100 χρόνια μετά τη «Μικρασιατική Καταστροφή»

Λίγες σκέψεις με ειδική αναφορά στο ιαπωνικό εμπορικό πλοίο Tokei Maru που διέσωσε 825 Έλληνες και Αρμένιους στη Σμύρνη το 1922.

του Νικολάου Παπανικολόπουλου

Η καθυστερημένη εκπλήρωση του χρέους

Μια από τις πιο θλιβερές επετείους της νεότερης ελληνικής ιστορίας είναι αυτή που έχει καταγραφεί επιγραμματικά με δυο λέξεις: «Μικρασιατική Καταστροφή». Αφορά τα ιστορικά γεγονότα - απερίγραπτες θηριωδίες, του αιματοβαμμένου Αυγούστου - Σεπτεμβρίου 1922, στη Μικρασιατική γη, που σύμφωνα με τα λόγια του "αυτόπτη μαρτύρα" Αμερικανού Γενικού Προξένου στην Σμύρνη (1919-1922) Τζωρτζ Χόρτον (1859-1942), «ντροπιάζουν το ανθρώπινο γένος».

Έχει αναφερθεί ότι η «Μικρασιατική Καταστροφή» μπορεί να συγκριθεί μόνο με αυτή του 1453 και να θεωρηθεί ακόμα και μεγαλύτερη, γιατί με αυτή ξεριζώθηκε η από χιλιάδων ετών ελληνική παρουσία στην Ιωνική γη.

Έστω και μετά από πολλά χρόνια, το 1998, με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων, n 14η Σεπτεμβρίου καθιερώθηκε ως «Ημέρα Εθνικής Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος».

Τρεις βουλευτές του ΠΑΣΟΚ με μικρασιατική καταγωγή, ο Γιάννης Καψής, ο Γιάννης Διαμαντίδης και ο Γιάννης Χαραλάμπους, είχαν καταθέσει, στις 12 Μαΐου 1997, τη σχετική πρόταση νόμου.

Έτσι, με το Νόμο 2645/1998 (ΦΕΚ 234 Α'/13-10-1998) και αργότερα με το Π.Δ. 304/2001(ΦΕΚ 207 Α'/21-9-2001), ρυθμίστηκαν τα διαδικαστικά για την οργάνωση των σχετικών εκδηλώσεων μνήμης.

Επιγραμματική ιστορική αναδρομή

Η ελληνική παρουσία στη Μικρασιατική γη χρονολογείται από τον 8ο έως τον 6ο π.Χ. αιώνα, τη δεύτερη περίοδο αποικισμού. Τότε, πολλοί Έλληνες μετοίκησαν στη νότια Ιταλία και στα παράλια της Μ. Ασίας όπου ιδρύσαν μεγάλες πόλεις με ακμή ακόμη μεγαλύτερη και από τις μητροπόλεις τους.

Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας ενισχύθηκε στη συνέχεια από την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου που κατέλυσε το κράτος των Περσών.

Αργότερα, η Μ. Ασία δέχτηκε το χριστιανισμό κυρίως από τον Μικρασιάτη (από την Ταρσό) Απόστολο Παύλο, ο οποίος εκεί πραγματοποίησε τρεις περιοδείες και ίδρυσε τις πρώτες Χριστιανικές Εκκλησίες.

Με την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Μ. Ασία υποτάχτηκε στους Τούρκους και οι Έλληνες Χριστιανοί της, έζησαν επί πέντε σχεδόν αιώνες υπόδουλοι, υφιστάμενοι απηνείς νερώνειους διωγμούς και μαρτύρια. Το 1821, οι καρδιές των χριστιανών της Μ. Ασίας σκίρτησαν περιμένοντας και τη δική τους απελευθέρωση. Δυστυχώς οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν. Η δουλεία τους, κάτω από το θηρίο του Ισλάμ, διήρκησε περισσότερο από όλα τα άλλα τμήματα της άλλοτε Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Εάν δούμε τα μαρτυρολόγια της αγίας μας Εκκλησιάς, οι περισσότεροι των μαρτύρων είναι από τη Μ. Ασία.

Το 1912, με την ήττα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τη συμμαχία των χριστιανικών Βαλκανικών λαών η ελπίδα αναπτερώθηκε.

Το 1919, μέρος του Ελληνικού στόλου κατέπλευσε στη Σμύρνη. Το όνειρο φαινόταν να γίνεται πραγματικότητα και η προφητεία της «Κόκκινης Μηλιάς» να εκπληρώνεται.

Δυστυχώς, οι Έλληνες της Μ. Ασίας δεν πρόλαβαν να γιορτάσουν τα ελευθέριά τους και πριν συμπληρωθεί τριετία ελευθερίας, κλήθηκαν να πιουν το πικρότερο ποτήρι της τρισχιλιετούς ιστορίας τους, τη «Μικρασιατική Καταστροφή», που κυριότερος συντελεστής της υπήρξε η διχόνοια και ο εθνικός διχασμός.

Η τελευταία πράξη του δράματος

Η τελευταία πράξη του δράματος της «Μικρασιατικής Καταστροφής», παίχτηκε στα λιμάνια της Πανόρμου, των Μουδανιών και κυρίως της Σμύρνης με την πυρπόλησή της και τη σφαγή του ελληνικού και αρμενικού πληθυσμού της.

Η καταστροφή της Σμύρνης, άρχισε λίγες μέρες μετά την αποχώρηση και του τελευταίου ελληνικού στρατιωτικού τμήματος από τη Μικρά Ασία και μετά την είσοδο του τουρκικού στρατού, του ιδίου του Μουσταφά Κεμάλ και των ατάκτων του στην πόλη.

Αρχικά, εκδηλώθηκε φωτιά στην αρμενική συνοικία και συγκεκριμένα με την ανατίναξη της Αρμενικής Εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, όπου είχαν καταφύγει τα γυναικόπαιδα και πολιορκούνταν από τους Τούρκους. Την πολιορκία την έσπασε ομάδα Ελλήνων πολεμιστών που μπήκαν μέσα στην εκκλησία και έδωσαν νερό και τρόφιμα στους πολιορκημένους. Όμως, οι πολυπληθέστεροι Τούρκοι ανασυντάχθηκαν και παίρνοντας πυρίτιδα από γειτονική αποθήκη, περικύκλωσαν και πάλι την εκκλησία και την ανατίναξαν.

Η Σμύρνη, επί πέντε μέρες, καιγόταν από άκρη σε άκρη. Οι φλόγες έκαιγαν σπίτια, επιχειρήσεις και ανθρώπους. Μόνο η μουσουλμανική και η εβραϊκή συνοικία γλίτωσαν καθώς ο άνεμος έπνεε αντίθετα από αυτές.

Χιλιάδες εξαθλιωμένοι Έλληνες έφταναν στην προκυμαία της Σμύρνης και αναζητούσαν απεγνωσμένα τη σωτηρία από τη θάλασσα. Τα αμερικανικά, τα βρετανικά, τα γαλλικά και ιταλικά πλοία, αρνούνταν να τους παραλάβουν και έλεγαν ότι μπορούσαν να πάρουν μόνο τους δικούς τους. Άλλωστε, η Ελληνική Κυβέρνηση με το άρθρο 1 του Ν.2870/1922 «απαγόρευε την εν Ελλάδι αποβίβασιν προσώπων ομαδόν αφικνουμένων εξ αλλοδαπής, εφ όσον ούτοι δεν ήσαν εφοδιασμένοι δια τακτικών διαβατηρίων νομίμως τεθεωρημένων…» Και δεν ήταν μόνο αυτά αλλά και όσοι Έλληνες, καταδιωκόμενοι από τους Τούρκους έφταναν στα πλοία των συμμάχων μας (;) για να σωθούν, εκδιώκονταν και πνίγονταν.

Το Ιαπωνικό εμπορικό πλοίο TOKEI MARU

Για πολλά χρόνια, από στόμα σε στόμα, στους Μικρασιάτες στην Ελλάδα και στην Αμερική, κυκλοφορούσε η φήμη ότι όταν ξέσπασε η φωτιά στη Σμύρνη, στις 13 Σεπτεμβρίου του 1922, ο πλοίαρχος και το πλήρωμα ενός ιαπωνικού εμπορικού πλοίου, που βρισκόταν στο λιμάνι της Σμύρνης, συγκλονισμένοι από την τραγωδία που αντίκριζαν, χωρίς χρονοτριβή πήραν τη γενναία απόφαση να ρίξουν το φορτίο του πλοίου στη θάλασσα και να επιβιβάσουν σε αυτό Έλληνες και Αρμενίους, προκειμένου μεταφερθούν ασφαλείς στον Πειραιά και σε άλλα ελληνικά λιμάνια. Μάλιστα, ο πλοίαρχος απείλησε τους Τούρκους ότι θα προκαλούσε διπλωματικό επεισόδιο αν δεν τον άφηναν να βοηθήσει τους Έλληνες.

Το ιαπωνικό πλοίο στο λιμάνι της Σμύρνης

Το σημείωμα στο περιθώριο της φωτογραφίας γράφει στα ιταλικά: «Σμύρνη 8 Σεπτεμβρίου 1922. Κατά την εκκένωση της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό ένα ιαπωνικό ατμόπλοιο επιβιβάζει Έλληνες και Αρμένιους για να σώσει τις ζωές τους» (Πηγή: ageliaforos.com).

Το περιστατικό αυτό θέλησε να το ερευνήσει η καθηγήτρια ιστορίας στο Πανεπιστήμιο «Otsuma» του Τόκιο, η Nanako Murata Sawayanagi, η οποία στα μέσα της δεκαετίας του '90, στη διάρκεια παραμονής της στην Ελλάδα, ως φοιτήτρια νεοελληνικών σπουδών, είχε ακούσει κάτι αντίστοιχο αλλά θεώρησε ότι επρόκειτο για φήμη χωρίς βάση.

Μετά από 10ετή έρευνα επιβεβαίωσε το περιστατικό και παρουσίασε τα στοιχεία σε άρθρο της με τίτλο: «The memory in a crisis: A Japanese ship helping out Greek refugees on the Quay of Smyrna», που δημοσιεύτηκε το 2017 στη βάση δεδομένων του Πανεπιστημίου του Τόκιο «Hitotsubashi» και σε διάλεξη που έδωσε στο Τόκιο, στις 29 Νοεμβρίου 2019, στο πλαίσιο των 120 χρόνων διπλωματικών σχέσεων Ελλάδας - Ιαπωνίας που τελούσε υπό την αιγίδα της ελληνικής πρεσβείας στο Τόκιο.

Από τη διάλεξη της Μουράτα - Σαουαγιανάγκι στο Πανεπιστήμιο Οτσούμα του Τόκιο το 2019.
Photo:: Junko Nagata / GreeceJapan.com

Η Νανάκο Μουράτα Σαουαγιανάγκι εντόπισε και ένα δημοσίευμα της εφημερίδας ΕΜΠΡΟΣ στο φύλλο της 4ης Σεπτεμβρίου 1922 (η ημερομηνία ήταν με το Ιουλιανό ημερολόγιο), με τίτλο: «Η γενναία στάσις των Ιαπώνων - Ιαπωνική φιλανθρωπία» το οποίο αναφέρει:

«Αξίζει να εξαρθή το γεγονός της φιλανθρωπικής αλλά και της γενναίας στάσεως του κυβερνήτου του Ιαπωνικού σκάφους «Τόκεϊ Μαρού», όστις κατώρθωσε να διάσωση 825 ομογενείς πρόσφυγας, παρά τας Τουρκικάς απειλάς. Διότι, όταν ο Ιάπων κυβερνήτης, συγκινηθείς εκ των αγρίων σφαγών και των εκκλήσεων των προσφύγων απέστειλεν όλας τας λέμβους του πλοίου όπως παραλάβη όσους ηδύνατο περισσότερους πρόσφυγας, αξιωματικοί του Κεμαλικού στρατού περικυκλώσαντες τας λέμβους, ηπείλουν να τας καταβυθίσουν. Τότε ο Ιάπων πλοίαρχος σπεύσας αυτοπροσώπως, εδήλωσεν εις τους Κεμαλικούς αξιωματικούς ότι εις περίπτωσιν καθ’ ήν έθιγον έστω και μία τρίχα προσφύγων, θα το εθεώρει ως προσβολήν της Ιαπωνικής σημαίας και θα απήτει παρά της Κυβερνήσεως την άμεσην ικανοποίησιν. Προ της απειλής ταύτης οι Κεμαλικοί συνεννοηθέντες μετά του αρχηγού των, αναγκάσθησαν ν’ αφήσουν τους επί του Ιαπωνικού σκάφους επιβιβασθέντες πρόσφυγες».

Εκτός από το δημοσίευμα αυτό, το 2007, ο ομογενής από την Αυστραλία, ιστορικός και συγγραφέας Σταύρος Σταυρίδης, μελετητής της Μικρασιατικής εκστρατείας και Καταστροφής, έφερε στη δημοσιότητα έγγραφο του τότε Αμερικανού Γενικού Προξένου στην Σμύρνη Τζωρτζ Χόρτον, προς το State Department, με ημερομηνία 18 Σεπτεμβρίου 1922, που ανέφερε: «Ένα ιαπωνικό πλοίο έφερε ορισμένους πρόσφυγες και άκουσα πως έριξε στη θάλασσα κάποιο από το εμπόρευμά του γι’ αυτόν τον σκοπό. Οι επιβάτες αυτού του πλοίου μιλούν με τα καλύτερα λόγια για την καλοσύνη που έδειξαν οι Ιάπωνες αξιωματικοί και ναύτες».

Η επτάφωτος λυχνία της Αποκάλυψης

Οι επτά Εκκλησιές της Μ. Ασίας (Έφεσος, Σμύρνη, Πέργαμος, Θυάτειρα, Σάρδη, Φιλαδέλφεια, Λαοδίκεια), η ιερά φλόγα της Ορθοδοξίας η οποία επί δυο χιλιετηρίδες έκαιγε στα στήθη των χριστιανών της Μικράς Ασίας έσβησε;

Ας ανάψει πάλι στην Ελλάδα μας...

Είναι ευθύνη όλων μας, κλήρου και λαού, αρχόντων και αρχομένων.

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Υποναύαρχος Λ.Σ. (ε.α)
[post_ads]