Ένα στρατιωτικό μετάλλιο και μια εκτέλεση το 1944 η αφορμή για την καταγραφή των πρώτων προσφύγων της Παλαγίας Αλεξανδρούπολης

Καταγραφή των πρώτων προσφύγων της Παλαγίας Αλεξανδρούπολης σύμφωνα με την Απογραφή του 1928.

Γιορτή του Αγίου Παντελεήμονα το 1937 στην Παλαγία Αλεξανδρούπολης

της Ουρανίας Πανταζίδου

Μια πρόσφατη επίσκεψή μου στην Παλαγία Αλεξανδρούπολης, ένα αθλητικό στρατιωτικό μετάλλιο που κοσμούσε παλαιότερα τον τοίχο του παλιού σπιτιού του παππού μου Θεμιστοκλή Μιχαηλίδη και μια γνωστοποίηση Γερμανού Διοικητή για την εκτέλεση του Ανέστη Μιχαηλίδη τον Ιούνιο του 1944, με ώθησαν προς τιμή τους να αναζητήσω και να καταγράψω τις πρώτες προσφυγικές οικογένειες που είχαν εγκατασταθεί στο συνοικισμό.

Η οικογένεια του παππού μου, από την πλευρά της μητέρας μου ήρθε ξεριζωμένη από την Παλαγία του Πόντου, περιοχή της Αργυρούπολης Χαλδίας!

Το χωριό Παλα(γ)ία στην Αργυρούπολη του Πόντου

Όταν ξεκίνησα την αναζήτηση και καταγραφή των πρώτων οικογενειών αντηχούσε ακόμη στ΄ αυτιά μου η αφήγηση της μητέρας μου: «...Εμείς στην κατοχή είχαμε Βούλγαρους... Το σπίτι μας το είχε επιτάξει ο Βούλγαρος Διοικητής... Για λίγο καιρό μείναμε μαζί. Όμως ήταν δύσκολα. Όπως και άλλοι κάτοικοι του χωριού αποφασίσαμε να φύγουμε για τη γερμανοκρατούμενη Μακεδονία. Πήγαμε σε συγγενείς στους Ευζώνους (Ματσίκοβα). Ο θείος Ανέστης δεν μας ακολούθησε. Μικρό κορίτσι ήμουν μα ακόμη θυμάμαι το θείο με την οικογένειά του φορτωμένους με λίγα πράγματα στους ώμους να φεύγουν με τα πόδια μέσα από το "πουχλίντερε" για τις Φέρες. Η περιοχή εκεί ήταν γερμανοκρατούμενη... Μετά τον πόλεμο επιστρέψαμε στο χωριό όμως δεν ξαναείδαμε το θείο Ανέστη. Τον είχαν εκτελέσει οι Γερμανοί μπροστά στα μάτια της δεκαεξάχρονης κόρης του...».
(Πουχλίντερε λένε οι παλαιοί το ρέμα νότια από το κοιμητήριο της Παλαγίας).

Το 1928 διενεργήθηκε η απογραφή του Ελληνικού Κράτους. Ήταν η δεύτερη μετά την απογραφή του 1920 και την ενσωμάτωση των προσφύγων στην Ελληνική Επικράτεια. Τα ονόματα των οικογενειών αναγράφονται στο ονομαστικό ευρετήριο, που συντάχθηκε βάσει των υποβληθεισών δηλώσεων αποζημιώσεως των αγροτικώς εγκατεστημένων προσφύγων κατά την απογραφή του 1928.

Δίπλα σε κάθε όνομα υπάρχει ένας αριθμός και κάποιοι από αυτούς συνοδεύονται από ένα κεφαλαίο γράμμα της αλφαβήτου. Κάθε αριθμός αφορά τους αρχηγούς των εγκατεστημένων οικογενειών και όχι όλα τα μέλη αυτών:

• Το Α σημαίνει ότι ο πρόσφυγας δε βρέθηκε στον οικισμό κατά τη σύνταξη των υπεύθυνων δηλώσεων.
• Το Β ότι ο πρόσφυγας εγκατέλειψε αυθαίρετα τον συνοικισμό.
• Το Γ ότι ο πρόσφυγας εγκαταστάθηκε αγροτικώς στο συνοικισμό μετά την 1η Ιουλίου 1928.
• Το Μ ότι ο πρόσφυγας τυγχάνει μέλος αγροτικής οικογένειας και όχι αρχηγός.

Στη στήλη με την "καταγωγή" αναγράφεται η Κοινότητα και η Εκκλησιαστική Επαρχία της καταγωγής. Όπως σημειώνει ο Μ.Κ. Γερακάρης (Διευθυντής εισπράξεων χρεών της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων) υπάρχει η αμφιβολία αν αυτές έχουν καταγραφεί πάντα με ακρίβεια ενώ σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχουν περισσότερα του ενός επώνυμα για το ίδιο πρόσωπο.

➤ Δείτε στο τέλος του άρθρου Πίνακες με ονόματα Προσφύγων που βρέθηκαν στο συνοικισμό της Παλαγίας κατά την Απογραφή του 1928 και τους Πρόσφυγες που εγκατέλειψαν τον συνοικισμό πριν την Απογραφή του 1928

Ο συνοικισμός της Παλαγίας (Δάμνια) το 1924 προσαρτήθηκε στην Κοινότητα της Ιάνας ενώ το 1939 ορίστηκε ως Έδρα της Κοινότητας Ιάνας (έως τότε Έδρα της Κοινότητας ήταν ο συνοικισμός του Ποταμού). Το 1940 τα Δάμνια μετονομάζονται σε Δάμια και το 1954 σε Παλαγία (ΦΕΚ 55Α/19/8/1954).

Την απόφαση για τη μετονομασία του οικισμού από Δάμια σε Παλαγία έλαβε η Κοινότητα Δαμίων στις 9 Αυγούστου 1953, όπως φαίνεται στο πρακτικό που βρήκα στα ΓΑΚ Έβρου. Τότε είχαν επιλέξει δυο ονόματα:

1. Χαλδία, από το όνομα της Αρχιεπισκοπής της περιοχής προέλευσής τους και
2. Παλαγία, σε ανάμνηση του χωριού προέλευσής τους.

Πρακτικό Κοινότητας μετονομασίας
των Δαμίων σε Παλαγία το 1953

Την απόφαση της Κοινότητας την απέστειλαν στο Υπουργείο Εσωτερικών / Συμβούλιο Τοπωνυμίων. (Για την ιστορία να σημειώσω ότι το Συμβούλιο Τοπωνυμίων συγκροτήθηκε με υπουργική απόφαση τον Ιούλιο του 1945, με σκοπό τη μετονομασία όσων τοπωνυμίων δεν είχαν μετονομαστεί το 1926).

Σύμφωνα με την απογραφή των προσφύγων που διενεργήθηκε τον Απρίλιο του 1923 ο συνοικισμός της Παλαγίας αποτελούνταν συνολικά από 252 άτομα (άρρενες 126 και θήλεις 126).

Επίσης στην απογραφή του 1920 φαίνεται ότι είχε 320 κατοίκους (171 άρρενες και 149 θήλεις). Γνωρίζουμε ότι πολλοί από τους Βούλγαρους κατοίκους δεν είχαν ακόμη αναχωρήσει από χωριά της περιοχής (Συνθήκη Νεϊγύ - εθελουσία ανταλλαγή).

Λίγο πριν την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην απογραφή του 1940 ο οικισμός διέθετε 336 κατοίκους (166 άρρενες και 170 θήλεις). Ενώ μετά τη λήξη του πολέμου βλέπουμε ότι ο οικισμός παρέμεινε με μόλις 195 κατοίκους (απογραφή του 1951).

Στον πίνακα με τους πρόσφυγες που μετακινήθηκαν αυθαίρετα επισημαίνω με κίτρινο χρώμα τους προερχόμενους από το Καρς - Καύκασο γιατί αμέσως μετά την απελευθέρωση της Αλεξανδρούπολης το Μάιο του 1920 στην Επαρχία αυτής όπως και σε όλο τον Νομό Εβρου είχαν εγκατασταθεί αρκετές χιλιάδες προσφύγων, που είχαν καταφθάσει από τις περιοχές του Καυκάσου - Νότιας Ρωσίας. (www.alexpolisonline.com/2020/03/1920.html)

Οι πρόσφυγες αυτοί εγκαταστάθηκαν σε νέα οικήματα που ανεγέρθηκαν καθώς και στα υπάρχοντα άδεια βουλγάρικα σπίτια, που είτε τα είχαν εγκαταλείψει οι ιδιοκτήτες τους είτε είχαν εκτοπιστεί στη Νότια Ελλάδα και σε νησιά. (www.alexpolisonline.com/2019/12/1923.html)

Το 1923 οι εκτοπισμένοι Βούλγαροι - με απόφαση της Κοινωνίας Των Εθνών (Κ.τ.Ε) επέστρεψαν στις εστίες τους. Στη συνέχεια πολλοί αναχώρησαν για την Βουλγαρία. Γεγονός πάντως είναι ότι η Παλαγία (τότε Δάμνια) ακόμη και το 1925 είχε περί τους 19 Βούλγαρους κατοίκους. (www.alexpolisonline.com/2023/10/blog-post_14.html)

Όπως φαίνεται και στην περίπτωση της Παλαγίας, η πλειοψηφία των Καυκασίων έως το 1928 είχαν ήδη μετακινηθεί από χωριά του Ν. Έβρου προς τη Μακεδονία. Για την εγκατάσταση Καυκασίων σε χωριά του Ν. Έβρου και τη μετακίνησή τους προς τη Μακεδονία γίνεται αναφορά και στο βιβλίο «Ιχνηλατώντας τις ρίζες μας στο Καρς του Καυκάσου» της Αρχοντούλας & Νίκου Κωνσταντινίδη, π.χ. Παλαγία (Δάμνια), Πυλαία (Τόρμπαλι), Πέπλο (Μαρχαμλί) κ.λ.π.

Χαρακτηριστική είναι και η είδηση που διαβάζουμε σε εφημερίδα του 1925 σχετικά με τη μετακίνηση 100 οικογενειών Καυκασίων από το συνοικισμό του Πέπλου στην Άνω Κλέσταινα Φλώρινας και αντίστοιχα από εκεί τη μετακίνηση 85 οικογενειών Θρακών και την εγκατάστασή τους στον Πέπλο.

Στους παρακάτω Πίνακες η ορθογραφία των ονομάτων/καταγωγής είναι η αυτή του ευρετηρίου με τη διαφορά ότι χρησιμοποίησα το μονοτονικό σύστημα. Εάν παρ΄ ελπίδα μου έχει διαφύγει κάποιο όνομα θα το προσθέσω με νεότερο.

Τέλος να προσθέσω ότι ο Θεμιστοκλής Μιχαηλίδης ήταν πολύ καλός δρομέας. Ίσως κάτω από άλλες συνθήκες να μπορούσε ν΄ ασχοληθεί με τον αθλητισμό π.χ. αγώνες δρόμου ή πάλης όπου ξεχώριζε. Όταν ήρθε από τον Πόντο ήταν περίπου 12 ετών. Προπολεμικά θα χάσει τον αδελφό του Φώτη από πνευμονία ενώ στην κατοχή και το μεγαλύτερο αδελφό του Ανέστη. Μικροπαντρεμένος και με πολυμελή οικογένεια ο ίδιος θα γίνει ο αρχηγός της ευρύτερης οικογένειας, με ότι μπορεί να σημαίνει αυτό για τις οικογένειες στις παλαιότερες εποχές.

Όσο για τον Ανέστη (Αναστάσιο) Μιχαηλίδη τον εκτέλεσαν οι Γερμανοί μαζί με άλλους 7 πατριώτες έξω από το Σουφλί στις 30 Ιουνίου 1944, λίγους μήνες πριν την απελευθέρωση. Στο ευρετήριο των αγροτών προσφύγων αναγράφεται αυτός ως ο αρχηγός της οικογένειας. (www.alexpolisonline.com/2020/06/8_29.html)

Η γνωστοποίηση της εκτέλεσης που τοιχοκόλλησαν
οι Γερμανοί σε κεντρικά σημεία του Σουφλίου

Στη διπλωματική εργασία της η κ. Γκάγκου Λεμονιά «Ανακαλύπτοντας τη μνήμη μέσα στον χώρο: Ένα εκπαιδευτικό σενάριο για το Σουφλί του 20ου αιώνα μέσα από τους δρόμους, τα κτήρια και τα μνημεία του», στη σελ. 15 γράφει μεταξύ άλλων:

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του δάσκαλου και φυλακισμένου στα κρατητήρια του Σουφλίου Κ. Αποστολίδη το βράδυ στις 29 Ιουνίου 1944 ανακοινώθηκαν τα ονόματα των οκτώ εκτελεσθέντων. Την επόμενη το πρωί, απέναντι από το σημερινό ζαχαροπλαστείο "Ηλύσια" εκεί που βρίσκεται το μνημείο, που ανεγέρθηκε προς τιμή τους επί Δημαρχίας Π. Φυλλαρίδη το 1980, τους έστησαν στον τοίχο και τους εκτέλεσαν ως αντίποινα για το θάνατο ενός Γερμανού στρατιώτη.

Μαρτυρίες όσων έζησαν τα γεγονότα υποστηρίζουν ότι οι κρατούμενοι δεν είχαν καμία σχέση με τον Γερμανό στρατιώτη, καθώς αυτόν τον σκότωσε ένας αντάρτης που μετά έφυγε για χρόνια στο εξωτερικό. Μάλιστα όπως υποστηρίζει ο κ. Φυλλαρίδης οι κρατούμενοι αυτοί βρίσκονταν στις φυλακές για άλλους λόγους και από εκεί τους πήραν οι Γερμανοί, για να τους εκτελέσουν ως αντίποινα.

Η κ. Γκάγκου παραθέτει και μαρτυρίες των γιων δυο εκ των εκτελεσθέντων...

Με το οικισμό της Παλαγίας έχω ασχοληθεί και σε παλαιότερα άρθρα μου:

1. www.alexpolisonline.com/2019/07/blog-post_77.html
2. www.alexpolisonline.com/2021/05/blog-post_39.html
3. www.alexpolisonline.com/2023/10/blog-post_14.html

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α.)

[post_ads]