Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολης: Ένας τόπος που επιφυλάσσει εκπλήξεις με τα κρυμμένα κι ανεξερεύνητα μυστικά του

Κάθε φορά που αναζητώ τυχόν νέα στοιχεία για την ιστορία της Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης, θα δοκιμάζω και νέες, απρόσμενες εκπλήξεις.

της Ουρανίας Πανταζίδου

Με τη Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολης η αλήθεια είναι ότι έχω ασχοληθεί αρκετές φορές στο παρελθόν. Κάθε φορά, επιστρέφοντας σε αναζήτηση τυχόν νέων στοιχείων για την ιστορία της, θα δοκιμάζω και νέες, απρόσμενες εκπλήξεις.

Όταν λέω Νέα Χηλή δεν αναφέρομαι απλά στον τόπο όπως αυτός διαμορφώθηκε μετά την εγκατάσταση των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Γιατί αυτός ο τόπος υπήρχε και πριν την έλευση των προσφύγων του 1922. Έχει παρελθόν ανεξερεύνητο και αυτό το παρελθόν, μεταξύ άλλων αναζητώ κατά καιρούς.

Αυτή τη φορά η έκπληξη θα έρθει μέσα από μια τουρκική πηγή, όπου αναγράφονται τα χωριά και οι οικισμοί της Αλεξανδρούπολης με τουρκικές ονομασίες. Στη θέση όπου χτίστηκε η Νέα Χηλή αναφέρεται το Οθωμανικό χωριό Iki Kuralar.

Néa Hilí Νέα Χιλή köy - Aleksandrupóli (Dedeağaç) Évros GR
1909hr 📖: İki Kuralar [Tr]
Koord: 40°51'11'' D, 25°49'47'' K

Η Νέα Χηλή στη θέση Ουτς Κουρναλί

Σύμφωνα με τον Άγγελο Ποιμενίδη έως τώρα γνωρίζαμε ότι ο οικισμός της Νέας Χηλής έχει κτιστεί στην περιοχή Ουτς Κουρναλί (Üç Kurnalar = Τρεις Γούρνες - Τρεις Βρύσες).

Το ίδιο έχει αναφέρει και ο Αντώνης Τερζής στο βιβλίο του "Άληστες Μνήμες - Χηλήτες", όπου γράφει ότι ο οικισμός της Νέας Χηλής χτίστηκε στην έρημη τοποθεσία των παλαιών τουρκικών στρατώνων του Ουτς Κουρναλί.

Για τους τούρκικους στρατώνες, βόρεια από το σημερινό οικισμό της Νέας Χηλής αναφέρεται στη μεταπτυχιακή διατριβή της και η κ. Μαρία Τεμιρτζίδη. Σύμφωνα με τη Μ. Τεμιρτζίδη το 1908 μετά την επανάσταση των Νεότουρκων, στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) εγκαταστάθηκε το 5ο Σώμα του τουρκικού στρατού.

Ως τότε η πόλη του Δεδέαγατς είχε κυρίως Τούρκους υπαλλήλους διαφόρων πολιτικών υπηρεσιών, στρατοχωροφύλακες κυρίως και στρατιώτες που φρουρούσαν τους σιδηροδρομικούς σταθμούς και τις γέφυρες της γραμμής. Η εγκατάσταση όμως της μεγάλης στρατιωτικής μονάδας προϋπέθετε τη δημιουργία χώρων διαμονής των στρατιωτών και των αξιωματικών με τις οικογένειές τους. Οι στρατώνες εκείνοι θα χτιστούν στη θέση Ουτς Κουρναλί (στη θέση δηλαδή όπου μετέπειτα χτίστηκε ο οικισμός της Νέας Χηλής).

Να σημειώσω εδώ ότι και παλαιότεροι κάτοικοι της Νέας Χηλής μιλούν επίσης για τους τούρκικους στρατώνες, που υπήρχαν πίσω από το σημερινό βιβλιοπωλείο του οικισμού και εκτείνονταν σε μεγάλη έκταση βόρεια και πίσω από το πάρκο "Τρία Πλατάνια". (www.alexpolisonline.com/2017/08/blog-post_50.html).

Το χωριό Iki Kuralar σε χάρτη του 1914

Όπως ήταν επόμενο, με τη νέα ανακάλυψη του χωριού Iki Kuralar άρχισα ν΄ αναζητώ πληροφορίες, ανατρέχοντας σε παλιούς χάρτες και λοιπές πηγές. Κατά την αναζήτησή μου θα προσέξω - για πρώτη φορά σε χάρτη του 1914 ν΄ αναγράφεται το χωριό Iki Kuralar.

Δεξιά της Μάκρης διακρίνεται το χωριό Ικί Κουραλάρ
(Εικόνα από Γειτονιές και Αναμνήσεις της Αλεξανδρούπολης που αλλάζει)

Είναι γνωστό ότι τα Θρακικά παράλια, τόσο κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913), όσο και την περίοδο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) υπήρξαν θέατρο πολεμικών συγκρούσεων.

Επίσης είναι γνωστό ότι η Αλεξανδρούπολη (τότε Δεδέαγατς), παρόλο που τον Ιούλιο του 1913 (Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος) είχε απελευθερωθεί από τους Τούρκους (www.alexpolisonline.com/2012/07/1271913.html), σχεδόν αμέσως με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913) θα παραχωρηθεί στη Βουλγαρία (όπως και όλη η Θράκη). Να υπενθυμίσω ότι η Ελλάδα και η Βουλγαρία ήταν σύμμαχες χώρες στον Α΄'Βαλκανικό Πόλεμο του 1912 και πολεμούσαν εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Οι Βούλγαροι θέλοντας να διασφαλίσουν την προστασία της παράκτιας Θράκης, που βρισκόταν τώρα υπό την κατοχή της, θα δημιουργήσουν στις 31 Δεκεμβρίου 1914 τον Στολίσκο του Αιγαίου.

Παράλληλα είχαν εκπονήσει σχέδια για την άμυνα της παραλίας του Αιγαίου, εν όψει του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Τα σχέδια προέβλεπαν να χωριστεί η περιοχή της Αλεξανδρούπολης (Δεδέαγατς) σε τέσσερις τομείς: Μάκρη, Ikikurbalara, Δεδέαγατς και Muhadzhirköi (πρόκειται για το χωριό Ομπαλάρ - Απαλός).

Βέβαια εδώ βλέπουμε να γίνεται αναφορά στο χωριό Ikikurbalara. Ανατρέχοντας στο βιβλίο του Βούλγαρου συγγραφέα Aнастасъ Сп. Разбойниковъ "Η εθνική εικόνα του ανατολικού τμήματος της Δυτικής Θράκης" (1944) θα βρω ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Πρώτον γράφει για το μικρό Οθωμανικό χωριό Iki Kulbalara, το οποίο ιδρύθηκε μετά το 1880.

Ο συγγραφέας επίσης γράφει και ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τα διάφορα τοπωνύμια. Όπως επισημαίνει, υπάρχει μεγάλη σύγχυση με τις μετονομασίες των διαφόρων οικισμών. Στην πάροδο του χρόνου στην περιοχή υπήρχε μια συνεχής κίνηση πληθυσμών και οι οικισμοί συχνά μετονομάζονταν. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα άλλοι οικισμοί να μην έχουν καταγραφεί σωστά, άλλοι να μην έχουν μνημονευθεί από τους διάφορους συγγραφείς, καθώς δημιουργήθηκαν μεταγενέστερα και άλλοι πάλι για διάφορους λόγους εξαφανίστηκαν από τον χάρτη.

Έτσι θα δούμε ότι αμέσως μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και την παραχώρηση της Θράκης στη Βουλγαρία, θα υπάρξουν μετονομασίες οικισμών. Π.χ. το τουρκικό χωριό Shahinlar (σημερινή Άνθεια) μετονομάστηκε στα τέλη Μαΐου του 1914 σε Μπορίσοβο, οι Φέρες (Φερετζίκ) σε Τραπεζίντσα (Трапезница) κ.λ.π.

Ενημερωτικά, όπως γράφει ο Aнастасъ Сп. Разбойниковъ την ίδια εποχή με το χωριό Iki Kulbalara ιδρύθηκαν και τα χωριά Obalar ή Opeler (Απαλός), Selyamie (Μοναστηράκι) και Chaybashi - Τσαΐμπασι (Μαΐστρος). Τα νέα αυτά χωριά είχαν ενισχυθεί κυρίως με Τούρκους Μουχαχίρ (Muhajir) που προέρχονταν από τα Βαλκάνια (Muhajir = μετανάστης - πρόσφυγας).

Εδώ θ΄ ανοίξω μια παρένθεση για να σημειώσω ότι μετά το Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1877-1878 και την υπογραφή της Συνθήκης του Βερολίνου (1878) τα Ρωσικά στρατεύματα αποχώρησαν από την περιοχή της Αλεξανδρούπολης (Δεδέαγατς) όπου βρισκόταν το προηγούμενο διάστημα. Κατά την υποχώρηση υπήρξε αθρόα μετανάστευση βουλγάρικων οικογενειών από την γύρω περιοχή.

Ταυτόχρονα οι Οθωμανοί ενίσχυσαν τα χωριά με Οθωμανούς πολίτες, ενώ ιδρύθηκαν και νέα, όπως είδαμε πιο πάνω. Η παραμονή των Muhajir στην περιοχή θα κρατήσει έως τους Βαλκανικούς πολέμους 1912/1913. Τότε πολλά τούρκικα χωριά έπαψαν πλέον ν΄ αναφέρονται ή να μην αναγράφονται σωστά, π.χ. τα Guvendik, Chaybashi, Iki Kulbalara κ.α.

Muhajir φτάνουν στην Κωνσταντινούπολη μετά τους Βαλκανικούς πολέμους

Iki Kuralar, ένα χωριό με αναφορές στο Μεσαίωνα

Τελικά το χωριό Iki Kuralar θα μου επεφύλασσε στη συνέχεια ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη. Σύμφωνα με τον ερευνητή Muhammed Ahmed Simsar, το χωριό Quralar (ή Iki Kuralar) είχε πολύ μακρινό παρελθόν καθώς ήταν ιδιοκτησία του Hersekzade (ή Hersekli) Ahmed Paşa.

Ο Αχμέτ Πασάς ήταν γόνος του ισχυρού Οίκου της Βοσνίας Kosača. Η οικογένειά του ήταν Χριστιανοί και ο ίδιος γεννήθηκε ως Stjepan Hercegović το 1459. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας του μια διαμάχη με τον αδελφό του, για περιουσιακά θέματα, θα τον οδηγήσει στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί θ΄ ασπαστεί το Ισλάμ. Θα διατελέσει πέντε φορές Μεγάλος Βεζίρης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς και Μεγάλος Ναύαρχος. Θα παντρευτεί την κόρη του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄, Χούντι Χατούμ. (Ο Βαγιαζήτ είναι γνωστό ότι γεννήθηκε στο Διδυμότειχο).

Ο Αχμέτ Πασάς θα πάρει από τον Σουλτάνο ως προίκα μεγάλες εκτάσεις οι οποίες εκτείνονταν από τον Έβρο έως την Ασία. Στην ιδιοκτησία του ανήκαν δεκαπέντε χωριά. Μεταξύ αυτών ήταν η Κεσσάνη (Rus τότε από το βυζαντινό Ρούσιον), το Quralar (Iki Kuralar) στη θέση όπου χτίστηκε μετέπειτα ο οικισμός της Νέας Χηλής, το Kayajik (Κυριακή Σουφλίου) και το Sagirlar (Πλάκα Αλεξανδρούπολης).

Τα χωριά ιδιοκτησίας του Αχμέτ Πασά

Ο Αχμέτ Πασάς υπήρξε και ποιητής. Θ΄ αφήσει πίσω του πολλά έργα όπως τζαμιά, κρήνες κ.α. Θα πεθάνει τον Ιούλιο του 1517 από φυσικά αίτια.

Στον παραπάνω χάρτη (γύρω στο 1500) διακρίνουμε πάνω αριστερά το σημερινό Νομό Έβρου με τα τρία χωριά ιδιοκτησίας του Αχμέτ Πασά. Το Iki Kuralar (Νέα Χηλή), από πάνω το Sagirlar (Πλάκα) και πιο πάνω το Kayajik (Κυριακή).

Δε γνωρίζω το τι απέγινε το μεσαιωνικό Quralar (Κουραλάρ), το οποίο μετά τον θάνατο του Αχμέτ Πασά υπήρξε «θέρετρο» της κόρης του Anysah. Φαίνεται όμως ότι το χωριό ξαναζωντάνεψε μετά το 1880 ως Iki Kulbalara και στη συνέχεια ως Iki Kuralar.

Σχετικά με τον αριθμό δύο (Iki στα τουρκικά) ήταν μια τακτική που χρησιμοποιούσαν οι Οθωμανοί για να διαχωρίζουν το νέο χωριό που είχε το ίδιο όνομα με το παλιό. Προσωπική άποψη, θα έλεγα ότι είναι κάτι αντίστοιχο με τη χρήση δικού μας επιθέτου νέος/νέα (π.χ. Νέα Χηλή, Νέα Σμύρνη κ.α.).

Τελικά όπως φαίνεται με την κήρυξη των Βαλκανικών Πολέμων το χωριό εγκαταλείφθηκε από τους Οθωμανούς κατοίκους του. Στη συνέχεια τα διάφορα στρατιωτικά έργα όπως οχυρωματικά έργα κ.λπ. που κατασκευάστηκαν σε όλη την παράκτια περιοχή από τη Μάκρη έως τον ποταμό Έβρο καθώς και οι βομβαρδισμοί από τα συμμαχικά πλοία της Βρετανίας, Γαλλίας και Ρωσίας κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (ο μεγαλύτερος βομβαρδισμός του Δεδέαγατς τον Οκτώβριο του 1915), θα επιφέρουν μεγάλη αλλαγή στην περιοχή. Όπως ήταν επόμενο το χωριό Iki Kuralar (ή Iki Kurbalara ή Iki Kulbalara) εξαφανίστηκε από τον χάρτη.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στην περιοχή αυτή, που επικράτησε ως Ουτς Κουρναλί (Üç Kurnalar = Τρεις Βρύσες) θα δημιουργηθεί ο προσφυγικός οικισμός της Νέας Χηλής.

Uc Kurnalar: Οι τρεις βρύσες της Νέας Χηλής τη δεκαετία του 1950

Μετά την εγκατάσταση των προσφύγων και την επίσημη σύσταση του οικισμού της Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης στις 14 Αυγούστου 1924, το επόμενο μέλημα πολιτείας και κατοίκων ήταν η λειτουργία σχολείου. Έτσι το Νοέμβριο του 1924 θα ιδρυθεί μονοτάξιο σχολείο το οποίο στεγάστηκε, μετά από την απαραίτητη διαρρύθμιση, σε ένα από τα σπίτια που κατασκεύαζε την εποχή εκείνη η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων. Το πρώτο ξύλινο σχολείο της Νέας Χηλής απεικονίζεται στην κεντρική φωτογραφία του άρθρου. (Διαβάστε την ιστορία του Σχολείου της Νέας Χηλής ΕΔΩ).

Πριν κλείσω θα ήθελα να επισημάνω ότι, μπορεί οι Οθωμανοί μετά τη μάχη στο Ορμένιο (Cirmen) το 1371 να ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Θράκης, η οποία διήρκησε κοντά 550 χρόνια, όμως η περιοχή δεν έχει μόνο Οθωμανικό παρελθόν. Ας μη ξεχνάμε ότι νωρίτερα και για χίλια περίπου χρόνια η Θράκη ήταν σημαντική Επαρχία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Επίσης η Θράκη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, ενώ η ιστορία της αγγίζει και την εποχή του Xαλκού.

Και ο τόπος όπου χτίστηκε ο οικισμός της Νέας Χηλής είναι αδιαίρετο τμήμα της Θρακικής γης. Τρανή απόδειξη, όπως μαρτυρεί ο Άγγελος Ποιμενίδης είναι η επιτύμβια στήλη προχριστιανικής εποχής με κείμενο "ΑΡΤΩ ΘΥΓΑΤΗΡ... ΧΑΙΡΕ ΚΑΙ ΣΥ ΠΑΡΟΔΙΤΑ", που βρέθηκε το 1924 στην περιοχή της Νέας Χηλής (αγρός Μαυρόπουλου στο Τσιναρλί Ντερέ). Το 1965 η στήλη μεταφέρθηκε στο μουσείο της Κομοτηνής.

Η επιτύμβια στήλη που βρέθηκε στη Νέα Χηλή

Επίσης στην περιοχή της Νέας Χηλής, σύμφωνα πάντα με τον Άγγελο Ποιμενίδη βρέθηκαν:

• Τρεις τάφοι συλημένοι με ημικατεστραμμένα κτερίσματα προρωμαϊκών χρόνων.
• Απότμημα μαρμάρινου κίονα.
• Θεμέλια κτισμάτων ιδιωτικής χρήσης.

Πολύ πιθανόν να υπάρχουν σήμερα και άλλα ευρήματα που έχουν έρθει ήδη στην επιφάνεια ή άλλα που θα ανακαλυφθούν στο μέλλον. Ο Άγγελος Ποιμενίδης είχε γράψει ότι θα πρέπει οπωσδήποτε να ερευνηθεί ο τόπος, οπότε θα φανερωθεί και ο πατέρας της δύστυχης Αρτούς και ο παππούς και τα παλικάρια και οι άρχοντες και τα ψηφίσματά τους και οι ναοί και τ΄ αφιερώματα, όσο φτωχά και να 'ναι... (www.alexpolisonline.com/2018/09/blog-post_264.html).

Υ.Γ. 1. Θα ήθελα θερμά να ευχαριστήσω τους υπεύθυνους του έγκριτου ενημερωτικού site Alexandroupoli Online που είχαν την καλοσύνη να μου υποδείξουν τη σχέση του Iki Kularar με τον Ahmed Pasa. Υπήρξε πολύτιμη η υπόδειξη, που επεφύλασσε πολύ μεγάλη έκπληξη.

Υ.Γ. 2. Κατά την έρευνά μου, βλέποντας τα έργα του Hersekzade Ahmed Pasa που έχουν διασωθεί έως τις μέρες μας στην Κεσσάνη και αλλού, όπως τζαμιά, κρήνες κ.α., θα συνεχίσει να με απασχολεί το παρελθόν της κατασκευής των τριών βρυσών της Νέας Χηλής, που έδωσαν το όνομα στην περιοχή Uc Kurnalar - Ουτς Κουρναλί. Οι βρύσες αυτές θα πρέπει να καταστράφηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Και μαζί τους πήραν και τα όποια μυστικά φύλαγαν κρυμμένα.

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

Διαβάστε επίσης:

• Από το Ουτς Κουρναλί στη Νέα Χηλή
• Νέα Χηλή: Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία...
• Η Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολης έχει τη δική της ιστορία...
• Η καταγραφή της ιστορίας της Νέας Χηλής συνεχίζεται...
• Οι τουρκικοί στρατώνες στη θέση της σημερινής Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης
• Σχολείο, Εκκλησία και Νερό ζητούσαν οι κάτοικοι της Νέας Χηλής, τότε...

Πηγές

• Τοπωνύμια οικισμών Αλεξανδρούπολης (Δεδέαγατς) https://nisanyanmap.com
• The defence of the Aegean seacoast during World War I (www.bulgarianartillery.it).
• Aнастасъ Сп. Разбойниковъ "Народностниятъ образъ на източния дѣлъ отъ Западна Тракия" (Η εθνική εικόνα του ανατολικού τμήματος της Δυτικής Θράκης 1944).
• Muhammed Ahmed Simsar "The Waqfiyah of Ahmed Pasa" (https://babel.hathitrust.org)
• Hersekzâde Ahmed Paşa: An Ottoman Statesman’s Career & Pious Endowments (https://www.academia.edu/9463588/Hersekzade_Ahmed)

[post_ads]