Μέσα από αποφάσεις που αφορούσαν τη λειτουργία του Τελωνείου της Αλεξανδρούπολης αντλούμε διάφορες χρήσιμες πληροφορίες για την πόλη.
Με τη συμπλήρωση ενός έτους από την κατάληψη της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό (Ιούλιος 1920 - Ιούλιος 1921) και την εγκατάσταση των τελωνειακών υπηρεσιών, εκδόθηκε από την Πολιτική Διοίκηση Θράκης το 1922 μια επετειακή συλλογή με νόμους και αποφάσεις που αφορούσαν τη λειτουργία των τελωνείων από τη σύστασή τους.
Η έκδοση έχει ιδιαίτερη αξία για την Αλεξανδρούπολη, καθώς μέσα από τις αποφάσεις και της εγκυκλίους μπορούμε να αντλήσουμε διάφορες χρήσιμες πληροφορίες για την πόλη. Συγγραφέας του έργου ήταν ο τμηματάρχης του τελωνειακού τμήματος της Πολιτικής Διοίκησης Θράκης, Σπύρος Ευριπίδης. Η έγκριση της έκδοσης φέρει την υπογραφή του Πολιτικού Διοικητή Θράκης, Υπουργού Χαράλαμπου Βοζίκη.
Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης και ενώ ακόμη η περιοχή βρισκόταν υπό Διασυμμαχικό καθεστώς, αποφασίστηκε η σύσταση τελωνείων. Η σχετική έγκριση της απόφασης μπορεί να φέρει ημερομηνία 18 Αυγούστου 1920, όμως ως ημερομηνία σύστασης των τελωνείων θεωρήθηκε η 15η Μαΐου 1920.
Τότε η έδρα των υπηρεσιών των τελωνείων της Διασυμμαχικής Θράκης έδρευε στην Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή). Τα υπό σύσταση Τελωνεία ήταν στις πόλεις και τους οικισμούς: Δεδέαγατς, Ξάνθη, Κάραγατς, Πόρτο Λάγος, Κουλελί Μπουργάς (Πύθιο). Επίσης ιδρύθηκαν τελωνειακά φυλάκια στο Διδυμότειχο και στο Σουφλί.
 |
| Το τελωνείο στο Πύθιο (Κουλελί Μπουργκάς) το 1924 |
Αμέσως μετά την απελευθέρωση και της Ανατολικής Θράκης η έδρα της Διοίκησης Θράκης μεταφέρθηκε στην Αδριανούπολη. Έως και τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 Ύπατος Αρμοστής Θράκης ήταν ο Αντώνης Σταχτούρης. Μετά την ήττα του Βενιζέλου σ΄ εκείνες τις εκλογές ο Σαχτούρης θ΄ αντικατασταθεί από τον υπουργό Χαράλαμπο Βοζίκη, ο οποίος πλέον θα φέρει τον τίτλο του Πολιτικού Διοικητή Θράκης.
Με την ιδιότητά του αυτή θα υπογράψει την 1η Οκτωβρίου 1921 την τελωνειακή διαίρεση καθώς επίσης και την οργανική σύνθεση και κατανομή του προσωπικού των τελωνείων της Θράκης. Το Τελωνείο της Αλεξανδρούπολης αποτελούνταν από 15 υπαλλήλους, όπως φαίνεται και στο σχετικό πίνακα.
Οι αποφάσεις και οι εγκύκλιοι που περιέχονται στην εν λόγω έκδοση παρουσιάζουν το δικό τους ενδιαφέρον τόσο για τη λειτουργία των τελωνείων όσο και για την οικονομική ζωή της περιοχής (όπως εμπόριο, λαθρεμπόριο, σχέσεις με την εταιρεία των Ανατολικών Σιδηροδρόμων, με τις τελωνειακές αρχές της Βουλγαρίας και Τουρκίας κ.α.).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εγκύκλιος τον Ιούλιο του 1921 για τη συμπεριφορά των τελωνειακών αρχών προς τους πρόσφυγες και παλιννοστούντες όσον αφορά τη μεταφορά ζώων, γεωργικών και λοιπών εργαλείων κ.λ.π. Όπως βλέπουμε η Αλεξανδρούπολη την περίοδο 1920-1921, πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι πύλη (εισόδου - εξόδου) προσφυγικών ροών.
Επέλεξα εδώ να σταθώ σε μια απόφαση της Πολιτικής Διοίκησης Θράκης που αφορά τις μετονομασίες των τοπωνυμίων. Συγκεκριμένα στις 28 Σεπτεμβρίου 1921 θα εκδοθεί η υπ΄ αριθμ. 11895/1921 απόφαση που φέρει την υπογραφή του Πολιτικού Διοικητή Χαράλαμπου Βοζίκη, με την οποία δίνονται οδηγίες στα τελωνεία να προχωρήσουν στη διόρθωση των παλαιών ονομασιών, λαμβάνοντας υπόψη το Παράρτημα της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως "Περί μετονομασίας συνοικισμών" της 18ης Σεπτεμβρίου 1921. Επίσης δίδονται οδηγίες για την αντικατάσταση των παλιών σφραγίδων ώστε αυτές ν΄ αναγράφουν στο εξής τις νέες ονομασίες. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης προβλεπόταν αυστηρότατη τιμωρία. Ανάλογες οδηγίες δόθηκαν τότε σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες, κ.λ.π.
Να σημειώσω ότι έως και τον Σεπτέμβριο του 1921, όλες οι τελωνειακές αποφάσεις, που περιέχονται στη συλλογή αναγράφουν την Αλεξανδρούπολη με το παλιό της όνομα (Δεδέαγατς).
 |
| Η εγκύκλιος διαταγή για τη μετονομασία των παλαιών τοπωνυμίων 28/9/1921 |
Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης κατά το Μεσοπόλεμο
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την αντιμετώπιση της κρίσης που προκάλεσε η έλευση χιλιάδων προσφύγων και η μέριμνα για την εγκατάστασή τους, όλα έδειχναν ότι την περίοδο του μεσοπολέμου το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης θα παρουσίαζε ανοδική πορεία, βοηθώντας στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής.
Όμως πολύ σύντομα οι αρμόδιες υπηρεσίες της Αλεξανδρούπολης βρέθηκαν αντιμέτωπες με το διαφαινόμενο κίνδυνο της υποβάθμισης του λιμανιού, με ότι αυτό συνεπάγεται για το εμπόριο και την οικονομία, όχι μόνο της πόλης αλλά ολόκληρου του Νομού Έβρου.
Το πρόβλημα ήταν η ίδρυση σε πολύ κοντινή απόσταση από το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης του λιμανιού του Πόρτο Λάγος. Τότε έγιναν έντονα διαβήματα και η αντιπροσωπεία της Αλεξανδρούπολης απέστειλε επιστολή στον Ελευθέριο Βενιζέλο στις 8 Απριλίου 1929, ζητώντας την παρέμβασή του για τη μη υλοποίηση του έργου, εκθέτοντας τα τεράστια προβλήματα που επρόκειτο να δημιουργηθούν.
Ολόκληρη η επιστολή: www.venizelosarchives.gr
Προς την ίδια κατεύθυνση κινήθηκε και η επιστολή του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αλεξανδρούπολης προς το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Συγκοινωνίας στις 28 Οκτωβρίου 1932. Ο πρόεδρος Μανουήλ Φιμερέλλης στην επιστολή του εκθέτει τα ήδη προβλήματα που παρουσιάζει η εμπορική κίνηση της πόλης, τονίζοντας ότι το λιμάνι από διεθνές θα γίνει ένας ορμίσκος τοπικής μόνος αξίας και ότι ήδη υπάρχει κίνδυνος της μετανάστευσης του πληθυσμού της πόλης. Γι΄ αυτό ζητά μια σειρά μέτρων, μεταξύ των οποίων και την κατάργηση του λιμανιού του Πόρτο Λάγος.
Ολόκληρη η επιστολή: www.venizelosarchives.gr
Δυστυχώς η φωνή του λαού της Αλεξανδρούπολης δεν εισακούστηκε και η ίδρυση του λιμανιού στο Πόρτο Λάγος όχι μόνο προχώρησε αλλά επρόκειτο να προαχθεί το λιμάνι σε τελωνείο Γ΄ τάξης. Ο Πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αλεξανδρούπολης Μανουήλ Φιμερέλλης θα αποστείλει στις 2 Νοεμβρίου 1932 σχετική επιστολή στον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Ολόκληρη η επιστολή: www.venizelosarchives.gr
Η κυβέρνηση, παρά τα διαβήματα του λαού της Αλεξανδρούπολης θα προχωρήσει στη μείωση μια θέσης ελεγκτού Α' τάξεως του τελωνείου της Αλεξανδρούπολης με παράλληλη προαγωγή του υποτελωνείου του Πόρτο Λάγος σε τελωνείο Β΄ τάξεως καθώς και τη σύσταση μιας θέσης υπελεγκτού σ΄ αυτό. (ΦΕΚ 378/6 Δεκεμβρίου 1933).
Τελωνεία στη Δυτική Θράκη επί Βουλγαρικής κατοχής το 1913
Κλείνοντας θα ήθελα να σημειώσω και κάποιες πληροφορίες για τα τελωνεία την περίοδο που η Αλεξανδρούπολη βρισκόταν υπό Βουλγαρική κατοχή το 1913. Οι Βούλγαροι τότε είχαν δείξει τεράστιο ενδιαφέρον για την πόλη, όπως εξάλλου και για όλη τη Θράκη, τόσο από γεωγραφικής όσο και από οικονομικής άποψης.
Έτσι τον Οκτώβριο του 1913 άνοιξαν τελωνεία στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) με υποκατάστημα στα χωριά Μάκρη και Μαρώνεια), στο Πόρτο Λάγος με υποκατάστημα στο χωριό Όξιλαρ (Τοξότες) και στο Σουφλί.
 |
| Το λιμάνι του Δεδέαγατς, πύλη εισόδου και εξόδου για ανθρώπους και εμπορεύματα. Εδώ συγκεντρωμένοι Βούλγαροι από το χωριό Ейля Гюню το 1913 |
Επειδή το λιμάνι του Δεδέαγατς είχε τότε αρκετές ελλείψεις όσον αφορά κτίρια και εγκαταστάσεις, καθώς η εταιρεία των Ανατολικών Σιδηροδρόμων δεν είχε κατασκευάσει τις απαραίτητες ράμπες για την ευκολότερη φορτοεκφόρτωση των εμπορευμάτων, η βουλγαρική κυβέρνηση θα χορηγήσει δάνειο 50.000 BGN για την εκβάθυνση του λιμανιού, το οποίο έτσι θα ήταν πιο προσιτό για τα εισερχόμενα ατμόπλοια. Μέρος των κεφαλαίων χρειάστηκε για την επισκευή του κυματοθραύστη και την κατασκευή ξύλινων στρατώνων για τη στέγαση του τελωνειακού φρουρού.
Επίσης οι λιμενικές αρχές αγόρασαν μαούνες και φορτηγά σκάφη, χωρίς τα οποία το λιμάνι δεν μπορούσε να λειτουργήσει σωστά. Η Αλεξανδρούπολη διατηρούσε τη σημαντική εμπορική της σημασία ως κύριο λιμάνι, ειδικά όταν έκλεισαν τα Δαρδανέλια. Ακόμη και οι πόλεις της Ανατολικής Θράκης, που παρέμειναν στα τουρκικά χέρια, εξυπηρετούνταν από το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης.
Στην πόλη δραστηριοποιούνταν Βούλγαροι και Αρμένιοι έμποροι καθώς και Εβραίοι (που προέρχονταν κυρίως από τη Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη, Αδριανούπολη). Επίσης ξένοι υπήκοοι και κάποιοι ντόπιοι αλλά και Έλληνες και Τούρκοι εμπορικοί αντιπρόσωποι. Καθημερινά στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης αγκυροβολούσαν 25 ή και περισσότερα ατμόπλοια.
Το Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) ήταν η κύρια πύλη της Βουλγαρίας προς τον υπόλοιπο κόσμο. (Stayko Trifonov - Βούλγαρος ιστορικός).
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
Πηγές:
- Οικονομική νομοθεσία εν Θράκη / Τελωνειακαί διατάξεις (https://anemi.lib.uoc.gr).
- Λεύκωμα "190 χρόνια ελληνικά τελωνεία 1830-2020" (www.aade.gr/sites/default/files/2021-03/LEUKOMA_AADE_new.pdf).
- Πολιτική Διοίκηση Θράκης - Παράτημα της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος - Τεύχος Δεύτερον "Περί μετονομασίας συνοικισμών" (https://anavathmis.eu).
- Εφημερίδα της Κυβερνήσεως A'378/1933 (www.eetaa.gr/eetaa/metaboles/fek/1933/fek_378a_1933.pdf).
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω