Νοσταλγικό ταξίδι στην Αλεξανδρούπολη του 1929 - “Μία πόλις που ακινητεί και σιωπά...”

Τον Απρίλιο του 1929 συνεργάτης της εφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ θα πάρει το τρένο για την Αλεξανδρούπολη, μεταφέροντάς μας πολύ γλαφυρά εικόνες από την πόλη.

της Ουρανίας Πανταζίδου

Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 είχε κτυπήσει διάφορες χώρες, με καταστρεπτικές συνέπειες. Όπως ήταν επόμενο η κρίση εκείνη επηρέασε και την Ελλάδα.

Πρωθυπουργός της χώρας ήδη από τον Αύγουστο του 1928 είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος και Γενικός Διοικητής Θράκης ο Υπουργός Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου, γιατρός ποντιακής καταγωγής.

Στη Θεσσαλονίκη στις 16//3/1929 διενεργούνται τα πρώτα καλλιστεία για την ανάδειξη της Μις Μακεδονία - Θράκη.

Τον Απρίλιο του 1929 ένας συνεργάτης της εφημερίδας "ΠΑΤΡΙΣ" θα ξεκινήσει ένα ταξίδι προς τα βόρεια σύνορα της χώρας. Προορισμός του η Θράκη.

Μετά την επίσκεψή του στη Ξάνθη θα πάρει το τρένο για την Αλεξανδρούπολη, μεταφέροντας μας πολύ γλαφυρά εικόνες από την πόλη.

Στο ταξίδι εκείνο είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει και με τον αείμνηστο Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως Γερβάσιο Σαρασίτη αλλά και με απλό κόσμο. Το παλιό όνομα της πόλης είναι παρών σε όλη την περιήγησή του αρθρογράφου... ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ! Και ας έχουν περάσει 8 χρόνια από τη μετονομασία της πόλης (18/9/1921).

Το άρθρο μας ταξιδεύει στην Αλεξανδρούπολη, σχεδόν έναν αιώνα πριν. Αξίζει κανείς να διαβάσει την εφημερίδα για να νιώσει μια διάχυτη συγκίνηση αλλά και ν΄ αφουγκραστεί την εποχή εκείνη...

Η «ΠΑΤΡΙΣ» ΑΝΑ ΤΗΝ ΘΡΑΚΗΝ

ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
ΜΙΑ ΠΟΛΙΣ ΠΟΥ ΑΚΙΝΗΤΕΙ ΚΑΙ ΣΙΩΠΑ

Του περιεδεύοντος συνεργάτου μας κ. ΣΤΑΜ. ΣΤΑΜ.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ, Απρίλιος. --- Ποιος να μη θαυμάση για την καλοσύνη του και ποιος να μη κλάψη για την ερημιάν του!

Η νεωτέρα πόλις της Νέας Ελλάδος, η οποία τείνει, παρακαίρως να γεράση.

Από τι πάσχει;

Από αναιμίαν οικονομικήν, από καχαιμίαν καταστάσεως, από έλλειψιν διατροφής εμπορικής, από ασφυξίαν ενδοχώρας, από αποκλεισμόν και απομόνωσιν, εγκατάλειψιν και μαρασμόν και λησμοσύνην.

Προ 15 ετών ήτο πόλις, όλο σφρίγος και ζωή, όλο ακμή και νειάτα. Η οικονομική της ευεξία, η εμπορική της δύναμις, ενέκρωσε και εμάρανε τον αντικρυνόν της Αίνον.

Η παλαιά πόλις των παραδόσεων, της ιστορίας, των καλών ψαράδων και των περίφημων ψαριών, των ημέρων νοικοκυρών και των ήσυχων ανθρώπων έσβυνε σιγά - σιγά, προ του σφρίγους και της οικονομικής αλκής και της εμπορικής αξίας των νέων κατοίκων του Δεδεαγάτς.

Έπειτα ήρθαν οι πόλεμοι, οι καταστροφές, οι δυστυχίες και τα νέα σύνορα. Το Δεδεαγάτς απέκτησε νέο όνομα, μακρύ και ηχηρό και κλασσικό. Μετωνομάσθη εις «Αλεξανδρούπολιν». Όνομα ηχηρό είπαμε και μεγαλοπρεπές. Αλλά Αλλοίμονον!

Απέκτησε μεν όνομα, αλλά έχασε όλα τα άλλα...

Ο κεντρικός δρόμος της Αλεξανδρούπολης το 1926

Η νέα οροθετική γραμμή το τελευταίο πλήγμα για αυτό. Σαν μαχαίρι έκοψε την μέλλουσα ζωή της νέας και γεμάτης ακμή πόλεως αυτής. Τώρα και αι δυο πόλεις και ο Αίνος και η Αλεξανδρούπολις κάθονται απέναντι αλλήλων, εκατέρωθεν σχεδόν της οροθετικής γραμμής, σαν παληές αρχόντισσες που κλαίνε τις τωρινές τις συμφορές των.

Ο Αίνος έχει να κλάψη ποιο πολλές. Δεν έχασε μόνον τα πλούτη του και τις καλές ημέρες, έχασε και την ψυχήν του, την ζωήν του, την μορφήν του, τους κατοίκους του.

Και μέγα μέρος της παληάς ψυχής του, της ζωής του είνε τώρα στο Δεδεαγάτς και τον κοιτάζουν από μακρυά με μάτια βουρκωμένα.

Αχνά, θαμβά, σαν πένθιμα, μέσα στο μενεξελί τους χρώμα, διαφαίνονται απέναντι τα βουνά του Αίνου. Είνε ο άδειος τάφος μιας ζωής, που καρδιοκτυπά απ΄ αντικρύ του, είνε ο τάφος ελπίδων νεκρωθέντων και αναμνήσεων που σβύνουνε...

Το λιμάνι και ο σιδηρόδρομος το 1926.
Οι δυο πόλοι της εμπορικής ανάπτυξης της Αλεξανδρούπολης.

Στο Δεδεαγάτς φτάνει το τραίνο βράδυ, σαν έχει σκοτεινιάσει πειά. Η από Ξάνθης έως εκεί διαδρομή όχι και τόσον ενδιαφέρουσα από απόψεως τοπίου. Η ίδια χθαμαλή έκτασις, με τα καμπουριασμένα και καβουριασμένα της χαμόκλαδα και το ωχρόφαιο το χρώμα.

Ίσως και ο εφετεινός πρωτοφανής χειμώνας να απονέκρωσε την φύσιν.

Κουρασμένοι, με κοκκινωπά χρωματόχροα σαγιάκια, μοχθούν πίσω από τα βαρειά τους βώδεια, για να ανοίξουνε τη γη οι γεωργοί. Από πέρα μακρυά, μέσα στα λευκά τα χιόνινα, τα κυανά και τ΄ ασημένια, εξέχει η Ροδόπη σαν βασίλισσα. Πόσον εμπρός της, σκύβουν χθαμαλοί και σκούροι, σαν δούλοι που την προσκυνάν οι ταπεινοί οι λόφοι!

Σε ένα μέρος, καθώς προχωρούμε ένα βουνό σχίζεται απότομα. Βλέπουμε όγκους, κοτρώνια και δένδρα και αγριοτοπιά να κρεμιέται από πάνω από το κεφάλι μας. Εχει σκοτεινιάσει όμως για καλά και η μαύρη νύχτα δε μας επιτρέπει να δούμε τας λεπτομερείας.

Περνάμε και από μερικούς σταθμούς αλλά ποιοι είνε δεν τους ξέρουμε και ούτε θα τους μάθουμε ποτέ. Νέα ονόματα αντικαταστήσαν τα παληά, και είνε τόσο ηλίθια και δυσκολομνημόνευτα, ώστε διαβαίνουν και χάνονται και από την μνήμη μας μαζί με το πέρασμα του τραίνου.

Μεγάλοι δρόμοι, σπίτια υψηλά, ρυμοτομία, κέντρα, μαγαζιά, ευρυχωρία αλλά όλα αδειανά, όλα χωρίς κίνησιν, όλα χωρίς ανθρώπους, σαν ένα μεγάλο σπίτι ανοιχτό, με κάμαρες πολλές, αλλά χωρίς κατοίκους μέσα.

Όλα ακίνητα, όλα σιωπηλά, όλα σαν αποκαρδιωμένα. Κάποια κίνησις μόνον εκεί γύρω στα ψαράδικα, σαν απήχησις της βοεράς θαλάσσης.

Τι είναι πάλι εκείνο το κακό της, σαν θυμώσει, και τι επική η έφοδος εκείνη των κυμάτων της, κατά της παραλίας και των προκεχωρημένων της πόλεως σπιτιών. Και πόσο αλησμόνητος εκείνος ο παραλιακός περίπατος και πόσο υπέροχο το θέαμα με όλον τον αχνοκύανον θαλάσσιον απέραντον εμπρός.

Θα ενόμιζε κανείς ότι όλη η πόλις θα συνωστίζετο εκεί, δια να βλέπη, να απολαμβάνη, να ροφά υγείαν, δύναμιν, κυανότητα ονείρων και να ενωτίζεται των μεγάλων της θάλασσας θυμών και το υπέροχον του απεράντου υγρού στοιχείου μεγαλείον!

Τίποτε από αυτά. Οι Αλεξανδρουπολίται, σαν θυμωμένοι, με την άτακτη και ανυπότακτη και πεισματάρα θάλασσά τους, της έστρεψαν τα νώτα και αυτοί και η πόλις είναι εστραμμένοι προς τα μέσα. Κατά μήκος δε όλης της παραλιακής σχεδόν, σε κάτι ωραία σπίτια εκεί πέρα σαν στρατιώται εις γραμμήν, εκείνο που μπορούσε να είνε και εις το εσωτερικόν της πόλεως, σε ένα και μόνον αλλά μεγάλο οίκημα, τα δημόσια γραφεία.

Ταχυδρομείον, Νομαρχία, Οικονομική Εφορία, διάφορες αστυνομικές υπηρεσίες, Πρωτοδικείον και ότι άλλο θέλετε, σε μια γραμμή, από την αρχή έως το τέλος σχεδόν της παραλιακής οδού.

Όποιος τα βλέπει θα νομίζη ότι συγκεντρώθησαν και παρετάχθησαν εκεί όλαι αι υπηρεσίαι του Κράτους - όχι μόνον του Νομού - αλλά του Κράτους, λέμε, της Ελλάδος.

Η παραλιακή και στο βάθος ο Φάρος το 1926

Εκεί, απ΄ έξω από ένα σπιτάκι το δέντρο που έδωσε το όνομά του εις την πόλιν. Γιατί «Δεδεαγάτς» είνε λέξις τούρκικη και όχι Σλαυική, καθώς μου έλεγεν άλλοτε σοφός καθηγητής, παραπλανηθείς από την κατάληξι, επιμένων και ας μην εγνώριζεν ούτε λέξι Σλαυική και μη θέλων να πεισθή περί του εναντίον. Δεδεαγάτς λοιπόν είνε λέξις τουρκική και σημαίνει το «Δένδρον του Αγίου».

Εμόναζεν προ δεκάδων τινών ετών εκεί Τούρκος ασκητής, όταν το Δεδεαγάτς δεν υπήρχεν ούτε ως πόλις, ούτε τίποτε, κάτω από αυτό το δένδρο.

Ως προπέρισυ μάλιστα εσώζετο και ο τάφος του εκεί στην ρίζα του αγαπητού δένδρου, το οποίον σκίαζε την ζωή του και ερούφηξε το σώμα του, αλλά οι Ελληνες τον κατέστρεψαν.

Φοβηθήκαν φαίνεται να μη σηκωθή ο γηραλέος Τούρκος και τους ξαναπάρη το Δεδεαγάτς, ωσάν τα νέα μέρη να κινδυνεύουν από τους πεθαμένους και όχι από τους ζωντανούς, να κινδυνεύουνε από τους Τούρκους και ουχί από τους Ελληνας τους ίδιους...

Είνε ένας εύκολος και ευθηνός πατριωτισμός αυτός και κάθε ένας, όπως πρέπει Ελληνας είναι πρόθυμος και έτοιμος να τον επιδεικνύη.

Τώρα απέμεινε το δένδρο μοναχά εκεί, καλά που δεν το κόψανε ακόμα, με τους στραβούς και ανεστραμμένους κλάδους, σαν να τίλλεται και να οδύρεται και να κλαίη τον σύντροφό του.

Μέσα εις την πόλιν και κάπως υψηλά και γύρω από τον μεγάλον, τον υπερύψηλον, λιθόκτιστον αλλά γυμνόν Μητροπολιτικόν ναόν της πόλεως είνε μαζωμένα τα σχολεία, όπως οι νεοσσοί υπό τα φτερά της κλώσσας.

Μας λένε ότι ο Δεσπότης δεν απολείπει από καμμίαν λειτουργίαν, από κανέναν όρθρον, και από κανέναν εσπερινόν.

Είνε Πόντιος και ονομάζεται Γερβάσιος.

Πόντιοι Μητροπολίται, προς αγαλλίασιν του πατρός Ιασωνίδου - πλήθος εις Θράκην και Μακεδονίαν. Και πληθώρα Ποντίων πολιτευομένων και Πόντιοι επίσης αρκετοί, με ορμήν προς κατάληψιν αξιωμάτων ανωτέρων.

Μετά τους Κρητικούς εις ανωτέρας θέσεις εις Θράκην και Μακεδονίαν έρχονται οι Πόντιοι.

- Θα  ε κ π ο ν τ ί σ ω μ ε ν  την Ελλάδα, μου έλεγε κάποτε ο κ. Ιασωνίδης, ζητών να φέρη άλλας 250.000 Ποντίων εκ Ρωσσίας εις την αδύνατον πλέον να βαστάση όχι νέον πληθυσμόν, αλλά ούτε τον παρόντα ατυχή Μακεδονίαν.

- Ή θα την εκποντίσητε, του απήντησα ή θα την ...καταποντίσητε αν φέρετε και άλλες μυριάδες. Αυτά όμως ελέγοντο στα επιδόρπια.

Η αλήθεια είνε ότι οι Πόντιοι είνε επίμονο, ζωντανό, ζωηρό, ανήσυχο, βαρύ, θετικό και δυνατό στοιχείο και ως εκ τούτον καλό υλικό για μια νεοελληνική ζύμωσι και νεοελληνική κοσμογονία.

Ο Μητροπολίτης Γερβάσιος Σαρασίτης έξω από τον Άγιο Ελευθέριο

Ο Μητροπολίτης μάς λέει τα παράπονά του

– Το Κράτος εγκατέλειψε τον κλήρον εις την τύχην του. Επήρε την περιουσίαν διακοσίων Μοναστηριών για να κάμη εκκλησιαστικόν Ταμείον και την έφαγε. Πήρε επίσης την περιουσίαν άλλων 200 Μοναστηριών και την έδωκε εις την Αεροπορική Αμυνα.

– Μα τώρα, μου φαίνεται, ότι αυτά τα ξαναπήρατε.

– Τα πήραμε και δεν τα πήραμε ακόμα. Το Κράτος δεν εσκέφθηκε ποτέ την ανόρθωσιν του Κλήρου. Τον κατώτερον κλήρον τον εγκατέλειψεν εις το έλεος των «τρισαγίων» και των μνημοσύνων. Ενώ μπορούσε από τα χρήματα αυτά που έφαγε, να μορφώση ιερείς, οι οποίοι να δύνανται να γίνωνται και αρχιερείς. Να στέλλη κληρικούς εις την Ευρώπην να μορφούνται και να παρακολουθούν την νεωτέραν διανόητικήν εξέληξιν του πολιτισμένου κόσμου, ώστε επανερχόμενοι να δύνανται να αντιμετωπίσουν σθεναρώς και νικηφόρως τους πολλούς και ποικιλωνύμους εχθρούς του Εθνους μας και της ορθοδόξου εκκλησίας. Τους χιλιαστάς, τους κομμουνιστάς, τους Ουνίτας...

– Είνε σοβαροί οι χιλιασταί και υπολογίσιμοι;

– Εκείνοι, οι οποίοι είνε σοβαροί και υπολογίσιμοι είνε οι Ουνίται. Αυτοί αποτελούν την συνισταμένην της εναντίον της πατρίδος μας και της ελληνικής θρησκείας δηλητηριώδους προπαγάνδας του Πάπα και της Ιταλίας.

– Έχει το δάκτυλό της η Ιταλία και εδώ;

- Υπάρχει και λειτουργεί και Ιταλικό σχολείο εδώ πέρα.

Κατόπιν εμάθαμεν δια το σχολείον αυτό, το οποίο υπάρχει, χωρίς να υπάρχουν Ιταλοί εις το Δεδεαγάτς και το οποίον ήρθε να μορφώση τους Έλληνας, ενώ υπάρχουν τόσοι Λαζαρόνοι, εκατοντάδες χιλιάδων να μορφώση εις την Ιταλίαν.

Κατόπιν έξω από διαφόρους πολίτας εμάθαμεν ότι το σχολείον αυτό είνε το άσυλον και η διανοητική τροφοδότησις όλων των παιδιών των ξένων, τα οποία θα μπορούσανε να λάβουν κάποια ελληνική ή ελληνοπρεπή ανατροφή.

Αρμένιοι, Εβραίοι και ελάχιστοι εναπομείνατες Βούλγαροι, εν τω κρυπτώ εκεί στέλλουν τα παιδιά τους.

Είπαμεν και άλλοτε, ότι η Ελλάς κατήντησεν ένα άφρακτο παληάμπελο, μέσα εις το οποίον αλωνίζει κάθε Λαζαρόνος και κάθε εχθρός, δοχείον κάθε ξενικής ακαθαρσίας και παντός αποσυνθετικού ιού.

Επανερχόμεθα εις τον Μητροπολίτην.

– Και για τα Καλλιστεία, του λέμε, τι ιδέαν έχετε;

– Μπορούν να γίνωνται.

– Μα ο συνάδελφός σας ο Άγιος Σερρών έχει αντίθετον ιδέαν.

– Μπορούν να γίνωνται εντός του πρέποντος και του σοβαρού...

Καλλιστεία στη Θεσσαλονίκη για την ανάδειξη της Μις Μακεδονία - Θράκη, Μάρτιος 1929.
Νικήτρια είχε αναδειχθεί η Καίτη Πολιουδάκη από την Κομοτηνή.

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]