Η σχέση του ανακαινιστή της Μονής της Χώρας Θεοδώρου Μετοχίτη με το Διδυμότειχο και τον τοπικό άγιο Ιωάννη τον Νέο.
Το παρόν κείμενο αποτελεί επεξεργασμένο απόσπασμα από το βιβλίο μου «Καστρινό Συναξάρι - Η Ιστορία και το Έργο των Αγίων του Διδυμοτείχου».
Παίρνοντας αφορμή από το πολύ ενδιαφέρον κείμενο του ομότιμου καθηγητή Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Κύπρου κ. Δημητρίου Τριανταφυλλόπουλου με τίτλο «Μονή της Χώρας ακόμα ένα εσφαγμένον αρνίον» (το οποίο δημοσιεύσαμε στην ιστοσελίδα μας kastropolites.com), καθώς βεβαίως και από την προκλητική και βέβηλη απόφαση του Ερντογάν, να μετατρέψει τον ιστορικό αυτό ναό σε τζαμί, θυμήθηκα τη σχέση του ανακαινιστή της υπόψη Μονής, Θεοδώρου Μετοχίτη με το Διδυμότειχο και τον τοπικό μας άγιο Ιωάννη τον Νέο.
Ενημερωτικά για το πρόσωπο του Θεοδώρου Μετοχίτη παραθέτουμε τα εξής: «Βυζαντινός πολιτικός και ανθρωπιστής (1270-1331). Υιός του Γεωργίου Μετοχίτη, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Μετά τον κύκλο των κλασικών σπουδών του καλλιέργησε τη ρητορική, και συνέθεσε, ως πρώτα δοκίμια, δύο εγκώμια του αυτοκράτορα. Ανώτατος πολιτικός αξιωματούχος, κάτοχος τεράστιας περιουσίας, πολιτικός αξιόλογος, είχε μίαν εκ των ωραιοτέρων συλλογών ελληνικών χειρογράφων στη Βασιλεύουσα. Αφού κατανάλωνε την ημέρα του στην υπηρεσία του κράτους, κατά τη νύκτα βυθιζόταν στη μελέτη των επιστημών και της φιλοσοφίας και κατόρθωσε να γίνει ένας των σοφωτέρων ανθρωπιστών του καιρού του, του οποίου τα έργα εντυπωσιάζουν. Η πτώση του Ανδρονίκου του Β΄, 23 Μαΐου 1328, έθεσε τέρμα στην πολιτική του σταδιοδρομία. Θα εξοριζόταν σε μονή του Διδυμοτείχου. Το 1330 αποσύρθηκε οριστικά στην Μονή της Χώρας, όπου έλαβε το μοναχικό σχήμα, και πέθανε στις 13 Μαρτίου 1331».
Αναφορικά με την Μονή και τον Μετοχίτη ο κ. Τριανταφυλλόπουλος μεταξύ άλλων αναφέρει τα εξής: «Η τελική μορφή του ναού - ένα τρουλαίο κτίσμα με νάρθηκα και εξωνάρθηκα (1315-1321), πολύ γραφικό εξωτερικά - οφείλεται στον περιώνυμο Θεόδωρο Μετοχίτη, Μεγάλο Λογοθέτη (περίπου πρωθυπουργό), επί Ανδρονίκου Β΄, ονομαστό και πολυίστορα λόγιο, ηγετική μορφή της αποκαλούμενης «Παλαιολόγειας Αναγέννησης».
Το Διδυμότειχο ως Κάστρο και ως περιοχή, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο κατά την εποχή της ύστερης Ρωμανίας / Βυζαντίου 1204-1453. Ο ρόλος του και η σημαντικότητα του, κορυφώθηκαν κατά τη διάρκεια των εμφυλίων πολέμων της δυναστείας των Παλαιολόγων. Ως γνωστόν ο πρώτος εμφύλιος (1321-1328) διεξήχθη μεταξύ του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου (παππού) και του Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου (εγγονού), και τελείωσε με την επικράτηση του δευτέρου, ο οποίος και εστέφθη αυτοκράτορας το 1328. Ο Ανδρόνικος Γ΄ μαζί με το στενό του φίλο και μετέπειτα αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνό, διεξήγαγαν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις εναντίον του Ανδρονίκου Β΄, έχοντας ως έδρα τους το κάστρο του Διδυμοτείχου, στο οποίο συνέχισε να μένει ο Ανδρόνικος Γ΄ μαζί με την οικογένειά του, και μετά τη στέψη του ως Αυτοκράτορα.
Μετά την επικράτησή του στον εμφύλιο πόλεμο και την άνοδό του στον θρόνο, ο Ανδρόνικος Γ΄ τιμώρησε τους υποστηρικτές του παππού του. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Μέγας Λογοθέτης Θεόδωρος Μετοχίτης, ο οποίος εξορίστηκε - περιορίστηκε στο κάστρο του Διδυμοτείχου. Ο Μετοχίτης κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Διδυμότειχο, όπου και είχε ασθενήσει (1328-1330), διέμεινε, όπως γράφει ο ίδιος: «για λίγο διάστημα στη Θράκη, μακριά από την πατρίδα μου, σε μια πόλη που βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στον ποταμό Έβρο, στο Διδυμότειχο˙ έτσι ονομάζεται η πόλη. Εκεί λοιπόν, όταν πήγα να μείνω σε κάποια μονή, που είναι η πρώτη ανάμεσα σε άλλες μονές, συνδέθηκαν μαζί μου, όπως ήταν φυσικό, οι περισσότεροι εκ των μοναχών, και έπειτα όχι μόνο οι μοναχοί που εγκαταβίωναν σ’ αυτήν, αλλά και όσοι μόναζαν σε άλλες μονές αυτής της περιοχής». Από το απόσπασμα αυτό καταφαίνεται και η ύπαρξη μοναχών και μοναχισμού στην περιοχή του Διδυμοτείχου, γεγονός που αποδεικνύεται και από άλλες πηγές.
Στο μοναστήρι λοιπόν που περιγράφει ο Μετοχίτης συνδέθηκαν μαζί του οι περισσότεροι εκ των μοναχών της περιοχής του Διδυμοτείχου, οι οποίοι συνέπασχαν και τον παρηγορούσαν για την ασθένεια που τον είχε βρει. Ορισμένοι από τους μοναχούς, που είχαν αποκτήσει οικειότητα μαζί του, τον προέτρεπαν (ως λόγιος που ήταν) να γράψει τον βίο ενός τοπικού θαυματουργού αγίου, αναφέροντας του τα εξής: «Αλλά εσύ βεβαίως, καθώς τώρα βρίσκεσαι εδώ μαζί μας έχεις πολύ χρόνο, και θα μπορούσες πάρα πολύ καλά να πράξεις και για τον εαυτό σου, εάν κινηθείς με διάθεση να εγκωμιάσεις πολύ καλά αυτόν τον μακάριο άνδρα της περιοχής μας. Αυτός έχει συναριθμηθεί στους δούλους και υπηρέτες του Χριστού από παλαιά μέχρι σήμερα, εκείνους τους αγίους άνδρες, των οποίων υπήρξαν πολλά τα ένδοξα αγωνίσματα. Επιπλέον είναι πολύ θαυματουργός και πολύ δυνατός στην αντιμετώπιση δεινών ασθενειών, γεγονός ολοφάνερο σε πολλούς ασθενείς που κάθε φορά τον επικαλούνται˙ και αυτό μας το μαρτυρούν συχνά πολλοί. Το όνομά του είναι Ιωάννης ο νέος, αλλά βεβαίως αυτός εδώ δεν διαφέρει πολύ από τους παλαιοτέρους όσον αφορά τους ασκητικούς του πόνους και ιδρώτες, εδώ στους δικούς μας αυτούς τόπους, πάρα πολύ κοντά στην πόλη. Σπεύσε γρήγορα να χαρίσεις την γλώσσα σου (δηλ. να γράψεις τον βίο του) στον μακάριο αυτόν άνδρα. Χάρισέ την βεβαίως, όχι τόσο γι’ αυτόν, όσο για τον εαυτό σου. Να έχεις ωφέλεια από την προετοιμασία των λόγων, τώρα που είναι η πλέον κατάλληλη ευκαιρία. Να είσαι ευλογημένος και συ και ο λόγος σου, πολύ περισσότερο από όσο ποτέ άλλοτε».
Θα πρέπει να επισημάνουμε επίσης πως ο Μετοχίτης ερχόμενος από την κοσμοπολίτικη Κωνσταντινούπολη, στην ουσία κάτω από συνθήκες εξορίας - περιορισμού, και έχοντας πρόβλημα με την υγεία του, εξέφραζε παράπονα για τις συνθήκες διαβίωσής του στο Διδυμότειχο: «παραπονιέται για την κακή ποιότητα του κρασιού, τα λαχανικά που του προξενούν δυσπεψία και την ανοίκεια συμπεριφορά των ντόπιων απέναντί του». Αναφορικά με την ανοίκεια συμπεριφορά των ντόπιων, θα πρέπει να σημειώσουμε, ότι πέραν από τους μοναχούς του Διδυμοτείχου που όπως προαναφέραμε πλαισίωσαν και συμπαραστάθηκαν στον Μετοχίτη, ο υπόλοιπος λαός της Καστροπολιτείας μας, που είχε ταχθεί εκών άκων με τον Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο, είχε βιώσει δύσκολες και σκληρές καταστάσεις από τον επταετή εμφύλιο πόλεμο και τα στρατεύματα της Κωνσταντινούπολης.
Έτσι λοιπόν η ασθένεια του Μετοχίτη, η προτροπή των μοναχών, αλλά βεβαίως και το γεγονός του περιορισμού του στην Καστροπολιτεία του Διδυμοτείχου, υπήρξαν οι αιτίες ώστε να γραφθεί ο βίος του Οσίου Ιωάννη του Νέου και να διασωθεί η μνήμη ενός αγίου της περιοχής, ο οποίος θα μας ήταν άγνωστος όπως τόσοι και τόσοι άγιοι της Πίστεως μας.
Το συγκεκριμένο κείμενο του Μετοχίτη, αντέγραψαν και εξέδωσαν, διασώζοντάς το ως τις μέρες μας οι Βολλανδιστές (ομάδα Βέλγων Ιησουϊτών μοναχών) στα Acta Sanctorum (Πράξεις Αγίων) μηνός Νοεμβρίου. Στον IV (Δ΄) τόμο του 1925 δημοσιεύθηκε και ο βίος του Οσίου Ιωάννη του Νέου, που συνέγραψε ο Μετοχίτης, και λόγω του ότι τα κείμενα στα Acta Sanctorum είναι διατεταγμένα κατά εορτολογική σειρά, μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι η μνήμη του Οσίου τιμόταν μέσα στο μήνα Νοέμβριο.
Επιπροσθέτως είναι σημαντικό να αναφέρουμε, ότι το 2017 ο καθηγητής Αγιολογίας Δρ Σωτήριος Μπαλατσούκας, εξέδωσε τον βίο του Οσίου Ιωάννου του Νέου (που συνέγραψε ο Μετοχίτης), αποδίδοντάς τον και στα νέα Ελληνικά, στη σειρά «Βυζαντινά Αγιολογικά κείμενα - Αναχωρητές Άγιοι, Τόμος Η΄, Τρίκαλα 2017».
Όπως προαναφέραμε, ο Θεόδωρος Μετοχίτης έζησε στο Διδυμότειχο από το 1328 έως το 1330, στο διάστημα αυτό πληροφορήθηκε σχετικά με τον Όσιο Ιωάννη από τους μοναχούς της περιοχής και συνέγραψε το βίο του. Πέραν της προτροπής των μοναχών για την ωφέλεια της υγείας του, προφανώς διέκρινε και τη μεγάλη ευλάβεια τους προς το πρόσωπο του Οσίου, συλλέγοντας βιογραφικά στοιχεία, προσωπικές εμπειρίες θαυματουργικών παρεμβάσεων και παρακολουθώντας ο ίδιος τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν του. Αναφορικά με τους βιογράφους των αγίων ο Δημήτριος Σοφιανός αναφέρει τα εξής: «Ο συγγραφέας αισθάνεται τον βιογραφούμενο άγιο σαν ζωντανή πραγματικότητα και έχει ζωηρή αντίληψη της ατομικότητας και μοναδικότητας του και ο Βίος δεν έχει την απλοϊκότητα, την αφέλεια και τις κοινοτοπίες των συνηθισμένων συναξαριών. Συνήθως, όπως συνάγεται από το ίδιο το κείμενο, ο συντάκτης του είναι λόγιος συγγραφέας με ευρύτερη κλασική και εκκλησιαστική παιδεία και άρτια γνώση της αρχαίας γλώσσας, αλλά παράλληλα, προικισμένος και με αξιόλογες λογοτεχνικές ικανότητες και αρετές».
Έτσι και ο Μετοχίτης, ο οποίος θεωρείται πανεπιστήμων, και ένας από τους «σημαντικότερους συγγραφείς αγιολογικών έργων» της Ρωμανίας / Βυζαντίου, ποτέ δεν θα έφθανε στο σημείο να συγγράψει κάτι το οποίο δεν θα είχε διασταυρώσει και ερευνήσει ενδελεχώς. Άλλωστε όπως γράφει και ο μεγάλος βυζαντινολόγος Ντόναλντ Μ. Νίκολ, αναφερόμενος στον βίο του Αγίου Μαξίμου Καυσοκαλυβίτου και στην δια Χριστόν σαλότητα του: «ο Μετοχίτης δεν συμφωνούσε με την μοναστική εκκεντρικότητα του Μαξίμου, και τον περιέγραφε με αγένεια ως αγράμματο χωριάτη». Από το γεγονός αυτό συμπεραίνουμε ότι ο διαπρεπής λόγιος του 14ου αιώνα (αν και για τον συγκεκριμένο άγιο δεν έπραξε ορθώς), δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ένας εύπιστος, καλόβουλος και παρασυρόμενος από το λαϊκό συναίσθημα βιογράφος αγίων. Διότι αν δεν τον άγγιζε σε τόσο μεγάλο βαθμό η πνευματική αύρα του Οσίου Ιωάννη του Νέου, καθώς και η ευσέβεια των Διδυμοτειχιτών προς το πρόσωπο του, δεν θα έμπαινε στον κόπο να ξεδιπλώσει τις λογοτεχνικές του αρετές και να συγγράψει τον βίο του.
Αυτή λοιπόν είναι η σχέση του Θεοδώρου Μετοχίτη με το Διδυμότειχο, μιας Καστροπολιτείας που συνδέεται με πολλές προσωπικότητες της Ρωμανίας / Βυζαντίου, και όταν ανακινούνται θέματα που αφορούν την Βυζαντινορωμαίικη κληρονομιά της Κωνσταντινούπολης, σε πολλές περιπτώσεις αναγνωρίζουμε πρόσωπα και καταστάσεις που σχετίζονται με το Αυτοκρατορικό Κάστρο της Θράκης.
[post_ads]
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω