100 χρόνια Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολης - Καταγραφή των πρώτων κατοίκων

0 0 Δευτέρα 26 Φεβρουαρίου 2024 Edit this post

Καταγραφή των προσφύγων που είχαν εγκατασταθεί στη Νέα Χηλή Αλεξ/πολης έως και την απογραφή του 1928, αλλά και όσων την είχαν εγκαταλείψει έως τότε.

100 χρόνια Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολης - Καταγραφή των πρώτων κατοίκων

της Ουρανίας Πανταζίδου

Με τον συνοικισμό της Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης ασχολούμαι αδιάλειπτα εδώ και περίπου έξι χρόνια, προσπαθώντας να καταγράψω όσες περισσότερες πληροφορίες μπορώ.

Βέβαια κάποιες από τις αρχικές έρευνες μου παρουσίαζαν κάποια κενά, καθώς αυτές στηριζόταν κυρίως σε προφορικές μαρτυρίες. Επειδή όμως πιστεύω ότι τα γραπτά είναι αυτά που αποδίδουν καλύτερα ένα γεγονός, δε σταμάτησα την αναζήτησή μου...

Έτσι, καθώς ήρθαν στην κατοχή μου και νέες πληροφορίες αποφάσισα να τις καταγράψω και παράλληλα να προχωρήσω και στην καταγραφή των προσφύγων που είχαν εγκατασταθεί στο συνοικισμό της Νέας Χηλής έως και την απογραφή του 1928 αλλά και όσων τον είχαν εγκαταλείψει έως τότε.

Αρχικά θα προσπαθήσω να τοποθετήσω τον συνοικισμό στο χώρο και στο χρόνο.

Η Νέα Χηλή είναι γνωστό ότι ιδρύθηκε από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (Ε.Α.Π.) ενώ αναγνωρίστηκε ως συνοικισμός και ενώθηκε με τον Δήμο της Αλεξανδρούπολης τον Αύγουστο του 1924 (ΦΕΚ 194/14-8-1924).

Όπως έχω ήδη γράψει και σε παλαιότερο άρθρο μου, η Νέα Χηλή ως συνοικισμός δεν υπήρχε κατά την απογραφή των προσφύγων που διενεργήθηκε τον Απρίλιο του 1923. (Η καταγραφή της ιστορίας της Νέας Χηλής συνεχίζεται... Ένας νέος Δήμος γεννιέται και μικρόν χωρίον στα δυτικά του - www.alexpolisonline.com/2018/04/blog-post_73.html)

Επίσης η Νέα Χηλή δεν περιλαμβάνεται ούτε στο Νομοθετικό Διάταγμα που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως τον Δεκέμβριο του 1923, όπου αναγράφεται η διαίρεση της Θράκης στους Νομούς, Ροδόπης και Έβρου, μετά των χωριών / συνοικισμών τους.

Ούτε καν το τσιφλίκι όπου οργανώθηκε ο συνοικισμός της Νέας Χηλής δεν αναγράφεται, όπως αντίστοιχα αναφέρονται τα τσιφλίκια Βουλγαρικόν, Τσαΐ(ρ)μπασι και Δογάντσα στα οποία γίνεται αναφορά (ΦΕΚ 349/3 Δεκ. 1923).

Να σημειώσω εδώ ότι το τσιφλίκι Βουλγαρικόν το δίχως άλλο είναι η περιοχή της Καλλιθέας (η Καλλιθέα μέχρι και το Φθινόπωρο του 1926 είχε 80 οικογένειες Βουλγάρων - πηγή: εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 9/10/1926). Το Τσαΐ(ρ)μπασι είναι η περιοχή όπου χτίστηκε ο Νέος Μαΐστρος και η Δογάντζα είναι το Αετοχώρι.

Όπως έχω γράψει και σε παλαιότερο άρθρο μου, στις 7 Σεπτεμβρίου 1923 είχε επισκεφθεί την Αλεξανδρούπολη ο Υπουργός Περιθάλψεως Απόστολος Δοξιάδης για ν΄ ανακοινώσει τα μέτρα για την περίθαλψη των προσφύγων στην ευρύτερη περιοχή. Σ΄ εκείνη την επίσκεψη θα παρακαλέσει τον Υπουργό Γεωργίας να προχωρήσει στην άμεση απαλλοτρίωση αγροκτημάτων του Νομού Ροδόπης και της Αλεξανδρούπολης. (100 χρόνια Ε.Α.Π. - Οι πρώτοι προσφυγικοί συνοικισμοί στην Αλεξανδρούπολη - www.alexpolisonline.com/2023/11/100.html)

Τα προς απαλλοτρίωση αγροκτήματα

Όπως μπορούμε να δούμε στο δημοσίευμα αναγράφεται και το αγρόκτημα Ουτς Μπουνάρ (= 3 Βρύσες). Η περιοχή όπου χτίστηκε η Νέα Χηλή μας είναι έως τώρα γνωστή με το όνομα Ουτς Κουρνάλ (= 3 Βρύσες). Σε συζήτηση που είχα με παλιό κάτοικο της Νέας Χηλής μου ανέφερε ότι είναι το ίδιο και ότι αναφερόταν και με αυτό το όνομα (Ουτς Μπουνάρ) η περιοχή.

Πρόσφατα έφθασε στην κατοχή μου η έκθεση που απέστειλε ο Γενικός Διοικητής Θράκης Σπύρος Δάσιος προς το μέλος της Ε.Α.Π. Στέφανο Δέλτα στις 10 Ιανουαρίου 1924, όπου αναφέρει διάφορες πληροφορίες σχετικά με τη γεωργική εγκατάσταση των προσφύγων στη Θράκη.

Εκεί, μεταξύ άλλων αναφέρει και τους συνοικισμούς που οργανώθηκαν το διάστημα από 22 Σεπτεμβρίου έως 31 Δεκεμβρίου 1923.

Στην περιφέρεια της Αλεξανδρούπολης αναφέρει τους συνοικισμούς της Νέας Χηλής και το Γιανγκίν τσιφλίκ (για(ν)γκίν = φωτιά, καμένο).

Ο Σπύρος Δάσιος, στην έκθεσή του αναφέρει επίσης και τα προβλεπόμενα προς ανέγερση για το 1924 οικήματα. Για τη Νέα Χηλή υπήρχε πρόβλεψη ανέγερσης 40 οικημάτων. Αντίστοιχη πρόβλεψη υπήρχε και για τα χωριά Απαλός (40), Αετοχώρι (30), Αμφιτρίτη (50) και Κίρκη (30).

Να υπενθυμίσω εδώ ότι, από τις 22 Σεπτεμβρίου 1923 και μετά (ημερομηνία που προσδιορίζει στην έκθεσή του ο Σπύρος Δάσιος) έλαβαν χώρα τα εξής:

α. Στις 25 Σεπτεμβρίου 1923 η Διεύθυνση Εποικισμού Θράκης αποσπάστηκε από τη Διεύθυνση Εποικισμού της Μακεδονίας, με αρμοδιότητες όπως και οι αντίστοιχες Διευθύνσεις (ΦΕΚ 271/25-9-1923). Στη συνέχεια στις 27/9/1923 μεταβιβάστηκαν αρμοδιότητες του Υπουργού Γεωργίας στο Γενικό Διοικητή Θράκης, πράξεις που έδιναν αυτονομία στη Διοίκηση της Θράκης και έλυναν πολλά γραφειοκρατικά προβλήματα που υπήρχαν έως τότε.

β. Στις 13 Οκτωβρίου 1923 επικυρώθηκε το διάταγμα της ίδρυσης της Ε.Α.Π. για την αποκατάσταση των προσφύγων (ΦΕΚ 289/13-10-1923). Τότε παραχωρήθηκε από το υπουργείο Γεωργίας στην Ε.Α.Π. η δικαιοδοσία των απαλλοτριώσεων 5.000.000 στρεμμάτων. Επίσης υπογράφηκε το πρωτόκολλο για τη σύναψη του προσφυγικού δανείου.

γ. Το 2ο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου 1923 ο πρόεδρος της Ε.Α.Π. Χένρυ Μοργκεντάου συναντήθηκε με τους Έλληνες συμμετέχοντες στην Επιτροπή Στέφανο Δέλτα και Π. Αργυρόπουλο καθώς και με τον Υπουργό Πρόνοιας Απ. Δοξιάδη και τον Γεν. Γραμματέα του Υπουργείου Γεωργίας για να καταστρώσουν τα σχέδια της αποκατάστασης των προσφύγων - οικονομικά και τεχνικά.

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω εκτιμώ ότι η οργάνωση του συνοικισμού της Νέας Χηλής δεν θα πρέπει να ξεκίνησε πριν από τον Δεκέμβριο του 1923. Έτσι, ίσως εξηγείται γιατί ο συνοικισμός δεν περιλαμβάνεται στο Νομοθετικό Διάταγμα με τη διαίρεση της Θράκης της 3ης Δεκεμβρίου 1923.

Μια πρώτη εικόνα ύπαρξης ζωής στον συνοικισμό έχουμε μέσα από την επιστολή που απέστειλαν κάτοικοι της Νέας Χηλής με καταγωγή από τη Χηλή της Μαύρης Θάλασσας (Εύξεινου Πόντου) προς τους συμπατριώτες τους στην Αμερική στις 18 Μαρτίου 1924, εκλιπαρώντας για βοήθεια. Είναι αποκαλυπτικό το ιστορικό ντοκουμέντο που έφερε στην επιφάνεια ο κ. Παντελής Αθανασιάδης, όπου περιγράφεται όσα ακολούθησαν της κατάληψης της πατρίδας τους από τις κεμαλικές ορδές... (www.alexpolisonline.com/2019/06/blog-post_71.html)

Αποκαλυπτική επίσης είναι η αναφορά του γιατρού / επιθεωρητή της ελονοσίας Ιωάννη Π. Καρδαμάτη για την κατάσταση που επικρατούσε στον συνοικισμό της Νέας Χηλής, όπου αναφέρει ότι στο συνοικισμό της Νέας Χηλής υπήρχε αφθονία ανωφελών (anopheles) κουνουπιών και ότι το 1924 «επί 75 οικογενειών θάνατοι εξ ελονοσίας 35».

Για την αντιμετώπιση του οξυμένου προβλήματος στον συνοικισμό δημιουργήθηκε μικρό ιατρείο για την παρακολούθηση των ασθενών, ενώ στους πρόσφυγες χορηγήθηκε κινίνη και παράλληλα προχώρησε η αποξήρανση των ελών. (Η διαπαιδαγώγησις προς καταπολέμησιν της ελονοσίας εν Ελλάδι: Δράσις εν Θράκη και Μακεδονία / έκθεσις Ιωάννου Π. Καρδαμάτη).

Ομοίως το Νοέμβριο του 1924 ο τύπος της εποχής έγραφε ότι στη Νέα Χηλή «εστερούντο και ιατρικής περιθάλψεως, ακόμη και ιερέως δια την συνήθη ιεροτελεστίαν του ενταφιασμού των... Το τι είδα και ήκουσα, αν σας πω θα θέλω ώρας ολοκλήρους, εν υπομνήματι όμως θα υποβάλλω ταύτα όπου δει και θα δημοσιεύσω τας εντυπώσεις μου εις τον αθηναϊκόν τύπον». (Όταν οι πρόσφυγες στη Νέα Χηλή δεν είχαν ούτε παπά για να θάψουν τους νεκρούς τους - www.alexpolisonline.com/2020/10/blog-post_58.html)

Τη χρονιά εκείνη (1924) μεγάλες περιοχές του Νομού Έβρου μαστίζονταν από την ελονοσία. Ο τόπος όπου οργανώθηκε ο συνοικισμός της Νέας Χηλής καλύπτονταν από έλη. Η κατάσταση των προσφύγων ήταν οικτρή και πολλοί πέθαιναν από ελονοσία. Στη συνέχεια πολλοί θα εγκατέλειπαν τον συνοικισμό.

Όσον αφορά το πότε οικοδομήθηκαν τα σπίτια στον συνοικισμό της Νέας Χηλής είναι αντικείμενο μιας νέας έρευνας.

Ονομαστικοί κατάλογοι προσφύγων

Η πλειοψηφία των προσφύγων που εγκαταστάθηκε στον συνοικισμό είχε ως τόπο καταγωγής τη Χηλή του Εύξεινου Πόντου (Μαύρη Θάλασσα). Έτσι ο νέος συνοικισμός ονομάστηκε Νέα Χηλή.

Στο συνοικισμό αυτό εγκαταστάθηκαν και πρόσφυγες από διάφορες περιοχές του Πόντου, την Ανατολική Θράκη, τη Νότια Ρωσία κ.α.

Τα ονόματα που αναγράφονται στους παρακάτω πίνακες προέρχονται από το ονομαστικό ευρετήριο, που συντάχθηκε βάσει των υποβληθεισών δηλώσεων αποζημιώσεως των αγροτικώς εγκατεστημένων προσφύγων κατά την απογραφή του 1928.

Ήταν η δεύτερη μετά την απογραφή του 1920. Οι πρόσφυγες είχαν ενσωματωθεί ήδη στην Ελληνική Επικράτεια.

Δίπλα σε κάθε όνομα υπάρχει ένας αριθμός και κάποιοι από αυτούς συνοδεύονται από ένα κεφαλαίο γράμμα της αλφαβήτου. Κάθε αριθμός αφορά τους αρχηγούς των εγκατεστημένων οικογενειών και όχι όλα τα μέλη αυτών:

Το Α σημαίνει ότι ο πρόσφυγας δε βρέθηκε στον οικισμό κατά τη σύνταξη των υπεύθυνων δηλώσεων.
Το Β ότι ο πρόσφυγας εγκατέλειψε αυθαίρετα τον συνοικισμό.
Το Γ ότι ο πρόσφυγας εγκαταστάθηκε αγροτικώς στον συνοικισμό μετά την 1η Ιουλίου 1928.
Το Μ ότι ο πρόσφυγας τυγχάνει μέλος αγροτικής οικογένειας και όχι αρχηγός.

Στη στήλη με την "καταγωγή" αναγράφεται η Κοινότητα και η Εκκλησιαστική Επαρχία της καταγωγής. Όπως σημειώνει ο Μ.Κ. Γερακάρης (Διευθυντής εισπράξεων χρεών της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων) υπάρχει η αμφιβολία αν αυτές έχουν καταγραφεί πάντα με ακρίβεια ενώ σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχουν περισσότερα του ενός επώνυμα για το ίδιο πρόσωπο.

➤ Δείτε στο τέλος του άρθρου Πίνακες με ονόματα Προσφύγων που βρέθηκαν στον συνοικισμό της Νέας Χηλής κατά την Απογραφή του 1928 και τους Πρόσφυγες που εγκατέλειψαν τον συνοικισμό πριν την Απογραφή του 1928

Εάν παρ΄ ελπίδα μου έχει διαφύγει κάποιο όνομα θα επανέλθω με συμπληρωματικό πίνακα. Επίσης θα ήθελα να επισημάνω ότι με προβλημάτισαν κάποια γνωστά ονόματα που δεν βρήκα κατά την έρευνά μου στο ονομαστικό ευρετήριο του 1928.

Κλείνοντας το παρόν αφιέρωμα θα ήθελα να σημειώσω ότι ο πληθυσμός της Νέας Χηλής έως και την απογραφή του 1971 διαμορφώθηκε ως εξής:

1928: Κάτοικοι 287 (141 άνδρες - 146 γυναίκες)
1940: Κάτοικοι 380 (198 άνδρες - 182 γυναίκες)
1951: Κάτοικοι 476
1961: Κάτοικοι 523
1971: Κάτοικοι 522

Στην επόμενη απογραφή η Νέα Χηλή πλέον δεν υπάρχει καθώς το 1981 οι οικισμοί Νέα Χηλή και Μαΐστρος καταργούνται και προσαρτώνται στην πόλη της Αλεξανδρούπολης.

Υ.Γ. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Χαρά Αποστολάκη, μουσειολόγο και υπεύθυνη συλλογών του Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Βενιζέλος" που με βοήθησε να έχω πρόσβαση στα έγγραφα του Γενικού Διοικητή Θράκης Σπύρου Δάσιου.

Άρθρα μου για τη Νέα Χηλή: