Εικονιζόμενες αλήθειες στον θρύλο της βασιλοπούλας του Διδυμοτείχου

Στο παρόν κείμενο θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε ποιες είναι οι αλήθειες που εικονίζονται από τον θρύλο - μύθο της βασιλοπούλας του Διδυμοτείχου.

Κείμενο: Ιωάννης Α. Σαρσάκης (Καστροπολίτης)

Το παρόν κείμενο αποτελεί απόσπασμα, από την ομιλία που παρουσίασα στο Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης με θέμα: «Η βασιλοπούλα του Διδυμοτείχου - Θρύλοι και Παραδόσεις». Η ομιλία πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 30 Μαρτίου 2025 στην πολύ επιτυχημένη ημερίδα με θέμα: «Τα παραμύθια του τόπου μας». Εισαγωγικά να αναφέρουμε, ότι οι λέξεις: παραμύθι και θρύλος είναι συνώνυμες με τη λέξη μύθος, και σύμφωνα με το αρχαίο ρητό: «Μύθος εστί λόγος ψευδής εικονίζων την αλήθειαν».

Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε, ποιες είναι οι αλήθειες που εικονίζονται από τον θρύλο - μύθο της Βασιλοπούλας του Διδυμοτείχου.

Ο θρύλος της Βασιλοπούλας σχετίζεται με την κατάληψη της Καστροπολιτείας του Διδυμοτείχου από τους Οθωμανούς το 1361. Λίγες δεκαετίες πριν, το Διδυμότειχο αποτέλεσε ένα σημαντικό κάστρο για τους αυτοκράτορες της δυναστείας των Παλαιολόγων, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στους καταστρεπτικούς εμφυλίους πολέμους, από το 1321 έως το 1357. Οι εξοντωτικές αυτές ενδοδυναστικές έριδες και διαμάχες των Παλαιολόγων, άνοιξαν τις «θύρες» για να εισέλθουν οι Οθωμανοί (οι οποίοι ενεπλάκησαν στους πολέμους ως σύμμαχοι κυρίως του Καντακουζηνού), και να κυριεύσουν πολλά και σημαντικά εδάφη της πάλαι ποτέ κραταιάς αυτοκρατορίας. Μεταξύ των περιοχών που κυρίευσαν, κατά το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα ήταν και το κάστρο του Διδυμοτείχου, το οποίο παραδόθηκε στον στρατηγό Χατζή Ιλμπέη οριστικά το 1361, επί Σουλτάνου Μουράτ του Α'.

Το ιστορικό γεγονός της κατάληψης του Διδυμοτείχου από τους Οθωμανούς, παρέκκλινε από τις πολιτικό-στρατιωτικές του διαστάσεις και ρίζωσε στη μνήμη και τη λαογραφία των κατοίκων της περιοχής, με τον θρύλο της εξαπάτησης της Βασιλοπούλας του κάστρου και με τον τραγικό - θυσιαστικό της θάνατο. Σύμφωνα λοιπόν με τον θρύλο και την παράδοση, ο άρχοντας του Διδυμοτείχου, «ο Βασιλιάς», είχε μία κόρη την οποία αγαπούσε πολύ και της είχε απόλυτη εμπιστοσύνη, λόγω της αρετής και της φρόνησής της. Όποτε εξερχόταν από το κάστρο, σ’ αυτήν εμπιστευόταν τα κλειδιά, δηλαδή την διοίκηση του.

Μια μέρα ο βασιλιάς, μαζί με τους στρατιώτες και τους αυλικούς του, βγήκε για κυνήγι σε μία ωραία κατάφυτη τοποθεσία με πολλές καστανιές και άλλα δέντρα. Η λαϊκή παράδοση οριοθετεί την τοποθεσία αυτή, στο Αγίασμα - τοποθεσία του Αγίου Βλασίου. Ένας όμως υπηρέτης του βασιλιά, εξαγοράσθηκε από τους Οθωμανούς και έκλεψε το δακτυλίδι ή κάποιο άλλο προσωπικό αντικείμενο του κυρίου του. Ακολούθως γύρισε στο Διδυμότειχο και παρουσίασε το αντικείμενο στη Βασιλοπούλα, ζητώντας να ανοίξουν οι πύλες. Εκείνη πείσθηκε και έδωσε διαταγή να ανοίξουν οι πύλες, με αποτέλεσμα να επιτεθούν οι Οθωμανοί και να εισέλθουν στο κάστρο. Όταν η Βασιλοπούλα αντιλήφθηκε την απάτη, απελπίστηκε και για να μη συλληφθεί και ατιμαστεί έπεσε από έναν ψηλό πύργο του κάστρου και σκοτώθηκε. Ο πύργος αυτός, έχει ταυτιστεί με τον γωνιακό στρόγγυλο πύργο της νοτιοανατολικής πλευράς του κάστρου, αλλά υπάρχει και η παράδοση, ότι μπορεί να ήταν ένας από τους πύργους των ανακτόρων που βρισκόταν στην κορυφή του λόφου, ο οποίος επί τουρκοκρατίας ονομαζόταν Κηζ κουλεσή, δηλαδή πύργος της κόρης ή πύργος των παρθένων - γυναικωνίτης. Ο πύργος αυτός, όπως και τα ανάκτορα δεν υπάρχουν πια, καθώς μετά από σεισμούς που έλαβαν χώρα στα μέσα του 18ου και του 19ου αιώνα καταστράφηκαν, και το 1885-86, τα υλικά τους μεταφέρθηκαν για τη δημιουργία δρόμων και άλλων δημοσίων έργων στην πόλη.

Στίχοι από το δημοτικό ποίημα «Το Κάστρο της Θρακιάς» της οικογένειας Δοϊτσίδη

Εν συντομία αυτός είναι ο μύθος - θρύλος της Βασιλοπούλας του Διδυμοτείχου. Παρακάτω θα παραθέσουμε τις εικονιζόμενες αλήθειες που πιστεύουμε ότι κρύβει:

1. Βασιλοπούλα και όχι πριγκιποπούλα ή αρχοντοπούλα

Γενικότερα σε πολλά κάστρα της πατρίδας μας, έχουν διασωθεί θρύλοι και παραδόσεις που αφορούν πριγκιποπούλες ή και αρχοντοπούλες. Στο Αυτοκρατορικό Διδυμότειχο όμως, στο οποίο πέρασαν και διέμειναν με τις οικογένειές τους, βασιλιάδες και βασίλισσες και αποτέλεσε τόπο γέννησης δύο αυτοκρατόρων, «αυτοδίκαια» η συλλογική μνήμη και η λαϊκή μούσα, έπλεξε τον μύθο στο πρόσωπο μιας Βασιλοπούλας και όχι π.χ. κάποιας πριγκιποπούλας. Οπότε μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι ο χαρακτηρισμός της κόρης ως Βασιλοπούλα απηχεί στο έντονο Αυτοκρατορικό παρελθόν της πόλης, που αρχίζει από τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. με τον Τραϊανό και την Πλωτίνη (ίδρυση Πλωτινόπολης), τον Σεπτίμιο Σεβήρο (χρυσή προτομή), τον Καρακάλλα (μετάλλιο - νομίσματα), συνεχίζει με τον Ιουστινιανό (οχύρωση και των δύο λόφων), καθώς και με άλλους αυτοκράτορες (Βασίλειο Βουλγαροκτόνο, Ιωάννη Βατάτζη, μέλη της Δυναστείας των Παλαιολόγων, τον Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνό, τους Οθωμανούς σουλτάνους (Μουράτ Α', Βαγιαζήτ Α', Μωάμεθ Α' κ.α.) και καταλήγει με την παραμονή στο Διδυμότειχο για έναν περίπου χρόνο του Σουηδού Αυτοκράτορα Κάρολου του 12ου από το 1713 έως το 1714, κλείνοντας έναν Αυτοκρατορικό κύκλο με χρονική διάρκεια πάνω από μιάμιση χιλιετία.

Το Αυτοκρατορικό Διδυμότειχο

2. Θηλυκή διοίκηση

Θα πρέπει να επισημάνουμε, ότι η αναφορά σε Βασιλοπούλα (σε γένος θηλυκό δηλαδή), ως κλειδοκράτορα - Διοικητή του κάστρου του Διδυμοτείχου, ενδεχομένως να πηγάζει και από το γεγονός, ότι την ιστορική μας Καστροπολιτεία διοίκησαν και γυναίκες. Ειδικότερα την εποχή του πρώτου εμφυλίου πολέμου των Παλαιολόγων (1321-1328), όταν το κάστρο του Διδυμοτείχου αποτελούσε την έδρα και το ορμητήριο του Ανδρονίκου Γ΄ Παλαιολόγου και του Ιωάννη Καντακουζηνού, κατά τις εκστρατείες τους, αναλάμβαναν τη διοίκηση η μητέρα του Καντακουζηνού Θεοδώρα και η σύζυγος του Ανδρονίκου Άννα της Σαβοΐας. Κατά τον δεύτερο εμφύλιο (1341-1347) το Διδυμότειχο αποτέλεσε έδρα του Ιωάννη Καντακουζηνού, και πάλι όταν αυτός απουσίαζε, διοίκηση ασκούσε η σύζυγός του Ειρήνη Ασάνινα Καντακουζηνή.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι στο Βυζάντιο / Ρωμανία οι γυναίκες διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο, ως αυτοκράτειρες και πριγκίπισσες στην κεντρική διοίκηση του κράτους, μερικά χαρακτηρίστηκα ονόματα είναι τα εξής: η Πουλχερία, η Θεοδώρα σύζυγος του Ιουστινιανού, η Ειρήνη η Αθηναία, η Ζωή Καρβωνοψίνα, η Θεοδώρα η Αυγούστα, η Ζώη η Πορφυρογέννητη, η Θεοφανώ, η Άννα Κομνηνή, η Θεοδώρα Πετραλείφα στην Άρτα κ.α.

3. Η Μπεκτασίδικη παράδοση του Διδυμοτείχου

Μία ακόμη εικονιζόμενη αλήθεια, που προκύπτει από τους θρύλους που συνδέθηκαν με τη Βασιλοπούλα αποτελεί η μπεκτασίδικη παράδοση του Διδυμοτείχου και της περιφέρειάς του. Είναι γεγονός ότι οι μπεκτασίδες (αιρετικοί μουσουλμάνοι), και οι χριστιανοί, τιμούσαν τη Βασιλοπούλα σε ένα συγκρητιστικό πλαίσιο ως «αγία», οι μεν πρώτοι λόγω του ότι αυτή ήταν που τους παρέδωσε το κάστρο, οι δε δεύτεροι λόγω του θυσιαστικού της θανάτου.

Όσον αφορά τους Χριστιανούς, έχουμε την καταγραφή του αρχαιολόγου, λόγιου και ιστοριοδίφη από την Αδριανούπολη Γεώργιου Λαμπουσιάδη, ο οποίος σε κείμενο, που αφορά το οδοιπορικό του στη Θράκη κατά τα έτη 1920-22 έγραψε, ότι οι Τούρκοι έθαψαν την Κυριακή (όπως ονομάζει τη Βασιλοπούλα) και ότι έκτισαν μαυσωλείο (το οποίο σωζόταν μέχρι τη δεκαετία του 1930), και στο οποίο πηγαίνανε οι Χριστιανοί για να προσφέρουν φόρο σεβασμού. Επίσης ανέφερε ότι το Βυζαντινό ανακτορικό ναΰδριο επάνω στο κάστρο του Διδυμοτείχου, ονομάζεται Αγία Κυριακή. Την πληροφορία αυτή αλίευσε από τους κατοίκους της περιοχής, καθώς του είπαν ότι Κυριακή ήταν και το όνομα της Βασιλοπούλας τους θρύλου, στην οποία η λαϊκή δεισιδαιμονία αφιέρωσε το εν λόγω ναΰδριο. Βέβαια αυτό είναι κάτι που δεν ισχύει, καθώς το εν λόγω ναΰδριο, ήταν και είναι αφιερωμένο στη μνήμη της Αγίας Αικατερίνης.

Σχετικά με τους Μουσουλμάνους της περιοχής θα πρέπει να τονίσουμε, ότι το Διδυμότειχο αποτέλεσε ένα κέντρο του αιρετικού Ισλάμ με πολλές προεκτάσεις, ειδικά προς τον Μπεκτασισμό, χαρακτηριστικά ο Δρ. Θανάσης Γουρίδης γράφει για την περιοχή του Διδυμοτείχου τα εξής: «Η περιοχή, παλαιό κέντρο ορφικών μυστικιστών αποτέλεσε επίσης προνομιακό τόπο εγκατάστασης και επέκτασης ετερόδοξων ταγμάτων. Οι δερβίσηδες προτιμούσαν τις συνοριακές περιοχές της Θράκης, όπου εύρισκαν ευφορία γης, ένα μεγάλο πλώιμο ποτάμι και από την άλλη, ορεινές, ασφαλείς περιοχές και γενικότερα ιδανικές συνθήκες για την εξάπλωσή τους. Το Διδυμότειχο ήταν το κέντρο αυτής της περιοχής. Οι μπεκτασίδες ως ιδεολογία, βρισκόταν πολύ κοντά στους αρχαίους ορφικούς, αλλά και σε αιρετικούς χριστιανικούς ορεινούς πληθυσμούς, όπως Παυλικιανούς, Βογόμιλους ή Μασσαλιανούς που είχαν από παλιά εκτοπιστεί στην περιοχή. Σημαντικός αριθμός, ιδίως Μπεκτασίδων αρχηγών είχαν ενταφιαστεί και τιμούνταν στο Διδυμότειχο».

Επιπροσθέτως οι παραδόσεις αναφέρουν, ότι κάτω από τον πύργο της Βασιλοπούλας υπήρχε ο τάφος της, και ότι επάνω στον βράχο ή ακόμη και στον ίδιο τον πύργο της, διακρίνονταν τα αποτυπώματα από την πτώση της. Επίσης έχει καταγραφεί, ότι στον τάφο της ή σε άλλους τάφους (μπεκτασίδων ή ουλεμάδων), που υπήρχαν στο εν λόγω σημείο κρεμούσαν τα τσόκαρα και τα δερμάτινα υποδήματα της Βασιλοπούλας, τα οποία χρησιμοποιούσαν σε περιπτώσεις δύσκολης γέννας (τα τσόκαρα) ή κάποιας βαριάς ασθένειας, όπως πυρετός (τα δερμάτινα υποδήματα).

Μια πολύ σπάνια φωτογραφία από το Διδυμότειχο
που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ατλαντίς της Νέας Υόρκης τον Ιούλιο του 1920

4. Οι λαξευμένοι βράχοι απομεινάρια του θρύλου

Στον χώρο που περιγράψαμε παραπάνω, κάτω από τον πύργο της Βασιλοπούλας, υπάρχουν μέχρι σήμερα λαξευμένα σπήλαια, τα οποία θυμίζουν χώρους λατρείας. Ειδικότερα, δύο θέσεις ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη μορφολογία τους, καθώς όπως διαβάζουμε σε σχετική εργασία: «προσομοιάζουν εμφανώς με χριστιανικό χώρο λατρείας. Ο μη δόκιμος προσανατολισμός δεν είναι ικανός από μόνος του να ανατρέψει την υπόθεση αυτή, καθόσον είναι σύνηθες να μην τηρείται ακριβής προσανατολισμός σε λατρευτικούς χώρους λαξευμένους στον βράχο (π.χ. Καππαδοκία). Το υπόσκαφο (κάτω από τον πύργο της Βασιλοπούλας), με τον βόρειο χώρο του να έχει τρεις μικρές κόγχες στο ανατολικό τοίχωμά του, τη μία δίπλα στην άλλη και με τη μεσαία λίγο μεγαλύτερη από τις δύο ακριανές, παραπέμπει επίσης στη χριστιανική λατρεία». Στην υπόψη τοποθεσία υπάρχουν μέχρι και σήμερα μουσουλμανικοί τάφοι (εκεί δηλαδή που όπως αναφέρει ο θρύλος βρισκόταν ο τάφος της Βασιλοπούλας και σύμφωνα με τον Αρχιμ. Νικόλαο Βαφείδη υπήρχε και ο τάφος ενός μπεκτασή του Απτάλ Ζιντζί). Επίσης από παλαιότερες φωτογραφίες διακρίνουμε την ύπαρξη ενός τζαμιού. Συγκρητιστικά απομεινάρια αποτελούν και οι δύο λατρευτικοί οικίσκοι εις τύπον χριστιανικού προσκυνηταριού, που βρίσκονται στην εν λόγω τοποθεσία. Είναι γεγονός πως ακόμη και σήμερα, οι αθίγγανοι κάτοικοι της περιοχής κάτω από τον πύργο της Βασιλοπούλας, ανάβουν καντήλι στα δύο προσκυνητάρια συνεχίζοντας ασυναίσθητα την μπεκτασίδικη παράδοση του Διδυμοτείχου.

Η μυστηριακή γειτονιά της βασιλοπούλας

Κλείνοντας το παρόν κείμενο, να αναφέρουμε, ότι αν και μη αξιοποιημένος ο χώρος αυτός, αποτελεί μια μοναδική ιστορική, μνημειακή, λαογραφική και θρησκευτική σύνθεση, που με μία φράση μπορούμε να την διατυπώσουμε ως «η γειτονιά της Βασιλοπούλας». Μια μυστηριακή γειτονιά, κάτω από τα τείχη και τους πύργους του κάστρου, στην απόληξη του βράχου, όπου διακρίνονται πολλά λαξευμένα σπήλαια και λίγα μέτρα από τον Ερυθροπόταμο. Αξίζει να την επισκεφθείτε!!!
[post_ads]