Ένας κεραυνοβόλος έρωτας στα παλιά σινεμά της Αλεξανδρούπολης του Μεσοπολέμου

Με αφορμή το γάμο του ηθοποιού Καρούσου με την Αλεξανδρουπολίτισσα Ελ. Βανικιώτη ξεκίνησα ν΄ αναζητώ τις αίθουσες των κινηματοθεάτρων του Μεσοπολέμου.

της Ουρανίας Πανταζίδου

Αφορμή για το παρόν στάθηκε η αναφορά της ποιήτριας Δέσπως Καρούσου για τον κεραυνοβόλο έρωτα του πατέρα της, γνωστού Λευκαδίτη ηθοποιού του θεάτρου και του σινεμά Τζαβαλά Καρούσου και της μητέρας της Ελένης Βανικιώτη (ή Βαρνακιώτη) από την Αλεξανδρούπολη το Φεβρουάριο του 1926.

Ο έρωτας των δυο νέων ήταν κεραυνοβόλος και εξελίχθηκε σε αστραπιαίο γάμο με κουμπάρο τον θιασάρχη Χριστόφορο Νέζερ. Ο Καρούσος τότε ήταν 22 ετών και η Ελένη 18.

Ο Τζαβαλάς Καρούσος και η Ελένη Βανικιώτη

Γράφει η Δέσπω Καρούσου: «...Το 1926 ξεκινά με το θίασο Νέζερ μια μεγάλη περιοδεία και φτάνει στην Αλεξανδρούπολη, πόλη που είχε μεγαλώσει μετά την καταστροφή του ΄22 με τους ξεριζωμένους Έλληνες της Μικράς Ασίας, που ήρθαν φέρνοντας μαζί νέες τάσεις και ιδέες. Το θεατρόφιλο κοινό μικρό, αλλά παθιασμένο και τακτικό. Στις πρώτες θέσεις του κινηματογράφου «Ηλύσια», που έπαιζε ο θίασος του Καρούσου, κάθονταν η δεκαοχτάχρονη Ελένη Βαρνακιώτη, υπάλληλος της Νομαρχίας, όμορφη, καθωσπρέπει, από οικογένεια με καλή σχετικά οικονομική κατάσταση, παρά τη φτώχεια που επικρατούσε. Ο έρωτας ήταν ακαριαίος, ο γάμος έγινε πριν φύγει ο θίασος από την πόλη, στη σάλα του σπιτιού της, με κουμπάρο τον Χριστόφορο Νέζερ...». (http://voreasmagazin.blogspot.com/2021/01/blog-post_14.html)

Η ποιήτρια Δέσπω Καρούσου, κόρη του Τζαβαλά Καρούσου και της Ελένης Βανικιώτη

Ψάχνοντας τον τύπο της εποχής θα βρω να δημοσιεύεται η είδηση της επικείμενης άφιξης στην Αλεξανδρούπολη του θιάσου Νέζερ: «...Το θεατρόφιλον κοινόν Αλεξ/πόλεως θα θαυμάση το μεγαλύτερον Αθηναϊκόν θίασον των εις το Πανελλήνιον συμπαθών καλλιτεχνών κ.κ. Ροζάν, Νέζερ, Λούη...». (εφημερίδα το "ΦΩΣ" της Θεσσαλονίκης, 10/2/1926). Οι παραστάσεις είχαν προγραμματιστεί να ξεκινήσουν στις 12/2/1926.

Η εφημερίδα δεν κάνει αναφορά στους συμμετέχοντες ηθοποιούς παρά μόνο στους θιασάρχες. Ο Καρούσος τότε ήταν ένας νεαρός πρωτόβγαλτος ηθοποιός (μόλις το 1924 είχε γίνει επαγγελματίας στο θίασο Βεάκη - Νέζερ).

Ο Καρούσος καταξιωμένος πλέον ηθοποιός με την Ειρήνη Παπά

Με αφορμή το γεγονός εκείνο ξεκίνησα αναζητώντας τις αίθουσες των κινηματογράφων - θεάτρων της Αλεξανδρούπολης του Μεσοπολέμου (1920 - 1940).

Για τους κινηματογράφους της μεταπολεμικής Αλεξανδρούπολης έχει γράψει ο κ. Θεόδωρος Ορδουμποζάνης, παρέχοντας αρκετές πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό! (https://ordoumpozanis-teo.blogspot.com/2009/01/blog-post_02.html)

Αρχικά να σημειώσω το εξής. Ο κινηματογράφος στον οποίον αναφέρεται η Δέσπω Καρούσου δεν θα μπορούσε να ήταν τα "Ηλύσια", καθώς την περίοδο εκείνη δεν υφίσταται κινηματογραφική αίθουσα με το όνομα αυτό, όπως προκύπτει από τις εφημερίδες "Ο ΦΑΡΟΣ" της Αλεξανδρούπολης του 1924 και το "ΒΗΜΑ" της Θράκης, 1927/1928).

Αντιθέτως το χρονικό εκείνο διάστημα οι θίασοι που επισκέπτονταν την ακριτική Αλεξανδρούπολη έπαιζαν είτε στην προσφάτως ανακαινισμένη αίθουσα "Πανελλήνιον", είτε στην αίθουσα του Δημοτικού Κήπου (π.χ. το 1924 ο θίασος της Ροζαλίας Νίκα ή των Ζαφειρίου - Τσιφού θα παίξουν στο "ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ" ενώ ο θίασος του Θάνου Ζάχου στον Δημοτικό Κήπο όπου υπήρχε και θεατρική αίθουσα κ.α.).

Επίσης η Αλεξανδρούπολη το 1924 διέθετε και την κινηματογραφική αίθουσα "ΠΑΤΕ" (PATHE), που όμως κάηκε ολοσχερώς από ανάφλεξη της κινηματογραφικής μηχανής του τη νύχτα της 16ης Ιανουαρίου 1926. Μάλιστα τότε από τη φωτιά υπήρξαν δυο εγκαυματίες, ο διευθυντής (Πολίτης) και ο μηχανικός προβολής. (www.alexpolisonline.com/2020/06/1924.html)

Τον Δεκέμβριο του 1928 βρίσκουμε την είδηση ότι η Αλεξανδρούπολη παρέμεινε μ΄ ένα κινηματοθέατρο «Λόγω της οικονομικής αυτής καχεξίας, από θεάματα εμείναμεν μόνον με τον έναν κινηματογράφον - Περί αφίξεως θιάσου ούτε λόγος να γίνεται» (εφημερίδα το "ΒΗΜΑ" της Θράκης 5/12/1928).

Βέβαια εξακολουθεί να υπάρχει και ο Δημοτικός Κήπος, όπου το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς δίδονται κάποιες ελάχιστες θεατρικές παραστάσεις.

Δυστυχώς στη Βιβλιοθήκη της Βουλής δεν υπάρχουν τοπικές εφημερίδες που να καλύπτουν την περίοδο 1929-1933. Έτσι κατέφυγα στο περιοδικό "Κινηματογραφικός Αστήρ" του 1929. Εκεί θα βρω την είδηση ότι στην Αλεξανδρούπολη υπήρχε ήδη το κινηματοθέατρο "Ολύμπια", υπό τη διεύθυνση των Β. Στεφανίδη - Κόπανου.

Επίσης υπάρχει και η παρακάτω καταχώριση, που υπογράφει ο Θράκης Θρύλος. Ήταν το ψευδώνυμο του Νίκου Πρωτόπαπα, θεατρικού συγγραφέα και χρονικογράφου που γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη το 1903. Μάλιστα θεατρικό του έργο ανέβασε την περίοδο εκείνη ο θίασος των Αδελφών Ρούσσου, όταν ήρθε για παραστάσεις στην Αλεξανδρούπολη. Τότε οι θίασοι διέμεναν κάποιες μέρες στην πόλη, παρουσιάζοντας εναλλασσόμενο ρεπερτόριο.

Επίσης έχω βρει και την παρακάτω διαφήμιση. Πολύ πιθανό να προέρχεται από διαφήμιση θεατρικής παράστασης που δόθηκε στο θέατρο "ΟΛΥΜΠΙΑ" της Αλεξανδρούπολης την περίοδο 1929-1930. (http://archives.elia.org.gr)

Το ότι η διαφήμιση είναι από την Αλεξανδρούπολη ενισχύεται και από το τυπογραφείο των Αδελφών Αθανασόπουλοι (φαίνεται κάτω δεξιά), επιχείρηση που υπήρχε στην Αλεξανδρούπολη ήδη από το 1924 (εφημερίδα "ΦΑΡΟΣ").

Όσο για τον κινηματογράφο "ΗΛΥΣΙΑ" το πότε ακριβώς λειτούργησε για πρώτη φορά δεν είναι και πολύ ξεκάθαρο. Για πρώτη φορά εμφανίζεται στο περιοδικό "Κινηματογραφικός Αστήρ"το Νοέμβριο του 1931, υπό τη διεύθυνση του Β. Φιλκενστάιν.

Το Φθινόπωρο του 1933 το ιστορικό κινηματοθέατρο "ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ", μετά την ανακαίνισή του μετονομάζεται σε "ΑΠΟΛΛΩΝ" (εφημερίδα "Πρόοδος" της Αλεξανδρούπολης).

Από τα εγκαίνια του σινεμά "Απόλλων"

Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς (1933) βρίσκουμε να λειτουργεί και το θερινό σινεμά "Παράδεισος". Μάλιστα τότε είχε έρθει από την Αμερική ο ελληνικής καταγωγής σκηνοθέτης και ηθοποιός Αχιλλέας Μανδράς για να παρακολουθήσει την ταινία "Μαρία Πενταγιώτισσα", στην οποία πρωταγωνιστούσε (ήταν και ο σκηνοθέτης). Ήταν η 3η κατά σειρά ελληνική ταινία και γυρίστηκε το 1928. Ο Μανδράς (Μαδράς) ήταν γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη.

Εφημερίδα "Πρόοδος", Ιούλιος 1933

Εδώ θα πρέπει να σημειώσω ότι το 1924 υπήρχε η παραλιακή αίθουσα "Παράδεισος", που στην ευρύχωρη σάλα του είχε κάνει τότε τα εγκαίνια του χοροδιδασκαλείου του ο καθηγητής χορού Κώστας Πασχαλίδης, μόλις αφιχθείς από την Αθήνα όπου είχε πάει για να παρακολουθήσει χορευτικά σεμινάρια, όπως προβλεπόταν από το Παγκόσμιο Συνέδριο χοροδιδασκαλίας του Παρισιού. Πιθανόν να πρόκειται για την ίδια αίθουσα που τη βρίσκουμε να λειτουργεί αργότερα και ως σινεμά.

Μεταξύ 1934 - 1935 εμφανίζεται και το κινηματοθέατρο "ΤΙΤΑΝΙΑ", ιδιοκτησίας Π. Παπαδόπουλου.

Τον Ιανουάριο του 1936 στο πανηγυρικό τεύχος του περιοδικού "Κινηματογραφικός Αστήρ" υπάρχει αναφορά για τις κινηματογραφικές αίθουσες "Ηλύσια" και "Πεντελικόν".

Η αλήθεια είναι ότι όσο και να έψαξα δεν κατάφερα να βρω το "Πεντελικόν" στη ψηφιοποιημένη εφημερίδα "Πρόοδος" της Αλεξανδρούπολης 1935-1936.

Περιοδικό "Κινηματογραφικός Αστήρ", 1936

Εκτιμώ ότι το "Πεντελικόν" ήταν είτε θερινό κινηματοθέατρο είτε κάποιο κέντρο που μετατρεπόταν σε θέατρο, όπως ο "ΒΟΣΠΟΡΟΣ", που φιλοξένησε για λίγες μέρες το θίασο των Αδελφών Ρούσσου (εφημερίδα "Πρόοδος" 17/7/1936).

Θα καταθέσω μια χαρακτηριστική σημείωση του περιοδικού "Κινηματογραφικός Αστήρ" όπου αναφέρει ότι στην Επαρχία (Μακεδονία, Θράκη, Ήπειρο κ.λ.π.) υπάρχουν - κυρίως θερινά κινηματοθέατρα που αλλάζουν τόσο συχνά διεύθυνση και επωνυμία ή στήνονται πρόχειρα, με αποτέλεσμα να μη δίδεται η δυνατότητα καταγραφής όλων.

Στο περιοδικό "Κινηματογραφικός Αστήρ" του 1938 καταγράφονται οι κινηματογράφοι "Ηλύσια" και "Τιτάνια".

Κάπως έτσι η Αλεξανδρούπολη πορεύτηκε κινηματογραφικά και θεατρικά από την απελευθέρωσή της έως τις παραμονές της κήρυξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1920 - 1940).

Θίασοι της Αθήνας επισκέπτονται συχνά την ακριτική Αλεξανδρούπολη ενώ και ταινίες της εποχής παίζονται στις αίθουσές της, αρχικά του βωβού κινηματογράφου και στη συνέχεια ομιλούσες. Και το κοινό της πόλης παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον τις παραστάσεις, θεατρικές, κινηματογραφικές, οπερέτες, ακόμη και καραγκιόζη. Ενώ δεν λείπουν και οι θεατρικές παραστάσεις από ομάδες της πόλης όπως από τους σπουδαστές της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, από μαθητές του Γυμνασίου, από το σύλλογο της Αρμενικής Κοινότητας.

Δυστυχώς απουσιάζει από τη Βιβλιοθήκη της Βουλής ο τοπικός τύπος της περιόδου 1936 - 1940 και έτσι δεν μπόρεσα ν΄ αντλήσω περισσότερες πληροφορίες. Και κρίμα που απουσιάζουν και φωτογραφίες με τα κινηματοθέατρα της Αλεξανδρούπολης του μεσοπολέμου...

Υ.Γ.

1. Η συγγραφέας και ποιήτρια Δέσπω Καρούσου γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη το 1930 και από το 1939 ζει μόνιμα στην Αθήνα. Έργα της: "Χειμωνιάτικο δειλινό", "Τα άνθη του κακού", "Δεν έχει θέατρο απόψε" - χρονικό για τη ζωή και στο έργο του πατέρα της κ.α.

2. Το μικρό όνομα του ηθοποιού ήταν Καρούσος και το επώνυμο Τζαβαλάς, καθιερώθηκε όμως ως επώνυμο το Καρούσος.

3. H Ελένη Αθαν. Βανικιώτη ήταν το στερνοπούλι της οικογένειας, Εργαζόταν ως υπάλληλος στη Νομαρχία ενώ ο αδελφός της Γεώργιος εργαζόταν ως Γραμματέας στο Δήμο Αλεξανδρουπόλεως. Ο άλλος αδελφός ο Νικόλαος, που είχε πολεμήσει στο μέτωπο της Μικράς Ασίας ήταν αντίθετος με το γάμο της αδελφής του.

Στις εκλογές του 1926 ο Νικόλαος Βανικιώτης ήταν υποψήφιος βουλευτής Έβρου με το Ενιαίον Μέτωπον Εργατών, Αγροτών και Προσφύγων (εκλογικός συνδυασμός του ΚΚΕ) και είχε λάβει 1.573 ψήφους. (https://kalyteresmeres.wordpress.com)

4. Περισσότερα για τη γνωριμία και το γάμο του Τζαβαλά Καρούσου με την Ελένη Βανικιώτη στο περιοδικό "ΒΟΡΕΑΣ" - Η Αλεξανδρούπολη στη λογοτεχνία, σελ. 39 (https://blogs.sch.gr/akougoulos/files/2013/05/ΒΟΡΕΑΣ.pdf)

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]