Ο Αθηνόδωρος Κατσαβουνίδης και ο Νίκος Κυτόπουλος θα διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην απελευθέρωση των Φερών από τους Γερμανούς στις 28 Αυγούστου 1944.
Οι Γερμανοί κατακτητές είχαν παραχωρήσει στους Βουλγάρους την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και κράτησαν για λογαριασμό τους όλο το Νομό Έβρου, εκτός της Αλεξανδρούπολης, που ονόμαζαν «Ελευθέρα Ζώνη». Σε αυτή την ζώνη ξεκίνησε το αντάρτικο ενάντια στη γερμανική κατοχή. Μετά τον ερχομό στον Έβρο του Αθηνόδωρου Κατσαβουνίδη το 1943, ο οποίος κατάφερε να ενώσει και να οργανώσει τις δυνάμεις της περιοχής, το κίνημα γιγάντωσε.
Στις 28 Αυγούστου 1944 οι μαχητές του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ εξαπέλυσαν γενική, κατά μέτωπο επίθεση σε τρεις τομείς στον Έβρο: Το Διδυμότειχο, έδρα του γερμανικού αρχηγείου με σκληρές μάχες, τις Φέρες χωρίς μάχες, παρά μόνο με τις διαδηλώσεις των άοπλων κατοίκων και το Σουφλί όπου είχε εγκατασταθεί επίλεκτη γερμανική μονάδα των Ες-Ες.
Στις 28 Αυγούστου 1944, την ημέρα που είχαν παζάρι στις Φέρες και υπήρχε κόσμος και από τα γύρω χωριά, ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Νίκος Κυτόπουλος μπαίνει στην πλατεία των Φερών επικεφαλής άοπλων κατοίκων των Φερών και των γύρω χωριών, μαθητών και ΕΠΟΝιτών, σε μια πρωτοφανή για την εποχή μαχητική διαδήλωση. Ξαφνιασμένοι οι Γερμανοί κατεβάζουν τα όπλα. Στη συνέχεια ο κόσμος περικυκλώνει το γερμανικό στρατόπεδο. Ο Νίκος Κυτόπουλος και ο μαθητής γυμνασίου Παναγιώτης Κεραμάρης, με εκπληκτικές ψυχικές δυνάμεις, μπαίνουν σαν επιτροπή στο στρατόπεδο, για να μεταφέρουν στον διοικητή της γερμανικής μονάδας το αίτημα του λαού για απελευθέρωση της πόλης.
Ο Γερμανός διοικητής ζητά την παρουσία του αρχηγού των ανταρτών, για συνομιλίες. Η είδηση «έρχεται ο Αθηνόδωρος» ηλεκτρίζει ακόμη περισσότερο τα πλήθη. Πολλοί φοβούνται παγίδα για τη ζωή του και προσπαθούν να τον αποτρέψουν, αλλά ο αρχηγός του ΕΛΑΣ Έβρου Αθηνόδωρος Κατσαβουνίδης είναι αποφασισμένος να τελειώνει… Μπαίνει στο στρατόπεδο. Η έκπληξη του Γερμανού διοικητή είναι μεγάλη, γιατί, ενώ περίμενε κάποιον γενειοφόρο πολέμαρχο, βλέπει μπροστά του ένα νέο άνδρα, ξυρισμένο, γλυκομίλητο, μορφωμένο, πολύγλωσσο, να του ζητά… την άνευ όρων παράδοση των Φερών! Οι Γερμανοί βρέθηκαν σε δυσχερή θέση και αξιολογώντας τις δυνάμεις τους αποφάσισαν να παραδώσουν την πόλη. Παράδοση, που πραγματοποιήθηκε αμέσως μετά, επίσημα στον ΕΛΑΣ.
Με τον τρόπο αυτό οι Φέρες θα είναι η πρώτη περιοχή της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης που θα απελευθερωθεί από τους Γερμανούς. Ο τρόπος που έγινε, η μαζική συμμετοχή όλων των κατοίκων, η τόλμη, το θράσος, η ψυχή του αρχηγού της Εθνικής Αντίστασης, έκανε μεγάλη εντύπωση στους ευρωπαϊκούς λαούς. Η απελευθέρωση των Φερών, καθώς και του Διδυμοτείχου την επόμενη μέρα, και οι αγώνες των Εβριτών είναι πρώτη είδηση στα δελτία ειδήσεων των ραδιοφωνικών σταθμών του Λονδίνου και της Μόσχας. Ήταν η πρώτη ελπίδα λευτεριάς για την Ευρώπη.
 |
| Η απελευθέρωση των Φερών το 1944 (φωτογραφία από το περιοδικό ΒΟΡΕΑΣ) |
Αμέσως μετά, δύο τάγματα του ΕΛΑΣ εξοπλίζονται με γερμανικό οπλισμό και με μεταφορικά μέσα και προωθούνται προς Σουφλί και Διδυμότειχο. Σκληρότατες μάχες ακολουθούν εκεί. Στις 29 Αυγούστου απελευθερώνεται και το Διδυμότειχο. Μεγάλες ποσότητες όπλων, αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες και τεθωρακισμένα, είναι τα λάφυρα. (διαβάστε εδώ για την απελευθέρωση του Διδυμοτείχου).
Στο Σουφλί, η γερμανική μονάδα των Ες-Ες, αμύνεται περικυκλωμένη, από το σύνολο πια των αντάρτικων δυνάμεων που κατέφθασαν από Φέρες και Διδυμότειχο. Τις επόμενες ημέρες οι πολιορκημένοι Εσεσίτες αναγκάζονται να αποχωρήσουν από το Σουφλί, αφήνοντας στο πέρασμά τους καπνούς και φωτιές καίγοντας σπίτια, μαγαζιά, αποθήκες. Η υποχώρηση των Γερμανών είναι φρικιαστική, με συνεχή αποδεκατισμό, από τις ενέδρες, τα οδοφράγματα και τις πλευροκοπήσεις των αντάρτικων σχηματισμών, που έχουν εντολή να προστατεύουν τα χωριά από τη μανία των Γερμανών να βάζουν φωτιές.
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1944, ο Νομός Έβρου είναι ελεύθερος. Ο απολογισμός των μαχών: 200 Γερμανοί νεκροί, 190 αγνοούμενοι (οι περισσότεροι πνίγηκαν στον ποταμό Έβρο στην προσπάθειά τους να διαφύγουν στην Τουρκία) και 410 αιχμάλωτοι. Τώρα έπρεπε να απελευθερωθεί και το βουλγαροκρατούμενο τμήμα της Θράκης που υπέφερε κάτω από τη ληστρική, φασιστική διοίκηση. Τμήμα του 81ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ κινήθηκε νότια προς τη βουλγαροκρατούμενη Αλεξανδρούπολη.
Μετά την επικράτησή τους στις 11 Σεπτεμβρίου 1944 οι δυνάμεις του Πατριωτικού Μετώπου στην Αλεξανδρούπολη συνέστησαν “επαναστατική επιτροπή”. Την επομένη, το Πατριωτικό Μέτωπο συμφώνησε με τον εκπρόσωπο του ΕΑΜ, Νίκο Κανακαρίδη (Λάμπρος), να εισέλθει ο ΕΛΑΣ στην πόλη και να του παρασχεθεί κάθε βοήθεια σε πολεμοφόδια και τρόφιμα. Τα τμήματα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αφού εισέλθουν στην Αλεξανδρούπολη θα εγκαταστήσουν την πρώτη Τοπική Λαϊκή Αυτοδιοίκηση (διαβάστε εδώ για την Τοπική Λαϊκή Αυτοδιοίκηση της Αλεξανδρούπολης το 1944).
Στις 14 Σεπτεμβρίου 1944 θα απελευθερωθούν η Κομοτηνή και η Ξάνθη. Η Θράκη έμεινε αυτοδιοικούμενη μέχρι τον Απρίλη του 1945.
 |
| Οι αντάρτες και ο λαός του Διδυμοτείχου γιορτάζουν την απελευθέρωση της πόλης |
Ανάμεσα στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης του Έβρου πολλοί ήταν αυτοί που θα πρωταγωνιστήσουν. Το παρόν άρθρο είναι αφιερωμένο σε δύο πρωταγωνιστές της απελευθέρωσης των Φερών, τον Αθηνόδωρο Κατσαβουνίδη και τον Νίκο Κυτόπουλο.
Αθηνόδωρος Κατσαβουνίδης
Το 1913, η οικογένειά του εκδιώκεται από την πατρογονική της εστία, λόγω του Α' Βαλκανικού πολέμου ανάμεσα στους Βούλγαρους και τους Οθωμανούς. Ξεριζωμένοι πρόσφυγες πια κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη, για να επιστρέψουν στη Βιζύη αμέσως μετά την απελευθέρωση. Η μοίρα της προσφυγιάς, όμως, ακολουθούσε τα βήματά τους. Το 1922, με τα τραγικά γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής, εκδιώχθηκαν για άλλη μία φορά, όπως χιλιάδες άλλοι Έλληνες, και εγκαταστάθηκαν μόνιμα πλέον στη Θεσσαλονίκη.
Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του στην Εμπορική Σχολή Θεσσαλονίκης, ο Αθηνόδωρος μετέβη στο Παρίσι, όπου σπούδασε Οικονομικά. Επιστρέφοντας στη Θεσσαλονίκη ίδρυσε ποτοποιία, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε και με τον αλευρόμυλο που διατηρούσε η οικογένεια στην περιοχή των Φερών.
Άνθρωπος προοδευτικών πολιτικών πεποιθήσεων έγινε μέλος του ΚΚΕ το 1933 και συνελήφθη το 1936, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά, και εξορίστηκε στην Ακροναυπλία. Κατά τη διάρκεια της γερμανοϊταλικής κατοχής μεταφέρεται από τους Ιταλούς στις φυλακές της Κέρκυρας, απ’ όπου δραπετεύει το 1943 και καταφεύγει στη Θεσσαλονίκη. Μεταβαίνοντας στη συνέχεια στον Έβρο, ανέπτυξε έντονη αντιστασιακή δράση, κατορθώνοντας να ενώσει τις δυνάμεις του συνόλου των κατοίκων και με επικεφαλής τους δασκάλους της περιοχής να οργανώσει την Εθνική Αντίσταση.
 |
| Ο Αθηνόδωρος Κατσαβουνίδης |
Το ψυχικό σθένος, η μόρφωση, η γενναιότητα, η τόλμη και η δικαιοσύνη του Αθηνόδωρου, ως αρχηγού της Εθνικής Αντίστασης στην περιοχή, ήταν τα στοιχεία εκείνα της προσωπικότητάς του που ένωσαν όλους τους κατοίκους και εμπλούτισαν τον αντιστασιακό τους αγώνα, με αποτέλεσμα ο Έβρος να γραφεί με χρυσά γράμματα στην ιστορία ως η πρώτη περιοχή σε ολόκληρη την Ευρώπη που αποτίναξε το ναζιστικό ζυγό και μάλιστα με έναν εκπληκτικό σε αποκοτιά και ηρωισμό τρόπο, που να αποτελεί επί ένα μήνα πρώτο θέμα στα δελτία ειδήσεων του αγγλικού BBC της εποχής.
Το Δεκέμβριο του 1944 μετέβη στη Σόφια ως πρόξενος της Ελλάδας στη Βουλγαρία, θέση την οποία διατήρησε καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (Οκτώβριος 1944 - Ιανουάριος 1945). Ο Αθηνόδωρος Κατσαβουνίδης πέθανε στις 3 Απριλίου 1975 στη Ρουμανία, όπου βρισκόταν ως πολιτικός εξόριστος από το 1947.
 |
| Ο τάφος του Αθηνόδωρου Κατσαβουνίδη και της συζύγου του Χρυσούλας στο Σουφλί (φωτογραφία: https://sitalkisking.blogspot.com) |
Άξιος συμπαραστάτης και αρωγός του Αθηνόδωρου καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του υπήρξε η σύζυγός του Χρύσα Παπαοικονόμου από το Σουφλί, δασκάλα στο επάγγελμα, με την οποία γνωρίστηκαν και παντρεύτηκαν το 1944. Αξίζει να σημειωθεί πως το αγγλικό BBC προέβη σε επίσημη αναγγελία του γάμου τους. Η αντιστασιακή και πολιτική δράση του συζύγου της ανάγκασε τη Χρύσα να αναλάβει εξ ολοκλήρου από το 1947 τη βαριά ευθύνη της ανατροφής των παιδιών τους, Αντίκλειας και Ελευθέριου. Το 1953 η Χρύσα εγκατέλειψε τη Θεσσαλονίκη και μετέβη με τα παιδιά της στο Σουφλί, προκειμένου να έχει τη συμπαράσταση των γονέων της.
Νίκος Κυτόπουλος
Στα 13 του χρόνια με τους γονείς και τα μικρότερα αδέλφια του θα έρθει στην Ελλάδα. Θα εγκατασταθούν στο χωρίο Μελία (Μπαλούκιοϊ) των Φερών, όπου ήταν ήδη εγκατεστημένες πολλές οικογένειες Ποντίων από το 1923-1924. Στο χωριό θα εγκατασταθούν και κάποιες οικογένειες Ανατολικοθρακιωτών καθώς και Σαρακατσάνων.
Το 1934 ο Νίκος Κυτόπουλος ευρισκόμενος να φοιτά στο Διδασκαλείο των Σερρών (το πρώτο φυτώριο δασκάλων) θα εκδώσει το πρώτο φύλλο περιοδικού νεολαίας στην περιοχή, το οποίο θα κατασχεθεί αμέσως.
Θα αποφοιτήσει το 1935 και θα επιστρέψει για να διδάξει σε σχολεία του Έβρου, όπως της Μελίας αλλά κυρίως των Φερών. Μαζί με 5-6 συναδέλφους εκπαιδευτικούς - καθηγητές και δασκάλους - θα πρωτοστατήσει στη δημιουργία του Γυμνασίου των Φερών το 1942.
Η κατοχή θα τον βρει οργανωμένο στην εθνική αντίσταση. Πρωτοστατεί για τη συγκρότηση αντιστασιακών πυρήνων στην περιοχή του Έβρου και εντάσσεται στον ΕΛΑΣ. Θα διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην απελευθέρωση των Φερών τον Αύγουστο του 1944.
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, ο Κυτόπουλος λόγω της πολιτικής δράσης του θα συλληφθεί μαζί με τον πατέρα του και θα εξοριστεί στη Σαμοθράκη. Μετά από έξι μήνες θα απελευθερωθεί ως προστάτης των μικρότερων αδελφών του. Τελικά θα καταφύγει αντάρτης στα βουνά ως μέλος του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Από εκεί γράφει δελτία ειδήσεων, προκηρύξεις, άρθρα, σχόλια, ρεπορτάζ των μαχών για τα έντυπα του Γενικού Αρχηγείου. Γίνεται αρχισυντάκτης της εφημερίδας "Εξόρμησις" και αργότερα της εφημερίδας "Προς τη Νίκη".
Ο Νίκος Κυτόπουλος θα πάρει μέρος στη μάχη της Νάουσας η οποία θα αποτυπωθεί στο βιβλίο του "Η Μάχη της Νάουσας". Θα τιμηθεί για το έργο του αυτό από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών στις 14 Απριλίου 2000, απ' όπου είναι η παρακάτω φωτογραφία.
Μετά την ήττα του ΔΣΕ θα διαφύγει μέσω Αλβανίας στην Τασκένδη ως πολιτικός πρόσφυγας και από εκεί στο Βουκουρέστι, στη Αν. Γερμανία, ξανά στο Βουκουρέστι και τέλος στη Λειψία της πρώην Ανατολικής Γερμανίας.
Στο Βουκουρέστι δημοσιογραφεί στο ραδιοφωνικό σταθμό "Η Φωνή της Αλήθειας" και πολύ συχνά αρθρογραφούσε και στο περιοδικό "Νέος Κόσμος" τη δεκαετία 1963-1973, ασκώντας βιβλιοκρισία για βιβλία που γράφονταν για την Εθνική Αντίσταση.
Στην παραπάνω φωτογραφία ο Λογοτεχνικός Κύκλος το 1956 στο Ντετζ της Ρουμανίας. Από αριστερά: Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, Κώστας Μπόσης, Έλλη Αλεξίου, Τάκης Αδάμος, Νίκος Κυτόπουλος, Απόστολος Σπήλιος (φωτογραφία από ofisofi.blogspot.com).
Θα συνεχίσει να αρθρογραφεί σε διάφορα έντυπα και στη Λειψία όπου είχε εγκατασταθεί στη συνέχεια. Θα επαναπατριστεί στην Ελλάδα το 1976 μαζί με τη σύζυγό του Σοφία και τα δυο τους παιδιά, Βίκτωρα και Ζωή.
Το 2011, μετά από ένα χρόνο καθημερινής «μάχης» που έδινε ενάντια στο εγκεφαλικό που υπέστη και σε μια εγχείρηση εξαιτίας του εγκεφαλικού, θα υποκύψει πλήρης ημερών στις 4 Φεβρουαρίου 2011 και θα ταφεί στο Β΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Τα Βιβλία του Νίκου Κυτόπουλου
- "Ο Μεγάλος Ανήφορος", έκδοση 1957, ένα καθαρά αυτοβιογραφικό βιβλίο, η υπόθεση του οποίου διαδραματίζεται στο καπνοχώρι Μελίκη (Μελία) και τη γύρω περιοχή την εποχή της διπλής κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης στον Έβρο. Ένα συνονθύλευμα ανθρώπων (φτωχοί κάτοικοι, εκμεταλλευτές έμποροι των καπνών που διαμόρφωναν τις τιμές, κρατική εξουσία, κατακτητές) πρωταγωνιστεί στο βιβλίο, τα ονόματα των οποίων για ευνόητους λόγους εμφανίζονται παραποιημένα. Εκδόθηκε για πρώτη φορά στο Βουκουρέστι το 1957 και θα επανεκδοθεί το 1977 και το 1983 στην Ελλάδα.
- "Η Δοκιμασία" κυκλοφορεί το 1982. Αναφέρεται στην πρώτη φάση του Εμφυλίου στη Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία. Το 1983, βραβεύεται από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, ως το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς.
- "Η Άσβηστη Ελπίδα". Πρόκειται για το τρίτο μέρος της τριλογίας. Εκδόθηκε το 1992 και αναφέρεται στο τέλος του Εμφυλίου.
- "Ο Μπελέτης", πρόκειται για μια συλλογή από τρεις νουβέλες που θα εκδοθούν στο Βουκουρέστι το 1965. Για το έργο του αυτό θα τιμηθεί από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών με το βραβείο "Μενέλαου Λουντέμη".
- "Το στοίχημα", πρόκειται για μια αληθινή ιστορία της Μακρονήσου. Κυκλοφόρησε το 2000.
- "Ο μύθος των Ινδοευρωπαίων και οι πέντε πολιτισμοί", κυκλοφόρησε το 2006.
Άλλα έργα του είναι: "Ιστορίες του βουνού", "Το όνειρο του Γιάντζου", "Το στοιχειωμένο κάστρο", "Η άσβηστη ελπίδα", "Στο χαμένο Παράδεισο".
Ο Νίκος Κυτόπουλος θα ασχοληθεί και με την παιδική λογοτεχνία.
- "Στο χαμένο Παράδεισο - Οι περιπέτειες του Θρασάκη", πρόκειται για ένα τόμο παιδικών διηγημάτων που θα εκδοθεί το 1984 και θα τιμηθεί με το βραβείο "Μιχαέλας Αβέρωφ" της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών το 1986.
- "Φίλιππος, Όμηρος στη Θήβα", έκδοση 1994. Ιστορικό μυθιστόρημα, που απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους. Θα τιμηθεί με το βραβείο "Άννας Βεροπούλου - Φιλίνη" το 1997.
Επίσης το μεταφραστικό έργο του είναι πλούσιο. Ανέρχεται σε τριάντα τόμους με έργα κλασικών Ρώσων συγγραφέων (Γκόρκι, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Σιμόνοφ, Σεμιόνοφ, Πριστάβκιν κ.ά.).
Μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1980 αρθρογραφεί στην εφημερίδα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ. Επίσης υπήρξε συνεργάτης του περιοδικού "ΒΟΡΕΑΣ" ενώ αρθρογραφούσε και στην εφημερίδα "Η ΒΗΡΑ" του Συλλόγου Φεριωτών Αθήνας.
Φωτογραφικό υλικό
 |
| Φωτογραφία: Περιοδικό ΒΟΡΕΑΣ |
Πηγές:
- Ουρανία Πανταζίδου: Νίκος Κυτόπουλος, ο πρωταγωνιστής της απελευθέρωσης των Φερών από τους Γερμανούς (www.alexpolisonline.com/2020/05/blog-post_42.html).
- Εφημερίδα "Η Βήρα" του Πολιτιστικού Συλλόγου Φεριωτών Αθήνας, του οποίου υπήρξε μέλος και αρθρογράφος σε πολλά τεύχη του (http://polsylvira.gr/wp-content/uploads/2015/02/VIRA-88.pdf , σελ. 3).
- Περιοδικό "ΒΟΡΕΑΣ" (voreasmagazin.blogspot.com).
- Εφημερίδα Ριζοσπάστης (www.rizospastis.gr/story.do?id=6086305 , www.rizospastis.gr/story.do?id=3511178).
- www.ellinismos.gr
- Τζιάρας Κωνσταντίνος: Μεταπτυχιακή εργασία "Ελληνικός προσφυγικός κομμουνιστικός τύπος στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η περίπτωση του περιοδικού Νέος Κόσμος 1949-1974" (http://ikee.lib.auth.gr/record/67436/files/gri-2007-129.pdf).
- Pontos News (www.pontosnews.gr).
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω