Παλιές φιγούρες της προπολεμικής Αλεξανδρούπολης: Ο παιδονόμος Θεοδωρίκος και ο κουλουρτζής Διαμαντής

Ο θεσμός του παιδονόμου στην Αλεξανδρούπολη που είχε αναλάβει ο Β. Θεοδωρίκος και ο Διαμαντής ο κουλουρτζής με τα ξεροψημένα και τραγανά "κλικούδια".

της Ουρανίας Πανταζίδου

Σήμερα είπα ν΄ ασχοληθώ με δύο προπολεμικές χαρακτηριστικές φιγούρες της Αλεξανδρούπολης. Ίσως κάποιοι να τους θυμηθούν με γλυκόπικρη νοσταλγία. Επιστροφή του χρόνου λοιπόν στη δεκαετία του 1930. Από τη μια ο θεσμός του παιδονόμου κι από την άλλη ο κουλουρτζής (ή κουλουράς ή σιμιτζής) του δρόμου.

Και μπορεί ο θεσμός του παιδονόμου να καταργήθηκε μετά τον πόλεμο, κουλουρτζήδες όμως, οι οποίοι πουλούσαν "κλικούδια" ή "τικίρ-τικίρ" ή "τακούρ-τακούρ" θα συναντήσουμε και μεταπολεμικά.

Ο θεσμός του παιδονόμου

Τον θεσμό του παιδονόμου τον συναντάμε από την αρχαιότητα, τόσο στις ελλαδικές πόλεις - κράτη, όσο και στη Ρώμη. Έφθασε δε να λειτουργεί έως και τα χρόνια πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο παιδονόμος ήταν υπεύθυνος για την επιτήρηση των παιδιών σ΄ ένα ίδρυμα αλλά και ένας διορισμένος δημόσιος λειτουργός (στα μέσα του 20ου αιώνα) που φρόντιζε για τη σωστή συμπεριφορά των μαθητών και έξω από το σχολικό ίδρυμα, σε όλη τη διάρκεια της ημέρας.

Ο παιδονόμος της Αλεξανδρούπολης

Ο θεσμός του παιδονόμου στην Αλεξανδρούπολη καθιερώθηκε τον Αύγουστο του 1935.

Μάλιστα η εφημερίδα "ΠΡΟΟΔΟΣ" επικροτεί την πρωτοβουλία για τη σύσταση του θεσμού, καθώς πιστεύει ότι ο ρόλος του θα είναι εκπολιτιστικός. Επίσης εξαίρει την πείρα και την ευρυμάθεια που διαθέτει ο διορισμένος παιδονόμος Βασίλειος Θεοδωρίκος.

Εφημερίδα "ΠΡΟΟΔΟΣ", Αύγουστος 1935

Θα πρέπει εδώ να επισημάνω ότι η εφημερίδα ήδη από το 1934 με άρθρα της στηλίτευε τα θέματα της παιδείας και τις συμπεριφορές των παιδιών, κυρίως αυτών που εισέρχονταν στην εφηβεία και τις ευθύνες που είχαν γονείς και δάσκαλοι.

Και δεν επικροτεί μόνον η εφημερίδα τη σύσταση του θεσμού αλλά επανέρχεται και το Δεκέμβριο του 1935 σημειώνοντας, ίσως υπερβολικά, ότι θα πρέπει να δοθούν δικτατορικά δικαιώματα στον παιδονόμο, να τον ενισχύσουν με δυο βοηθούς, να τον βοηθήσει η αστυνομία στο έργο του κ.α. Μάλιστα ο αρθρογράφος προτείνει να δημιουργηθεί επιτροπή στη Δημαρχεία, έργο της οποίας θα είναι - σε συνεργασία πάντα με τον παιδονόμο, η εξέταση των καταγγελλομένων περιστατικών στα οποία προβαίνουν οι μαθητές. Και να καλείται ο μαθητής / μαθήτρια με τους γονείς, ώστε να γίνονται αυστηρές συστάσεις ή να λαμβάνονται και αυστηρότερα μέτρα, εάν κρίνεται απαραίτητο.

Επίσης η ίδια εφημερίδα θα γράψει γι΄ αυτόν και τον Οκτώβριο του 1936. Εδώ θα πρέπει να επισημάνω ότι προπολεμικά η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης γιορτάζονταν πανηγυρικά και στην Αλεξανδρούπολη, όπως κι αλλού. Η εφημερίδα γράφει για τις εκδηλώσεις που είχαν διοργανωθεί τη χρονιά εκείνη στην πόλη και κάνει ειδική μνεία στον παιδονόμο Βασίλειο Θεοδωρίκο. Όπως γράφει, κατά την παρέλαση μπροστά από τη Νομαρχία καταχειροκροτήθηκε από τον τότε Νομάρχη και τους λοιπούς επισήμους για τον ωραίο - αρχαίο χαιρετισμό του*.

Εφημερίδα "ΠΡΟΟΔΟΣ", Οκτώβριος 1936

Στη συνέχεια θα βρω να γίνεται αναφορά στον παιδονόμο της Αλεξανδρούπολης και από την εφημερίδα "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" το Νοέμβριο του 1936. Όπως τονίζει η εφημερίδα, εκτός από το οικονομικό πρόβλημα, ένα άλλο εξ ίσου σημαντικό πρόβλημα που έχει ν΄ αντιμετωπίσει μια χώρα είναι η παιδεία και η συμπεριφορά της νεολαίας.

Όπως σημειώνει ο αρθρογράφος, γνωρίζουμε ότι το κέντρο της ζωής ενός παιδιού είναι η οικογένεια και το σχολείο. Αλλά μεταξύ σπιτιού και σχολείου υπάρχει κι ένας άλλος παράγοντας, ο δρόμος. Και ο δρόμος απορροφά τις ώρες του παιδιού, που είναι και περισσότερες και πιο επικίνδυνες.

Μάλιστα παρουσιάζει το παιδί ως πουλί, που ανοίγει τα φτερά του για να πετάξει. Κι εκεί έξω υπάρχουν δόκανα που το καρτερούν. Έτσι συμβαίνει και με το παιδί, κανείς δε ξέρει που πάει, πως περνά τις ώρες του, όταν δεν είναι στο σχολείο. Και τα δόκανα εκεί έξω καραδοκούν…

Όμως η Αλεξανδρούπολη ήταν τυχερή στο θέμα αυτό, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής, καθώς το ρόλο του φύλακα άγγελου των παιδιών είχε αναλάβει ο Βασίλειος Θεοδωρίκος. Από που κρατούσε η σκούφια του δε το γνωρίζουμε, όμως όπως γράφει η εφημερίδα ήταν στοργικός ως μάνα και άγρυπνος φρουρός σαν θεία πρόνοια.

Βασίλειος Θεοδωρίκος, ο παιδονόμος
της Αλεξανδρούπολης το 1936

Ο αρθρογράφος τον χαρακτηρίζει ως τον Ιαβέρη των Αθλίων (τον παθιασμένο αστυνομικό επιθεωρητή, από το βιβλίο του Βίκτωρος Ουγκώ). Συνδύαζε τη σεμνή εμφάνιση πάστορα, την ερευνητική ματιά αστυνομικού, τη βλοσυρότητα ενός μπουλντόγκ, φορούσε στολή αξιωματικού, καπέλο Εγγλέζου πόλισμαν και κρατούσε μαστίγιο… αμαζόνας. Τυπικός σαν δήμιος, στην ουσία όμως ήταν ένας άνθρωπος σεμνός, αγαθός, πολιτισμένος.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο θεσμός του παιδονόμου καταργήθηκε.

Ο Διαμαντής ο κουλουρτζής με τα ξεροψημένα και τραγανά "κλικούδια"

Μια άλλη χαρακτηριστική μορφή της Αλεξανδρούπολης της εποχής εκείνης ήταν ο Διαμαντής ο κουλουρτζής, αγαπημένος μικρών και μεγάλων. Και δεν ήταν μόνο κουλουρτζής αλλά ήταν και ποιητής. Πουλώντας τα τραγανά κουλούρια του, τραγουδούσε με πάθος τον νταλκά του για την άπιστη Σοφία αλλά και την προσπάθεια που κατέβαλε για να την πείσει να μονιάσουν.

Κι εξιστορούσε τους τσακωμούς που έκανε με όσους ήθελαν να κερδίσουν την καρδιά της άπιστης Σοφίας. Λόγια και μουσική γραμμένα από τον ίδιο, ποιητής εκ του προχείρου, όπως θα έλεγε και ο Σουρής.

Μικροί και μεγάλοι δεν υπήρχε περίπτωση να μην τραγουδούσαν έστω μια στροφή από το ατελείωτο τραγούδι του Διαμαντή.

“Πάρτε ένα κ΄λίκι από τον Διαμαντή, να δγιήτε τι τραγούδι που θα σας πει…”.

Όλα κι όλα πρώτα η δουλειά, να πουληθούν τα κουλούρια και ύστερα συνεχίζουμε το τραγούδι για τον έρωτα και την απονιά της Σοφίας.

“Πως τρεμ΄ του φύλλου στο δεντρί, τρεμ΄ κι η καρδούλα του Διαμαντή”.

Μαζεύονταν γύρω του και οι μικροί …υπήκοοι του Θεοδωρίκου του παιδονόμου κι άκουγαν τον καλλικέλαδο Διαμαντή, ο οποίος μ΄ αυτά και μ΄ αυτά μοσχοπουλούσε τα κουλούρια του. Όμως ο Θεοδωρίκος επενέβαινε, σωστός κέρβερος, για να επιβάλει την τάξη…

Αυτός ο άγνωστος Διαμαντής με τις ιστορίες και τα τραγούδια του κατάφερε τελικά να γίνει αγαπητός σε όλους.

Κουλουρτζής ή κουλουράς ή σιμιτζής (φωτογραφία τυχαία)
http://lolanaenaallo.blogspot.com

Η κ. Χρύσα Φανφάνη - Στούρα αναφέρει έναν ακόμη κουλουρτζή της Αλεξανδρούπολης με το όνομα Σούλιο, που πουλούσε τα δικά του κουλουράκια, τα "τικίρ-τικίρ", όπως τα ονομάζει (περιοδικό ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ).

Κουλουρτζήδες στο Δεδέαγατς το 1904
http://lolanaenaallo.blogspot.com

Επίσης και στις Φέρες βρήκα τον μπάρμπα Φώτη τον κουλουρτζή, με τα δικά του "τακούρ-τακούρ", κουλουράκια, μικρά σαν κρίκοι δεμένα σε αρμαθιές ανά 5-6 με σπάγκο. Κι όπως ήταν κατάξερα όταν κτυπούσαν μεταξύ τους κουδούνιζαν τράκα-τράκα. Έτσι και ο μπάρμπα Φώτης τα ονόμαζε "τακούρ-τακούρ" (Εφημερίδα "Η ΒΗΡΑ").

Θα κλείσω το σημερινό αφιέρωμα με ένα στιγμιότυπο που έχει για πρωταγωνιστή τον μπάρμπα Φώτη από τις Φέρες. Δεν έχανε παζάρι ή λειτουργία στην εκκλησία που να μην πήγαινε για να πουλήσει τα κουλουράκια του.

Μια Κυριακή λοιπόν που ψιλόβρεχε και το κρύο ήταν τσουχτερό, μπήκε μέσα στην εκκλησία για ν΄ ανάψει ένα κεράκι και να ζεσταθεί λιγάκι. Βρήκε ένα άδειο στασίδι και την άραξε. Κάτι όμως η ζέστη, κάτι τα μακρόσυρτα τερερέμ του Χατζηβασιλείου του ψάλτη, κάτι το λιβάνι, νύσταξε κι αποκοιμήθηκε. Κάποια στιγμή τον ξύπνησε η φωνή του παπά. Εκείνος μισάνοιξε τα μάτια και βρισκόμενος εκτός τόπου και χρόνου έβαλε μια φωνή μέσα στην εκκλησία: «κ΄λούρια, κ΄λουλουράκια, τακούρ-τακούρ».

Το τι έγινε δε το γνωρίζω, όμως η φιγούρα του μπάρμα Φώτη ήταν αγαπητή στις Φέρες. Όσο για τα πειράγματα, οι συγχωριανοί του δεν τον άφηναν παραπονεμένο.

* Σχετικά με τον "αρχαίο" χαιρετισμό του παιδονόμου Β. Θεοδωρίκου , που γράφει πιο πάνω η εφημερίδα, αξίζει να θυμηθούμε ότι τον Αύγουστο του 1936 είχε επιβληθεί η δικτατορία της 4ης Αυγούστου από τον Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος ήταν ήδη πρωθυπουργός από τον Απρίλιο του 1936 (τον είχε διορίσει ο βασιλιάς, μετά τον αιφνίδιο θάνατο του μέχρι τότε πρωθυπουργού Κ. Δεμερτζή). Οπότε καταλαβαίνουμε ποιον φασιστικό χαιρετισμό εννοεί, για την προέλευση του οποίου έχει χυθεί πολύ μελάνι τα τελευταία χρόνια.

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

Πηγές:

• Εφημερίδα "Πρόοδος"
• Εφημερίδα "Μακεδονία"
• Εφημερίδα "Βήρα"
• Εφημερίδα "Ημέρα Ζακύνθου" (www.imerazante.gr)
• Αθηνά Μαραθιανού "Παιδονόμος. Η Ιστορία και εξέλιξη ενός αξιώµατος στην Αρχαία Ελλάδα" (http://ikee.lib.auth.gr).