Η ιστορία του Σχολείου της Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης

Από το προσφυγικό ξύλινο σχολείο της Νέας Χηλής έως το πέτρινο. Ένα μικρό οδοιπορικό από το 1925 ως το 1952.

της Ουρανίας Πανταζίδου

Μετά την εγκατάσταση των προσφύγων και τη σύσταση του οικισμού της Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης στις 14 Αυγούστου 1924, το επόμενο μέλημα πολιτείας και κατοίκων ήταν η ανέγερση σχολείου. Στον οικισμό το Νοέμβριο του 1924 υπήρχαν 63 παιδιά - αγόρια και κορίτσια - προς φοίτηση (ο νόμος για την ίδρυση σχολείου προέβλεπε 15 μαθητές).

Έτσι στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως 294/24 Νοεμβρίου 1924 "Περί Ιδρύσεως Δημοτικών Σχολείων" θα δημοσιευθεί η ίδρυση μονοτάξιου σχολείου στη Νέα Χηλή της Περιφέρειας Αλεξανδρούπολης. Το διάταγμα φέρει την υπογραφή του Προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη (21/11/1924).

Με το ίδιο Διάταγμα αποφασίστηκε η ίδρυση μονοτάξιων σχολείων και στους προσφυγικούς οικισμούς του Έβρου, Μοναστηράκι με 32 μαθητές και Αμφιτρίτη (Τσεκέρ Δεκλή) με 36 μαθητές.

Για σχολείο της Νέας Χηλής χρησιμοποιήθηκε, μετά από την απαραίτητη διαρρύθμιση, ένα από τα σπίτια που κατασκεύαζε την εποχή εκείνη η ΕΑΠ (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων), για την εγκατάσταση των προσφύγων. Ήταν φτιαγμένο από πλίνθους καλυμμένους εξωτερικά από σανίδια. Είχε μια μικρή αίθουσα, γραφείο και αποθήκη ενώ και η τουαλέτα ήταν ξύλινη με μια τρύπα στο πάτωμα. Επίσης διέθετε και τον απαραίτητο σχολικό κήπο.

Είναι πασιφανές ότι για το πρώτο δημοτικό σχολείο της Νέας Χηλής επιλέχθηκε μια λύση που δεν είχε καμία σχέση με τα σχολεία που χτίζονταν στην Περιφέρεια της Αλεξανδρούπολης ή στους γειτονικούς νομούς της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, όπως εξάλλου και σε όλη την Ελλάδα.

Σίγουρα εκείνο το ξύλινο σχολείο της Νέας Χηλής δε σχεδιάστηκε επάνω σε κάποιο αρχιτεκτονικό γραφείο των Δεσποτόπουλου, Καραντινού, Πικιώνη κ.α. συνεργατών του αρμόδιου τμήματος του Υπουργείου Παιδείας, που είχαν ως αποκλειστική αποστολή την εκπόνηση μελετών για τα νέα σχολικά κτίρια, τα οποία έπρεπε να εξασφαλίζουν μεταξύ άλλων και όρους ασφάλειας και υγιεινής.

Ίσως το σχολείο εκείνο να ήταν μια προσωρινή λύση, όμως ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Και ας προέβλεπε ο νόμος, ότι όσα κτίρια δεν πληρούσαν τους όρους υγιεινής και ασφάλειας κατεδαφίζονταν.

Πρώτος δάσκαλος στο μονοτάξιο σχολείο της Νέας Χηλής τον Απρίλιο του 1925 φαίνεται ότι διορίστηκε ο Εμμανουήλ Καλογερόπουλος (εφημερίδα "Διδασκαλικός Τύπος" 17/5/1925). Όμως ο διορισμός εκείνος θα διαρκέσει ελάχιστα, καθώς τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους θ΄ ακολουθήσει η απόλυσή του.

Στη συνέχεια θ΄ ακολουθήσει ο διορισμός της Δέσποινας Νικολαίδου ή Ρήγα (εφημερίδα "Διδασκαλικός Τύπος" 29/11/1925).

Πως λειτουργούσαν όλα τα σχολεία της Περιφέρειας Αλεξανδρούπολης μετά την εγκατάσταση των προσφύγων (περίοδος 1926-1927)

Τη σχολική περίοδο 1926 - 1927 σύμφωνα με τις εκθέσεις του Διδασκαλικού Συλλόγου και του Επιθεωρητή Δημοτικής Εκπαίδευσης Κ. Λαγουμιτζάκη είχαν χτισθεί στην Περιφέρεια της Αλεξανδρούπολης 25 νέα σχολεία διαφόρων τύπων, μονοτάξια έως και εξατάξια (στην ίδια Περιφέρεια ανήκαν και τα σχολεία της Λήμνου, Σαμοθράκης, Φερών και Σουφλίου).

Το 1927 τα σχολεία της Περιφέρειας είχαν 5.872 μαθητές και 3.936 μαθήτριες ενώ υπηρετούσαν 297 δάσκαλοι. Τη χρονιά εκείνη θα χτισθούν μόλις 6 σχολεία, καθώς είχε ανακοπεί ο ρυθμός κατασκευής νέων σχολείων.

Σε όλα τα σχολεία, σύμφωνα με τις εκθέσεις λειτουργούσαν ομάδες Ερυθρού Σταυρού Νεότητας (Ε.Σ.Ν.) παρουσιάζοντας ανθρωπιστική δράση π.χ. αγοράζοντας βιβλία και ενδύματα για άπορους μαθητές. Επίσης τα σχολεία είχαν φαρμακείο για τις πρώτες ανάγκες και παντού τέθηκαν οι βάσεις για σχολικά μουσεία, βιβλιοθήκες και πινακοθήκες.

Επιπρόσθετα στα σχολεία είχαν εισαχθεί και τα γεωργικά μαθήματα δύο ώρες την εβδομάδα. Τα μαθήματα, όταν ο καιρός ήταν καλός γίνονταν στον σχολικό κήπο, διαφορετικά στην αίθουσα. Τα μαθήματα αυτά ήταν ανεξάρτητα από τα γεωργικά (Κυριακά) σχολεία. Επιπλέον δημιουργήθηκαν προσκοπικές ομάδες καθώς και συσσίτιο για τους άπορους μαθητές, το οποίο φρόντιζαν οι ίδιες οι δασκάλες.

Όλα τα σχολεία είχαν σχολικό κήπο και όπως αναφέρεται στην έκθεση του διδασκαλικού συλλόγου, το μέλι και η μελισσοκομεία του δάσκαλου Νικόλαου Τοπαλίδη βραβεύτηκαν στην έκθεση Θεσσαλονίκης το, Σεπτέμβριο του 1926.

Το πρώτο σχολείο της Νέας Χηλή - ερείπιο πριν την κατεδάφιση

15 χρόνια μετά - Απρίλιος 1940, πριν την κήρυξη του πολέμου

Δεκαπέντε χρόνια μετά, το σχολείο της Νέας Χηλής εξακολουθεί να είναι το ίδιο παράπηγμα. Γράφει σχετικά ο Επιθεωρητής της Δημοτικής Εκπαίδευσης, που είχε επισκεφθεί για να επιθεωρήσει το σχολείο στις 23 Απριλίου 1940: «Το Διδακτήριον είναι εξ ωμό πλίνθων κεκαλυμμένων εξωτερικώς δια σανιδώματος, αποτελούμενο από μικρή αίθουσα και γραφείο. Το σχολείο ανεγέρθη από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων το 1925 με δαπάνες του κράτους και προσωπική εργασία των κατοίκων. Έχει αυλή, αφοδευτήρια και βρίσκεται σε κατάσταση κάπως ικανοποιητική. Άλλα ακίνητα, σχολικός αγρός 24 στρεμμάτων αποφέρων ετήσιο εισόδημα 3.000 δραχμών».

Δάσκαλος τότε ήταν ο αποσπασμένος από το σχολείο του Τυχερού Κυριάκος Ιωαννίδης, ο οποίος αντικαθιστούσε τη δασκάλα Κυριακούλα Κρασοδιανίδου, που απουσίαζε από τον Ιανουάριο με αναρρωτική άδεια (www.alexpolisonline.com/2018/03/blog-post_51.html).

Να επισημάνω στην παραπάνω έκθεση, ότι ο επιθεωρητής είχε σημειώσει στις παρατηρήσεις του πως βρήκε τους μαθητές υγιείς και καθαρούς αλλά με ελλιπή σίτιση.

Το ίδιο σχολείο μεταπολεμικά

Την περίοδο της κατοχής από τους Βούλγαρους το σχολείο είχε επιταχθεί για τις ανάγκες του εχθρού. Μάλιστα παλαιότεροι έλεγαν ότι στο υπόγειό του είχαν ξυλοκοπηθεί κάποιοι από τους κατοίκους του χωριού.

Όταν αργότερα καταλάγιασαν και τα πάθη του εμφυλίου, όσα από τα παιδιά μπορούσαν, πήγαιναν στο σχολείο της Καλλιθέας (Αφήγηση κ. Νίκου Κουσίδη, ο ίδιος μάλιστα είχε δάσκαλο τον Κάνι, όπως μου είπε, για να προσθέσει στη συνέχεια, τον Γεώργιο Κανδηλάπτη).

Αργότερα το σχολείο θ΄ ανοίξει και πάλι. Το ίδιο, με επίχρισμα λάσπης και σανίδια εξωτερικά. Που κουβέντα για καινούριο σχολείο. Η πατρίδα μας μόλις έβγαινε από έναν αδυσώπητο πόλεμο...

Λένε ότι όταν το 1950 ο υπουργός Παιδείας είχε επισκεφθεί τα σχολεία των συνοικισμών της Πρωτεύουσας δάκρυσε, βλέποντας την κατάντια των ξύλινων παραπηγμάτων που στέγαζαν τους μαθητές. Θα δάκρυζε άραγε βλέποντας και το σχολείο της Νέας Χηλής, με τους άστεγους μαθητές;

Για την κατάσταση του σχολείου εκείνης της περιόδου ο Πρόεδρος της Σχολικής Εφορίας Γεώργιος Κουσίδης, σε αναφορά του το 1952 προς το Δήμο Αλεξανδρούπολης θα γράψει: «Προ τριακονταετίας εγκατασταθήκαμε στο χωριό Νέα Χηλή και μέχρι σήμερα δεν μας ανεγέρθη σχολείο. Τα 30 αυτά χρόνια τα παιδιά μας φοιτούν σε ένα παλιό σπίτι, ανεπαρκή και ανθυγιεινό για τους 85 μαθητές. Έτσι αναγκάζονται να πηγαίνουν στο σχολείο τα μισά το πρωί και τα άλλα μισά το απόγευμα, ενώ τις άλλες ώρες περιφέρονται στους δρόμους…».

Οι δασκάλες, κυρίως των χωριών, είχαν ως έργο τους να μπαίνουν στη ζωή των οικογενειών, διατηρώντας συνεχή επικοινωνία με τις νέες μητέρες, ώστε να φέρουν ουσιαστική μεταβολή στη ζωή τους. Ο δάσκαλος εξάλλου, κυρίως στα χωριά, λειτουργούσε ως εκπολιτιστικός παράγοντας.

Η δασκάλα Αλεξάνδρα Σπετσιώτου με τους μαθητές της

Ίσως στο πνεύμα εκείνο η κ. Αλεξάνδρα Σπετσιώτου, δασκάλα στη Νέα Χηλή στις αρχές της δεκαετίας του 1950 θα προσπαθήσει να πείσει τη μητέρα της Δέσποινας Ηλιάδου (Πουπούλα), να τη στείλει σε σχολή χορού. Η δασκάλα είχε διακρίνει το ταλέντο της μαθήτριάς της, που από πολύ μικρή χόρευε στις μύτες των ποδιών της. Όμως η σχολή χορού κόστιζε πολύ ακριβά και το βαλάντιο της οικογένειας δεν έφτανε.

– Κυρία Αγάπη, θα σας δώσω δέκα χιλιάδες δραχμές βάλτε τα υπόλοιπα εσείς και στείλτε τη μικρή στο μπαλέτο. Μην το αδικήσετε το παιδί.

Η κ. Αγάπη καθαρίστρια ήταν, το μεροκάματο δεν έφτανε για να πληρώσει τη σχολή του μπαλέτου, ακόμη κι αν η κ. Αλεξάνδρα ήταν τόσο γενναιόδωρη με την οικογένειά της. Ποιος ξέρει, ίσως η Νέα Χηλή να έχασε την ευκαιρία να αναδείξει τη δική της Μαργκότ Φοντέιν; Πάντως η Πουπούλα, έτσι την ήξεραν όλοι στο χωριό, δε χαλούσε χατήρι στις συμμαθήτριές της. Οπου και να πήγαιναν την έβαζαν να χορεύει.

Η δασκάλα Αλεξάνδρα Σπετσιώτου με τις μαθήτριές της

Όπως αφηγούνται παλιοί κάτοικοι, η δασκάλα τους η κ. Αλεξάνδρα φρόντιζε το σχολείο μαζί με την κ. Χαρίκλεια και δεν τους επέτρεπε να μπαίνουν στην τάξη με τα παπούτσια, για να μη λερώνουν το ξύλινο πάτωμα που έτριζε συνεχώς. Τα έβγαζαν απ΄ έξω και κυκλοφορούσαν στην τάξη με τα τερλίκια τους.

Ένα καινούριο σχολείο μετά το τέλος του εμφύλιου

Κάποτε τα πάθη θα καταλαγιάσουν και θ΄ αρχίσει να επιστρέφει και πάλι η κανονικότητα στη ζωή των κατοίκων στην Αλεξανδρούπολη και τα χωριά της. Τα σχολεία θ΄ ανοίξουν ξανά και οι μαθητές θα γεμίσουν τις αίθουσες. Τα παιδιά της Νέας Χηλής εξακολουθούν να στριμώχνονται στο μικρό τους σχολείο, χωρισμένα σε πρωινά και απογευματινά τμήματα.

Το παλιό σχολείο μεταπολεμικά. Απέναντι του δρόμου και
λίγα μέτρα αριστερότερα βρισκόταν η πρώτη εκκλησία του χωριού

Ο αείμνηστος δάσκαλος Γεώργιος Κανδηλάπτης - Κάνις, βλέποντας την κατάσταση που επικρατούσε στο σχολείο, θέλησε να βοηθήσει με τις γνωριμίες που είχε. Στις 25 Νοεμβρίου 1951 θα γράψει μια επιστολή προς τον φίλο του και Υπουργό Λεωνίδα Ιασονίδη (Γενικό Διοικητή Μακεδονίας - Θράκης), εκθέτοντας τα προβλήματα του σχολείου:

«Σεβαστέ μοι κ. Υπουργέ,

Επερωτών τα αίσια της πολυτίμου υγείας σας λαμβάνω το θάρρος να σας παρακαλέσω δια ταύτα:

Οι κάτοικοι του παρά την Αλεξανδρούπολιν χωρίου Νέα Χηλή, άνδρες εθνικόφρονες και αποκλειστικώς εκ Πόντου καταγόμενοι και λίαν φιλόμουσοι, έχουσι μιαν καίριαν λύπην, ότι δεν έχουσι κτίριον σχολείου και τα ατυχή τέκνα των ανερχόμενα ως μαθηταί εις 100-120 στεγάζονται εις εν ετοιμόρροπον οίκημα, όπερ μόλις δύναται να περιλάβη το πολύ μαθητάς 35 και όταν γίνεται η διδασκαλία οι λοιποί μαθηταί στεγάζονται εις την αυλήν, εις το ύπαιθρον, όπου υπόκεινται και εις το ψύχος, τον ήλιον, εις διαπληκτισμούς και βωμολοχίας και ούτω το έργον της διδασκαλίας γίνεται ατελές, καθότι το σχολείον ως διτάξιον εργάζεται αντιπαιδαγωγικώς και εκ περιτροπής μεταξύ των διδασκάλων και αδίκως καταπονούνται και οι διδάσκοντες και οι διδασκόμενοι.

Οι κάτοικοι λίαν φιλόμουσοι, είναι ολοπρόθυμοι και το αναγκαίον υλικόν εις λίθους, πλίνθους και ξυλείαν να μεταφέρωσι και τα θεμέλια ν΄ ανοίξωσιν, αρκεί το Υπουργείον της Παιδείας να χορηγήση την δέουσαν πίστωσιν. Σχετικά διαβήματα εγένοντο πολλάκις εκ μέρους των κατοίκων και υποσχέσεις εδόθησαν, αλλ΄ ουδέποτε γίνονται πράξεις και υποφέρει το χωρίον.

Όθεν, θερμώς παρακαλώ υμάς, εκ μέρους των παρακαλούντων με κατοίκων, όπως εν τη διακρινούση υμάς μεγαλοψυχία, φιλανθρωπία και δραστηριότητι και πατριωτισμό, όπως υιοθετήσετε το φλέγον τούτο ζήτημα και γράψητε αρμοδίως όπου δει και συντελεσθή το έργον τούτο και εστέ βέβαιοι ότι θα ανεγείρετε εν αθάνατον μνημείον της ενδόξου και καρποφόρου υπουργείας σας, αφού πρόκειται περί μορφωτικού σκοπού…». (Από το βιβλίο της κ. Μαρίας Βεργέτη "Η ζωή μου ήτοι αυτοβιογραφία του εξ Αργυρουπόλεως του Πόντου Γεωργίου Θ. Κανδηλάπτου - Κάνεως").

Από το βιβλίο της Μαρίας Βεργέτη

Έρανος Πρόνοιας Βορείου Ελλάδος 1947 - 1952

Την περίοδο εκείνη βρισκόταν σε εξέλιξη το πρόγραμμα του εράνου "Πρόνοιας Βορείου Ελλάδος" το οποίο τελούσε υπό την υψηλή προστασία της βασίλισσας Φρειδερίκης. Ο έρανος, όπως γράφει το σχετικό διάταγμα (Φ.Ε.Κ. 141/12.7.1947) είχε σκοπό να βοηθήσει τις βόρειες επαρχίες που είχαν πληγεί από τον εμφύλιο (μάλιστα το 1951 το πρόγραμμα είχε πάρει παράταση).

Δε γνωρίζω εάν εκείνη η επιστολή του Γεωργίου Κανδηλάπτη προς τον Λεωνίδα Ιασονίδη έπαιξε κάποιο ρόλο ώστε να ενταχθεί και το σχολείο της Νέας Χηλής στο πρόγραμμα της Πρόνοιας Βορείου Ελλάδος. Το σίγουρο είναι ότι το 1952 θα τεθεί ο θεμέλιος λίθος για το νέο σχολείο.

Η αναθηματική πλάκα έγραφε, θεμελίωση 1952

Η σχολική εφορεία στις 15 Μαΐου 1952 με έγγραφό της, ζητώντας από το Δήμο 3.000 δρχ. για την ενίσχυση του ταμείου της, θα επισημάνει, μεταξύ άλλων, ότι οι κάτοικοι με προθυμία προσφέρονται να βοηθήσουν στην ανέγερση του σχολείου «…όμως οι γεωργικές εργασίες του θέρους τους απασχολούν στα χωράφια τους. Επίσης εδώ ανεγείρεται και εκκλησία και οι κάτοικοι βρίσκονται σε δίλημμα που να προσφέρουν την προσωπική τους εργασία…».

Αρχές δεκαετίας 1960 ο δάσκαλος Νικόλαος Τοπαλίδης με τους μαθητές της Στ΄ τάξης
(Δεν γνωρίζω εάν υπήρχε συγγένεια με τον συνονόματό του μελισσοκόμο δάσκαλο)

Το παλιό ξύλινο σχολείο θα εξακολουθήσει (καταχρηστικώς) να λειτουργεί έως τη δεκαετία του 1970. Εκεί πήγαιναν οι μαθητές της Α΄ και Β΄ τάξης και στη συνέχεια κατέβαιναν στο καινούριο σχολείο.

Το πέτρινο σχολείο εξακολουθεί να λειτουργεί και σήμερα, με την προσθήκη πολύ αργότερα και της 2ης αίθουσας από πέτρα (η αίθουσα δεξιά από τη σκάλα).

Φωτογραφία: https://astrothraki.gr

Και λίγα λόγια για το θεσμό των σχολικών κήπων

Εμπνευστής των σχολικών κήπων θεωρείται ο γεωπόνος και μέλος στην προσωρινή επιτροπή του Αγροτικού Κόμματος (ΑΚΕ) το 1923, Σπυρίδων Χασιώτης.

Στο Γ´ Πανελλήνιο Αγροτικό Συνέδριο, που συνήλθε στην Αθήνα στις 22-24 Μαΐου 1924 υπό την προεδρία του Σπ. Χασιώτη, οι σύνεδροι του απέδωσαν ιδιαίτερες τιμές ως τον «Πατέρα της Γεωργίας», ως τον άνθρωπο «ο οποίος εκ των πρώτων έσπειρε την αγροτικήν ιδέαν και επί τοσούτον από μακρών ετών ακαμάτως και μετ’ αυταπαρνήσεως εμόχθησε διά την αφύπνισιν του αγροτικού λαού και διά την ηθικήν και υλικήν αυτού ανύψωσιν».

Στο συνέδριο εκδόθηκε ψήφισμα, το οποίο μεταξύ άλλων τόνιζε τη μεγάλη σημασία του προσανατολισμού του εκπαιδευτικού συστήματος «προς τον αγροτικόν χαρακτήρα της χώρας», με τη μετατροπή των περισσοτέρων κλασικών Γυμνασίων σε πρακτικά Λύκεια, την ίδρυση «αγροτικών Διδασκαλείων» για τη μετεκπαίδευση των δημοδιδασκάλων, την «πανταχού» ίδρυση σχολικών κήπων κ.ά.

Ο σχολικός κήπος είχε γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του σχολείου, μετά δε το 1928 δεν μπορούσε να αναγερθεί σχολείο εάν δεν προβλεπόταν και ικανή έκταση για τον σχολικό κήπο. Ακόμη και τα σχολεία που ήταν ήδη χτισμένα, είχαν την υποχρέωση να νοικιάσουν μια έκταση σε ακτίνα έως ενός χιλιομέτρου από αυτά, για να την μετατρέψουν σε σχολικό κήπο. Ο θεσμός του σχολικού κήπου συνεχίστηκε και μεταπολεμικά.

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

Πηγές:

• Εφημερίδα Διδασκαλικό ΒΗΜΑ.
• Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 10/12/1927.
• Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης "Το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος (1923-36): Ιδεολογική ταυτότητα και πολιτικές θέσεις" (https://eclass.uoa.gr).
• Αλέξανδρος Αντωνίου "Σχολικά κτίρια του μεσοπολέμου στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Συμβολή στην προστασία και την ανάδειξή τους".
• Μ.Ε. Θεοδωρίδου - Σωτηρίου "Το μοντέρνο κίνημα στα σχολικά κτίρια του μεσοπολέμου".
• "Τα νέα σχολικά κτίρια της τετραετίας 1928-1932" (www.archetype.gr).

[post_ads]