Όταν το Δεδέαγατς έγινε Αλεξανδρούπολη

Από ενός μηνός η πόλις μας προσέλαβε το νέον επίσημον όνομα ονομασθείσα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ. Οι αρμόδιοι εταλαντεύθησαν αρκετά μεταξύ των ονομάτων...

της Ουρανίας Πανταζίδου

Ξεφυλλίζοντας παλιές εφημερίδες ανακάλυψα ένα άρθρο στην εφημερίδα "ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ" με ημερομηνία 26 Οκτωβρίου 1921, που αφορά τη μετονομασία του Δεδέαγατς σε Αλεξανδρούπολη.

Και η αλήθεια είναι ότι πρώτη φορά βρίσκω να γίνεται αναφορά σε εφημερίδα για το πως προσέλαβε το όνομά της η Αλεξανδρούπολη, σχεδόν ένα μήνα μετά την υπογραφή του σχετικού διατάγματος (18/9/1921).

Πάντως εκείνο που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση είναι που καθαρά φιλοβασιλικές εφημερίδες της εποχής δεν έχουν την παραμικρή αντίστοιχη αναφορά στη μετονομασία του Δεδέαγατς σε Αλεξανδρούπολη.

Όπως θα δούμε το δημοσίευμα μας προϊδεάζει περί του ονοματόδοτη της πόλης και μάλιστα μας πληροφορεί, ότι οι αρμόδιοι εταλαντεύθησαν αρκετά για το νέο όνομα που θα έδιναν στην πόλη τους*.

«ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ, 22 - Από ενός μηνός η πόλις μας προσέλαβε το νέον επίσημον όνομα ονομασθείσα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ. Οι αρμόδιοι εταλαντεύθησαν αρκετά μεταξύ των ονομάτων της αρχαίας γεωγραφίας, πλουσίας ως γνωστόν εις ιστορικάς ονομασίας τόσον εν τη Θράκη όσον και εις την Μακεδονίαν και των ονομάτων, που θα συμβόλιζαν την νέαν ιστορίαν.

Επεκράτησε το τελευταίον και έτσι εδόθη το όνομα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ προς συμβολισμόν και ανάμνησιν του τρόπου της τελευταίας απελευθερώσεως του ελληνικωτάτου τούτου επινείου της Ανατολικής Θράκης.

Το ευτύχημα όμως είναι ότι η πόλις δεν ήλλαξε μόνον το όνομα κατά το παράδειγμα του Γιάννη της παροιμίας ο οποίος έγινε μεν Γιαννάκης αλλά έμεινε πάντα ο ίδιος.

Η αλλαγή εδώ είναι ουσιαστική. Η Αλεξανδρούπολις δεν είναι πλέον το Δεδεαγάτς.

Η ελληνική ζωή ξαναβρήκε την εκπολιτιστικήν και προοδευτικήν της ορμήν. Η κίνησις του εμπορίου αυξάνει ήρεμα μεν αλλ΄ ασφαλώς. Η κοινωνική κίνησις επίσης αυξάνει καθημερινώς. Την παρελθούσαν εβδομάδα εδόθη θεατρική παράστασις και χοροεσπερίς εις την ευρείαν αίθουσαν του συλλόγου των νέων "η Δράσις" της οποίας αι εισπράξεις διετέθησαν υπέρ των τραυματιών.

Εκείνο το οποίον γοητεύει τον κόσμον είναι ότι αι Ελληνικαί αρχαί, οι υπάλληλοι και οι αξιωματικοί της Ελληνικής Διοικήσεως δεν είναι οι βούλγαροι άρχοντες των οποίων μοναδικός σκοπός ήτο η προπαγάνδα και ο χρηματισμός.

Οι αντιπρόσωποι του επισήμου ελληνικού κράτους στρατιωτικοί και πολιτικοί εκτός από την τυπικήν εκπλήρωσιν των καθηκόντων των αντιλαμβάνονται την θέσιν των εις την κοινωνίαν ως συντρόφων συγχρόνως και οδηγών του εγχωρίου πληθυσμού.

Υπό το πνεύμα αυτό με συνεργασίαν αξιοζήλευτον των ενταύθα πολιτικών και στρατιωτικών αρχών, των δημοσίων υπαλλήλων και των προκρίτων μελών της κοινωνίας ιδρύθη λέσχη αρκετά μεγάλη με επίπλωσιν ευπρεπή εντευκτήρια, αναγνωστήρια αιθούσας δι΄ οικογενείας, μουσικήν κ.λ.π.

Τα εγκαίνια της λέσχης αυτής έγιναν την παρελθούσαν Κυριακήν παρισταμένου πολλού κόσμου και η λειτουργία της ήρχισε προσδώσασα νέαν ζωήν εις την κοινωνικήν κίνησιν του τόπου. Οργανώνονται ήδη εσπερίδες και εορταί υπέρ πατριωτικών σκοπών και χάριν αναψυχής, αι οποίαι αναμφιβόλως θα στεφθούν υπό επιτυχίας.

Και πρέπει να γίνει τούτο, διότι θα δοθεί έτσι ένα λαμπρόν παράδειγμα και εις τας άλλας πόλεις της Θράκης και Μακεδονίας, όπου ο ξενικός ζυγός και αι μεγάλαι ανωμαλίαι των τελευταίων ετών είχαν καταπνίξει κάθε κοινωνικήν κίνησιν και όπου σήμερον η αξιέπαινος αύτη και εκπολιτιστική συνεργασία των επιλέκτων ξένων μετά των προκρίτων εντοπίων οικογενειών δύναται να δώση νέαν ζωήν εις την κοινωνικήν κίνησιν του τόπου».

Εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

Φαίνεται πως ο αρθρογράφος της εφημερίδας συμπαθούσε την Αλεξανδρούπολη. Έτσι βλέπουμε ότι και στις 3/11/1921 ασχολείται και πάλι με την κοινωνική ζωή της πόλης, που φέρει πλέον το νέο της όνομα Αλεξανδρούπολις (Δεδεαγάτς).

Έτσι, μεταξύ άλλων μαθαίνουμε για τη βάφτιση της κόρης του εμπόρου της πόλης Μ. Κανέτσου, για τη θεατρική παράσταση που δόθηκε στο θέατρο "Πανελλήνιον" από τον θίασο "Πρόοδος" του Κυριακίδη με πρωταγωνίστρια τη Νίτσα Ρούσσου, αλλά και για τη χοροεσπερίδα του Συλλόγου Κυριών υπέρ του νεκροταφείου της πόλης κ.α.

Εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εδώ να σημειώσω ότι ο Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων και στις 26/12/1921 θα διοργανώσει και τη Χριστουγεννιάτικη χοροεσπερίδα του στο "Πανελλήνιον" υπέρ της φανέλας του στρατιώτη, όπως είχα γράψει σε παλαιότερο άρθρο μου: www.alexpolisonline.com/2020/06/1921.html

Την ίδια χρονική περίοδο μια άλλη εφημερίδα βασιλικών φρονημάτων η "ΕΣΠΕΡΙΝΗ" δημοσιεύει τα συγχαρητήρια τηλεγραφήματα που απέστειλαν στις 1/11/1921 διάφορες συντεχνίες από την Αλεξανδρούπολη - Δεδεαγάτς** προς τον Γενικό Διοικητή Θράκης Χαράλαμπο Βοζίκη, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης ενός χρόνου από τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920. Στις εκλογές εκείνες, ως γνωστόν ο Βενιζέλος ηττήθηκε και άνοιξε ο δρόμος για την επάνοδο του έκπτωτου βασιλιά Κωνσταντίνου.

Να σημειώσω ότι τα ίδια τηλεγραφήματα είχε δημοσιεύσει και η εφημερίδα ΣΚΡΙΠ.

Τα τηλεγραφήματα υπέγραφαν ο Σαΐτ Χατζή Σαδέρ, Πρόεδρος της μουσουλμανικής κοινότητας και ο Δημοτικός Σύμβουλος Ισμαήλ Χάκη Μουφτής Χατζή Σαφέτ:

«Επί επετείω 1 Νοεμβρίου Μουσουλμανική Κοινότης Αλεξανδρουπόλεως - Δεδεαγάτς εκφράζει ευχαριστήρια υμίν, δια την υπέρ του Μουσουλμανικού πληθυσμού πατρικήν μέριμναν υμών.

ΣΑΪΤ ΧΑΤΖΗ ΣΑΔΕΡ
Πρόεδρος Μουσουλμανικής Κοινότητος»

Εφημερίδα ΕΣΠΕΡΙΝΗ, Νοέμβριος 1921

Ενημερωτικά, ο Ισμαήλ Χάκη Χατζή Σαφέτ ήταν ο εγγονός του Αλή Μπέη, στον οποίον προ του 1860 ανήκε το μεγάλο τσιφλίκι της περιοχής και γιος του Σουκρή Μπέη, ενός εκ των δυο γαμπρών του Αλή Μπέη. Ο Ισμαήλ Χάκη Χατζή Σαφέτ είχε κληρονομήσει κατά το ήμισυ το μέρος εκείνο που αποτελεί σήμερα το κέντρο της πόλης της Αλεξανδρούπολης και που πρώτο κατοικήθηκε από τους νέους οικιστές του Δεδέαγατς, μαζί με τους Έλληνες που κατέφθασαν από διάφορες περιοχές της ελεύθερης Ελλάδας.
(π. Αθανάσιος Γραμμένος, μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία ΑΠΘ "Οργάνωση και λειτουργία της ορθόδοξης Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρουπόλεως βάσει των πρακτικών συνεδριάσεων της αντιπροσωπείας και εφοροδημογεροντίας της περιόδου 1919-1925").

Ανάλογο τηλεγράφημα είχε αποστείλει και ο πρόεδρος του Σωματείου της Ενώσεως Παντοπωλών και της συντεχνίας των αρτοποιών Αλεξανδρουπόλεως - Δεδεαγάτς Ιωάννης Μόλλας:

«Επί επετείω αποκαταστάσεως νομίμου Κυβερνήσεως εξ ης υμετέρα φωτεινή και παραδειγματική διοίκησις πολυπαθούς Θράκης Σωματείου συντεχνίας αρτοποιών Αλεξανδρουπόλεως - Δεδεαγάτς υποβάλλει δ΄ εμού υμετέρα εξοχότητι ενθουσιώδη συγχαρητήρια».

Εφημερίδα ΕΣΠΕΡΙΝΗ, Νοέμβριος 1921

Η οικογένεια Μόλλα (ή Μολλά) θα πρέπει να ήταν από τους πρώτους οικιστές του Δεδέαγατς, καθώς βρίσκουμε το όνομα του Ιωάννη Γ. Μόλλα στον επαγγελματικό οδηγό του Ν. Ιγγλέση "Δεδέαγατς 1910-1911".

Οδηγός Ν. Ιγγλέση 1910-1911

Επίσης κατά την κατάληψη του Δεδέαγατς από τους Ρώσους το 1878 βρίσκουμε τον παντοπώλη Γεώργιο Ι. Μόλλα ανάμεσα στους 123 κατοίκους του Δεδέαγατς, που είχαν υπογράψει το υπόμνημα και στο οποίο ανέφεραν ότι δεν επιθυμούσαν να τεθούν υπό βουλγαρική διοίκηση, όπως επιθυμούσαν οι Ρώσοι. (Παντελής Αθανασιάδης https://sitalkisking.blogspot.com/2014/07/1878.html).

Για την ιστορία να σημειώσω ότι, σύμφωνα με τον Κώδικα της Ορθόδοξης Κοινότητας Δεδέαγατς η κατοικία του Ι. Μόλλα βρισκόταν στην περιοχή του Φάρου.

Συγχαρητήριο τηλεγράφημα είχε αποστείλει και ο Πρόεδρος της Αρμενικής Κοινότητας Αγκόπ Ασταρτζιάν, μόνο που αυτός χρησιμοποιεί μόνο το παλιό όνομα της πόλης:

«Αρμενική Κοινότης Δεδεαγάτς επί επετείω Λαϊκής νίκης, διαβιβάζει Σεβαστή Κυβερνήσει εγκάρδια συγχαρητήρια και απείρους ευχάς προς τελείαν αποκατάστασιν Εθνικών δικαίων.

Ο πρόεδρος
ΑΓ. ΑΣΤΑΡΤΖΙΑΝ»

Ο Αγκόπ Ασταρτζιάν, έμπορος καπνού και ιδιοκτήτης της εταιρίας «Κομπανί Ζενεράλ Ντε Ταμπά» απέκτησε το 1923 το γνωστό μας Καπνομάγαζο, το οποίο λειτούργησε ως χώρος επεξεργασίας, αποθήκευσης και εμπορίας καπνού. Σήμερα στο κτίριο στεγάζεται η Δημοτική Βιβλιοθήκη Αλεξανδρούπολης.

Η Αλεξανδρούπολη - Δεδέαγατς τότε είχε και Εβραϊκή καθώς και Καθολική Κοινότητα. Όμως κατά την έρευνά μου δεν βρήκα αντίστοιχα με τα παραπάνω συγχαρητήρια τηλεγραφήματα.

Σήμερα στην πόλη διατηρούνται εκτός από το τζαμί, η Αρμενική και Καθολική εκκλησία ενώ τελευταία ανακαλύφθηκε και το Εβραϊκό Κοιμητήριο.

Υ.Γ.

* Σύμφωνα με τον Κώστα Γεραγά, Διευθυντή των Εσωτερικών της Γενικής Διοίκησης Θράκης για τη διαδικασία των μετονομασιών των οικισμών της Θράκης είχαν εργαστεί τοπικές αρχές, Μητροπολίτες, κληρικοί, δάσκαλοι κ.α. και χρησιμοποιήθηκαν αρχεία, χάρτες, έγγραφα και παραδόσεις, όπως με σχετική εγκύκλιο τους είχε ζητηθεί. Μόλις συγκεντρώθηκε το υλικό, σχηματίστηκε τριμελής επιτροπή αποτελούμενη από τον καθηγητή Γ. Λαμπουσιάδη, τον δημοσιογράφο Δ. Καραχάλιο και τον ίδιο το Γεραγά για να επεξεργαστεί το υλικό και να γνωμοδοτήσει περί των νέων ονομάτων. Η εργασία αυτή διήρκησε περίπου ένα χρόνο. (Κώστας Γεραγάς "Αναμνήσεις εκ Θράκης", ετ. 1926).
Ως γνωστόν το διάταγμα με τις μετονομασίες των οικισμών της Θράκης υπογράφηκε στις 18/9/1921.

** Σχετικά με την αναγραφή των δυο ονομασιών Αλεξανδρούπολις - Δεδεαγάτς, που βλέπουμε στα παραπάνω τηλεγραφήματα, ο κ. Β. Κουτσούκος στην πολύ ενδιαφέρουσα έρευνά του με τίτλο «…περί αποκαταστάσεως της ιστορικής ακριβείας εν τη τοπωνυμία της χώρας ταύτης…» ή o εξελληνισμός των τοπωνυμίων της Θράκης, 1919-1941 αναφέρει κάτι που θεώρησα ότι έπρεπε να σημειώσω:

«Στα τέλη του 1921, με τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων της απογραφής του 1920, θεμελιώνεται η υιοθέτηση των νέων ονομάτων των θρακικών οικισμών στη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης του μεσοπολεμικού κράτους. Πάντως στη γαλλική μετάφραση της έκδοσης σε κάποιες υποδιοικήσεις αναγράφεται εντός παρένθεσης και το παλιό/τουρκικό όνομα του οικισμού...».

Και όπως σημειώνει, αυτό εμφανίζεται σε ορισμένες υποδιοικήσεις όπως της Αλεξανδρούπολης, Διδυμοτείχου, Μυριόφυτου, Κομοτηνής, Τυρολόης, η δε διπλή αναγραφή επεδίωκε την αναγνώριση των κεντρικών αυτών οικισμών από την ευρωπαϊκή ή και τη διεθνή κοινότητα, που είχε γνώση της θρακικής επικράτειας και του χώρου της και χρειαζόταν να εξοικειωθεί με τα νέα ονόματα.

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]