Προτάσεις του Δημήτρη Μερκούρη για τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Αλεξανδρούπολης και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους Ν. Έβρου

Προτάσεις του Συμβούλου Δημοτικής Κοινότητας Αλεξανδρούπολης Δ. Μερκούρη προς το Συμβούλιο Κοινότητας με θέμα τη Δημοτική Βιβλιοθήκη και τα ΓΑΚ Έβρου.

ΠΡΟΣ: Συμβούλιο της Δημοτικής Κοινότητας Αλεξανδρούπολης

Θέμα: Αλεξανδρούπολη: Δημοτική Βιβλιοθήκη - Γενικά Αρχεία του Κράτους Ν. Έβρου

Τον Οκτώβριο του 1954, στο Μηνιαίο Δελτίο της Νομαρχίας Έβρου με την ονομασία «Ανασυγκρότησις» - εγχειρίδιο το οποίο τυπώθηκε στη βάση των υποχρεώσεων του σχεδίου Μάρσαλ - ο Άγγελος Ποιμενίδης για πρώτη φορά θέτει το ζήτημα της προστασίας και συγκέντρωσης των μνημονικών τεκμηρίων της ευρύτερης περιοχής (Ποιμενίδης Α. 1954: σελ. 142-143)*.

Δεν θα σχολιάσω τις ανησυχίες του Άγγελου Ποιμενίδη, οι οποίες συνοψίζονται στο ρητό «το παρελθόν είναι φάρος, όχι λιμάνι», ούτε θα αναλύσω την έννοια της μνήμης ή των μνημονικών σπουδών και των πολυποίκιλων επιστημονικών κλάδων που διεπιστημονικά την προσεγγίζουν. Άλλωστε τι περισσότερο θα μπορούσα να προσθέσω εγώ, όταν ο Ελληνικός Κόσμος την λάτρευε ως θεά, που προΐσταντο της επικής και λυρικής ποίησης και υπενθύμιζε στους ανθρώπους την ανάμνηση των ηρώων και των σπουδαίων κατορθωμάτων τους. Το αντίδοτο δηλαδή της Λήθης το οποίο - κατά τους Ορφικούς και τους Πυθαγόρειους - θα στερούσε την αθανασία. Όμως από τότε που ο Άγγελος Ποιμενίδης ζήτησε από τους υπευθύνους να λάβουν μέριμνα για την προστασία των μνημονικών τεκμηρίων και την σύσταση πολιτισμικών δομών προς όφελος της πνευματικής καλλιέργειας των συμπολιτών μας, έχουν περάσει εξήντα επτά ολόκληρα χρόνια. Βεβαίως και θεωρώ σημαντικό το γεγονός ότι ο Δήμος μας έχει τιμήσει για την πνευματική προσφορά τον Άγγελο Ποιμενίδη (Οδός Άγγελου Ποιμενίδη), παράλληλα όμως θεωρώ εξίσου σημαντικό να κάνουμε πράξη τις σκέψεις του. Να προχωρήσουμε δηλαδή σε μια αποτίμηση των υφιστάμενων δομών οι οποίες δημιουργήθηκαν χάρη στους σχεδιασμούς του Εθνικού Κράτους και λιγότερο στην πηγαία επιθυμία των ανθρώπων που ασχολούνται με τα κοινά της περιοχής.

Γενικά Αρχεία του Κράτους Ν. Έβρου (ΓΑΚ Έβρου)

Ξεκινώ την αποτίμηση των υφιστάμενων δομών από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, τα οποία συστάθηκαν με το Βασιλικό Διάταγμα 308/1973 ως Τοπικό Ιστορικό Αρχείο αλλά με διευρυμένες αρμοδιότητες (άρθρο 3). Η συντήρηση, η λειτουργία και η στέγαση του ιδρυόμενου Τοπικού Ιστορικού Αρχείου θα βάρυναν το Δήμο Αλεξανδρούπολης (άρθρο 1 παρ. 2). Για την διοίκηση, την διαχείριση και γενικά την λειτουργία του (άρθρο 2 παρ.1) προβλεπόταν η σύσταση πενταμελούς επιτροπής αποτελούμενη από τον Δήμαρχο Αλεξανδρούπολης, τον Μητροπολίτη Αλεξανδρούπολης, έναν Γυμνασιάρχη Αλεξανδρούπολης και δύο εκλεκτούς δημότες οι οποίοι αποδεδειγμένα ασχολούνται με τις ιστορικές έρευνες.

Η εν λόγω επιτροπή συστάθηκε για πρώτη φορά μετά από 16 χρόνια όταν στις 25/09/1989 τοποθετήθηκε αυτοτελές γραφείο στον Δήμο Αλεξανδρούπολης. Με την ψήφιση του Ν.1946/91 το Τοπικό Ιστορικό Αρχείο Αλεξανδρούπολης μετονομάστηκε σε Γ.Α.Κ. - Αρχεία Ν. Έβρου και μεταφέρθηκαν σε χώρο της παλιάς Νομαρχίας Έβρου. Από τον Ιανουάριο του 2009 στεγάζονται σε μισθωμένους χώρους στον 1ο και 2ο όροφο πενταόροφου κτηρίου επί της οδού Εμπορίου 7 & Αρκαδιουπόλεως στην Αλεξανδρούπολη. Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους του Ν. Έβρου σήμερα, παρά τις εν γένει δυσκολίες είναι ο μόνος φορέας ο οποίος εξασφαλίζει το αρχειακό υλικό της περιοχής και ενθαρρύνει την ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφόρηση. Χρέος μας είναι να στηρίξουμε την προσπάθεια τους έμπρακτα.

Α. Να παραχωρηθεί στα Γενικά Αρχεία του Κράτους Ν. Έβρου κτιριακή υποδομή.

Το κτιριακό συγκρότημα «Μύλοι Μασούρα» το οποίο ανήκει στον Δήμο ή το κτήριο του ΟΣΕ, που βρίσκεται επί των οδών Καραολή & Δημητρίου, είναι κτήρια τα οποία έρχονται σε πλήρη αρμονία με τους σκοπούς των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Η απρόσκοπτη πρόσβαση και οι δυνατότητες πολλαπλών χρήσεων - διαλέξεις, εκθέσεις κ.α. - των κτιριακών αυτών υποδομών θα συμβάλλουν στην περαιτέρω εξωστρέφεια και ενδυνάμωση του φορέα.

Β. Να καθιερωθεί από τον Δήμο μας «Γιορτή Μνήμης»

Τα τελευταία χρόνια, λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας, διακρίνω μια αστείρευτη αγάπη για το παρελθόν από μεμονωμένους πολίτες, οι οποίοι μέσα από προσωπικά ή ομαδικά ιστολόγια προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανό το παρελθόν. Ας πλησιάσουμε αυτούς τους πολίτες και ας τους δώσουμε την ευκαιρία να γνωρίσουν τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και το πόσο σημαντικό είναι για την ιστορία του τόπου η παραχώρηση - με οποιαδήποτε μορφή - του αρχειακού υλικού που διαθέτουν.

Δημοτική Βιβλιοθήκη Αλεξανδρούπολης

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη είναι η επόμενη δομή η οποία συστάθηκε την δεκαετία του 50. Από το 1988 αποτελούσε τμήμα της Ε.Π.Α.Δ.Α. ενώ σήμερα διοικητικά ανήκει στην Αντιδημαρχία Πολιτισμού, Αθλητισμού, Εθελοντισμού, Παιδείας, Νεολαίας, Φιλοζωίας του Δήμου Αλεξανδρούπολης και στεγάζεται στο διατηρητέο - ανακαινισμένο Σχολείο Αρρένων που είχε κτίσει η Καθολική κοινότητα του Δεδέαγατς το 1892.

Σκοπός της ίδρυσης και της λειτουργίας της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Αλεξανδρούπολης, όπως και των άλλων Δημοτικών ή Δημόσιων Βιβλιοθηκών είναι η ανάπτυξη, επεξεργασία, διάθεση, διάχυση, συντήρηση και προβολή του υλικού της. Από την ίδρυσή της όμως έως και σήμερα, σειρά γεγονότων αποδεικνύει ότι η βιβλιοθήκη δεν ήταν στις πρώτες προτεραιότητες των υπευθύνων και των πολιτών, οι οποίοι δεν διεκδικούσαν την ορθή λειτουργία της.

Σε ότι αφορά το προσωπικό η Δημοτική Βιβλιοθήκη Αλεξανδρούπολης από την ίδρυση της έως το 2002 απασχολούσε περιστασιακά (με συμβάσεις) μία βιβλιοθηκονόμο και μία καθαρίστρια. Η εικόνα αυτή δεν άλλαξε την επόμενη δεκαετία - η μόνη αλλαγή ήταν ότι έφυγε και η βιβλιοθηκονόμος - ούτε ως προς τον αριθμό ούτε και στο τρόπο εργασίας. Σήμερα η βιβλιοθήκη εκτός από το γεγονός ότι έχει μείνει με ένα υπάλληλο, κινδυνεύει να χάσει και την άδεια λειτουργίας της αφού η δηλωμένη πτυχιούχος βιβλιοθηκονόμος δεν εργάζεται στην βιβλιοθήκη αλλά σε άλλο τμήμα του Δήμου.

Έχοντας ως δεδομένο την υποστελέχωση αυτού του νευραλγικού πολιτισμικού φορέα νομίζω ότι θα ήταν πολυτέλεια να επισημάνω τις υπηρεσίες που δύναται να προσφέρει η Δημοτική Βιβλιοθήκη Αλεξανδρούπολης, αλλά δεν προσφέρει. Όμως νομίζω ότι για να έχετε μια ολοκληρωμένη άποψη θα ήταν χρήσιμο να επισημάνω ένα παράδειγμα. Πριν από λίγες ημέρες έκανα μια αναζήτηση σχετικά με την επίσκεψη του Επισκόπου Κίτρου Παρθένιου Βαρδάκα το 1902 στο Δεδέαγατς και στην Αίνο. Ο Επίσκοπος Παρθένιος συνέταξε μια επιστολή προς τον Πατριάρχη η οποία και δημοσιεύτηκε στην Πατριαρχική εφημερίδα «Εκκλησιαστική Αλήθεια». Ο Παρθένιος, μέσα από την επιστολή του δίνει αρκετές πληροφορίες για την ζωή και τις ασχολίες των κατοίκων αλλά και την γενική κατάσταση των πόλεων Δεδέαγατς και Αίνου.

Νομίζω ότι η τοπική ιστορία θα έπρεπε να ήταν πρώτη προτεραιότητα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Αλεξανδρούπολης και όχι να αναγκάζομαι να αναζητώ την Εφημερίδα «Εκκλησιαστική Αλήθεια» και το άρθρο από άλλη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Ωστόσο θα ήταν οξύμωρο να τα βρω την στιγμή που τα πρακτικά των Δημοτικών Συμβουλίων του Δήμου Αλεξανδρούπολης από τα μεταπολεμικά χρόνια και έπειτα είναι ανύπαρκτα. Χρέος μας λοιπόν συνάδελφοι και συναδέλφισσες είναι να αναβαθμίσουμε τις υπηρεσίες της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Αλεξανδρούπολης με τις ακόλουθες ενέργειες.

Α. Δημιουργία Κανονισμού Λειτουργίας.

Β. Στελέχωση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης με Επιστημονικό και Βοηθητικό Ανθρώπινο Δυναμικό.

Με την δημιουργία Κανονισμού Λειτουργίας και την Στελέχωση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Αλεξανδρούπολης το Επιστημονικό Προσωπικό θα γνωρίζει το τι πρέπει να κάνει σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές ώστε η Δημοτική Βιβλιοθήκη Αλεξανδρούπολης να προσφέρει «υψίστην υπηρεσία» όπως ανέφερε και ο Άγγελος Ποιμενίδης.

Ελληνικό Ινστιτούτο Θρακικών Μελετών

Σχετικά με το Ελληνικό Ινστιτούτο Θρακικών Μελετών, το θεωρώ ένα δημιούργημα μιας «παρέας», η οποία δεν είχε όραμα και στόχους αλλά κατάφερε και έπεισε τον τέως δήμαρχο για την αναγκαιότητα της ύπαρξής του. Εύχομαι να κάνω λάθος, αλλά φρονώ ότι η πορεία του θα είναι ανάλογη με το «ΙΔΡΥΜΑ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΘΡΑΚΩΝ ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΟΣΜΟΣΩΤΕΙΡΑ» το οποίο συστάθηκε με το ΦΕΚ 538Β/05-7-1996 και διαλύθηκε με το (ΦΕΚ 1964Β/10-9-2009).

Για τους λόγους αυτούς

Ο Πρόεδρος της Κοινότητας Αλεξανδρούπολης να σταματήσει το λαϊκισμό και την ευτελή πολιτική, η οποία απαξιώνει το θεσμό. Να ενημερώσει το σώμα για την πορεία των αποφάσεων που έχει πάρει το Συμβούλιο Κοινότητας και κυρίως για την υπ΄ αριθμ. 33/2020 ομόφωνη απόφαση, η οποία έχει άμεση σχέση και με την παρούσα πρόταση.

Καταληκτικά, ζητώ από το συμβούλιο μας να υπερψηφίσει τις ακόλουθες προτάσεις:

Να παραχωρηθεί στα Γενικά Αρχεία του Κράτους του Ν. Έβρου κτηριακή υποδομή. Το κτηριακό συγκρότημα «Μύλοι Μασούρα» το οποίο ανήκει στον Δήμο ή το κτήριο του ΟΣΕ, που βρίσκεται επί των οδών Καραολή & Δημητρίου.

Να καθιερωθεί από τον Δήμο μας Γιορτή Μνήμης προς τιμή του Άγγελου Ποιμενίδη σε συνεργασία με την Δημοτική Βιβλιοθήκη και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους Ν. Έβρου.

Να συνταχθεί και να εγκριθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο Κανονισμός Λειτουργίας για την Δημοτική Βιβλιοθήκη Αλεξανδρούπολης.

Να στελεχωθεί η Δημοτική Βιβλιοθήκη Αλεξανδρούπολης με Επιστημονικό και Βοηθητικό Ανθρώπινο Δυναμικό.

Δημήτριος Μερκούρης
Σύμβουλος Δημοτικής Κοινότητας Αλεξανδρούπολης

* Ποιμενίδης Άγγελος, «Προστασία και συγκέντρωση των μνημονικών τεκμηρίων της ευρύτερης περιοχής», Ανασυγκρότησις, Οκτώβριος 1954, Μηνιαίο Δελτίο της Νομαρχίας Έβρου:

«…Η πνευματική καλλιέργεια κατέχει την πρώτη μοίρα στην φροντίδα του υψωμού των κοινωνιών και ακολουθούν τα τεχνικά έργα, που στο κάτω κάτω και αυτά είναι δημιουργία καλλιεργημένου πνεύματος. Δεν μπορώ να θαυμάσω ένα μεγαλόπρεπο ρωμαϊκό υδραγωγείο περισσότερο από ένα Βιργίλιο ή και τον Παρθενώνα ακόμα από τον Αριστοτέλη. Και επειδή το πνεύμα, νους, ο λόγος, χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του, επιβάλλεται ως καθήκον ή καλλιέργεια του πνευματικού μας κόσμου. Εκκλησία, σχολεία, βιβλία, τύπος, μορφωτικοί Σύλλογοι, άπειροι είναι οι παράγοντες που στον σκοπό αυτό αποβλέπουν. Το σχολείο που είναι ο καθεαυτό μορφωτικός παράγων, πνίγεται μέσα στα στενά χρονικά του όρια και δεν μπορεί να ολοκληρώση την μια τέτοια θεία ανάγκη που συνοδεύει τον άνθρωπο από την γέννησί του ως την τελευταία του πνοή, "γηράσκω αεί διαδασκόμενος". Το βιβλίο όμως συμπληρώνει και τελειοποιεί τα φιλομαθή άτομα, γιαυτό και κυκλοφορεί εκεί όπου υπάρχει ανύσταγο πνεύμα και δίψα πνευματικής προόδου. Επειδή το βιβλίο είναι ακριβό και δεν είναι προσιτό στον καθένα, η ακόμα επειδή ένα άτομο δεν μπορεί να προμηθευθή όσα βιβλία ποθεί να διαβάσει ή και διότι υπάρχουν βιβλία σπάνιας εκδόσεως, καταρτίζονται βιβλιοθήκες από διάφορα ιδρύματα και οργανισμούς και αναγνωστήρια για τους φίλους του βιβλίου.

Στον Νομό μας, αν πάρω για παράδειγμα την πρωτεύουσα μας Αλεξανδρούπολη, μπορώ να βγάλω με κάπως αυθαίρετο συλλογισμό, ότι δεν υπάρχουν για το κοινόν βιβλιοθήκες. Προπολεμικά, ο Μορφωτικός Σύλλογος Αλεξανδρουπόλεως, είχε καταρτίσει μια τέτοια βιβλιοθήκη, που σήμερα δεν σώζεται. Δημοτικές και κοινοτικές βιβλιοθήκες δεν φαντάζομαι να υπάρχου. Και όμως καθήκον εθνικό είναι να γίνουν. Η Δημοτική ή Κοινοτική βιβλιοθήκη, θα τραβήξει την νεολαία από φθορόψυχα ενοχλήματα. Θα γίνει κυψέλη γραμμάτων και πνευματικών ανατάσεων και θα εξυψώσει την ηθικοψυχική αυτοτέλεια του νέου. Θα τον αποτραβήξει από το καφενείο και θα τον παρασύρει στα αγαθά ενδιαφέροντα που κινούν τα γράμματα, η τέχνη και η επιστήμη. Όποια Κοινότης ή Δήμος θεραπεύσει την ανάγκη αυτή θα πει ότι επραγματοποίησε μειαν επιτυχία σ΄ ένα τομέα σοβαρώτατης εθνικής υποθέσεως. Το πώς θα πραγματοποιηθεί αυτό (οικονομικοί πόροι, αίθουσες, εκλογή βιβλίων, βιβλιοθηκάριοι, τρόπος λειτουργίας κλπ.) δεν είναι θέμα της στιγμής αυτής. Την ατέλεια μου ενδιαφέρει άλλο ζήτημα και αυτό θα το τονίσω περισσότερο σαν πειο επείγον, πειο απλό και άδάπανο.

Οι αλλεπάλληλοι πόλεμοι, πρόσφυγες, μετοικήσεις, καταστροφές και η εξοντωτική μανία των κατακτητών εσάρωσαν τη Θράκη και δεν άφησαν πέτραν επί πέτρας. Τα μοναστήρια και τα μετόχια της χώρας, οι μητροπόλεις, τα σχολεία, τα γραφεία των ινσαφίων, συντεχνιών και Εφορειών, φιλεκπαιδευτικών Σωματείων, φιλολογικών Συλλόγων, όπως της Αδριανουπόλεως κλπ. Έχουν καταστραφεί με τα πολύτιμα αρχεία τους, που αν υπήρχαν θα ήσαν ιερά κειμήλια και ιστορικά ντοκουμέντα του ιστορικού και κοινωνικού μας βίου. Στις ιδιωτικές όμως βιβλιοθήκες, είτε ανάμεσα στα χαρτιά που διατηρεί η οικογένεια, εσώθηκαν αρκετά τέτοια κειμήλια και δυστυχώς, όσο περνά ο χρόνος, χάνονται, είτε διότι οι κάτοχοι των δεν γνωρίζουν την αξία τους, είτε διότι ο χρόνος τα πάληωσε και ο κόσμος τα καταστρέφει για να ξεκαθαρίζει το σπίτι του. Έτσι είχα ακούσει ότι τα χειρόγραφα του αείμνηστου Λαμπουσιάδη, σκορπίσθηκαν στα μαγαζιά για περιτυλίγματα και θλίβομαι κατάκαρδα αν τυχόν αυτό είναι αληθινό. Προτείνω λοιπόν οι Δήμοι και Κοινότητες να αναλάβουν και να συγκεντρώσουν το υλικό, που θα ονομάσω παρακάτω, να το τοποθετήσουν σε φακέλους, να το καταγράψουν σε βιβλίο - τον τίτλο του αντικειμένου, την προέλευση του, την κατάσταση του κλπ. - και να το θέτουν στην διάθεση των ερευνητών. Πολλοί θα προσφερθούν να δώσουν τέτοιο υλικό, αν το κρατούν στα σεντούκια ή στις ντουλάπες τους, αφού θα ξέρουν ότι ο συλλέκτης χρεώνεται με το παραδιδόμενο υλικό. Αν το θεωρούν κειμήλιο τους, ας αναλάβουν οι Δήμοι να το αντιγράψουν ή απλώς να καταγράψουν τον τίτλο του κειμένου και τον κάτοχο του.

Και τώρα εξηγώ τι υλικό είναι αυτό που μπορεί να έχουν περισώσει οι ιδιώται Θράκες, μα και Πόντιοι και Μικρασιάτες ακόμη: Συμφωνητικά αγοραπωλησιών. Προικοσύμφωνα, συντεταγμένα κατά την πατροπαράδοτη συνήθεια και τη λόγια μας γλώσσα. Προκηρύξεις αρχών. Απολυτήρια και ενδεικτικά παληών Σχολείων. Παλαιά βιβλία τυπωμένα στην Φιλιππούπολη, Αδριανούπολη, Σαράντα Εκκλησιές, Ραιδεστό, Αίνο κλπ. Αρχεία Συλλόγων, Σωματείων, Συντεχνιών κ.λ.π. Έγγραφα και αποφάσεις των Ζαριφείων της Φιλιπουπόλεως και των Αρχιγενείων, των Επιβατών, του Γυμνασίου Αδριανουπόλεως κλπ. Εφημερίδες παλιές όπως ο "Νεολόγος" της Κων/πόλεως και ο "Έβρος" της Αδριανουπόλεως που το έτος 1896 είχε το Ε΄ έτος της εκδόσεως του. Τέτοιες εφημερίδες εξέδωσαν και άλλες μεγαλουπόλεις της Θράκης, Χειρόγραφα βιβλία, όπως ο "Αγαθάγγελος". Βιβλία με αφιερώσει, Ευαγγέλια χειρόγραφα. Διαθήκες. Δωρεές και κάθε τι που έχει ιστορική και λαογραφική αξία. Το υλικό αυτό ας φιλοτιμηθούν οι αρμόδιοι, που ωνόμασα, να το συγκετρώσουν. Θα προσφέρουν υψίστην εθνικήν υπηρεσία και το Έθνος θα τους ευγνωμονεί».