Ο Νοέμβριος είχε πολλές γιορτές που τιμούσαν οι Έλληνες στον Πόντο. Αυτό το μήνα αλίευαν τα χαψία, ένα είδος γαύρου που αφθονούσε στον Εύξεινο Πόντο.
Ήρθε και ο Νοέμβριος ο τελευταίος μήνας του Φθινοπώρου. Στον Πόντο τον ονόμαζαν Αεργίτες, γιατί στις 3 Νοεμβρίου τιμούσαν την ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου.
Όπως γράφει η λαογράφος κ. Έλσα Γαλανίδου - Μπαλφούσια πολλοί στον Πόντο γιόρταζαν τον Άγιο Γεώργιο στις 3 Νοεμβρίου, γιατί μετά το σταμάτημα των μεταλλείων της Αργυρούπολης (Γκιουμούσχανε) και έως το 1887, όταν άρχισε η αποδημία των Ποντίων προς τη Ρωσία, όσοι εργάζονταν σ΄ αυτά, ζητούσαν εργασία προς το εσωτερικό, στην Καππαδοκία, φτάνοντας ως την Μαλάτεια (ανατολική Τουρκία) κι επέστρεφαν στο τέλος Οκτωβρίου, όταν τα χιόνια έκαναν αδύνατη την εργασία. Επειδή απουσίαζαν κατά τον εορτασμό του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου, καθιέρωσαν να τον γιορτάζουν στις 3 Νοεμβρίου με πανηγυρική θεία λειτουργία και συνεστίαση.
 |
| Αργυρούπολη www.pontiaka.gr |
Ο δάσκαλος της Αλεξανδρούπολης Δημήτριος Παπαδόπουλος (Σταυριώτης) πρόσφυγας από το Σταυρί του Πόντου, ο οποίο έχει τιμηθεί από την Ακαδημία Αθηνών για το λαογραφικό του έργο, διασώζει, μεταξύ άλλων και το παρακάτω δίστιχο για το Νοέμβριο:
«Εξέβεν ο Τρυγομηνάς κι εσέβεν Αεργίτες,
τα χιόνια έγκεν κι έστρωσαν άμον καλός τεχνίτες».
Δηλαδή, βγήκε ο Οκτώβριος και μπήκε ο Νοέμβριος, που έφερε και έστρωσε το χιόνι σαν τον πιο καλό τεχνίτη.
Αυτόν το μήνα αλίευαν τόνους τα χαψία, ένα είδος γαύρου που αφθονούσε στον Εύξεινο Πόντο. Τα χαψία τα έτρωγαν είτε παστά, είτε φρέσκα. Ο λαϊκός ποιητής προέτρεπε «Τ' Αεργίτα ας' σο λιμάν', τα χαψία σο τηγάν'», δηλαδή του Αγίου Γεωργίου τα χαψία από το λιμάνι κατευθείαν στο τηγάνι.
 |
| Η παραλία της Κερασούντας το 1904 www.pontiaka.gr |
Χαψολάβασο... όπως η προγιαγιά Ειρήνη Μιχαηλίδου
Συζητώντας με τη μητέρα μου για τα χαψία, μου αφηγήθηκε ότι και η δική της η γιαγιά έφτιαχνε τα χαψολάβασα στην Παλαγία. Η γιαγιά Ειρήνη είχε έρθει με την οικογένειά της από την Παλα(γ)ία της Αργυρούπολης του Πόντου στην Παλαγία της Αλεξανδρούπολης.
Όταν επρόκειτο να φουρνίσουν τα καρβέλια - τότε οι νοικοκυρές φούρνιζαν στην πινακωτή πολλά καρβέλια για να καλύψουν τις ανάγκες της πολυπληθούς οικογένειας, ξεχώριζε στην άκρη ζυμάρι με το οποίο έφτιαχνε πίτες, λεπτές όπως η λαγάνα. Στη συνέχεια καθάριζε τα παστά χαψία (γαύρος) από τα κόκαλα κι έβαζε λεπτές λωρίδες επάνω στις πίτες (λαβάσια) και τα έψηνε στο ξυλόφουρνο που βρισκόταν στην αυλή. Και επειδή μια αυλή ήταν με τη γειτόνισσα την Αντιγόνη Λουκά - Καραμανίδου, με την οποίαν κατάγονταν από τα ίδια μέρη της Αργυρούπολης, πάντα θα πρόσφερε και σ΄ εκείνην από τις πίτες της. Και όπως λέει η μητέρα μου, είχαν τέτοια νοστιμιά που ακόμη και σήμερα τις θυμάται με νοσταλγία.
 |
| Η Ειρήνη Μιχαηλίδου το γένος Κιζιρίδου |
Ο Νοέμβριος είχε πολλές γιορτές που τιμούσαν οι Έλληνες στον Πόντο, όπως συνέβαινε και στην υπόλοιπη Ελλάδα, όπως των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ.
Στις 12 του μήνα, του Οσίου Πατρός Νείλου του Σοφού, ο οποίος καταγόταν από τα Κοτύωρα του Πόντου. Επίσης τη μνήμη του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου, ο οποίος πέθανε από τις κακουχίες στο δρόμο για την εξορία στα Κόμανα του Πόντου.
Οι Πόντιοι τιμούσαν πολύ τον Άγιο Χρυσόστομο, γι΄ αυτό όταν έφθασε η είδηση της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου 1453 μαζί με τις εκκλησίες και τα μοναστήρια συμπεριέλαβαν στο μοιρολόι τους και τον Άγιο Χρυσόστομο, όχι απλά να κλαίει αλλά να χτυπά τα στήθη του από τη μεγάλη λύπη:
«Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγ΄ νε τα μοναστήρια
κ΄ Αι Γιάννες ο Χρυσόστομον κλαίει δερνοκοπάται.
Μη κλαις, μη κλαις Αι-Γιάννε μου και μη δενδροκοπάσαι,
Η Ρωμανία πέρασε, η Ρωμανία ΄πάρθεν.
Η Ρωμανία κι αν πέρασε ανθεί και φέρει κι άλλο».
Επίσης τιμούσαν τα Εισόδια της Θεοτόκου, του Οσίου Στυλιανού, του Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε (γεννήθηκε σε χωριό κοντά στην Τραπεζούντα) και βέβαια τη γιορτή του Αγίου Ανδρέα. Ο Άγιος Ανδρέας φέρεται ότι διέδωσε το χριστιανισμό στον Πόντο (www.alexpolisonline.com/2017/11/blog-post_942.html).
 |
| Τραπεζούντα www.pontiaka.gr |
1 Νοεμβρίου, η μνήμη του νεομάρτυρα Δαβίδ Κομνηνού του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας
Ύστερα από ενέργειες του Μητροπολίτη Δράμας κ.κ. Παύλου και σύμφωνα με τα προβλεπόμενα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο προχώρησε στην αγιοκατάταξη του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, Δαβίδ του Μεγάλου Κομνηνού, το 2013.
Είναι γνωστό ότι η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας έπεσε στα χέρια των Οθωμανών στις 15 Αυγούστου 1461, όταν αυτοκράτορας ήταν ο Δαβίδ Κομνηνός, γιος του Αλέξιου Δ' Κομνηνού (για τον Αλέξιο Δ' και τη μεταφορά των οστών του από τον Γεώργιο Κανδηλάπτη - Κάνι στην Ελλάδα το 1924 έχω γράψει σε προηγούμενο άρθρο: www.alexpolisonline.com/2021/09/blog-post_48.html
Ο αυτοκράτορας Δαβίδ με την πτώση της Τραπεζούντας θα συλληφθεί από τον Μωάμεθ Β΄ και μαζί με τους γιους του και τον ανιψιό του Αλέξιο Ε΄ θα εκτοπιστούν στην Αδριανούπολη. Ο Δαβίδ ζούσε για δυο χρόνια κοντά στον παραπόταμο του Έβρου Τόνζο (Τούντζας). Όμως ο Μωάμεθ ήθελε ν΄ απαλλαγεί από τον Δαβίδ καθώς όλο το Ελληνικό Έθνος έβλεπε στο πρόσωπό του τον νόμιμο αρχηγό και βασιλέα.
Μετά δυο χρόνια το 1463, δοθείσης αφορμής ο Δαβίδ με τους γιους του και τον ανιψιό του θα οδηγηθούν στην Κωνσταντινούπολη όπου και θα θανατωθούν βίαια στις 1 Νοεμβρίου. Λέγεται ότι ο Μωάμεθ δεν επέτρεψε την ταφή τους και άφησε τα πτώματα βορά στα θηρία και στα όρνεα. Τραγική ήταν η περίπτωση της δεύτερης συζύγου του Δαβίδ, Ελένης Καντακουζηνής, μπροστά στα μάτια της οποίας σφαγιάστηκε η οικογένειά της. Η Ελένη παραφύλαξε τη νύχτα και έθαψε με τα χέρια της τα πτώματα και στη συνέχεια αποσύρθηκε σε μοναστήρι, ζώντας αυστηρή μοναχική ζωή (Μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος, «Η εκκλησία Τραπεζούντος», Αθήναι 1933).
Το ανώνυμο συναξάρι αναφέρεται στο μαρτυρικό του τέλος.
«Κατά τήν 26ην τοῦ μηνός Μαρτίου τῆς ΙΑ΄ Ινδικτιῶνος τοῦ 1463 ἔτους, ἡμέρα Σαββάτω, πικροτάτη, ὥρα γ΄ ἐκρατήθη ὁ Ἅγιος ημῶν Αὐθέντης καί Βασιλεύς Τραπεζοῦντος κύριος Δαβίδ ὁ Μέγας Κομνηνός ἐν Ἀνδριανουπόλει καθειρχθείς σύν ἁλύσεσι ἐν τῷ Πύργῳ.
Ἐν δέ τῇ πρώτῃ Νοεμβρίου, ἡμέρα Κυριακή καί ὥρα τετάρτη τῆς νυκτός ἐτελειώθη τῷ ξίφει ὁ αὐτός σύν ἅμα τοῖς τρισίν αὐτοῦ υιοῖς καί τῷ ἀνεψιῷ, τῷ 1463 ἰνδικτιῶνος ΙΒ΄ ἐν Κωνσταντινουπόλει».
Ο εκλεκτός Πόντιος καθηγητής - ιστορικός και ακαδημαϊκός Οδυσσέας Λαμψίδης σχολιάζει: «Τραγικός ήρως ο Δαβίδ, διά του θανάτου σφραγίζει την ιστορίαν των Μεγάλων Κομνηνών. Η μοίρα δεν ηθέλησε να χορηγήση εις αυτόν τον θάνατον ενός πολεμιστού, αλλά ώρισεν εις αυτόν το τέλος ενός μάρτυρος "ξίφει τελειούται"».
Σύμφωνα με τον Γερμανό ιστορικό Weisz, όταν ο Δαβίδ παρουσιάστηκε στον Μωάμεθ αυτός του πρότεινε ν΄ απαρνηθεί την πίστη του για να μείνει ζωντανός μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του, σε διαφορετική περίπτωση τους περίμενε ο θάνατος. Ο Δαβίδ επέλεξε το θάνατο λέγοντας «Κανένα μαρτύριο δεν πρόκειται να με φέρει στο σημείο ν΄ απαρνηθώ την πίστη των πατέρων μου» (Γερμανός ιστορικός Weisz, εγκυκλοπαίδεια Weltgeschichte, Graz - Leipzig 1892, τόμος VII, σελ. 117).
Με το θάνατο του Δαβίδ τελειώνει η δυναστεία των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας έπειτα από σχεδόν 260 χρόνια. Η μνήμη του Δαβίδ μετά των υιών του Βασιλείου, Γεωργίου, Μανουήλ και του ανιψιού του και διαδόχου του θρόνου Αλεξίου Ε΄, που επίσης σφαγιάστηκαν τιμάται την 1η Νοεμβρίου. Στη Δράμα έχει ανεγερθεί ναός αφιερωμένος στον τελευταίο αυτοκράτορα της Τραπεζούντας.
 |
| Ο ιερός ναός στη Δράμα αφιερωμένος στον τελευταίο αυτοκράτορα Δαβίδ |
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
Πηγές:
- Ιερά Μητρόπολη Δράμας "Αγιοκατάταξις του αγίου ενδόξου νεομάρτυρος Δαβίδ του Μεγάλου Κομνηνού" (www.imdramas.gr/news/?id=1106).
- Ιερά Μητρόπολη Δράμας "Εγκαίνια ιερού ναού" (www.imdramas.gr/n/7159).
- Μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος "Η Εκκλησία Τραπεζούντος".
- Έλσα Γαλανίδου - Μπαλφούσια "Ποντιακή Λαογραφία" (Οι 4 εποχές και οι μήνες τους).
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω