Η προσωπική μου κατάθεση μετά την επίσκεψή μου στην εικαστική έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης με τίτλο "Τίνος Είσαι;".
Αφορμή για το παρόν στάθηκε η επίσκεψή μου στην έκθεση που παρουσιάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης με τίτλο «Τίνος Είσαι;». Η έκθεση αναφέρεται στο πώς μέσα από τις καθημερινές ιστορίες, τα ακούσματα και τις μνήμες των προγόνων τους οι νέοι της Αλεξανδρούπολης διαμορφώνουν την ιστορική και πολιτισμική τους ταυτότητα. Μεταξύ των ομάδων που παρουσιάζεται στην έκθεση είναι και αυτή των Ελλήνων του Πόντου.
 |
Η Δυτική Θράκη, λόγω της θέσεώς της αποτέλεσε, κατά την έξοδο από τη Μικρά Ασία και κυρίως κατά την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης τον πρώτο σταθμό όπου συγκεντρώθηκε μεγάλος αριθμός προσφύγων. Ο βασικότερος λόγος ήταν η επικρατούσα αντίληψη μεταξύ των προσφύγων, ότι σύντομα θα μπορούσαν να επιστρέψουν στις εστίες τους.
Στην Περιφέρεια της Αλεξανδρούπολης σε σύνολο 5.072 οικογενειών, ήτοι 21.950 ατόμων, εγκαταστάθηκαν και 3.083 πρόσφυγες Ποντιακής καταγωγής, συγκεκριμένα:
- Πόντιοι 547 οικογένειες, δηλ. 2.160 άτομα.
- Καυκάσιοι 227 οικογένειες, δηλ. 923 άτομα.
Σημειωτέον ότι και οι Καυκάσιοι ήταν Έλληνες Ποντιακής καταγωγής, οι οποίοι για διάφορους λόγους είχαν μεταναστεύσει, είτε οι ίδιοι είτε οι πρόγονοί τους στον Καύκασο.
Εδώ θα πρέπει να σημειώσω ότι σημαντικός αριθμός Ποντίων από τον Καύκασο παρουσιάζονται στην απογραφή του 1928 ως αριθμός προσφύγων από τη Μικρά Ασία ή την Ανατολική Θράκη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα Ποντίων που καταγράφηκαν ως πρόσφυγες από τη Θράκη ήταν οι Πόντιοι που μετανάστευσαν από τον Καύκασο στην Ελλάδα το 1919-1920 και οι οποίοι, μετά τον Ιούλιο του 1920 προωθήθηκαν στην ελεύθερη Ανατολική Θράκη, για να επιστρέψουν και πάλι στην ελληνική επικράτεια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. (Η Αλεξανδρούπολη στο λυκαυγές του 1920 και η εγκατάσταση των Καυκάσιων προσφύγων στην πόλη)
 |
| Από την έκθεση "Τίνος Είσαι;" |
Σύμφωνα με τον Νικόλαο Παπαδόπουλο* υπήρξε αγροτική και αστική εγκατάσταση των προσφύγων. Η αγροτική εγκατάσταση στη Δυτική Θράκη είχε τρεις κατηγορίες:
- Η εγκατάσταση των προσφύγων σε παλιούς συνοικισμούς και χωριά.
- Εγκατάσταση σε τσιφλίκια.
- Εγκατάσταση σε χωριά Βουλγάρων μεταναστών, οι οποίοι τα εγκατέλειψαν σύμφωνα με την εθελουσία Ελληνοβουλγαρική ανταλλαγή (Συνθήκη Νεϊγύ 1919).
Η εγκατάσταση των προσφύγων σε τουρκικά χωριά θα είχε κάνει ευκολότερο το έργο της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.Π.) εάν ο εποικισμός δεν τελούσε υπό τον έλεγχο της Μικτής Ελληνοτουρκικής Επιτροπής, η οποία, όποτε επιχειρούνταν κατάληψη τουρκικών εκτάσεων επενέβαινε και σταματούσε την εγκατάσταση. Έτσι οι περισσότεροι συνοικισμοί δημιουργήθηκαν πολύ κοντά στα υφιστάμενα χωριά.
Χωριά όπου εγκαταστάθηκαν κατά πλειοψηφία Πόντιοι πρόσφυγες είναι η Νίψα, τα Πεύκα, το Αετοχώρι, τα Πάταρα και η Μαυρόπετρα, τα Κοίλα, η Μελία, η Παλαγία, η Νέα Χηλή ενώ μικρότερος αριθμός εγκαταστάθηκε και σε άλλα χωριά και συνοικισμούς της Αλεξανδρούπολης.
Οι Πόντιοι ήδη από την πρώτη στιγμή της εγκατάστασής τους ίδρυσαν τον πρώτο σύλλογο με την επωνυμία "Σύνδεσμος Ποντίων Έβρου" το 1922 (πιθανόν και νωρίτερα καθώς εγκατάσταση Ποντίων και Καυκάσιων είχαμε από τον Ιούνιο του 1920). Πρόκειται για τους πρόσφυγες που ήρθαν στην Ελλάδα με μέριμνα του Νίκου Καζαντζάκη. Στη συνέχεια το 1926 θα ιδρυθεί και 2ος ποντιακός σύλλογος με την επωνυμία "Ένωση Ποντίων Νομού Έβρου", ενώ στη συνέχεια οι δυο σύλλογοι το 1928 θα προχωρήσουν στην ένωσή τους. (Από την Ένωση Ποντίων Νομού Έβρου στο Μορφωτικό Σύλλογο Ποντίων Ν. Έβρου "Αλέξιος Κομνηνός")
Οι πρόγονοί μας μετέφεραν στην Ελλάδα την ιδιαίτερη πολιτισμική τους ταυτότητα. Κάποια από εκείνα τα στοιχεία π.χ. ποντιακή διάλεκτος, ήθη και έθιμα, χοροί, τραγούδια, φαγητά κ.α. παρέμειναν σταθερά, άλλα αλλοιώθηκαν και άλλα εξαφανίσθηκαν.
Η έκθεση της Art Traces ΑΜΚΕ «Τίνος είσαι;» αναφέρεται στον αυτοπροσδιορισμό, την ευαισθητοποίηση και την κινητοποίηση της 3ης και 4ης γενιάς των κατοίκων και των προσφύγων που δημιούργησαν την Αλεξανδρούπολη και διαμόρφωσαν τον πολιτισμό της.
Μπορεί σε πολλούς από εμάς τους ποντιακής καταγωγής 3ης και 4ης γενιάς, που κατοικούμε στην Αλεξανδρούπολη η ιστορική μνήμη να έχει χαθεί, πολύ δε περισσότερο στους ακόμη νεότερους. Μπορεί σε άλλους να υπάρχει μόνο η γνώση του ονόματος της ιδιαίτερης πατρίδας των παππούδων και γιαγιάδων στον Πόντο, όμως υπάρχει και ένα μεγάλο τμήμα, που σε κάποια στιγμή της ζωής του αισθάνεται την ανάγκη να αναζητήσει τις ρίζες του, να μάθει περισσότερα για την ιστορία και τον πολιτισμό των προγόνων του, ν΄ αναζητήσει τη δική του ταυτότητα.
Προσωπική κατάθεση
Είμαι ποντιακής καταγωγής 3ης γενιάς. Τα παιδικά μου χρόνια τα έζησα στη Νέα Χηλή ανάμεσα σε ανθρώπους που κουβαλούσαν την ιστορία, την ιδιαίτερη διάλεκτο, τα ήθη και έθιμα που έφεραν από τον Πόντο. Θυμάμαι στα παιδικά μου χρόνια τις γιορτές και τα πανηγύρια που είχαν ηχόχρωμα καθαρά ποντιακό. Όμως από το σχολείο υπήρχαν οδηγίες προς τους γονείς να μη μιλούν στο σπίτι ποντιακά ώστε τα παιδιά πιο εύκολα να μπορούν να ενταχθούν στη νεοελληνική εκπαίδευση. Παρόλα αυτά ακούγαμε τη μητέρα να παίζει μαζί μας ένα ποντιακό παιχνίδι και να μας τραγουδά «τίμι, τίμι τον αητό, τον αητόν τον σταυρωτόν, κρούγω παίρω το κοντάρι, και φιλώ το καλαμάρι...».
Τα ποντιακά τ΄ άκουγα και στα τραγούδια του πατέρα. Όμως αργότερα, στην εφηβεία τα ποντιακά τραγούδια πέρασαν στη συνείδησή μας ως αναχρονιστικά, δεν ήταν μοντέρνα ή όπως τ΄ αποκαλούσαμε τότε όλα τα παραδοσιακά "βλάχικα".
Πολύ αργότερα, αναζητώντας τις ρίζες μου, άρχισα να διαβάζω για την ιστορία των Ελλήνων του Πόντου. Όσο πιο πολύ διάβαζα και μάθαινα την ιστορία των προγόνων μου, τόσο πιο πολύ ήθελα ν΄ ανήκω σ΄ αυτήν την ομάδα. Αυτό που με συνεπήρε δεν ήταν μόνο τα γεγονότα της Γενοκτονίας και ο ξεριζωμός. Δεν αναζήτησα μόνο τους χορούς και τα τραγούδια. Ήταν πολλά περισσότερα. Ήταν ένας ελληνισμός που είχε μια λαμπρή πορεία στο διάβα των αιώνων πολιτισμικά, κοινωνικά και οικονομικά, που μεγαλούργησε μέσα σε αντίξοες συνθήκες.
Από τα πρώτα που έκανα ήταν να διορθώσω το επώνυμό μου. Αλλάζοντας το Πανταζή σε Πανταζίδου, πίστευα ότι αυτόματα με τοποθετούσε στην ευρύτερη ποντιακή οικογένεια. Να σημειώσω ότι γεννήθηκα ως Ουρανία Πανταζίδου και ότι η διόρθωση του επωνύμου μου σε Πανταζή έγινε περίπου στην ηλικία των 12 ετών, όταν ήρθε η ώρα να πάω στο γυμνάσιο. Ο λόγος ήταν ότι η οικογένειά μου φαινόταν γραμμένη αλλού ως Πανταζίδης και αλλού ως Πανταζής. Όταν άρχισα να αναζητώ τις ρίζες μου, αποφάσισα να επαναφέρω το επώνυμο με το οποίο είχα γεννηθεί και προχώρησα στις προβλεπόμενες διαδικασίες. Και ας μου έλεγε ο κ. Μιχάλης Χαραλαμπίδης (τότε τον είχαμε προσκαλέσει με το σύλλογό μας σε μια εκδήλωση στη Σύρο) ότι το επώνυμο δε θα με κάνει πιο Πόντια. Εγώ ήθελα να το κάνω, κυρίως για τη γιαγιά, το όνομα της οποίας έφερα. Και ξέρετε τι λένε για το ποντιακό γινάτι. Και το έκανα... (www.pontosnews.gr/325253/synentefxeis/allaxe-to-onoma-tis-apo-pantazi-se-pant).
Αναφέρομαι στη γιαγιά, γιατί αυτή έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απόφασή μου. Και να εξηγήσω το γιατί. Είμαι στη Σύρο, όπου διέμενα τότε. Για πρώτη φορά με το σύλλογό μας συμμετέχουμε στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου 2012 και για πρώτη φορά συμμετείχε τμήμα με ποντιακές φορεσιές. Η στιγμή που περνώ μπροστά από τους επισήμους κρατώντας τη σημαία του Πόντου θα χαραχθεί για πάντα στην καρδιά μου. Τα μάτια μου γέμισαν δάκρυα. Σηκώνοντας το βλέμμα προς τον ουρανό, εκεί ανάμεσα στα σύννεφα του ουρανού της Ερμούπολης θαρρώ πως είδα τη μορφή της γιαγιάς μου. Τότε άκουσα μια φωνή - αυτό είναι το χρέος... Ήταν η δική μου φωνή.
 |
| Η παρέλαση που με σημάδεψε |
Αυτό ήταν, εκείνη τη στιγμή όλο εκείνο έγινε ποτάμι και με πήρε μαζί του. Και όταν πρωτοήρθα στην Αλεξανδρούπολη, μετά από απουσία πολλών χρόνων, αναζητώντας πληροφορίες για τους προγόνους μου, μου έκανε εντύπωση που άκουγα στο δρόμο να μιλούν τα ποντιακά. Μια μέρα ήμουν στη στάση του λεωφορείου για τη Νέα Χηλή. Στη στάση περίμεναν το λεωφορείο και γυναίκες για την Παλαγία. Μιλούσαν μόνο ποντιακά. Ήταν νέοι πρόσφυγες που είχαν έρθει στην Ελλάδα το 1993. Είχα ν΄ ακούσω να μιλούν έτσι από τα παιδικά μου χρόνια. Τις ρώτησα από που είχαν έρθει. Μου απάντησαν από ένα ποντιακό χωριό της Αρμενίας και εκεί μιλούσαν μόνο ποντιακά. Οι άνθρωποι αυτοί κράτησαν την προγονική λαλιά, τα ήθη και έθιμά τους. Σίγουρα ο τόπος στον οποίο ζούσαν καθώς και οι μεικτοί γάμοι επέφεραν κάποιες αλλαγές, όμως δεν έχασαν την ποντιακή ταυτότητά τους.
Τα ποντιακά δεν τα καλατσεύω, πολλά από αυτά τα καταλαβαίνω. Όμως την υπόσχεση που είχα δώσει τότε στη γιαγιά προσπάθησα να την κρατήσω. Δε ξέρω εάν εκείνο το χρέος δημιούργησε την ποντιακή ταυτότητά μου! Εκείνο που σίγουρα γνωρίζω είναι ότι με βοήθησε και με βοηθά ως άνθρωπο.
* Ο Νικόλαος Παπαδόπουλος υπηρέτησε για 11 χρόνια ως υπάλληλος της Γενικής Διοίκησης Θράκης και της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων (η ΕΑΠ καταργήθηκε το 1930) ενώ έως το 1931 υπήρξε προϊστάμενος του τμήματος στατιστικής της Διευθύνσεως Εποικισμού Θράκης.
- Τα στοιχεία που δίνει παραπάνω ο Ν. Παπαδόπουλος, όσον αφορά την εγκατάσταση των Ποντίων προσφύγων αφορούν την αγροτική εγκατάσταση. Δεν συμπεριλαμβάνονται στοιχεία για την αστική εγκατάσταση.
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
Η εικαστική έκθεση «Τίνος Είσαι;» λειτουργεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης καθημερινά (εκτός Τρίτης) ως τις 30 Σεπτεμβρίου 2021 και το ωράριο λειτουργίας της έκθεσης είναι:
- Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη 09:00 - 13:00 (Τρίτη κλειστά)
- Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 09:00 - 13:00 και 19:00 - 21:00.
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω