Το ονοματολογικό της Αλεξανδρούπολης: Δεδέαγατς - Νεάπολις - Αλεξανδρούπολις

Αναρωτιέμαι εάν θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος έδωσε το όνομά του στην πιο νεαρή τότε πόλη του ελληνικού κράτους αλλά παράλληλα δένεται και με το όνομα του νεαρού βασιλιά Αλέξανδρου, ο οποίος έφερε το όνομα του Μακεδόνα Στρατηλάτη... Και η πόλη λεύτερη πια, μεγάλωσε, αναπτύχθηκε και... ζήσανε αυτοί καλά με τους κτήτορες βασιλιάδες, που είχαν το ίδιο όνομα...

της Ουρανίας Πανταζίδου

Πολλά έχουν ειπωθεί και έχουν γραφτεί για το όνομα της Αλεξανδρούπολης και το πως από το Οθωμανικό Δεδέαγατς περάσαμε στο εξελληνισμένο Αλεξανδρούπολις. Η επικρατέστερη άποψη είναι/ήταν αυτή που λέει ότι το όνομα δόθηκε προς τιμήν του βασιλιά Αλέξανδρου, όταν εκείνος είχε επισκεφθεί την πόλη στις 8 Ιουλίου 1920.

Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, φέρεται ότι ο Δήμαρχος Εμμανουήλ Αλτιναλμάζης, προσφωνώντας το, βασιλιά του είπε, ότι προς τιμήν του η πόλη μετονομάζεται σε Αλεξανδρούπολις.

Όμως από τα μέχρι τώρα δημοσιευμένα ρεπορτάζ των εφημερίδων ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ και ΕΜΠΡΟΣ, που κάλυψαν τότε την υποδοχή του βασιλιά, δεν φαίνεται να αναγράφεται το παραμικρό περί ονοματοδοσίας της πόλης. Και σίγουρα το θέμα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό για να περάσει ασχολίαστο από τα μέσα ενημέρωσης της εποχής.

Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Η εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ δημοσίευσε και την προσφώνηση του Εμμανουήλ Αλτιναλμάζη:

«Μεγαλειότατε,

Καθ΄ ην ώραν ο ήχος των τηλεβόλων του ηρωικού στρατού της Υ.Μ. φτάνων μέχρι Δεδέαγατς, αναγγέλει την υπό της Θρακικής γης εις την μεγαλυνθείσαν πατρίδα, η ενταύθα παρουσία της Υ.Μ. συμβολίζουσα τας υπό την σκέπην της θείας προνοίας συντελουμένας προόδους της φυλής, αποτελεί σταθμόν φωτεινόν εν τη ιστορία του Έθνους.

Αι εξαιρετικαί συνθήκαι υπό τας οποίας αι νέαι Ελληνικαί χώραι εκδηλούσι την εις τον νεαρόν αυτών Βασιλέα αφοσίωσιν και αγάπην των, αποτελούσι Μεγαλειότατε το ασφαλέστερον εχέγγυον της μελλούσης συμπράξεως του θρόνου και του Έθνους η δε, πολυπαθής πόλις του Δεδέαγατς και οι μαρτυρικοί αυτής κάτοικοι μεθ΄ υπερηφανείας θα διατηρήσωσι την μνήμην της επισκέψεως Υμών, ήτις θα αποβή η αφετηρία της αναγεννήσεώς μας και η αισία απαρχή της περαιτέρω αναπτύξεως σπουδαίου λιμένος επί της βορείας ακτής της αποκλειστικώς πλέον Ελληνικής θαλάσσης του Αιγαίου».

Καμία αναφορά περί ονοματοδοσίας της πόλης.

Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Ο λόγος του Εμμ. Αλτιναλμάζη

Η ίδια εφημερίδα γράφει επίσης: «…Έμπροσθεν της Μητροπόλεως αναμένει ο επίσκοπος ενδεδυμένος την μεγάλην στολήν μετά του κλήρου και υποδέχεται τον Βασιλέα, οδηγών Αυτόν μέχρι του μητροπολιτικού θρόνου. Αι αρχαί λαμβάνουν τας θέσεις των και άρχεται η δοξολογία. Έξωθεν της Μητροπόλεως είναι συγκεντρωμένη όλη η πόλις. Εις την έξοδον του Βασιλέως ... το πλήθος ξεσπά εις φρενητιώδεις ζητωκραυγάς, συνωθείται, πιέζεται, ίνα ίδη εκ του πλησίον τον νεαρόν βλαστόν τον φέροντα το όνομα του Μεγάλου Στρατηλάτου…».

Ανάλογο είναι και το αφιέρωμα της εφημερίδας ΕΜΠΡΟΣ 10/7/1920:

«…Ο Δήμαρχος προσφωνεί τον Βασιλέα, εκφράζων την χαράν του λαού υποδεχομένου τον Βασιλέα πατώντα την Θρακικήν γην. Διαδηλοί την αγάπην και αφοσίωσιν των Νέων Χωρών προς τον νεαρόν Βασιλέα... Μεθ΄ ό κατεύθυνεται εις τον Μητροπολιτικόν ναόν ασφυκτικώς πεπληρωμένον, όπου τελείται κατανυκτική δοξολογία. Ο χοροστατών Επίσκοπος Αργυρουπόλεως προσφωνεί τον βασιλέα. Ακολούθως γίνεται δεξίωσις εις το Μητροπολιτικόν μέγαρον…».

Κι εδώ πουθενά δε γίνεται αναφορά περί ονόματος της πόλης.

Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ

Όπως βλέπουμε και η εν λόγω εφημερίδα δεν γράφει τίποτα περί ονομασίας της πόλης. Μάλιστα όπως γράφει, τη δοξολογία τέλεσε ο Επίσκοπος Αργυρουπόλεως Γερμανός και όχι ο Μητροπολίτης Ιωακείμ, ο οποίος ήταν απών από την υποδοχή. Έτσι καταρρίπτεται ο μύθος ότι ο Μητροπολίτης υποδεχόμενος τον βασιλιά, ήταν αυτός που του ανακοίνωσε ότι η πόλη μετονομάζεται σε Αλεξανδρούπολις προς τιμήν του. (Ο Επίσκοπος Αργυρουπόλεως ήταν τότε Αρχιερατικός Επίτροπος της Μητροπόλεως Αίνου).

Επίσης, το παρακάτω βιβλίο "ΤΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ", που αφορά στη ζωή του βασιλιά Αλέξανδρου και το οποίο εκδόθηκε το 1920 αμέσως μετά το θάνατό του, πουθενά δεν αναφέρει ότι μια πόλη - τιμής ένεκεν φέρει το όνομά του. Και δεν ήταν κάτι ασήμαντο, περνούσε το όνομα του βασιλιά στην αιωνιότητα μέσα από μια πολλά υποσχόμενη πόλη. (https://anemi.lib.uoc.gr)

Ο Μητροπολίτης Ιωακείμ βαπτίζει την πόλη δια του ονόματος Νεάπολις

Επίσης, όπως είναι γνωστόν επιθυμία του Μητροπολίτη Αίνου* Ιωακείμ Γεωργιάδη ήταν η πόλη να ονομαστεί Νεάπολις (πρόταση Αχιλλέα Σαμοθράκη). Σύμφωνα με το Πρακτικόν ΣΤ΄ της 26/10/1920 μετά το πέρας της θείας λειτουργίας στις 26 Οκτωβρίου 1920, ο Μητροπολίτης Ιωακείμ προέβη στη βάπτιση της πόλεως δια του ονόματος Νεάπολις και προέτρεψε τον κόσμο να κάνει χρήση αυτού του ονόματος στις επιστολές αλλά και σε διάφορα εμπορικά έγγραφα.

«Σήμερον 26η του μηνός 8/βρίου του έτους 1920 εν τη αιθούση της Ιεράς Μητροπόλεως συνήλθεν η Έντιμος Αντιπροσωπεία υπό την Προεδρίαν του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Αγίου Αίνου κ. Ιωακείμ, παρόντων των κάτωθι υπογεγραμμένων μελών, την νόμιμον απαρτίαν αποτελούντων [...] Είτα συμφώνως εκφρασθείσαν γενική ευχή, όπως η πόλις μετονομασθή μία πρόσφορον τινά Ελληνικήν ονομασίαν, ο Πρόεδρος δηλοί, ότι επροέβη σήμερον ως Εκκλησία είς την βάπτισιν της πόλεως δια του ονόματος Νεάπολις».

Πηγή: https://ordoumpozanis-teo.blogspot.com

(* Από το 1890 το Δεδέαγατς ήταν η έδρα της Μητροπόλεως Αίνου και Τραϊανουπόλεως. Τον Σεπτέμβριο του 1921 αποφασίζεται η κατάργηση της Μητροπόλεως Αίνου και η δημιουργία αυτοτελούς Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως. Στις 17 Νοεμβρίου 1922 με συνοδική απόφαση, ανακηρύσσεται η Αλεξανδρούπολη αυτοτελής Μητρόπολις Αλεξανδρουπόλεως, Τραϊανουπόλεως και Σαμοθράκης. Πρώτος Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως εξελέγη ο μέχρι τότε Αγκύρας Γερβάσιος Σαρασίτης.)

Την ίδια ημέρα στη Δημογεροντία η οποία συνεδρίασε υπό την προεδρία του Μητροπολίτη, συνέστησε «όπως προβώσιν αρμοδίως εις την επισημοποίησιν της πράξεως δια της εκδόσεως του σχετικού Βασιλικού Διατάγματος».

Σ΄ εκείνη πάντα τη συνεδρίαση της Δημογεροντίας συζητήθηκε και η σύσταση Συλλόγου Φιλελευθέρων, με σκοπό τη διάδοση των αρχών που πρέσβευε το κόμμα των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου). Επίσης άλλος σκοπός της σύστασης του συλλόγου ήταν η προφύλαξη και ταυτόχρονα η εποπτεία των διοικητικών αρχών από τυχόν ιδεολογικό εκτροχιασμό… (Αθανάσιος Γραμμένος "Οργάνωση και λειτουργία της Ορθόδοξης Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρουπόλεως βάσει των πρακτικών συνεδριάσεων της αντιπροσωπείας και εφοροδημογεροντίας της περιόδου 1919-1920". Ο κ. Γραμμένος, παρεμπιπτόντως θεωρεί ότι τα δύο ονόματα που έπεσαν στο τραπέζι (Νεάπολις, Αλεξανδρούπολις) εντάσσονται στα πλαίσια του εθνικού διχασμού και της πάλης μεταξύ των θιασωτών της πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Βασιλιά αντίστοιχα).

Επιπλέον γνωρίζουμε ότι και ο αναπληρωτής Γενικός Διοικητής Θράκης, Κώστας Γεραγάς, στο βιβλίο του "Αναμνήσεις εκ Θράκης 1920-1922" δεν αναφέρει κάτι που να έχει σχέση με τη μετονομασία του Δεδέαγατς. Αντιθέτως αναφέρεται στην επίσκεψη του βασιλιά Αλέξανδρου στην Αδριανούπολη, αμέσως μετά την απελευθέρωσή της στις 12 Ιουλίου, όπου οι φορείς της πόλης αποφάσισαν να του δωρίσουν το Δημαρχιακό Μέγαρο για να το χρησιμοποιεί ως ανάκτορο, όταν εκείνος θα επισκέπτονταν την πόλη. Και όπως σημειώνει, παρ΄ όλο που ο βασιλιάς είχε αποδεχθεί τη δωρεά, αυτή πολύ γρήγορα θ΄ ανακληθεί με την παρέμβαση της Κυβέρνησης. Λογικά, εάν συνέβαινε κάτι αντίστοιχο με τη μετονομασία του Δεδέαγατς, δε θα το είχε αναφέρει στο βιβλίο του; Δεν ήταν και κανένα ασήμαντο γεγονός για να περάσει ασχολίαστο (Κώστας Γεραγάς "Αναμνήσεις εκ Θράκης 1920-1922" - https://anemi.lib.uoc.gr).

Συνθήκη των Σεβρών - Εκλογές

Μετά την απελευθέρωση και την προσάρτηση της Δυτικής Θράκης σειρά είχε τώρα και η απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης. Η υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών στις 28 Ιουλίου 1920 ήταν μια μεγάλη διπλωματική επιτυχία του Βενιζέλου, η οποία θα έρθει έπειτα από τιτάνιο διπλωματικό αγώνα, κατά τον οποίον έπρεπε να αποδείξουν τα δίκαια της Ελλάδας και την ελληνικότητα της Θράκης από την αρχαιότητα.

Τα σύνορα της Ελλάδας μετά τη Συνθήκη των Σεβρών

Ο Βενιζέλος αμέσως μετά την επίλυση του εθνικού ζητήματος, πιστός στις εξαγγελίες του, θα προχωρήσει στη διενέργεια εκλογών. Έτσι στις 2-3 Σεπτεμβρίου 1920 θα συζητηθεί στη Βουλή η ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών, οι οποίες ορίστηκαν για τις 25 Οκτωβρίου 1920 και θα κατατεθεί και το νομοσχέδιο για την προσάρτηση της Θράκης, Ίμβρου και Τενέδου.

Σύμφωνα με την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ της 19 Σεπτεμβρίου 1920 η Ανατολική Θράκη είχε διαιρεθεί σε τέσσερις Νομούς (Αδριανουπόλεως, Σαράντα Εκκλησιών, Ραιδεστού και Καλλιπόλεως) και όλες οι πόλεις και τα χωριά με τούρκικα ονόματα αντικαταστάθηκαν με ελληνικά.

Επίσης, στη Δυτική Θράκη συστάθηκαν οι Νομοί Έβρου και Ροδόπης (Η Ξάνθη ανήκε, τότε, διοικητικά στο Νομό Ροδόπης).

Ο απρόσμενος θάνατος του βασιλιά Αλέξανδρου θα αναβάλει τις εκλογές για την 1η Νοεμβρίου 1920 με τη συμμετοχή και της Θράκης. Να τονίσουμε εδώ ότι η Θράκη στις εκλογές αυτές ψήφισε με ψηφοδέλτιο αντί σφαιριδίου, όπως ψήφιζε η υπόλοιπη Ελλάδα. Η Θράκη με το Βασιλικό Διάταγμα της 16ης Σεπτεμβρίου 1920 θα ψηφίσει σύμφωνα με τη Διοικητική Διαίρεση του 1912, όταν αυτή βρισκόταν υπό Οθωμανικό καθεστώς.

Βασιλικό Διάταγμα "Περί ορισμού
των εκλογικών περιφερειών Θράκης"

Ο Βενιζέλος, μέσα σ΄ ένα πολωμένο προεκλογικό κλίμα θα χάσει τις εκλογές και θα φύγει στο Παρίσι. Με δημοψήφισμα ο λαός θα επαναφέρει τον εξόριστο βασιλιά Κωνσταντίνο. Ήδη ο ασκός του Αιόλου για τα εθνικά μας θέματα είχε αρχίσει ν΄ ανοίγει.

Μετεκλογική περίοδος

Όπως ήταν επόμενο η νέα κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά τις εκλογές θα επηρεάσει και τη Θράκη. Μετά την παραίτηση του υπουργικού συμβουλίου και ο Αντώνης Σαχτούρης, Ύπατος Αρμοστής Θράκης θα υποβάλει την παραίτησή του. Στη θέση του θα τοποθετηθεί ο Ξυδάκης, ο οποίος, όπως διαβάζουμε στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 15ης Νοεμβρίου 1920 θ΄ αναχωρήσει για τη Θράκη μαζί με τους διορισθέντες Νομάρχες Π. Οικονόμου, Βαλσαμάκη, Γιαννόπουλο, Πώμπο, Νεστορίδη και Παναγόπουλο. Ο διορισμός θα γινόταν απ΄ ευθείας από τον Ξυδάκη στους Νομούς Ραιδεστού, Ροδόπης, Έβρου, Αδριανουπόλεως και Καλλιπόλεως.

Εκτός από τη σύσταση του Νομού Έβρου έχουμε και τη μετονομασία του Δεδέαγατς. Γράφει σχετικά η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ [1] της 11ης Νοεμβρίου 1920 (η εφημερίδα εκδίδονταν στο Βατούμ): «Το Δεδέαγατς εκλήθη Νεάπολις».

Η ίδια πάντα εφημερίδα δημοσιεύει ότι οι δυο πρίγκιπες Ανδρέας και Νικόλαος θα διοριστούν αντίστοιχα σε Θράκη και Σμύρνη ως αντιβασιλείς.

Μετά το δημοψήφισμα της 22ας Νοεμβρίου 1920 θ΄ ανοίξει ο δρόμος επανόδου του έκπτωτου βασιλιά Κωνσταντίνου στην Ελλάδα. Ο ελληνικός λαός θα του επιφυλάξει λαμπρή υποδοχή. Εκεί θ΄ ακουστεί και η γνωστή φράση, η οποία θα φτάσει έως και τις μέρες μας «Ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά».

Στην υποδοχή παρέστη και αντιπροσωπεία από τη Θράκη. Όπως δημοσιεύει η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της 13/12/1920 η αντιπροσωπεία των Θρακών, κατά την παραμονή της στην Αθήνα θα επισκεφτεί τον πρωθυπουργό Δ. Ράλλη. Οι αντιπρόσωποι προέρχονταν από την Αδριανούπολη, Σαράντα Εκκλησιές, Ραιδεστό και Δεδέαγατς υπό τον Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Πολύκαρπο [2] (ο οποίος παλαιότερα όταν βρίσκονταν στην Αθήνα είχε βαφτίσει τον πρίγκιπα Ανδρέα). Στη συνέχεια η αντιπροσωπεία θα μεταβεί στα ανάκτορα και θα εγγραφεί στο βιβλίο επισκέψεων για να τους δεχτεί ο βασιλιάς.

Εντωμεταξύ έπειτα από τη συνάντησή του με το βασιλιά ο υποστράτηγος Μομφεράτος θα αναχωρήσει για την Αδριανούπολη, αναλαμβάνοντας την αρχηγία της Στρατιάς της Θράκης. Όπως βλέπουμε τα πράγματα στη Διοίκηση της Θράκης έχουν αλλάξει. Τη θέση των Βενιζελικών σε καίριες θέσεις, έχουν καταλάβει τώρα οι φιλομοναρχικοί.

Απογραφή πληθυσμού, 18 Δεκεμβρίου 1920

Όταν θα πραγματοποιηθεί η προγραμματισμένη γενική απογραφή του πληθυσμού κατά το μεσονύκτιον 18-19 Δεκεμβρίου 1920, η Αλεξανδρούπολη θα εμφανιστεί με το νυν όνομά της. Για την ιστορία, τα αποτελέσματα της εν λόγω απογραφής επικυρώθηκαν και δημοσιεύτηκαν με Βασιλικό Διάταγμα στις 31 Αυγούστου 1921. Όπως γράφει ο Διευθυντής Στατιστικής Ιωάννης Μιχαλόπουλος η νεοσυσταθείσα υπηρεσία στατιστικής είχε στεγαστεί στο Ζάππειο Μέγαρο στις αρχές του 1921. Μεγάλος αριθμός απογραφικού υλικού θα φθάσει στην υπηρεσία του έγκαιρα. Δεν παραλείπει να επισημάνει ότι η έλλειψη προσωπικού και μέσων είχε ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση της επεξεργασίας του υλικού. Ίσως έτσι εξηγείται γιατί η απογραφή εκείνη θα επικυρωθεί στις 31 Αυγούστου 1921.

Γεγονός είναι ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1920 είχε ολοκληρωθεί ένα μεγάλο τμήμα των μετονομασιών των οικισμών του κράτους είτε με βάση τις πολιτικές αποφάσεις για αλλαγή και εξελληνισμό του χάρτη, είτε σύμφωνα με τους άξονες που έθεσε η «Επιτροπεία προς μελέτην των τοπωνυμίων της Ελλάδος και εξακρίβωσιν του ιστορικού λόγου αυτών».

Λίγα λόγια για τη μετονομασία των τοπωνυμίων

Το θέμα εξελληνισμού - μετονομασίας των τοπωνυμίων απασχόλησε κατά καιρούς το Ελληνικό Βασίλειο. Ήδη από το 1834-1835 και αφού δημιουργήθηκε το Ελληνικό κράτος, άρχισαν οι εξελληνισμοί των ξένων ονομάτων.

Μάλιστα από την αρχή είχε εκδηλώσει και την αρχαιολατρία του. Έτσι στους πρώτους νόμους για τη διοικητική διαίρεση της χώρας, άρχισε να δανείζεται ονόματα από την ελληνική αρχαιότητα για να ονομάσει τις περιφέρειες, τους νομούς, τις επαρχίες, τους δήμους και τους οικισμούς, παραβλέποντας τις παλιές ιστορικές ονομασίες.

Αργότερα ο υπουργός Εσωτερικών Νικόλαος Λεβίδης θα υπερασπιζόταν την τακτική αυτή: «Τα βάρβαρα ονόματα και τα κακόφωνα ελληνικά λυπούσι μεν το γλωσσικόν αίσθημα, έχουσι δε και επιβλαβή μορφωτικήν επήρειαν εις τους κατοικούντας, συστέλλοντα πως και ταπεινούντα το φρόνιμα αυτών, αλλά και παρέχουσι ψευδή υπόνοιαν της εθνικής συστάσεως του πληθυσμού των χωρίων εκείνων, ων τα ξενικά ονόματα ηδύνατο να εκληφθώσιν ως μαρτυρούντα και ξενικήν καταγωγήν».

Στις 31 Μαρτίου 1909 με Βασιλικό Διάταγμα συνεστήθη επιτροπεία με σκοπό τη μελέτη των τοπωνυμίων της Ελλάδας και την εξακρίβωση του ιστορικού λόγου αυτών. Από την εισήγηση δε του Νικόλαου Πολίτη (του πατέρα της λαογραφίας) αντλούμε ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη λειτουργία της.

Την Επιτροπεία αποτελούσαν εξέχουσες προσωπικότητες που ασχολούνταν με την αρχαιολογία, την ελληνική γεωγραφία, την ιστορία και άλλων λογίων όπως ο Χρήστος Τσούντας, καθηγητής στο Εθνικό Πανεπιστήμιο, Δημ. Καμπούρογλου, Διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης, Γεώργιος Σωτηριάδης, έφορος αρχαιοτήτων, Στίλπων Κυριακίδης κ.α. Ο Νικόλαος Πολίτης ορίστηκε πρόεδρος αυτής.

Σύμφωνα με το βασιλικό διάταγμα για κάθε μετονομασία κοινοτήτων θα έπρεπε να υπάρχει η επιστημονική γνωμοδότηση της επιτροπείας, το δε Υπουργείο Εσωτερικών ήταν αυτό που θα εξέδιδε την τελική απόφαση.

Ο Νικόλαος Πολίτης θα εκδώσει τη μελέτη του με τίτλο "Περί συστάσεως επιτροπείας τοπωνυμίων" το 1920 και αφορά την περίοδο 1909-1920. (Νικόλαος Πολίτης "Γνωμοδοτήσεις περί μετονομασίας συνοικισμών και κοινοτήτων". Στη μελέτη αυτή δεν συμπεριλαμβάνεται η Θράκη, καθώς οι μετονομασίες αυτής δε θα προλάβουν την έκδοση - https://anemi.lib.uoc.gr).

Η αρχαιολατρία παρατηρείται αργότερα και στη Μακεδονία και την Ήπειρο. Μάλιστα το Συμβούλιο της Αρχαιολογικής Εταιρείας εμπνεύσθηκε την ιδέα «ίνα εις την πανένδοξον του Αλεξάνδρου και του Πύρρου χώραν αποδοθώσιν αι ελληνικαί παλαιονυμίαι». Τα ονόματα που θα προτείνει ο Νικόλαος Πολίτης με την Επιτροπεία ήταν ονόματα που προέρχονταν από την αρχαία αλλά και τη νεότερη ιστορία.

Επειδή όμως ο εξελληνισμός των τοπωνυμίων προχωρούσε αργά και ήδη η Ελλάδα είχε ν΄ αντιμετωπίσει και την απελευθέρωση και προσάρτηση όλων των Νέων Χωρών, η Επιτροπεία με εγκύκλιο επιστολή της θ΄ ανακοινώσει στις 10 Οκτωβρίου 1919:

«Η επί των τοπωνυμιών της Ελλάδος Επιτροπεία, της οποίας έργον κυριώτατον είναι η εκβολή όλων των τουρκοφώνων ονομάτων των συνοικισμών και κοινοτήτων, τα οποία μολύνουσι και ασχημίζουσι την όψιν της ωραίας ημών πατρίδος, παρέχουσι δε και αφορμήν εις δυσμενή δια το ελληνικό έθνος εθνολογικά συμπεράσματα, τα οποία οι αντίπαλοι λαοί μεταχειρίζονται εναντίον ημών, απεφάσισε κατ’ εντολήν του Υπουργείου των Εσωτερικών όπως εντείνει τας προσπαθείας της δια την αντικατάστασιν των ξενοφώνων ονομάτων δι’ ελληνοφώνων. Αλλ’ η εκλογή του νέου ονόματος δεν είναι καθόλου εύκολος. Απαιτείται γνώσις ακριβής του τόπου, την οποίαν, τα μέλη της Επιτροπείας, ζώντα εν Αθήναις δεν έχουσι. Δια τούτο η Επιτροπεία απεφάσισε να αποταθή εις τους κατά τόπους κυριωτάτους αντιπροσώπους του πνευματικού βίου της Ελλάδος, τους δημοδιδασκάλους». (Δημήτρης Λιθοξόου "Η εθνική επιχείρηση εξελληνισμού των τοπωνυμίων" - http://www.lithoksou.net).

Ο εξελληνισμός των τοπωνυμίων της Θράκης

Ορισμένοι επιστήμονες θα γράψουν ότι ο εξελληνισμός των τοπωνυμίων της Θράκης θα περάσει «λάθρα» μέσα από την απογραφή του 1920. Όμως όπως φαίνεται και παρακάτω η μετονομασία είχε ξεκινήσει αρκετά νωρίς και σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία (γνωμάτευση Επιτροπείας, τουλάχιστον για τις μετονομασίες του 1920). Βέβαια υπήρξαν και αστοχίες ή ακόμη και πιθανές παρατυπίες (πιθανόν και το Δεδέαγατς - Νεάπολις - Αλεξανδρούπολις)…

Όπως μας πληροφορεί η εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ στο φύλλο της 8/9/1920 η μετονομασία των διαφόρων νομών και πόλεων της Θράκης είχε ολοκληρωθεί, κατόπιν της γνωματεύσεως της ειδικής επιτροπής, υπό την προεδρία του καθηγητή πανεπιστημίου Νικολάου Πολίτη (του γνωστού πατέρα της λαογραφίας). Βάσει της εκθέσως της επιτροπής ο Ύπατος Αρμοστής Θράκης (τότε ο Σαχτούρης) προέβη στη νέα ονομασία.

Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 8/9/1920

Αλλά και η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της 8/9/1920 γράφει για το ίδιο θέμα: «Εις την Θράκην έκαμαν καλά. Έσπευσαν να μετονομάσουν τας ξενοφώνους επαρχίας και πόλεις. Κατήργησαν τα τουρκικά των ονόματα δια διατάγματος και τα αντικατέστησαν με ελληνικά. Το παν είναι η πρώτη εντύπωσις. Και ο ελληνισμός της Θράκης θα αποδεχθή προθύμως τας μετονομασίας κατά την εύθετον τούτην ώραν. Ας ελπίσωμεν ότι θα επεκταθή η μετονομασία και εις τα χωρία της Θράκης…».

Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ 8/9/1920

Επίσης, η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ της 10 Ιουνίου 1920 μας πληροφορεί ότι το Κάραγατς προσέλαβε το αρχαίο του όνομα Ορέστεια. Σχετικό είναι και το επόμενο δημοσίευμα της εφημερίδας: «Από την Ορέστειαν, το ωραίον προάστειον της Αδριανδουπόλεως, ελήφθη υψηλής εμπνεύσεως τηλεγράφημα του Άγγλου δημοσιογράφου κ. Ουίλιαμ Λόυντ…».

Τα ρεπορτάζ των παραπάνω εφημερίδων επιβεβαιώνει με επιστολή που θα αποστείλει στις 19 Ιουνίου 1920 ο Στίλπων Κυριακίδης [3] προς τον πρόεδρο της Επιτροπείας Νικόλαο Πολίτη:

«Σεβαστέ μου,

Εξήτασα τα της μετονομασίας των πόλεων τας οποίας μας ζητεί το Υπ. των Εσωτερ. και το αποτέλεσμα των ερευνών μου σας τα ανακοινώνω κατωτέρω.

1. Γκιουμουλτζίνα. Παρά Καντακουζηνώ φέρεται υπό το όνομα τα Κουμουτζηνά, το οποίον ο Γρηγοράς κατά την συνήθειάν του εξελληνίζει εις Κωμοτινήν.

2. Κεσάνη. Ευρίσκεται εις το μέσον της από Κυψέλλες εις Μάλγαρα οδού αντιστοιχεί δε προς το Βυζαντινόν Ρούσιον, το οποίον συχνότατα μνημονεύεται, κατά δε τους χρόνους της 4ης σταυροφορίας απετέλει κατεπανίκιον. Ότι πρόκειται περί της αυτής πόλεως αποδεικνύεται και εκ τούτου ότι ο AmiBoué αναφέρει την πόλιν υπό διπλούν όνομα Κεσάνη ή Ρούς-Κιόϊ τουθ΄ όπερ αποτελεί λείψανον της παλαιάς ονομασίας. Ως προς την προέλευσιν της λέξεως Κεσάνη ή της σημασίας αυτής ουδέν εύρον.

3. Ουζούν-Κιοπρού. Ουδέν εύρον. Ιττόνον ο μεσαιωνικός χάρτης του Kiepert σημειώνει με κυρτά στοιχεία το όνομα Μακρά Γέφυρα, όπερ ακριβώς σημαίνει και η τουρκική ονομασία. Δεν ηδυνήθην να ανεύρω την πηγήν εξ ης αρύεται ο Kiepert.

4. Χάφσα - Μπαμπας Έσκι - Λουλέ Μπουργκάζ. Αι τρεις αυταί πόλεις κείνται επί της στρατιωτικής οδού της αγούσης από Αδριανουπόλεως προς την Κων/πόλιν. Επί της αύτης οδού και εις τας αυτάς περίπου θέσεις, καθόσον δύναται να εξακριβωθή τούτο εκ των ατελών χαρτών έκειντο κατά σειράν αι Βυζαντιναί πόλεις Μικρά Νίκαια ή Νικίτζα (Χαφσα), Βουλγαρόφυγον (Μπαμπάς Εσκί - Αρκαδίουπολις (Λουλέ Μπουρκάζ). Ο Jirecek δέχεται πλήρη την ταυτότητα των πόλεων, η οποία όμως, κατά την γνώμην μου, δεν δύναται να θεωρηθή αναμφισβήτητος αν μη πρώτον βεβαιωθεί εξ επιτοπίου ερεύνης. Ο χάρτης του Αυστριακού Επιτελείου μόνον παρά της Χάφσαν σημειώνει ερείπια. Ως προς το Λουλά Μπουρκάς έχω να παρατηρήσω και το εξής ότι η πόλις ήτο κατεστραμμένη ήδη εις τους χρόνους του Καντακουζηνού. Η δε λέξις Μπουρκάς [...] είναι παραφθορά της λέξεως Πύργος, τον οποίον φαίνεται ότι εύρον εκεί οι Τούρκοι. Και πραγματικώς εν τας συμφωνίας των σταυροφόρων περί διανομής των βυζαντινών χωρών μνημονεύονται κατά σειράν Άρκαδιούπολις, Μεσσήνη, Βουλγαρόφυγον, τα Πύργων και Νικοδήμου, Ηράκλεια. Οπωσδήποτε όλων η θέσις της Αρκαδιουπόλεως δεν φαίνεται να έκειτο μακράν του Λουλέ Μπουρκάζ, και τότε το όνομα της Πύργων ίσως θα έπρεπε να δοθή εις το εντεύθεντου Έβρου Κουλελί Μπουρκάζ όπου αρχίζει η διακλάδωσις της γραμμής Κων/πόλεως.

Πήγα χθες και σήμερα εις το Εθνικόν Τυπογραφείον. Θα μας φέρουν διορθώσεις (την Τρίτην) του 7ου φύλλου. Σταμάτησαν όμως την εργασίαν διότι δεν επαρκούν. Δυστυχώς δεν κατώρθωσα να βρω τον Σγουρίτσα διά να συνεννοηθώ. Την Δευτέρα θα ξαναπάω. Όσον αφορά το χαρτί, η ποιότης αυτού του 63Χ95 και 15 κοιλών είναι η αυτή προς της εφημερίδος της Κυβερνήσεως. Διά τας σημειώσεις σας θα φροντίσω μόλις πάρω τας διορθώσεις.

Μετά σεβασμού
Στίλπων Κυριακίδης»

Η συγκεκριμένη (χειρόγραφη) επιστολή αποτελεί ένα από τα λιγοστά τεκμήρια που έχουν διασωθεί από την «Επιτροπεία προς μελέτην των τοπωνυμίων της Ελλάδος και εξακρίβωσιν του ιστορικού λόγου αυτών». Με την επιστολή αυτή, ο Στίλπων Κυριακίδης γνωστοποιούσε στον Ν.Γ. Πολίτη τα αποτελέσματα της έρευνας του για μια σειρά από αιτήματα μετονομασιών, που είχαν σταλεί προς το Υπουργείο Εσωτερικών και από εκεί στην Επιτροπή για γνωμοδότηση, ώστε να προχωρήσει ή όχι η διαδικασία της μετονομασίας. Στο πλαίσιο της αξιολόγησης των αιτημάτων, ο Κυριακίδης εξέτασε την αρχαία και τη βυζαντινή γεωγραφία των περιοχών αυτών, την ετυμολογία του υπάρχοντος τοπωνυμίου και τη σχέση του με την μορφολογία ή κάποιο άλλο χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής. (http://settlement-renames.eie.gr).

Όπως βλέπουμε και από την ημερομηνία της επιστολής του Κυριακίδη η διαδικασία της μετονομασίας των οικισμών στη Θράκη είχε ξεκινήσει προτού φθάσει ο Γεραγάς στη Θράκη, ο οποίος ως γνωστόν θα φθάσει στο Δεδέαγατς τέλος Ιουνίου του 1920.

Σχετικά με το Βασιλικό Διάταγμα της 21ης Σεπτεμβρίου 1921 με τα υπάρχοντα εξελληνισμένα τοπωνύμια της Θράκης

Η τοπωνυμική αυτή αλλαγή στη Θράκη δεν ακολούθησε το πλαίσιο που όριζαν οι οδηγίες της Επιτροπής Γνωμοδότησης περί μετονομασίας συνοικισμών και κοινοτήτων και η σχετική νομοθεσία του ελληνικού Κράτους. Η τριμελής Επιτροπή αποτελούμενη από τους Κώστα Γεραγά, διευθυντή των Εσωτερικών της Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Δ. Καραχάλιο, δημοσιογράφο και Γ. Λαμπουσιάδη, καθηγητή, εισηγήθηκε στον Χαράλαμπο Βοζίκη, υπεύθυνο υπουργό της Πολιτικής Διοίκησης Θράκης, το σύνολο των μετονομασιών των συνοικισμών της Θράκης στις 17 Αυγούστου 1921.

Εξαίρεση από τη διαδικασία αυτή αποτελούσαν οι ονομασίες Νομών και Υποδιοικήσεων που είχαν ήδη εξελληνιστεί κατά τη δημοσίευση της απόφασης περί Διοικητικής Διαιρέσεως της Θράκης.

Τον κατάλογο των μετονομασιών συνόδευε μια εξασέλιδη εισηγητική έκθεση με τίτλο «Έκθεσις της επί αλλαγής των τοπωνυμίων Θράκης Επιτροπείας» όπου εξηγούσαν το σκεπτικό τους, τον τρόπο που εργάστηκαν και παρουσίαζαν το αποτέλεσμα της εργασίας της επιτροπής τους.

Εισηγητική έκθεση της τριμελούς Επιτροπής για την αλλαγή των τοπωνυμίων της Θράκης προς υπουργό της Πολιτικής Διοίκησης Θράκης

Σύμφωνα με την Έκθεση, στόχος, της επιτροπής ήταν η σύνταξη μιας ολοκληρωμένης πρότασης αντικατάστασης του συνόλου των υφιστάμενων τοπωνυμίων ώστε «να ανταποκρίνονται στο μέτρο του εφικτού στην ιστορική ακρίβεια των πόλεων, κωμοπόλεων και χωριών». Τα νέα ονόματα επιλέχτηκαν από την αρχαία και τη βυζαντινή γεωγραφία όχι μόνο στις περιπτώσεις όπου επιβεβαιώθηκε η ταύτισή τους με την νεότερη, αλλά και στις περιπτώσεις που ήταν γνωστό μόνο το αρχαίο τοπωνύμιο αλλά όχι η ακριβής του θέση. Σε κάποιες περιπτώσεις, πόλεων κυρίως, διατηρήθηκε το νεότερο ελληνικό όνομα και δεν αντικαταστάθηκε από το αρχαίο, μιας και είχε ήδη χρησιμοποιηθεί στις εμπορικές δραστηριότητες που είχαν αναπτυχθεί με τον ευρωπαϊκό χώρο: η Ραιδεστός και η Ξάνθη συγκαταλέγονταν στην παραπάνω περίπτωση.

Όταν εξαντλήθηκε ο περιορισμένος κατάλογος των «παλαιών ελληνικών» τοπωνυμίων, τα μέλη της επιτροπής κατέφυγαν σε ονόματα «εύηχα, ελληνικά και ολιγοσύλλαβα», τα οποία θα μπορούσαν να τα προφέρουν οι μη ελληνόφωνοι κάτοικοι των χωριών. Επιλέχτηκαν ονόματα από το φυσικό περιβάλλον (Λαγγάδι, Βάλτος, Βρύση), από τα τοπικά προϊόντα: (Μηλιά, Αμυγδαλιά) και από τα επαγγέλματα των κατοίκων: Ψαθάδες, Μεταξάδες. Παράλληλα δεν έλειψαν οι μεταφράσεις των υπαρχόντων τουρκικών τοπωνυμίων στα ελληνικά (Παυλή Κιόι σε Παυλοχώρι, το Σαραϊλή σε Παλάτι).

Τα μέλη της επιτροπής όμως αναζήτησαν και άλλες, λιγότερο τεκμηριωμένες επιστημονικά λύσεις, όπως την παραφθορά των τουρκικών τοπωνυμίων σε ελληνικά, την οποία ανήγαγαν σε «μέθοδο παρήχησης και αλλαγής των τοπωνυμίων». Ουσιαστικά έλαβαν υπ’ όψιν τους την ομοιότητα των φθόγγων αλλάζοντας το Αχριβέν σε Αχριβάνη, το Δομπάν σε Δόμπανο.

Η λύση αυτή είχε το πλεονέκτημα, όπως σημείωναν στην έκθεσή τους, οι κάτοικοι να συνηθίσουν ευκολότερα και να χρησιμοποιήσουν τα νέα ονόματα, μιας και έμοιαζαν με τα προϋπάρχοντα.

Στον επίλογο της εισηγητικής έκθεσης οι συγγραφείς της αναγνώριζαν τα πιθανά λάθη στα οποία είχαν υποπέσει, καθώς και τις ελλείψεις που υπήρχαν, τόνιζαν όμως ότι η χρονική πίεση, την οποία είχαν να αντιμετωπίσουν λόγω της επικείμενης απογραφής, ήταν πολύ μεγάλη, ενώ θεωρούσαν ότι έπρεπε να αποφευχθεί η παράθεση «ξενικών» τοπωνυμίων στην ανακοίνωση των απογραφικών πινάκων. Τέλος σημείωναν πως ακόμα και ένα «άστοχο» ελληνικό όνομα ήταν προτιμότερο από τη διατήρηση του υπάρχοντος τουρκικού.

Τον Σεπτέμβριο του 1921 θα έχουμε συνολικά στο Νομό Έβρου 38 μετονομασίες στην μετονομασθείσα Υποδιοίκηση Αλεξανδρουπόλεως, 62 στην Υποδιοίκηση Σουφλίου, 34 στην Υποδιοίκηση Διδυμοτείχου, 13 στην Υποδιοίκηση Αίνου και 25 στην Υποδιοίκηση Κυψέλων.

Το ΦΕΚ της 18/9/1921 Περί Μετονομασίας
συνοικισμών των Νομών της Θράκης

Διαφωνίες από ορισμένα μέλη της Επιτροπείας για την ορθότητα των εξελληνισμένων τοπωνυμίων

Ο Πρόεδρος της «Επιτροπείας προς μελέτην των τοπωνυμίων της Ελλάδος και εξακρίβωσιν του ιστορικού λόγου αυτών» Γεώργιος Χατζηδάκις, με αναφορά του προς το Υπουργείο Εσωτερικών κρίνει την εργασία της τριμελούς Επιτροπείας που ανέλαβε το έργο της μετονομασίας των συνοικισμών της Θράκης ως ανεπαρκή και αντίθετη με τους «τοπωνυμικούς κανόνες» (τον Ιανουάριο του 1921 ο πρόεδρος Νικόλαος Πολίτης είχε πεθάνει).

Τα δύο κυριότερα προβλήματα που επισημαίνονται σχετίζονται με την ταύτιση της αρχαίας και της βυζαντινής με την νεότερη γεωγραφία της περιοχής και με την επιλογή της παραφθοράς των φθόγγων των τοπωνυμίων. Μέσα από ποικίλα παραδείγματα ο Γ. Χατζηδάκις επιχείρησε να αναδείξει τις αστοχίες της Επιτροπής στην ταύτιση των αρχαίων και των βυζαντινών τοπωνυμίων με τους σύγχρονους συνοικισμούς, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τις δυσκολίες συνολικότερα του εγχειρήματος των μετονομασιών και της άντλησης τοπωνυμίων από το ιστορικό παρελθόν. Παράλληλα, σημείωνε πως τα τοπωνύμια που προέρχονται από παραφθορά των φθόγγων δεν αποτελούν ουσιαστικά ελληνικές λέξεις με ιδιαίτερη σημασία και αξία, αλλά αυθαίρετες, άστοχες και πολλές φορές λανθασμένες επιλογές. Κλείνοντας, τέλος, σημείωνε πως «άνευ ειδικής μελέτης και επιτόπιων ερευνών πάσα εκ των γραφείων προσπάθεια είναι καταδεδικασμένη εις ναυάγιον».

Η αναφορά του Χατζιδάκι συντάχθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1921 και ενώ είχαν ήδη δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως οι μετονομασίες των συνοικισμών των συγκεκριμένων Νομών της Θράκης. Η Επιτροπεία της Αθήνας παρ΄ όλα αυτά αναγνώρισε τις καλές προθέσεις και το μεγάλο κόπο που κατέβαλε η παραπάνω επιτροπή.

Διοικητική διαίρεση της Θράκης

Με τη Συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920) παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα, τόσο η τέως Διασυμμαχική Δυτική Θράκη, όσο και το μεγαλύτερο τμήμα της μέχρι τότε οθωμανικής Ανατολικής Θράκης. Η Διοικητική οργάνωση της ελεύθερης πλέον Θράκης διαμορφώθηκε ως εξής: Γενική Διοίκηση Θράκης με έδρα την Aδριανούπολη που διαιρέθηκε σε έξι Νομούς: Aδριανουπόλεως, Ροδόπης, Έβρου, Ραιδεστού, Καλλιπόλεως και Σαράντα Εκκλησιών με τις αντίστοιχες υποδιοικήσεις τους (επαρχίες).

Στο "Λεξικόν των Δήμων, Κοινοτήτων και Συνοικισμών της Ελλάδος επί τη βάσει της απογραφής του πληθυσμού του έτους 1920" του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας - Διεύθυνση Στατιστικής (έκδοση 1923), η Γενική Διοίκηση Θράκης παρουσιάζεται σύμφωνα με την απογραφή του 1920. (http://www.e-demography.gr).

Με τη Συνθήκη της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923), παραχωρήθηκαν στην Τουρκία οι ανατολικά του Έβρου ευρισκόμενες περιοχές (Ανατολική Θράκη) μαζί με το λεγόμενο Τρίγωνο του Καραγάτς και η Ελλάδα διατήρησε τη Δυτική Θράκη. Στην ελληνική Δυτική Θράκη πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 1923 η διοικητική διαίρεση ως εξής: Περιφέρεια Γενικής Διοικήσεως Θράκης που διαιρέθηκε σε δύο Νομούς: Το Νομό Ροδόπης με πρωτεύουσα την Κομοτηνή αποτελούμενο από τις Επαρχίες Κομοτηνής και Ξάνθης (ο Νομός Ξάνθης συστάθηκε τον Δεκέμβριο του 1944) και το Νομό Έβρου με πρωτεύουσα την Αλεξανδρούπολη αποτελούμενο από τις Επαρχίες Αλεξανδρουπόλεως, Σουφλίου, Διδυμοτείχου και Ορεστιάδος. Επιπλέον στο Νομό Έβρου υπάγεται και η νήσος Σαμοθράκη που αποσπάστηκε από το Νομό Λέσβου.

Στις 14 Αυγούστου 1924 έγινε η σύσταση των Δήμων και Κοινοτήτων στους Νομούς της Θράκης (ΦΕΚ 194Α-14/08/1924). Γίνεται η σύσταση του Δήμου Αλεξανδρούπολεως που σε πρώτη φάση αποτελούταν από τους οικισμούς Αλεξανδρούπολις, Νέα Χηλή, Νέος Μαΐστρος, Απαλός και Αγνάντια. Στην Επαρχία Αλεξανδρουπόλεως θα συσταθούν επίσης και οι Κοινότητες Ιάνας, Άβαντος, Αισύμης, Μάκρης, Συκαράγης (Συκορράχης), Νίψης, Λουτρού, Φερρών, Τριφυλλίου και Κήπων. (https://www.eetaa.gr)

Τελειώνοντας…

Δε γνωρίζω εάν στο ονοματολογικό της Αλεξανδρούπολης υπήρξε μεσαιωνικού τύπου συνωμοσία. Βλέπουμε όμως για πρώτη φορά γραμμένο στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ το Νοέμβριο του 1920 ότι το Δεδέαγατς εκλήθη Νεάπολις (όχι σε κάποιο επίσημο έγγραφο αλλά σε μια ελληνική εφημερίδα που εκδίδονταν στο Βατούμ).

Υπάρχει επίσης και το πρακτικό της Ιεράς Μητροπόλεως της 26/10/1920 που γράφει ότι ο Μητροπολίτης Ιωακείμ «δηλοί ότι επροέβη σήμερον ως Εκκλησία είς την βάπτισιν της πόλεως δια του ονόματος Νεάπολις».

Σχετικά με την επιλογή του ονόματος ΝΕΑ ΠΟΛΙΣ, το οποίο είχε προταθεί από το γιατρό και συγγραφέα Αχιλλέα Σαμοθράκη, μπορεί τελικά να μην επικράτησε επειδή πολύ κοντά υπήρχε μια άλλη αρχαία Νεάπολις, γνωστή και ως "Νεάπολις εν Θράκη", η οποία το 454 π.Χ. αναφέρεται στους φορολογικούς καταλόγους και ότι πλήρωσε και φόρο. Ο θαλάσσιος δρόμος κατά τους ελληνιστικούς χρόνους Νεάπολης - Θάσου - Σαμοθράκης - Ίμβρου - Αλεξάνδρειας στον Μέλανα Κόλπο (πόλη που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος) εξυπηρετούσε την επικοινωνία των ΝΔ θρακικών παραλίων με τα μικρασιατικά.

Επίσης τα πρώτα χριστιανικά χρόνια στη Νεάπολη θ΄ αποβιβασθεί ο Απόστολος των Εθνών Παύλος, προερχόμενος από τη Σαμοθράκη "Αναχθέντες ουν από της Τρωάδος, ευθυδρομήσαμεν εις Σαμοθράκην τη δε επιούση εις Νεάπολιν" (Πράξεις των Αποστόλων, ο Ευαγγελιστής Λουκάς).

Η επιλογή μιας ακόμη παραθαλάσσιας πόλης με το όνομα Νεάπολις, σε τόσο κοντινή απόσταση πιθανόν να δημιουργούσε σύγχυση και έτσι τελικά να μην επικράτησε. (Η αρχαία Νεάπολις στη συνέχεια έγινε Χριστούπολις και σήμερα τη γνωρίζουμε ως Καβάλα).

Αναζητώντας το όνομα της Αλεξανδρούπολης στην ιστορικότητα της Θράκης και τη σχέση της με τον Μέγα Αλέξανδρο

Αφού το όνομα Νεάπολις τελικά δεν επικράτησε και έχοντας κατά νου τη φράση του Κώστα Γεραγά, ότι υπήρχε το αρχαίο τοπωνύμιο αλλά όχι η ακριβής του θέση, έκανα κάποιες σκέψεις, ανατρέχοντας στην ιστορικότητα της Θράκης και τη σχέση της με τον Μέγα Αλέξανδρο. Μήπως ν΄ αναζητούσαμε τις περιοχές της Θράκης όπου ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος πόλεις; Ας δούμε π.χ. την περίπτωση της Αλεξάνδρειας των Μαίδων ή Αλεξανδρόπολις Θράκης (λατινικά: Alexandropolis Maedica) που θεωρείται ότι ήταν η πρώτη πόλη που δημιούργησε ο Μέγας Αλέξανδρος σε πολύ νεαρή ηλικία. Το θρακικό φύλο των Μαίδων ήταν εγκατεστημένο νοτιοδυτικά της σημερινής Βουλγαρίας, περιοχή που κυρίευσε ο Μέγας Αλέξανδρος και ίδρυσε την Αλεξανδρόπολιν. (Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι τα όρια της Θράκης τότε ορίζονταν από τον Στρυμόνα ποταμό).

Υπήρχαν ισχυροί λόγοι για να δοθεί το όνομα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην πόλη του Δεδέαγατς, καθώς η Θράκη στα χρόνια του Μακεδόνα βασιλιά είχε αποκτήσει τη μεγαλύτερη ακμή της στο εμπόριο. Το Δεδέαγατς βρισκόταν σε κομβικό σημείο μεταξύ Ανατολής και Δύσης και διέθετε λιμάνι και σιδηρόδρομο, δυο σημαντικότατους παράγοντες ανάπτυξης του εμπορίου. Τι πιο φυσικό λοιπόν η νεότερη πόλη της Ελλάδας να έφερε το όνομα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η οποία πατώντας στο ιστορικό της παρελθόν, θ΄ ατένιζε προς το μέλλον με αισιοδοξία.

Εξάλλου ο Μέγας Αλέξανδρος συνδέονταν - μέσω της μητέρας του Ολυμπιάδας - με την περιοχή και λόγω Σαμοθράκης (Καβείρια Μυστήρια). Επίσης την ίδια περίοδο (1920) ο αρχαιολόγος Ευστράτιος Πελεκίδης θα ξεκινήσει ανασκαφές στην Αμφίπολη και το θέμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν έντονα στην επικαιρότητα! Πολύ ισχυρός επίσης παράγοντας ήταν ο τιτάνιος αγώνας του Βενιζέλου ν΄ αποδείξει την ελληνικότητα της Θράκης από την αρχαιότητα. Στην προσπάθεια εκείνη είχαν συστρατευθεί ιστορικοί και λόγιοι της εποχής π.χ. Στ. Κυριακίδης, Ν. Μοσχόπουλος, τη σημαντική συμβολή των οποίων στο εθνικό ζήτημα μνημονεύει και ο Γεραγάς στο βιβλίο του.

Η επιλογή του ονόματος Αλεξανδρούπολη θα ικανοποιούσε και τους ευσεβείς πόθους των οπαδών του αποθανόντος νεαρού βασιλιά Αλέξανδρου, ο οποίος έφερε το όνομα του Μεγάλου Στρατηλάτη. Και έτσι θα ήταν όλοι ευχαριστημένοι. Η νέα πόλη της Θράκης θα έφερε το όνομα δυο βασιλιάδων. Βέβαια ο Μέγας Αλέξανδρος θα περάσει από τη γη της Θράκης για να κατακτήσει και εκπολιτίσει τον κόσμο, ενώ ο βασιλιάς Αλέξανδρος την περίοδο των μεγάλων γεγονότων που αφορούσαν τη Δυτική Θράκη, απουσίαζε στο Παρίσι ζώντας τον έρωτά του με την Ασπασία (με την οποία είχε συνάψει μοργανατικό γάμο, δηλαδή γάμο που δεν αναγνώρισε ούτε η βασιλική οικογένειά του). Ο Αλέξανδρος επέστρεψε στην Ελλάδα μετά τις 20 Ιουνίου 1920, όταν ο ελληνικός στρατός, με τη σύμφωνη γνώμη των Μεγάλων Δυνάμεων είχε ξεκινήσει την προέλασή του για την Ανατολική Θράκη. Μετά την επάνοδό του θα μεταβεί στο μέτωπο και μετά την απελευθέρωση της Ραιδεστού (7/7/1920) θα επισκεφτεί και το ήδη ελεύθερο Δεδέαγατς στις 8/7/1920…

Τώρα εάν στο διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ της δημοσίευσης της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ (Νοέμβριος 1920) έως και την απογραφή του Δεκεμβρίου 1920 υπήρξε παρέμβαση άνωθεν, είναι πολύ πιθανόν. Ο Αχιλλέας Σαμοθράκης γράφει στο "Λεξικόν Γεωγραφικόν και Ιστορικόν της Θράκης" ότι το όνομα της Αλεξανδρούπολης δόθηκε σε ανάμνηση του βασιλιά της Ελλάδας Αλέξανδρου που επισκέφθηκε την πόλη το Μάιο του 1920…

Προσωπικά δεν μπορώ να σκεφτώ ότι δόθηκε στη νέα πόλη της Θράκης - πολύ δε περισσότερο έχοντας υπ΄ όψη μου το ερευνητικό έργο των ιστορικών και λογίων της εποχής, με το οποίο βοήθησαν τον Βενιζέλο στο τιτάνιο διπλωματικό αγώνα του ν΄ αποδείξει την ελληνικότητα της Θράκης από την αρχαιότητα - κάτι λιγότερο από το όνομα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Όσο κι αν τα πολιτικά πάθη μας κατακυριεύουν…

Γράφει η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ για την περίοδο της εκστρατείας στη Μικρά Ασία: «Κι όμως ο Ελληνισμός όστις κατά περιόδους παράγει Αγησιλάους, Μεγάλους Αλεξανδρους, Ηρακλείους, Νικηφόρους, Τσιμισκίδες και Βασιλείους Βουλγαροκτόνους, ανέδειξε και πάλι, κατόπιν τόσων ετών, άνδρας και ήρωας ημιθέους, οίτινες διάβησαν εις την Ασίαν ίνα απαλλάξωσι από τους όνυχας των γυπών τους ομαίμονας αυτών».

Αναρωτιέμαι λοιπόν, παραφράζοντας τη φράση του αείμνηστου καθηγητή Σαράντου Καργάκου: «Έτσι ο νεαρός βασιλιάς Αλέξανδρος έδωσε το όνομά του στην πιο νεαρή πόλη του ελληνικού κράτους, που διασώζει τη μνήμη του και τη ρομαντική ιστορία του, αλλά παράλληλα δένεται και με το όνομα του Μακεδόνα δορυκτήτορα, που το όνομά του έφερε ο νεαρός βασιλιάς», εάν θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος έδωσε το όνομά του στην πιο νεαρή πόλη του ελληνικού κράτους αλλά παράλληλα δένεται και με το όνομα του νεαρού βασιλιά Αλέξανδρου, ο οποίος έφερε το όνομα του Μακεδόνα Στρατηλάτη.

Εξάλλου ποιος Βενιζελικός βουλευτής της Θράκης της εποχής, που παρ΄ όλη την ήττα που υπέστη το κόμμα τους στις εκλογές εξακολουθούσαν να είναι οι μόνοι κυρίαρχοι στην περιοχή, θα είχε αντίρρηση με την επιλογή αυτή; Έτσι ο καθένας από τους πρωταγωνιστές της ιστορίας θα μπορούσε να επιλέξει το τέλος του παραμυθιού που τον βόλευε. Και η πόλη λεύτερη πια, μεγάλωσε, αναπτύχθηκε και… ζήσανε αυτοί καλά με τους κτήτορες βασιλιάδες, που είχαν το ίδιο όνομα…

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

[1] Η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ του εκδότη και γιατρού Θεοφύλακτου Θεοφυλάκτου, με καταγωγή από την Τσίτη της Αργυρούπολης του Πόντου, δυστυχώς στις 26/11/1920 θα πάψει να εκδίδεται. Ο ίδιος θ΄ ακολουθήσει τη μοίρα των χιλιάδων προσφύγων. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, μέσω Κωνσταντινούπολης, όπου άσκησε για σύντομο διάστημα την ιατρική, θα έρθει στη Θεσσαλονίκη. Το 1928-1929 θα διατελέσει Γενικός Διοικητής Θράκης και Ανατολικής Μακεδονίας στην κυβέρνηση Βενιζέλου.

[2] Ο Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως Πολύκαρπος, εκτός του ότι βάφτισε τον πρίγκιπα Ανδρέα, παρασημοφορήθηκε από το βασιλιά με τον "Ανώτερο Ταξιάρχη" ενώ του απενεμήθη και ο "Πολεμικός Σταυρός Α' τάξεως". Ήταν ο πρώτος κληρικός που έλαβε αυτό το παράσημο. (εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΟΝΤΟΣ).

[3] Ο λαογράφος Στίλπων Κυριακίδης γεννήθηκε στην Κομοτηνή. Υπήρξε μαθητής του Νικολάου Πολίτη και διευθυντής στο Λαογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών, το οποίο ιδρύθηκε από το δάσκαλό του Νικόλαο Πολίτη το 1918. (Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης "Ο Στιλπων Π. Κυριακιδης και η Θράκη" - https://olympias.lib.uoi.gr).
Ενημερωτικά, το Υπουργείο Εσωτερικών το 1926 θα εκδώσει μια εγκύκλιο με θέμα "Οδηγίαι δια την μετονομασία κοινοτήτων και συνοικισμών εχόντων τουρκικόν ή σλαβικόν όνομα" την οποία υπογράφει ο Κυριακίδης. (https://digital.lib.auth.gr)

Πηγές:

• Ελένη Κυραμαργιού, Πτυχιακή εργασία "Οι μετονομασίες των οικισμών της Μακεδονίας 1913-1940" (https://hellanicus.lib.aegean.gr).
• Ελένη Κυραμαργιού "Καινούρια Ονόματα - Καινούριος Χάρτης: οι Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας, 1909-1928" (https://www.academia.edu).
• Ιωάννης Μιχαλόπουλος, Διευθυντής της Στατιστικής "Εκθεση περί του τρόπου της επεξεργασίας των δελτίων της απογραφής του πληθυσμού της 18ης Δεκεμβρίου 1920" (http://dlib.statistics.gr).
• Γεώργιος Ξ. Καλαντζής "Η απογραφή των πληθυσμών της Δυτικής Θράκης από το Διασυμμαχικό καθεστώς το 1919" (https://ejournals.epublishing.ekt.gr).
• Παράρτημα Εφημερίδας της Κυβερνήσεως / Πολιτική Διοίκηση Θράκης - Μετονομασίες συνοικισμών Θράκης.
• Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19ης Δεκεμβρίου 1920 (http://dlib.statistics.gr/Book/GRESYE_02_0101_00016.pdf).
• Μοσχόπουλος Νικηφόρος "Η Ελληνική Θράκη" Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού ΤΟΜΟΣ ΙΕ (Ο Μοσχόπουλος μαζί με τον Στ. Κυριακίδη κ.α. έδωσε το δικό του αγώνα για ν΄ αποδείξει την ελληνικότητα της Θράκης, συνεπικουρώντας τον Βενιζέλο στο τιτάνιο διπλωματικό του αγώνα).
• Ιωάννης Ελ. Σιδηράς "Στίλπων Κυριακίδης - Ο ακάματος διάκονος στον αμπελώνα της επιστήμης" (https://kastropolites.com).
• Δημήτρης Κ. Σαμσάρης "Ο εξελληνισμός της Θράκης κατά την Ελληνική και Ρωμαϊκή αρχαιότητα".

[post_ads]