύσεις και ομιλίες επάνω στο θέμα, όπου μεταξύ των ομιλητών ήταν και η κα Βασιλική Τοπίτσογλου, Τ. Καθηγήτρια Προληπτικής Οδοντιατρικής στο Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολής Επιστημών Υγείας του ΑΠΘ. Η ομιλία της είχε ως θέμα: «Ι. Μανδαλίδης - Η ζωή και το όραμα του για ίδρυση Οδοντιατρικής Σχολής στη Θεσσαλονίκη». Η κα Τοπίτσογλου έκλεισε την πολύ εμπεριστατωμένη ομιλία της αναφέροντας τα εξής: «Τελειώνοντας, θα ήθελα να προσθέσω ότι το Τμήμα Οδοντιατρικής (διδάσκοντες, εργαζόμενοι, προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές), αναγνωρίζοντας την προσφορά των αδελφών Ιωάννη και Βάγιας Μανδαλίδη στην Οδοντιατρική Θεσσαλονίκης, διατελούμε ες αεί Ευγνώμονες».

Το πρόγραμμα της εκδήλωσης για την συμπλήρωση 60 ετών
από την ίδρυση της Οδοντιατρικής Σχολής του ΑΠΘ

Αναμφίβολα ο Ιωάννης Μανδαλίδης ανήκει στις μεγάλες προσωπικότητες που γεννήθηκαν στην καστροπολιτεία του Διδυμοτείχου, καθώς βεβαίως και όλης της πατρίδας μας. Με την βοήθεια και την αμέριστη συμπαράσταση της αδελφής του Βάγιας, κατόρθωσε να εξελιχθεί σε έναν μεγάλο επιστήμονα, να δημιουργήσει μια τεράστια περιουσία και να ευεργετήσει την γενέτειρά του το Διδυμότειχο, καθώς και την ευρύτερη περιοχή του. Η αγάπη του για την οδοντιατρική επιστήμη, εκφράστηκε και με την δωρεά που περιγράψαμε ανωτέρω προς το ΑΠΘ, βάζοντας τον "θεμέλιο λίθο" για την ίδρυση της δεύτερης οδοντιατρικής σχολής στην Ελλάδα. Αυτονόητα περιποιεί τιμή για όλους εμάς τους Διδυμοτειχίτες η ύπαρξη του "Μανδαλίδειου Κέντρου Οδοντιατρικών Ερευνών" στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, από το οποίο σπούδασαν χιλιάδες φοιτητές και έλαβαν το πτυχίο του οδοντιάτρου, γεγονός που θα συνεχίσει να πραγματοποιείται και για τις επόμενες γενεές.

Για την συγγραφή του παρόντος κειμένου οφείλω πολλές ευχαριστίες στην κα Βασιλική Τοπίτσογλου, η οποία συγκέντρωσε πολλά και πρωτότυπα στοιχεία και φωτογραφίες που αφορούν τα δύο αδέρφια Μανδαλίδη, τα οποία παραχώρησε στο Δήμο Διδυμοτείχου σε μια επιμελημένη και με μεράκι δουλεμένη κασετίνα.

Πηγές:

• Βιογραφικό Σημείωμα Ιωάννου Μανδαλίδη 1886-1942.
• Δημόσια Διαθήκη του Ιωάννου Μανδαλίδη, Αριθμός 3565/1942.
• Δημόσια Διαθήκη της Βάγιας Μανδαλίδου, Αριθμός 13093/1972.
• Εφημερίδα "Εν Διδυμοτείχω", Αγγελική Γ. Σακελλαρίου, Πορτρέτα: Ιωάννης Π. Μανδαλίδης, Φύλλο Αυγούστου 2005.
• Εφετείο Θεσσαλονίκης Απόφαση Αριθμός 1480/2018.
• Παντελής Αθανασιάδης, "Ας ζήσουμε στο Διδυμότειχο του 1925…" (sitalkisking.blogspot.com)
• www.thessnews.gr, 25 Ιαν. 2019, ThessHistory: Το Μανδαλίδειο Μέγαρο.
• www.alfavita.gr/ekpaideysi, 10 Δεκ. 2019, Οδοντιατρική Σχολή ΑΠΘ: 60 χρόνια ιατροκοινωνικής προσφοράς και 5.000 ασθενείς το χρόνο.
• www.dent.auth.gr, Ίδρυση Μανδαλιδείου - Ιωάννης Μανδαλίδης και Βάγια Μανδαλίδη, Η διαδρομή τους και η συμβολή τους στην Οδοντιατρική Σχολή.
• klirodotimata.auth.gr, Μανδαλίδης Ιωάννης και Μανδαλίδου Βάγια.
• www.voria.gr, 19 Αυγ. 2019, Σε boutique hotel μετατρέπεται το Μανδαλίδειο Μέγαρο.

[post_ads]