Στις 30/11/1925 ανακοινώθηκε η διάταξη «Περί ωρισμένου μήκους φουστών δεσποινίδων άνω των 12 ετών και κυριών κυκλοφορουσών εις δημόσια εν γένει μέρη».
στο Μοναστηράκι αράζανε οι σούστες,
λίγοι περπατούσανε τότε με τις κούρσες,
σταυροπόδι στις αυλές τι `ναι αυτά που λες...”
(στίχοι - τραγούδι: Γιώργος Μητσάκης)
της Ουρανίας Πανταζίδου
Αλήθεια ποιος δε θυμάται το ομώνυμο τραγούδι του Γιώργου Μητσάκη, που τραγούδησε και ο Γιώργος Νταλάρας. Ο Μητσάκης είχε εμπνευστεί τους στίχους από τη διαταγή του στρατιωτικού και δικτάτορα Θεόδωρου Πάγκαλου (1878-1952), σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες ήταν υποχρεωμένες να φορούν φούστα η οποία θα έπρεπε να απέχει 30 εκατοστά από το έδαφος, έτσι ώστε να έχουν σεμνή εμφάνιση.
Για την πιστή εφαρμογή της διαταγής, τα όργανα της τάξης είχαν εφοδιαστεί με μεζούρες, για να διαπιστώσουν εάν η κάθε γυναίκα που κυκλοφορούσε στους δρόμους ήταν στα πλαίσια της νομιμότητας.
Ηθική αυτουργός του μέτρου της επιμήκυνσης της γυναικείας φούστας ήταν η Αριάδνη Πάγκαλου. Λέγεται ότι κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο γραφείο του συζύγου της επέπληξε το διευθυντή της νεοσύστατης Αστυνομίας Πόλεων Ιωάννη Καλυβίτη γιατί επέτρεπε στις γυναίκες να κυκλοφορούν με φούστες μέχρι το γόνατο.
Ο Πάγκαλος διέταξε τον άναυδο αστυνομικό να ετοιμάσει και να εκδώσει τη σχετική απαγορευτική διάταξη. Πράγματι, στις 30 Νοεμβρίου 1925 ανακοινώθηκε η περίφημη διάταξη υπό τον τίτλο «Περί ωρισμένου μήκους φουστών δεσποινίδων άνω των 12 ετών και κυριών κυκλοφορουσών εις δημόσια εν γένει μέρη και κέντρα».
Για τα ανήλικα κορίτσια που δεν συμμορφώνονταν συνυπεύθυνοι θεωρούνταν οι γονείς ή οι επίτροποί τους. Όσες παρέβαιναν το μέτρο καταδιώκονταν και τιμωρούνταν σύμφωνα με το άρθρο 7 του Ποινικού Νόμου.
Η ισχύς του μέτρου είχε οριστεί να ξεκινήσει από τις 15 Δεκεμβρίου 1925. Όμως στη συνέχεια δόθηκε παράταση έως τις 15 Ιανουαρίου 1926, ώστε οι γυναίκες να προλάβουν να ετοιμάσουν τη νέα γκαρνταρόμπα τους. (εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΝΕΑ, 3/12/1925).
 |
| Θεόδωρος Πάγκαλος |
Ο ίδιος ο Πάγκαλος τότε είχε σπεύσει να εξηγήσει τους λόγους που τον ώθησαν στη λήψη της απόφασης. Μεταξύ άλλων ισχυριζόταν ότι η επικρατούσα μόδα αντίκειται στις ελληνικές παραδόσεις «και δεν επιτρέπεται πιθηκοειδώς μιμούμενοι τας ξένας μόδας να καταστρέψωμεν τα ωραία μας ελληνικά έθιμα».
Στο άκουσμα της είδησης, όπως ήταν επόμενο υπήρξαν πολλές αντιδράσεις, άλλες κατά και άλλες υπέρ της... καταδίωξης της γυναικείας κνήμης.
Το μέτρο σχολίασαν μεταξύ άλλων και οι Γυναίκες που συμμετείχαν στο Συνέδριο της Μικρής Αντάντ Γυναικών (Little Entente of Women)*, το οποίο πραγματοποιούνταν στην Αθήνα στις αρχές Δεκεμβρίου 1925, όπως η Αύρα Θεοδωροπούλου, γνωστή από τους αγώνες της για την απόκτηση του δικαιώματος ψήφου των γυναικών, με καταγωγή από την Αδριανούπολη. Ερωτηθείσα απάντησε: «Δεν έχω ούτε όρεξη ούτε καιρό για ν΄ ασχοληθώ μ΄ αυτές ταις ιστορίες της φούστας. Δεν θα μεταποιήσω τα φορέματα μου κι ας με πάνε στο τμήμα. Εκεί όμως πρέπει να ΄χουν και μια ράφτρα, άν θελήσουν να τα βγάλουν πέρα με τις φασαρίες που άνοιξαν».
Επίσης η πριγκίπισσα της Ρουμανίας Μπαλάσα Καντακουζηνού μεταξύ άλλων σχολίασε ότι η είδηση έφθασε και στη Ρουμανία και ότι ο κ. Πάγκαλος έδωσε ακόμη μια ασχολία στους δημοσιογράφους κ.λ.π.
Ο Υφυπουργός των Εσωτερικών Γ. Βογόπουλος δίνοντας τις απαραίτητες οδηγίες στα όργανα της τάξης επισήμανε ότι, «επειδή του μέτρου εξαιρούνται οι κοινές γυναίκες που μπορούσαν να φορούν κοντές φούστες, οι δεσποινίδες θα έπρεπε να ήταν ιδιαίτερα προσεκτικές για να μην παρεξηγούνται».
Οι δρόμοι της Αθήνας είχαν γεμίσει τότε με αστυνομικές περιπόλους που σταματούσαν κάθε γυναίκα και με μια μεζούρα μέτραγαν το ύψος της φούστας. Όσων η φούστα είχε βρεθεί μετά τη μέτρηση κοντή, οδηγούνταν στα Αστυνομικά Τμήματα και στη συνέχεια στο Αυτόφωρο. Ακολουθούσε η διαπόμπευση στις εισόδους και τις αίθουσες των δικαστηρίων.
Η κατάσταση είχε ξεφύγει από κάθε έλεγχο και έτσι άρχισαν να διαμαρτύρονται οι πάντες καθώς έβλεπαν τις γυναίκες, τις κόρες και τις αδελφές τους να διασύρονται.
Η 22χρονη Κατίνα Βογιατζή (κόρη Εφέτη) ήταν η πρώτη Ελληνίδα που συνελήφθη επειδή φορούσε κοντή φούστα.
 |
| Κατίνα Βογιατζή |
Τα σχόλια του Τύπου άρχισαν να γίνονται πιο δηκτικά, χαρακτηρίζοντας το μέτρο βάρβαρο και προσβλητικό για το γυναικείο φύλο.
Η εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ σχολίαζε την πρώτη μέρα της εφαρμογής του μέτρου:
«Αντίο γάμπες, γαμπίτσες, γαμπάκια, γάμπαροι... Αφ΄ ης στιγμής ανεφάνησαν και κυκλοφόρησαν τα πρώτα θηλυκά εις τους δρόμους η περιέργεια του ασχήμου φύλου εκορυφώθη...
- Μικρούλα μου έφαγες έναν πόντο!
- Καλέ κυρία τα πολυκατέβασες! κ.λ.π.».
Τον διασυρμό των γυναικών στηλίτευσε και ο θεατρικός συγγραφέας Γρηγόριος Ξενόπουλος. Σε χρονογράφημά του μεταξύ άλλων έγραφε:
«Κορίτσια καλών οικογενειών συνελήφθησαν εις την μέσην του δρόμου, ωδηγήθησαν εις το Πταισματοδικείον, διεπομπεύθησαν, εγιουχαΐσθησαν, κατεδικάσθησαν, εκρατήθησαν, εφωτογραφήθησαν και εφιγουράρησαν εις τας εφημερίδας με το σώμα… του εγκλήματός των παραπλεύρως, δηλαδή με τις γυμνές των γάμπες».
Και στη Βόρεια Ελλάδα δεν πέρασε ασχολίαστο το γεγονός της διαταγής κάλυψης της γυναικείας γάμπας... Έτσι στις εύθυμες στήλες διαβάζουμε μεταξύ άλλων:
«...Αχ! Ανιψιές μου που να σας τα λέω, ο κύριος που δεν τον αναφέρω καταργεί τας γυναικείας ελευθερίας δια νόμου... Του λοιπού δεν θα φαίνονται οι ωραίες σας γαμπούλες, τα φορεματάκια σας θα τα μακρύνετε...» (Εφημερίδα ΘΑΡΡΟΣ της Δράμας, 1925).
Επίσης η εφημερίδα της Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης ΑΓΩΝ, στο φύλλο της 15ης Ιανουαρίου 1926 (εφαρμογή του μέτρου) γράφει: «Δεν είναι δυνατόν να μη γίνεται λόγος ανά το Πανελλήνιον σήμερα διά την κοντήν φούστα. Και πρέπει να εφαρμοστεί αμείλικτα η διαταγή, ίνα ούτω παύσουν τα γαργαλίσματα και τα λοιπά παραπατήματα...».
Αλλά και ο ξένος τύπος δεν αφήνει ασχολίαστο το γεγονός. Η εφημερίδα WESTERN ARGUS της μακρινής Δυτικής Αυστραλίας με αφορμή το μέτρο θα δημοσιεύσει ολόκληρο άρθρο για τη γυναικεία ενδυμασία, από τη Βικτωριανή εποχή, όπου τα φορέματα... σκούπιζαν τους δρόμους και οι γυναίκες ασφυκτιούσαν μέσα στα σφικτά κορσέ έως την σύγχρονη εποχή (1926) με τις κοντές τις φούστες και την ελευθερία που απολάμβαναν σε όλο το φάσμα της κοινωνικής τους ζωής.
Το μέτρο καταργήθηκε πολύ γρήγορα στις 31 Μαρτίου 1926. Και για να μην εξευτελιστούν εντελώς τα όργανα της δικτατορίας, στάλθηκε στις εφημερίδες ανακοίνωση, σύμφωνα με την οποία η απαγορευτική διάταξη δεν ίσχυε πλέον, γιατί δήθεν οι Αθηναίες συνεμορφώθησαν ασκαρδαμυκτί και μάκρυναν τις φούστες τους. Το δίχως άλλο μεγάλο ρόλο στην κατάργηση του μέτρου έπαιξε και το ότι η χώρα βρισκόταν σε προεκλογική περίοδο.
Οι εφημερίδες της εποχής πανηγύρισαν το γεγονός με σχόλια όπως: «Ο θρίαμβος της φούστας», «Ζήτω λοιπόν η κοντή φούστα», «Η νίκη της γάμπας» κ.λ.π.
Το δίχως άλλο και οι γυναίκες της Αλεξανδρούπολης θα υπάκουσαν στη διαταγή. Δυστυχώς δεν κατάφερα να βρω κάποια ανάλογη καταγραφή.
Βέβαια η Αλεξανδρούπολη την περίοδο εκείνη αντιμετώπιζε δυσεπίλυτα προβλήματα με την αποκατάσταση των χιλιάδων προσφύγων, οπότε, εκτιμώ ότι οι όποιες αντιδράσεις θα ήταν μείζονος σημασίας.
Μάλιστα το χειμώνα του 1925-1926 υπήρχε παγκόσμια πρωτοφανής κακοκαιρία με πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, ισχυρούς ανέμους που προκάλεσαν πολλά ναυάγια σε θάλασσες και ποτάμια, χιονοπτώσεις που διέκοψαν τις συγκοινωνίες (ενδεικτική είναι και η επιστολή που στάλθηκε από το Σουφλί στον Γενικό Διοικητή Θράκης στην Κομοτηνή ότι η περιοχή ήταν αποκλεισμένη λόγω της πρωτοφανούς χιονοπτώσεως και ότι είχε διακοπεί κάθε συγκοινωνία), που η μακριά η φούστα μάλλον ήταν θα ήταν καλοδεχούμενη.
* Η Μικρή Αντάντ Γυναικών ιδρύθηκε το 1923 με συμμετοχή φεμινιστικών οργανώσεων από την Βουλγαρία, την Γιουγκοσλαβία, την Πολωνία, την Ρουμανία, την Τσεχοσλοβακία και την Ελλάδα, με σκοπό την προάσπιση της ειρήνης και την απονομή πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες. Το συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις αρχές Δεκεμβρίου 1925 ήταν το τρίτο κατά σειρά συνέδριο της Μικρής Αντάντ Γυναικών.
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
Επιπλέον Πηγές:
- Αρχείο Στρατηγού Καλλάρη «Φούστες... με το μέτρο στην εποχή του Πάγκαλου».
- Περιοδικό «Μπουκέτο», 1925.
ΣΧΟΛΙΑ
Μπορείτε να σχολιάσετε μέσω Facebook ή Blogger (Google) επιλέγοντας την αντίστοιχη καρτέλα από πάνω