Οι άγνωστοι πρωταγωνιστές στη χάραξη των ελληνοτουρκικών συνόρων το Νοέμβριο του 1926

Η χάραξη των συνόρων στο Δέλτα του Έβρου, ο ρόλος του Ολλανδού Σ/ρχη Μπάκερ και του Τ/ρχη Μινωτάκη και οι Πόντιοι Π. Μιχαηλίδης και Αρ. Οικονομίδης.

της Ουρανίας Πανταζίδου

Οι λόγοι που με ώθησαν να ασχοληθώ με το θέμα της χάραξης των συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας με σύνορο τον ποταμό Έβρο το Νοέμβριο του 1926 είναι, από τη μια να καταγράψω την εκδοχή ενός ανθρώπου, που κατά κάποιον τρόπο πρωταγωνίστησε τότε αλλά ο ρόλος του δεν είναι ευρέως γνωστός. Αναφέρομαι στον Έλληνα Στρατιωτικό Ακόλουθο στην Κωνσταντινούπολη Σπύρο Βλάχο, που μέσα από τα απομνημονεύματά του καταθέτει και τη δική του άποψη για το θέμα της χάραξης των συνόρων.

Από την άλλη θέλησα να αναφερθώ σε δυο ανθρώπους ποντιακής καταγωγής που είχαν βάλει - με έμμεσο τρόπο το δικό τους λιθαράκι την περίοδο εκείνη. Μάλιστα τους δυο αυτούς ανθρώπους τους είχα αναφέρει σε παλαιότερο άρθρο μου, όταν έγραφα για την εγκατάσταση των Ποντίων από τις περιοχές του Καυκάσου - Καρς στο Νομό Έβρου τον Ιούνιο του 1920.

Τότε είχα γράψει, μεταξύ άλλων και για την ευχαριστήρια επιστολή που είχαν στείλει οι πέντε αντιπρόσωποι των 105 οικογενειών που είχαν εγκατασταθεί στις Φέρες το καλοκαίρι του 1920. Οι οικογένειες εκείνες προέρχονταν από τις περιοχές της Σταυρουπόλεως, Ισλαμσόρ (ή Τολάμ-Σορ), Μασουρτσούκ, Γιόλ-Κετσμέζ, ενώ οι αντιπρόσωποι ήταν οι: Ιορδάνης Δ. Τερζίδης, Ευστάθιος Τ. Λαζαρίδης, Αρ. Οικονομίδης, Π. Μιχαηλίδης και Γεώργιος Παντελίδης. (www.alexpolisonline.com/2020/03/1920.html).

Λίγα λόγια για τη χάραξη των συνόρων

Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης τον Ιούλιο του 1923, όπου μεταξύ άλλων καθορίστηκαν και τα σύνορα Ελλάδας και Τουρκίας, συστάθηκε τριμερής επιτροπή για τη χάραξη των συνόρων με όριο τον ποταμό Έβρο. Μέλη της επιτροπής ορίστηκαν τότε ο Ολλανδός Συνταγματάρχης Μπάκερ (ή Μπαίκερ) ως πρόεδρος και οι αντιπρόσωποι της Ελλάδας και Τουρκίας, Ταγματάρχης Εμμανουήλ Μινωτάκης και Συνταγματάρχης Χαϊρουλάχ Φισέκ (Hayrullah Fişek) αντίστοιχα.

Το πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει η επιτροπή ήταν οι δυο βραχίονες στο Δέλτα του ποταμού Έβρου. Ο ένας βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του ποταμού και ο δεύτερος στη δυτική πλευρά. Η περιοχή ανάμεσά τους γνωστή ως “γκιαούρ αντά” (νησί του άπιστου) ανέρχεται σε 84 τετραγωνικά χλμ. Η Τουρκία διεκδικούσε τον βραχίονα του ποταμού που περιελάμβανε και τη νησίδα του “γκιαούρ αντά”.

Η επιτροπή έπειτα από επιτόπιους επίπονους ελέγχους χάραξε το σύνορο, παραχωρώντας τη νησίδα του Γκιαουραντά στην Ελλάδα. Το πρωτόκολλο της οριστικής ελληνοτουρκικής οροθεσίας (χάραξη των συνόρων) υπογράφηκε, όπως καταγράφουν εφημερίδες της εποχής το απόγευμα της 5ης Νοεμβρίου 1926 στην Στρατιωτική Λέσχη Αθηνών. Το πρωτόκολλο υπέγραψαν ο Συνταγματάρχης Μπάκερ, ο Έλληνας αντιπρόσωπος Εμμανουήλ Μινωτάκης και ο Τούρκος αντιπρόσωπος Χαιρουλά Φισέκ. Οι χάρτες που προσαρμόστηκαν στο πρωτόκολλο εκτυπώθηκαν στο Ινστιτούτο της Χάγης στην Ολλανδία.

Στη Στρατιωτική Λέσχη Αθηνών μετά την υπογραφή, 5 Νοεμβρίου 1926

Από αριστερά: Αντισυντ/ρχης Βεντήρης, Συντ/ρχης Χαϊρουλάχ, Συντ/ρχης Μπάκερ, Ταγμ/ρχης Μινωτάκης (εφημερίδα "Ελ. Τύπος" 6/11/1926)

Για τη χάραξη των ελληνοτουρκικών συνόρων και το πως η σημαντική έκταση στον Έβρο ποταμό (η νησίδα Γκιαουραντά) κατοχυρώθηκε στην Ελλάδα είναι λίγο πολύ γνωστά, αρκεί ν΄ ανατρέξει κανείς στην πλούσια σχετική βιβλιογραφία. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια με το θέμα ασχολήθηκαν και όλα τα τοπικά ΜΜΕ (έντυπα και ηλεκτρονικά).

Ακόμη και για τον έρωτα έχει γραφτεί, που, όπως λέγεται είχε παίξει και αυτός το δικό του ρόλο στη τελική διαμόρφωση του χάρτη! ("Ο έρωτας του Έλληνα Λοχαγού με την κόρη του Ολλανδού συνταγματάρχη που επηρέασε τη χάραξη των συνόρων στον Έβρο" - www.ieidiseis.gr).

Ο σημαντικός ρόλος του τότε Λοχαγού Σπύρου Βλάχου, που είχε σταλεί ως Στρατιωτικός Ακόλουθος στην Κωνσταντινούπολη παρέμενε άγνωστος, έως ότου ο φυσιογνώστης Ρένος Θ. Κυριακίδης έφερε στην επιφάνεια τ΄ απομνημονεύματά του τη δεκαετία του 1970-1980.

Ένα από τα καθήκοντα του Σπύρου Βλάχου ήταν η ανάληψη κρατικού επόπτη του Γαλλικού δικτύου σιδηροδρόμων με έδρα την Αλεξανδρούπολη. Στην Αλεξανδρούπολη ο Σπύρος Βλάχος συνάντησε τον αντιστράτηγο εν αποστρατεία Χριστόδουλο Γερογιάννη, μέλος της ελληνικής επιτροπής για τη χάραξη των συνόρων στον ποταμό Έβρο. «...Ο Γερογιάννης του ανέφερε ότι το Δέλτα του ποταμού Έβρου κινδυνεύει να πάει στην Τουρκία. Ο Σπύρος Βλάχος ανησύχησε. Επισκέφθηκε αμέσως την περιοχή, και ζήτησε να του φέρουν αεροφωτογραφίες των εκβολών του ποταμού στο Αιγαίο. Πήρε τις αεροφωτογραφίες και είδε ότι οι εκβολές του Έβρου σχηματίζονται από δύο κλάδους του ποταμού, τον Ανατολικό και τον Δυτικό. Η απόσταση των δύο κλάδων στα μέρη των εκβολών είναι 8 χλμ. Το ύψος του τριγώνου του Δέλτα είναι 25 χλμ. Η έκταση του Δέλτα είναι περίπου 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα (ίδε χάρτη του Δέλτα)...».

Με τις μετρήσεις και παρατηρήσεις του ο Σπύρος Βλάχος απέδειξε ότι ο επιφανειακός τρόπος μετρήσεων καθορισμού των συνόρων ήταν λανθασμένος... Με επείγουσα επιστολή του το ανέφερε στον Συνταγματάρχη Εβδιπίδη (;) Διευθυντή του Β΄ Γραφείου του Γενικού Επιτελείου Στρατού και ο Συνταγματάρχης έδωσε τις πρέπουσες οδηγίες στην Ελληνική αντιπροσωπεία. (Ρένος Θ. Κυριακίδης: Ο Σπύρος Βλάχος Η "Κ.Α.Ρ.Η." και το "Δέλτα" του ποταμού Έβρου - Σπύρου Βλάχου Απομνημονεύματα - www.kykkos.org.cy/imkt.cy.net/08/T08-120.pdf).

Σπύρος Βλάχος

Ο Σπύρος Βλάχος ήταν από τους τελευταίους που εγκατέλειψε τα υψώματα της Ιωνίας κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Ο Τύπος της εποχής κατέγραψε το γεγονός ενώ αναφέρει ότι η υπογραφή του πρωτοκόλλου στη Στρατιωτική Λέσχη Αθηνών μεταξύ των εκπροσώπων πραγματοποιήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 1926. Σταχυολογώ ορισμένες από τις δημοσιεύσεις:

- Εφημερίδα ΘΑΡΡΟΣ της Δράμας: Στο φύλλο της στις 6/11/1926 αναφέρει την υπογραφή του πρωτοκόλλου στις 5/11/1926 και μεταδίδει την είδηση του ανταποκριτή των ΤΑΪΜΣ, σύμφωνα με την οποία η νησίδα είναι ευφορότατη με ετήσιο εισόδημα 10.000.000 δρχ. εκ χόρτου, οσπρίων, σιτηρών και ιχθυοτροφείων και όπως τονίζει από τα ιχθυοτροφεία της θα παράγεται και μαύρο χαβιάρι.

- Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ 6/11/1926: Η νησίδα του Έβρου (Γκιαουραντά) εκτάσεως 84 τ.μ., η οποία διέθετε τότε 3 ιχθυοτροφεία και παρήγαγε 1.200.000 οκάδες χόρτο κατοχυρώθηκε εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα, έφτανε δε μέχρι του Αιγαίου και προεκτείνονταν σε βάθος μέχρι 3 ναυτικά μίλια.

- Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ 6/11/1926: Το υπογραφέν πρωτόκολλο αποτελείται από 33 σελίδες και περιλαμβάνει τα σχετικά άρθρα της Συνθήκης της Λωζάνης.

- Ακόμη και ο Χαϊρουλάχ Φισέκ καταγράφει ως ημερομηνία υπογραφής του πρωτοκόλλου στη Στρατιωτική Λέσχη Αθηνών την 5η Νοεμβρίου 1926. (https://hayrullah.fisek.net).

Βέβαια αν προσέξει κανείς την ημερομηνία με τις υπογραφές των εκπροσώπων Μπάκερ, Χαϊρουλάχ και Μινωτάκη που περιλαμβάνονται στο πρωτόκολλο θα δει ότι αναγράφεται: Athens 3 November 1926. (Δες χάρτη σελ. 11). https://olympiada.files.wordpress.com

Ο ρόλος των Αριστείδη Οικονομίδη και Παύλου Μιχαηλίδη

Ο Αριστείδης Οικονομίδης την περίοδο της χάραξης των ελληνοτουρκικών συνόρων ήταν Πρόεδρος της Κοινότητας Φερών ενώ ο Παύλος Μιχαηλίδης σύμβουλος αυτής. Είχαν εκλεγεί στην Κοινότητα Φερών κατά τη διεξαγωγή των πρώτων αυτοδιοικητικών εκλογών τον Οκτώβριο του 1925 (εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 27/10/1925 σελ. 4)*.

Ο έμπορος Αρ. Οικονομίδης παρέμεινε Πρόεδρος της Κοινότητας Φερών έως το Δεκέμβριο 1927 (εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ της Θράκης, Δεκέμβριος 1927).

Αριστείδης Οικονομίδης
από το Ισλαμσόρ του Καρς στις Φέρες

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1927 η Κοινότητα Φερών είχε προκηρύξει διαγωνισμό για την κατασκευή γέφυρας επί του ποταμού Έβρου προϋπολογισμού 300.000 δρχ. (αρ. Πρωτ. 2017). Η προκήρυξη εκείνη φέρει την υπογραφή του προέδρου της Κοινότητας Αρ. Οικονομίδη (Εφημερίδα της Θράκης ΤΟ ΒΗΜΑ).

Μερικούς μήνες νωρίτερα, στις 13-3-1927, ο σύμβουλος της τότε Κοινότητας Παύλος Μιχαηλίδης είχε εισηγηθεί στο Κοινοτικό Συμβούλιο Φερών (77η απόφαση) την ονοματοδοσία της οδού μπροστά από το Δημαρχείο σε «Λεωφόρο Μπάκερ», σε ένδειξη ευγνωμοσύνης της τοπικής κοινωνίας προς τον Ολλανδό Συνταγματάρχη Μπάκερ, υπεύθυνο της χάραξης των συνόρων και της καταχώρησης του Γκιαουραντά στην Ελλάδα.

Παύλος Μιχαηλίδης
από το Ισλαμσόρ του Καρς στις Φέρες

Για την ιστορία να πούμε ότι η οδός εκείνη μετονομάστηκε αργότερα σε οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το 2017 έπειτα από πρωτοβουλίες του τότε Αντιδημάρχου Φερών κ. Νικολάου Γκότση οι Φέρες απέκτησαν και πάλι οδό με το όνομα του Ολλανδού Συνταγματάρχη Μπάκερ. Πρόκειται για την οδό που οδηγεί από την Περιφερειακή του Έβρου στο Δέλτα του Έβρου. (https://radiomax.gr)

Επίσης ο Παύλος Μιχαηλίδης στο ίδιο συμβούλιο στις 13/3/1927 είχε εισηγηθεί και τη μετονομασία της οδού Συντριβανίου - Τούρκικου Στρατώνα σε οδό Ταγματάρχη Ἐμμανουήλ Μινωτάκη. Ἀργότερα η οδός μετονομάστηκε σε οδό Ορφέως. Το 2018 το Δημοτικό Συμβούλιο Αλεξανδρούπολης αποφάσισε ομόφωνα την επαναφορά της ονομασίας σε οδό Ταγματάρχη Ἐμμανουήλ Μινωτάκη. (Κων/νος Δ. Ρίζος, επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος Οικονομολόγων, σελ. 53 - www.xristegi.gr/phocadownload/syndesmos-2021/syndesmos_feb_2021.pdf).

Για την ιστορία τέλος ν΄ αναφέρω ότι η Κοινότητα Φερών αντιμετώπιζε μεγάλο πρόβλημα την εποχή εκείνη με την κατασκευή της γέφυρας. Το έργο ήταν ύψιστης σημασίας για να σωθεί η περιοχή από τις πλημμύρες (εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ της Θράκης, 22/9/1928).

Τι συνάντησαν οι πρόσφυγες που έφθασαν τον Ιούνιο του 1920 στις Φέρες (Φερετζίκ)

Παρόλο που η Αλεξανδρούπολη (τότε Δεδάγατς) όπως και ο υπόλοιπος Νομός Εβρου είχε απελευθερωθεί το Μάιο του 1920, εντούτοις οι επιδρομές των Κομιτατζήδων και οι μάχες με τον ελληνικό στρατό συνεχίζονταν προξενώντας δολιοφθορές, που ήρθαν να προστεθούν στις καταστροφές που προξένησε ο εχθρός κατά την αποχώρηση.

Όπως ήταν επόμενο και η περιοχή των Φερών υπήρξε θέατρο εκείνων των συγκρούσεων. Έτσι πληροφορούμαστε μεταξύ άλλων ότι:

- Το Μάιο του 1920 στις Φέρες είχε βρεθεί αποθήκη με τεράστια ποσότητα οπλισμού, που ήταν λάφυρα από τον βουλγαρικό στρατό και τέθηκαν υπό τον έλεγχο των ειρηνευτικών στρατευμάτων. Την αποθήκη φρουρούσαν Ιταλοί στρατιώτες ενός λόχου που στάθμευσε στις Φέρες. Αυτοί διατηρούσαν άριστες σχέσεις με το βουλγάρικο ντόπιο πληθυσμό. Πριν την κατάληψη της Δυτικής Θράκης από τα ελληνικά στρατεύματα οι Ιταλοί επέτρεψαν στους Βούλγαρους της περιοχής να προμηθευτούν όπλα από την αποθήκη.

- Στις 3/6/1920 βουλγαρικά αποσπάσματα ανατίναξαν τη γέφυρα Σουφλίου - Φερών.

- Στις 7/6/1920 κοντά στο χωριό Πέπλος (Μερχμαλί) Φερών έγιναν μάχες μεταξύ βουλγαρικού και ελληνικού στρατού (Ст. Трифонов "Η ΑΝΤΑΝΤ στη Θράκη 1919-1920").

Επίσης να μη ξεχνάμε και τις εκτεταμένες καταστροφές που είχαν υποστεί οι Φέρες στις 19 Νοεμβρίου 1915 από τις συμμαχικές δυνάμεις που επιχειρούσαν στα Δαρδανέλλια. Οι έξι (6) βόμβες hales που έριξε ο πιλότος Bell-Davies προξένησαν μεγάλες καταστροφές σε κτίρια σιδηροδρομικών σταθμών, τροχαίο υλικό και τμήματα της μόνιμης διαδρομής. (www.keymilitary.com).

Στον αμέσως επόμενο βομβαρδισμό το Δεκέμβριο του 1915 είχε αναχωρήσει από την Ίμβρο «ένα Maurice Farman με υποπλοίαρχο τον Theophilus Chater Vernon και τον Jopp και πέταξαν βόρεια, φτάνοντας στη βουλγαρική ακτή 4 μίλια ανατολικά του Dede-Agach (Αλεξανδρούπολη). Σύντομα πέρασαν από τη γραμμή διακλάδωσης προς το Ferejik και την ακολούθησαν μέχρι τη διασταύρωση. Δύο βόμβες των 100 λιβρών έπεσαν από τα 3.500 πόδια, δύο βόμβες των 20 λιβρών από τα 2.000 πόδια. Τουλάχιστον ένας χτύπησε τη σιδηροδρομική γραμμή, οι άλλοι μέσα σε πέντε και δέκα γιάρδες». (https://aegeanairwar.com).

Ο Αυστραλός Υποπλοίαρχος Jopp (1ος δεξιά)
που επιχείρησε κατά των Φερών το Δεκέμβριο του 1915

H περιοχή του Έβρου και ολόκληρης της Θράκης είναι γνωστό ότι αποτελούσε θέατρο πολεμικών συγκρούσεων κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκείνο λοιπόν, που συνάντησαν οι παλιννοστούντες Θράκες και οι Πόντιοι πρόσφυγες από τις περιοχές του Καυκάσου - Καρς όταν εγκαταστάθηκαν το καλοκαίρι του 1920 στις Φέρες ήταν καταστροφή παντού. (www.alexpolisonline.com/2020/03/blog-post_64.html).

Όμως επειδή οι επιδρομές των Κομιτατζήδων συνεχίζονταν, πολλές οικογένειες των Ποντίων που είχαν εγκατασταθεί σε παραμεθόρια χωριά το καλοκαίρι του 1920 αναγκάστηκαν να τα εγκαταλείψουν και να φύγουν στη Μακεδονία, π.χ. Παλαγία (Ντάμια - Δάμια), Συκορράχη (Τσομπάνκιοϊ), Πέπλος (Μαρχαμλί) κ.α.

Σύμφωνα με την εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 6/7/1920, στην πόλη των Φερών και στη γύρω περιοχή του Σουφλίου είχαν εγκατασταθεί 4.000 Πόντιοι πρόσφυγες από τις περιοχές του Καυκάσου - Καρς.

Ενημερωτικά, οι επιδρομές των Κομιτατζήδων συνεχίζονταν ακόμη και το 1923. Έτσι «Η ελληνική κυβέρνηση για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τους Βούλγαρους Κομιτατζήδες που το 1923 οι προκλήσεις τους είχαν ενταθεί, μπαινοβγαίνοντας στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και προξενώντας ζημιές στο σιδηροδρομικό σταθμό των Ανατολικών Γραμμών της περιοχής, προχώρησε στη σύλληψη και εκτοπισμό αρκετών εκατοντάδων σλαβόφωνων Χριστιανών Θρακών και Μουσουλμάνων Θρακών, σε διάφορα νησιά όπως Κρήτη, Κύθηρα κ.λ.π. με την κατηγορία της υπόθαλψης...» (www.alexpolisonline.com/2019/12/1923.html).

Η παραπάνω φωτογραφία με τα χαλάσματα είναι ενδεικτική για την κατάσταση που επικρατούσε εκείνες τις πρώτες μέρες της εγκατάστασης των προσφύγων στις Φέρες (Αιλιανός Μιχάλης "Το έργον της ελληνικής περιθάλψεως, 1921").

* Στο Κοινοτικό Συμβούλιο Φερών στις πρώτες αυτοδιοικητικές εκλογές τον Οκτώβριο του 1925 είχαν εκλεγεί οι: Α. Παρχαλάκης, Χ. Ιωαννίδης, Ι. Αντωνίου, Σ. Πατακίδης, Π. Μιχαηλίδης, Ε. Καρπουλίδης, Ι. Εγνατιάδης (ίσως Ιγνατιάδης), Δ. Παπαδόπουλος, Βενετόπουλος, Θ. Πορτοράκης, Αρ. Οικονομίδης, Γ. Ουζουνόπουλος, Ε. Καψάλας, Κ. Μιχαηλίδης, Α. Βουλγαρίδης.

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

Υ.Γ.

Ο Παύλος Μιχαηλίδης υπήρξε ο ιδρυτής της εταιρείας αναψυκτικών "ΕΣΠΕΡΙΑ" ενώ διετέλεσε και Αντιπρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Ν. Έβρου (σήμερα Μορφωτικός Σύλλογος Ποντίων Ν. Έβρου "ΑΛΕΞΙΟΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ").

Στο Ισλαμσόρ είχαν εγκατασταθεί Πόντιοι από την Χερίανα Χαλδίας και από την ορεινή Τραπεζούντα. Μέχρι το 1918 το χωριό διατηρούσε τριθέσιο ελληνικό σχολείο. Πρόσφυγες από το Ισλαμσόρ είχαν εγκατασταθεί και στο χωριό Σπήλαιο Έβρου. (Αρχοντούλα και Νίκος Κωνσταντινίδης "Ιχνηλατώντας τις ρίζες μας στο Καρς του Καυκάσου").

Ευχαριστώ τον κ. Παύλο Μιχαηλίδη που μου παραχώρησε τη φωτογραφία του συνονόματου παππού του και τον κ. Νίκο Γκότση για τη φωτογραφία του Αρ. Οικονομίδη.
[post_ads]