Οι επιδημίες στον Πόντο δεν ήταν σπάνιες και επηρέαζαν την οικονομία, την εκπαίδευση, τη δημογραφία και μια σειρά από άλλες κοινωνικές δραστηριότητες.
Διαβάζοντας τη μελέτη του κ. Θεοδόση Κυριακίδη, διδάκτορα της Νεότερης Ιστορίας με τίτλο «Απρόσκλητοι επισκέπτες στην πόλη. Επιδημίες στον ύστερο Οθωμανικό Πόντο» επικοινώνησα μαζί του, ζητώντας την έγκρισή του για τη δημοσίευση του παρακάτω κειμένου, που αφορά τις επιδημίες στον Πόντο.
Ανατρέχοντας στις αρχές του 19ου αιώνα και θέλοντας να συντάξουμε ένα χρονολόγιο των επιδημιών στον Πόντο θα δούμε να γίνεται αναφορά για τις επιδημίες στην Τραπεζούντα, όπου μεταξύ των ετών 1807 - 1811 στην πόλη είχε ξεσπάσει - σε δυο φάσεις η επιδημία της πανώλης.
Η περίπτωση του 1811 έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς συνδυάζεται με παράλληλη εμφάνιση λιμού. Τότε η Τραπεζούντα θα χάσει περίπου 2.500 κατοίκους δηλαδή το 10% με 12%.
Στα 1812 η επιδημία παραμένει στα χωριά κοντά στην Τραπεζούντα και μετά εισέρχεται στην πόλη. Στα 1814 και 1815 η επιδημία είναι ακόμη παρούσα. Επόμενες επιδημίες στην Τραπεζούντα εμφανίζονται στα 1823 τύφος και στα 1829 πάλι η πανώλη. Ενδεικτικό είναι πως τα τριάντα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα οι συνέπειες της επιδημίας είναι τόσο καταστροφικές, ώστε, όπως γράφει ο Daniel Panzac, το 1830 τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας είναι κατεστραμμένα.
Το έτος 1831 η πανώλη πρέπει να είναι παρούσα ή να τριγυρίζει την πόλη της Τραπεζούντας. Αυτός είναι και ο λόγος που ο πασάς της πόλης εγκαθίσταται με το σαράι του στα Πλάτανα κοντά στη θάλασσα, πράξη την οποία θα μιμηθεί και ο αρχιστράτηγος της περιοχής, ο οποίος όμως θα επιλέξει ένα χωριό στο εσωτερικό.
 |
| www.portnet.gr |
Το επόμενο ξέσπασμα της πανώλης θα παρουσιαστεί το 1835 - 1839 το οποίο θα προκαλέσει σημαντικές απώλειες. Ο αμερικανός ιεραπόστολος Johnston, για το πρώτο έτος εμφάνισης το 1835 μας πληροφορεί τα εξής χαρακτηριστικά: «Η πανώλη στην Τραπεζούντα στο σύντομο χρονικό διάστημα των πέντε μηνών αποδείχτηκε θανατηφόρα σε 2.500 Τούρκους και σε 100 από τις διάφορες ομολογίες των χριστιανών, σε σύνολο πληθυσμού 15.000».
Από τις αναφορές των αμερικανών ιεραποστόλων βλέπουμε ότι κάθε φορά που η πανώλη ήταν παρούσα στην πόλη, τα σχολεία έπρεπε να κλείσουν, η δημόσια λατρεία να ανασταλεί και η ανταλλαγή επισκέψεων σε πολύ μεγάλο βαθμό να διακοπεί.
Από τις σημειώσεις των περιηγητών φαίνεται ότι η επιδημία του 1838 είχε εξαπλωθεί στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου, της Αρμενίας και της Μικράς Ασίας. Την επόμενη χρονιά ξέσπασε πάλι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού στην περιοχή του Καρς. Το Σεπτέμβριο του 1840 σε χωριά στο Ερζερούμ, ενώ το Νοέμβριο του ίδιου έτους μεταδόθηκε στην Τραπεζούντα.
Η αναφορά του γαλλικού προξενείου της Τραπεζούντας σημειώνει πως την ασθένεια μετέφεραν από το Ερζερούμ έμποροι περσικής καταγωγής.
Την περίοδο 1841 - 1843 θα ξεσπάσει η επιδημία της χολέρας, η οποία, με αφετηρία την Ινδία θα εξαπλωθεί έως την Ευρώπη και την Αμερική.
Οι επόμενες αναφορές για επιδημίες στην Τραπεζούντα μιλούν για διάφορα κρούσματα χολέρας κατά τα έτη 1847-8. Οι πληροφορίες που έχουμε είναι αρκετές, γεγονός που δηλώνει ότι οι επιπτώσεις της επιδημίας αυτής ήταν πολύ σημαντικές για την πόλη. Για τη χολέρα του 1847 πληροφορούμαστε από τον Κώδικα της Μονής του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα ότι διήρκεσε περίπου ένα μήνα και έπληξε κυρίως Οθωμανούς, ενώ από τους χριστιανούς πέθαναν γύρω στους εκατό.
Οι άνθρωποι προσέτρεχαν στα μοναστήρια της περιοχής και κυρίως στα τρία μεγάλα μοναστήρια της Ματσούκας, του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα, της Παναγίας Σουμελά και του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εμφάνιση των επιδημιών στο συλλογικό φαντασιακό των κατοίκων και στη λαογραφία, κυρίως του μιλλέτ των Ελλήνων. Οι απλοϊκοί κάτοικοι κυρίως των χωριών είχαν δώσει το όνομα γουρζουλάς στην πανώλη. Πίστευαν ότι είχε μορφή τέρατος με ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά. Όταν ο γουρζουλάς εισέρχονταν σε μια πόλη εγκατέλειπαν τα σπίτια τους, τις περιουσίες τους κι έβρισκαν καταφύγιο σε μονές, παρεκκλήσια, εκκλησίες, σπήλαια, δάση, γενικά σε απομακρυσμένα μέρη, όπου έπαιζαν με το ζουρνά και χτυπούσαν το τύμπανο ή άναβαν φωτιές, πιστεύοντας ότι έτσι έδιωχναν τον γουρζουλά.
Στον Κώδικα της Μονής του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα διαβάζουμε ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις οι Τραπεζούντιοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και βρήκαν καταφύγιο στα γύρω χωριά και τις μονές. Στην περίπτωση του 1893 ο Κώδικας αναφέρει ότι η Μονή φιλοξένησε τους πρόσφυγες για τρεις ολόκληρους μήνες.
Φαίνεται ότι η δεκαετία του 1850 θα είναι μια περίοδος χωρίς επιδημίες στην Τραπεζούντα. Όμως το 1860 έχουμε αναφορές για την πανώλη στην ευρύτερη περιοχή και συγκεκριμένα στη Λαραχανή, περιοχή κοντά στην Τραπεζούντα και στη μονή της Παναγίας Σουμελά.
Τέσσερα χρόνια αργότερα ένα σημαντικό, γεωπολιτικής σημασίας, γεγονός θ’ αλλάξει τα πληθυσμιακά δεδομένα της πόλης της Τραπεζούντας αλλά και της Σαμψούντας. Σε αναφορές που έχουμε από το ιταλικό προξενείο της Τραπεζούντας πληροφορούμαστε ότι την πόλη θα κατακλύσουν χιλιάδες εκδιωγμένοι από τη Ρωσία Κιρκάσιοι, οι οποίοι και θα γίνουν αιτία εξάπλωσης επιδημίας τύφου και ανεμοβλογιάς.
Πιο συγκεκριμένα τον Φεβρουάριο του 1864, ο Ιταλός πρόξενος Bosio, μας πληροφορεί ότι: «Μέχρι σήμερα συνέρρευσαν μαζικά και έφτασαν εδώ πάνω από 25.000, όντας αυτό το λιμάνι, το πιο κατάλληλο γι’ αυτό τον σκοπό. Η κατάσταση εξαθλίωσης, οι απαράδεκτες υγειονομικές συνθήκες αυτών των φυλών και ο συνωστισμός αυτών στα λίγα καταλύματα που η τουρκική κυβέρνηση ήταν σε θέση να τους προσφέρει, προκάλεσαν εστίες ασθενειών, που σε διάστημα μόνο δύο μηνών αφάνισαν πάνω από 4.000.
Αρχικά η επιδημία δεν έδειξε τη μανία της παρά μόνο στους Κιρκάσιους, αλλά εδώ και ένα μήνα περίπου, εισχωρεί μεταξύ του τοπικού πληθυσμού, αφήνοντας αρκετά θύματα. Η ίδια η ευρωπαϊκή κοινότητα που δεν ξεπερνάει τα ογδόντα άτομα, πλήρωσε με 10 μέλη της τον φόρο αίματος της».
Προς το τέλος του 19ου αιώνα η Τραπεζούντα θα υποφέρει για τρία χρόνια από την χολέρα. Συγκεκριμένα η επιδημία χολέρας αναφέρεται για τα έτη 1892, 1893 και στις δυο περιπτώσεις το μήνα Οκτώβριο, καθώς και τον επόμενο χρόνο το 1894.
Ο Περικλής Τριανταφυλλίδης, καθηγητής στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, θα γράψει ότι η πανώλη κράτησε ολόκληρο τον 19ο αιώνα και ότι ενώ το χειμώνα είχε κάποια ύφεση, το καλοκαίρι εμφανιζόταν πάλι με μεγαλύτερη ορμή. Συμπληρώνει δε ότι έκανε μεγάλη ζημιά στον ελληνικό πληθυσμό και ότι μόνο χάρη στις νέες ανακαλύψεις και αφού βρέθηκε το αντίδοτο φάρμακο απαλλάχτηκε η ανθρωπότητα από τον τρόμο αυτής της επιδημίας.
Τα μέτρα της καραντίνας και της λοιμοκάθαρσης που έπαιρνε η Οθωμανική κυβέρνηση μετρίαζε κάπως την εκάστοτε επιδημία, χωρίς ωστόσο να είναι αρκετά για την εξάλειψη και την τελική σωτηρία.
Όπως διαπιστώνουμε οι επιδημίες στην Τραπεζούντα και γενικότερα στον Πόντο δεν ήταν σπάνιες και επηρέαζαν την οικονομία, την εκπαίδευση, τη δημογραφία, την τέχνη, τις συγκοινωνίες καθώς και μια σειρά από άλλες κοινωνικές δραστηριότητες. Κάτι ανάλογο βλέπουμε να συμβαίνει και σήμερα με την πανδημία του κορωνοϊού.
Υ.Γ.
Ο Θεοδόσιος Κυριακίδης είναι διδάκτορας Νεότερης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Αποφοίτησε από το Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Παρακολούθησε μαθήματα στο Westfalische-Wilhelms Universität Münster στην Γερμανία και στο Γρηγοριανό Πανεπιστήμιο της Ρώμης στην Ιταλία. Υπήρξε μεταδιδακτορικός ερευνητής στο πανεπιστήμιο La Sapienza στη Ρώμη και έχει παρακολουθήσει το Διεθνές Πρόγραμμα για τη Γενοκτονία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο.
Είναι πτυχιούχος Ελληνικής Παλαιογραφίας και κατέχει δίπλωμα εξειδίκευσης του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στη Διοίκηση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Απόκτησε Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στον Τομέα της Ιστορικής Θεολογίας του Α.Π.Θ. Μιλάει αγγλικά, ιταλικά, γερμανικά και διαβάζει γαλλικά. Έχει πραγματοποιήσει εκτεταμένη αρχειακή έρευνα και έχει οργανώσει και συμμετάσχει σε πλήθος συνεδρίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει λάβει υποτροφίες και διακρίσεις από ιδρύματα της Ελλάδας της Αμερικής και της Ιταλίας. Έχει συγγράψει μονογραφίες και άρθρα σχετικά με την εκκλησιαστική ιστορία του Πόντου, την Οθωμανική Αυτοκρατορία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Βατικανό. Ανήκει στο ερευνητικό προσωπικό της Έδρας Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ.
Ολόκληρη τη μελέτη του κ. Θεοδόση Κυριακίδη "Απρόσκλητοι επισκέπτες στην πόλη. Επιδημίες στον ύστερο Οθωμανικό Πόντο" μπορείτε να τη βρείτε στο www.pemptousia.gr/vivliothiki/kyriakidis_book/mobile/index.html
Τέλος να προσθέσω ότι ο Γεώργιος Κανδηλάπτης - Κάνις γράφει για τον γουρζουλά ότι ήταν λοιμική πανώλη η οποία είχε παρουσιαστεί και στην Αθήνα την εποχή του Περικλή. Ο λαός την αποκαλούσε γουρζουλά από την πόλη της Μικράς Ασίας Γουρζούλ όπου είχε πρωτοεμφανιστεί. Η Γουρζούλ βρισκόταν στην Επικράτεια των Κουρδοτούρκων φυλάρχων Ιμπρανιέ και Τσιτ Μουστούκ Βέη, ανάμεσα στη Σεβάστεια, Αμίδ και Χαρπούτ (Ποντιακή Εστία, 52/1954).
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω